Hoofdstuk 5 Reacties van Marokkanen en Turken op scenario s met verschillende adaptatievormen 17

Transcriptie

1 Hoofdstuk 5 Reacties van Marokkanen en Turken op scenario s met verschillende adaptatievormen 17 Ömer is van Turkse afkomst en woont nu een jaar of tien in Nederland. Toen hij hier kwam vroeg hij zich wel af hoe het zou gaan. Nederland verschilt erg van Turkije. Hij zegt: "Mijn vrouw en ik vormen een progressieve minderheid in de Turkse gemeenschap. We zijn wel zeer gelovig en houden alle Turkse gebruiken in ere, maar we sluiten ons niet af voor onze omgeving. Mede door deze soepele houding waarderen ze me op mijn werk volkomen en accepteren ze dat ik mijn eigen cultuur behoud. Op islamitische feestdagen kan ik altijd vrij krijgen en in de Ramadan letten mijn collega s altijd goed op dat ze bijvoorbeeld geen koffie voor mijn neus gaan zitten drinken of gebakjes gaan eten." Ömer heeft er wel eens over gedacht om Nederlander te worden, maar hij ziet de voordelen daar eigenlijk niet zo van in. Ondanks zijn goede contacten met Nederlanders voelt hij zich namelijk toch in de eerste plaats Turk. Dit is een voorbeeld van een scenario dat we gebruikt hebben om na te gaan hoe Marokkanen en Turken aankijken tegen adaptatievormen die ze zouden kunnen gebruiken in de Nederlandse maatschappij. Er waren vier verschillende scenario s die de adaptatievormen weergaven: integratie, assimilatie, separatie en marginalisatie. Het bovenstaande voorbeeld geeft de strategie integratie weer, met een Turkse mannelijke hoofdpersoon. Dit hoofdstuk richt zich op de mate waarin Marokkanen en Turken zich aangetrokken voelen tot de verschillende adaptatievormen. Hierbij maken we onderscheid tussen de mate waarin men zichzelf herkent in de aangeboden strategie (herkenning), welke gevoelens men ervaart bij het lezen van de beschreven adaptatievormen (affectieve reacties) en of men vindt dat Marokkanen of Turken in Nederland zich zo zouden moeten gedragen als de beschreven persoon (normatieve reacties). Adaptatievoorkeur en reacties op scenario s In Hoofdstuk 3 is nagegaan welke vormen van adaptatie Marokkanen en Turken hanteren. We zagen dat Marokkanen en Turken aan contact met 17 Een deel van dit hoofdstuk is reeds gepubliceerd: Prins, K.S., Oudenhoven, J.P. van & Buunk, B.P. (1995). Adaptatie van Turken in Nederland: Normatieve en affectieve reacties van Turken en Nederlanders. In: F.W. Siero, E.C.M. van Schie, D. Daamen & A. Pruyn (red.), Sociale psychologie en haar toepassingen (Vol. 9, pp ). Delft: Eburon.

2 70 Reacties van Marokkanen en Turken op Scenario s Nederlanders veel waarde hechten. Over het belang van de eigen cultuur is men het minder eens. Sommigen vonden dit wel erg belangrijk en anderen veel minder. We kwamen dus met name twee strategieën tegen: integratie en assimilatie. Bij Marokkanen was deze verdeling fifty-fifty, bij Turken had tweederde de voorkeur voor integratie. Het is niet alleen van belang te weten in hoeverre Marokkanen en Turken contact met Nederlanders belangrijk vinden en waarde hechten aan het in stand houden van hun oude cultuur, maar ook om na te gaan of beide groepen in de praktijk ook volgens deze ideeën reageren. Bij vrijblijvende vragen als: "Hoe belangrijk vindt u het om veel contact met Nederlanders te hebben?" kunnen mensen de neiging hebben het belang hiervan te overschatten, omdat ze denken dat het sociaal wenselijk is om contact met Nederlanders belangrijk te vinden. Ook andere vertekeningen kunnen gemakkelijk optreden, aangezien het om een vrij algemene vraag gaat, waar mensen heel verschillende interpretaties aan kunnen geven. Bij een concreet voorgelegd voorbeeld zouden mensen anders kunnen reageren. Daarom hebben we vier scenario s ontworpen, om meer inzicht te krijgen in de overeenstemming tussen wat men belangrijk vindt en in welke adaptatievorm men zichzelf herkent. Het betrof vier gefingeerde kranteartikelen waarin een Marokkaan of Turk aan het woord kwam die veel of weinig contact met Nederlanders had en die veel of weinig waarde hechtte aan de eigen cultuur. De respondenten werd gevraagd op deze scenario s te reageren. Ze dienden aan te geven in welke mate ze zichzelf in de hoofdpersoon herkenden, welke gevoelens ze ervaarden bij het lezen van het kranteartikel en of ze van mening waren dat Marokkanen of Turken zich zo zouden moeten gedragen als de hoofdpersoon in het kranteartikel. Op grond van de in Hoofdstuk 3 gerapporteerde bevindingen en wat hierboven beschreven is, is de eerste hypothese dat de meeste Marokkanen en Turken zichzelf vooral herkennen in de scenario s waarin contact met Nederlanders belangrijk is en in de scenario s waarin de eigen cultuur belangrijk is. Vooral wanneer beide factoren belangrijk zijn (bij integratie) zal men zichzelf het meest in het scenario herkennen. Ook de affectieve reacties zullen in dit geval het meest positief zijn en men zal vinden dat Marokkanen en Turken zich zo zouden moeten gedragen. Wanneer beide factoren niet belangrijk zijn (bij marginalisatie) zal het minst herkenning optreden en zullen de affectieve en normatieve reacties ook het minst positief zijn. Verder vragen we ons af of er wat dit betreft verschillen zullen bestaan tussen Marokkanen en Turken. We verwachten verder dat wat men zegt belangrijk te vinden redelijk

3 Hoofdstuk 5 71 overeenstemt met waar men zichzelf in herkent, waar men positieve gevoelens over krijgt en waarvan men vindt dat Marokkanen of Turken zich zo dienen te gedragen. De tweede hypothese is dan ook dat personen die contact met Nederlanders belangrijk vinden zich meer zullen herkennen in een scenario waarin de hoofdpersoon veel contact met Nederlanders heeft dan in een scenario waarin de hoofdpersoon weinig contact met Nederlanders heeft. Ook de affectieve reacties van personen die het eerste scenario moeten beoordelen zullen positiever zijn dan personen die het tweede moeten beoordelen. Verder zullen respondenten die contact met Nederlanders belangrijk vinden ook van mening zijn dat Marokkanen of Turken in Nederland zich volgens het eerstgenoemde scenario zouden moeten gedragen en niet volgens het tweede. Personen die contact met Nederlanders niet belangrijk vinden zullen precies andersom reageren. Ze zullen vooral het scenario waarin de hoofdpersoon weinig contact met Nederlanders heeft herkennen en positief waarderen. We verwachten dus een significant interactie-effect aan te treffen. De derde hypothese is dat personen die veel belang hechten aan de eigen cultuur zich meer zullen herkennen in een scenario waarin de hoofdpersoon de eigen cultuur behoudt dan in een scenario waarin de hoofdpersoon de eigen cultuur niet behoudt. Ook zullen er bij het lezen van het eerstgenoemde scenario meer positieve gevoelens opkomen dan bij het tweede. Verder zullen respondenten die veel belang hechten aan de eigen cultuur ook van mening zijn dat Marokkanen of Turken in Nederland zich volgens het eerstgenoemde scenario zouden moeten gedragen en niet volgens het tweede. Personen die de eigen cultuur niet zo belangrijk vinden zullen precies andersom reageren. Ze zullen zich vooral herkennen in het scenario waarin de hoofdpersoon zich niet aan de eigen cultuur houdt en positieve gevoelens hierbij ervaren. Ook zullen deze personen vinden dat Marokkanen en Turken in Nederland zich volgens dit scenario zouden moten gedragen. We verwachten ook in dit geval een significant interactie-effect aan te treffen. Methode Respondenten Bij dit onderzoek zijn dezelfde respondenten gebruikt als in Hoofdstuk 4. Procedure Deze is gelijk aan die van Hoofdstuk 4.

4 72 Reacties van Marokkanen en Turken op Scenario s Design De scenario s zijn geanalyseerd op het niveau van de twee factoren die erin besloten liggen: contact met Nederlanders en behoud van de eigen cultuur. Op grond hiervan komen we tot een 2x2x2 design: Groep (Marokkanen vs. Turken) x Belang van Eigen Cultuur (laag vs. hoog) x Hoeveelheid Contact met Nederlanders (laag vs. hoog). Meetinstrument Adaptatie. Om te bepalen naar welke vorm van adaptatie gestreefd werd zijn in het begin van de vragenlijst de volgende twee vragen gesteld: "Hoe belangrijk vindt u het om veel contact met Nederlanders te hebben?" (Marokkanen: M = 3.68; Turken: M = 3.70) en "Hoe belangrijk vindt u het om uw eigen Marokkaanse/Turkse cultuur te behouden?" (Marokkanen: M = 4.14; Turken: M = 3.77). De antwoordcategorieën varieerden van niet erg belangrijk [1] tot heel erg belangrijk [5]. Scenario s. Bijna aan het eind van de vragenlijst (na de in Hoofdstuk 4 besproken vragen) is de respondenten een gefingeerd kranteartikel voorgelegd, waarin voor de Marokkaanse mannen een Marokkaanse man (Hassan), voor Marokkaanse vrouwen een Marokkaanse vrouw (Hanan), voor Turkse mannen een Turkse man (Ömer) en voor Turkse vrouwen een Turkse vrouw (Hülya) de hoofdrol speelde. Er waren vier verschillende versies, waarbij de twee factoren gekruist waren: contact met Nederlanders en behoud van de eigen cultuur. Door uitspraken en gedrag gaf de hoofdpersoon aan te integreren (Hoeveelheid Contact met Nederlanders hoog en Belang van Eigen Cultuur hoog), te assimileren (Hoeveelheid Contact met Nederlanders hoog en Belang van Eigen Cultuur laag), te separeren (Hoeveelheid Contact met Nederlanders laag en Belang van Eigen Cultuur hoog) of te marginaliseren (Hoeveelheid Contact met Nederlanders laag en Belang van Eigen Cultuur laag). Zoals gezegd geeft het voorbeeld op pagina 68 integratie weer. De tekst bij assimilatie was als volgt: Ömer is van Turkse afkomst en woont nu een jaar of tien in Nederland. Toen hij hier kwam vroeg hij zich wel af hoe het zou gaan. Nederland verschilt erg van Turkije. Hij zegt: "Ik heb nooit vastgehouden aan mijn cultuur. Enerzijds omdat ik vind dat je je moet aanpassen aan de cultuur waarin je leeft, anderzijds omdat ik bang was mijn kinderen te belemmeren in hun ontwikkeling. Het zou me echt niets kunnen schelen als mijn kleinkinderen geen woord Turks meer spreken of als mijn dochter met een Nederlander trouwt. Als het maar een goeie vent is." Mede

5 Hoofdstuk 5 73 door deze soepele houding heeft Ömer veel Nederlandse vrienden. Hij werkt nu al vijf jaar bij de gemeente. Hij kan erg goed met zijn collega s opschieten en ziet een aantal van hen regelmatig buiten het werk om. Onlangs heeft Ömer de Nederlandse nationaliteit aangevraagd. "Ik voel me Nederlander, al heel lang. Ik heb niet zo n band meer met Turkije." Voor separatie waren de eerste drie zinnen hetzelfde en was de tekst verder: Hij zegt: "Mijn vrouw en ik zijn zeer gelovig en houden alle Turkse gebruiken in ere, dat is heel belangrijk voor ons. We hebben onze dochters in Turkije naar school gestuurd. Als we dat namelijk niet zouden doen, dan zouden ze later niet meer terug kunnen naar Turkije omdat ze dan te Nederlands zouden zijn. En ik wil dat ze zo veel mogelijk Turks blijven en een goede toekomst hebben in hun eigen land." Buiten zijn werk heeft hij nauwelijks contact met Nederlanders. "Je kunt niet zo maar binnenlopen bij Nederlanders, je moet eerst een afspraak maken. En als ik zelf mensen uitnodig, loop ik het risico dat ze hun hond meenemen. Ik vind dat vies. Dus ik ga veel liever naar de Turkse Vereniging. Daar ben ik altijd welkom en zijn mensen die weten hoe ik me voel." Bij marginalisatie was de tekst na de eerste drie zinnen: Hij zegt: "Ik heb nooit vastgehouden aan mijn cultuur. Hier heb je niets aan een Turkse instelling. Helaas is de Nederlandse cultuur ook niks voor mij. Maar je moet toch proberen om je aan te passen, al is het maar voor de kinderen. Mij zou het niets kunnen schelen als mijn kleinkinderen geen woord Turks meer spraken of als mijn dochter met een Nederlander trouwt." Buiten zijn werk heeft hij nauwelijks contact met Nederlanders. "Je kunt niet zo maar binnenlopen bij Nederlanders, je moet eerst een afspraak maken. En als ik zelf mensen uitnodig, loop ik het risico dat ze hun hond meenemen. Ik vind dat vies." Omdat hij de Turkse cultuur vaarwel heeft gezegd en zich ook niet thuis voelt bij Nederlanders, valt hij vaak tussen de wal en het schip. Manipulatiechecks. Na het lezen van het kranteartikel moesten de respondenten aangeven hoeveel contact de hoofdpersoon met Nederlanders had en hoe belangrijk de hoofdpersoon de Marokkaanse of Turkse cultuur achtte. Deze twee vragen dienden om te kunnen controleren of de respondenten het kranteartikeltje goed begrepen hadden en of de manipulaties goed geslaagd waren. Herkenning in de adaptatievormen. Hiertoe moesten de respondenten de vraag beantwoorden in hoeverre ze zichzelf herkenden in de hoofdpersoon (antwoordcategorieën: "totaal niet" [1] - "helemaal" [5]).

6 74 Reacties van Marokkanen en Turken op Scenario s Affectieve reacties op de adaptatievormen. Ook moesten de respondenten drie vragen beantwoorden met betrekking tot hun affectieve reacties op het gedrag van de hoofdpersoon. Een voorbeeld: "Roept dit verhaal over Ömer een positief gevoel bij u op?" (antwoordcategorieën: "niet positief" [1] - "heel erg positief" [5]). Cronbach s Alpha is voor de groep Marokkanen.76 en voor de groep Turken.75. Normatieve reacties op de adaptatievormen. Verder moest men drie vragen beantwoorden over de normatieve reacties op het gedrag van de hoofdpersoon. Een voorbeeld: "Zouden Turken in Nederland zich zo moeten gedragen als Ömer?" (antwoordcategorieën: "totaal niet" [1] - "helemaal" [5]). Cronbach s Alpha is voor de groep Marokkanen.78 en voor de groep Turken.75. Resultaten Manipulatiechecks Om te toetsen of de gefingeerde kranteartikelen goed begrepen waren en de manipulaties geslaagd waren werden twee ANOVA s uitgevoerd. Bij integratie en separatie werd het belang dat de hoofdpersoon hecht aan de oude cultuur hoger ingeschat (Marokkanen: M = 3.97; Turken: M = 4.03) dan bij assimilatie en marginalisatie (Marokkanen: M = 2.29; Turken: M = 1.99), F(1,81) = 28.87, p<.001 (Marokkanen) en F(1,193) = , p<.001 (Turken). Ook de tweede analyse liet een significant verschil tussen de versies zien; bij assimilatie en integratie werd zoals verwacht het contact van de hoofdpersoon met Nederlanders hoger ingeschat (Marokkanen: M = 3.67; Turken: M = 3.78) dan bij separatie en marginalisatie (Marokkanen: M = 2.85; Turken: M = 2.33), F(1,80) = 11.63, p<.001 (Marokkanen) en F(1,195) = 79.42, p<.001 (Turken). Op grond van deze resultaten concluderen we dat de respondenten de scenario s goed begrepen hebben en dat de manipulaties geslaagd zijn. We behandelen de vier adaptatievormen verder als twee factoren: Belang van Eigen Cultuur (laag vs. hoog) en Hoeveelheid Contact met Nederlanders (laag vs. hoog). Reacties op de scenario s Onze eerste hypothese was dat Marokkanen en Turken zich vooral zouden herkennen in de scenario s waarin contact met Nederlanders plaatsvindt en in de scenario s waarin het behoud van eigen cultuur belangrijk is. Ook zouden ze bij deze strategieën de meeste positieve gevoelens ervaren en van mening zijn

7 Hoofdstuk 5 75 dat Marokkanen en Turken in Nederland zich zo zouden moeten gedragen. Voorts vroegen we ons af of er wat dit betreft verschillen waren tussen Marokkanen en Turken. Om te bepalen hoe de respondenten de scenario s beoordeelden werd een MANOVA uitgevoerd met als onafhankelijke variabelen Groep (Marokkanen vs. Turken), het Belang van de Eigen Cultuur (laag vs. hoog) en Hoeveelheid Contact met Nederlanders (laag vs. hoog). De afhankelijke variabelen waren de mate van herkenning in de hoofdpersoon, de affectieve reacties en de normatieve reacties op het scenario. Er werd een multivariaat hoofdeffect gevonden voor Groep, F(3,247) = 6.17, p<.001. De univariate gegevens lieten zien dat de mate van herkenning en de normatieve reacties aan dit effect bijdroegen: herkenning, F(1,249) = 14.79, p<.001 (Marokkanen: M = 2.54, SD = 1.17; Turken: M = 1.96, SD = 1.22); affect, F(1,249) = 2.11, n.s. (Marokkanen: M = 3.00, SD = 1.00; Turken: M = 2.91, SD = 1.05); normen, F(1,249) = 11.08, p<.001 (Marokkanen: M = 2.73, SD = 1.02; Turken: M = 2.38, SD = 1.04). De Marokkanen herkennen zich meer in alle scenario s en vinden ook dat Marokkanen zich meer zo moeten gedragen als de hoofdpersoon in alle kranteartikeltjes dan Turken. Verder vonden we een multivariaat hoofdeffect voor Cultuur, F(3,247) = 11.42, p<.001. Uit de univariate gegevens bleek dat alle drie de afhankelijke variabelen een bijdrage leverden aan dit effect: herkenning, F(1,249) = 11.46, p<.001 (belang eigen cultuur laag: M = 1.88, SD = 1.16; hoog: M = 2.39, SD = 1.23); affect, F(1,249) = 24.81, p<.001 (belang eigen cultuur laag: M = 2.63, SD = 1.06; hoog: M = 3.28, SD =.98); normen, F(1,249) = 32.06, p<.001 (belang eigen cultuur laag: M = 2.15, SD =.93; hoog: M = 2.84, SD = 1.13). Wanneer de eigen cultuur in het scenario belangrijk was herkende men zichzelf er meer in, waren er meer positieve gevoelens en vond men ook meer dat Marokkanen en Turken zich zo dienen te gedragen dan wanneer de eigen cultuur minder belangrijk was. Ten slotte vonden we een multivariaat hoofdeffect voor Contact, F(3,247) = 2.85, p<.05. De univariate gegevens gaven aan dat vooral de affectieve en normatieve reacties dit effect veroorzaakten: herkenning, F(1,249) = 2.92, p=.089 (belang contact met Nederlanders laag: M = 1.93, SD = 1.31; hoog: M = 2.28, SD = 1.15); affect, F(1,249) = 6.86, p<.01 (belang contact met Nederlanders laag: M = 2.70, SD = 1.06; hoog: M = 3.15, SD = 1.10); normen, F(1,249) = 7.58, p<.01 (belang contact met Nederlanders laag: M = 2.22, SD = 1.11; hoog: M = 2.70, SD = 1.06). Wanneer er in het scenario veel contact met Nederlanders was had men meer positieve gevoelens en vond men ook in sterkere mate dat Marokkanen en Turken zich zo moeten

8 76 Reacties van Marokkanen en Turken op Scenario s Figuur 5.1 De gemiddelde scores op herkenning, affectieve en normatieve reacties, voor de Marokkaanse en Turkse respondenten die een scenario aangeboden kregen waarin het belang van de Marokkaanse of Turkse cultuur laag of hoog was en een lage of hoge mate van contact met Nederlanders aanwezig was. Marg = marginalisatie; Assim = assimilatie; Sepa = separatie en Integ = integratie.

9 Hoofdstuk 5 77 gedragen dan wanneer er weinig contact met Nederlanders was. Er werd geen enkel interactie-effect gevonden. De resultaten staan weergegeven in Figuur 5.1. In de figuur zien we dat bij beide groepen vooral de combinatie van een hoge mate van behoud van de eigen cultuur en een hoge mate van contact met Nederlanders hoge scores oplevert op herkenning, affectieve en normatieve reacties. Het scenario waarin beide factoren in hoge mate aanwezig zijn (integratie) levert bij zowel Marokkanen als Turken de hoogste scores op. De resultaten komen grotendeels overeen met de verwachtingen. Marokkanen en Turken reageren vooral positief bij de combinatie van veel contact met Nederlanders en een hoge mate van behoud van de eigen cultuur. Adaptatievoorkeur en reacties op de scenario s We verwachtten dat wat Marokkanen en Turken zeggen belangrijk te vinden overeenstemt met waar ze zichzelf in herkennen, waar ze positieve gevoelens bij krijgen en hoe ze vinden dat Marokkanen of Turken zich dienen te gedragen. In de tweede hypothese stelden we dat Marokkanen en Turken die contact met Nederlanders belangrijk vinden positiever zouden reageren op scenario s waarin contact met Nederlanders een belangrijke rol speelt dan op scenario s waarin dit niet het geval is. Voor Marokkanen en Turken die contact met Nederlanders niet belangrijk vinden zou het omgekeerde gelden. Om dit te toetsen zijn drie ANOVA s uitgevoerd, met als onafhankelijke variabelen de Hoeveelheid Contact met Nederlanders in het scenario (assimilatie en integratie = hoog; separatie en marginalisatie = laag) en het Belang dat de respondent hecht aan Contact met Nederlanders (niet belangrijk, een beetje belangrijk en tamelijk belangrijk = laag; erg belangrijk en heel erg belangrijk = hoog). De afhankelijke variabelen zijn de mate van herkenning, de affectieve reacties en de normatieve reacties. Het interactie-effect tussen de Hoeveelheid Contact met Nederlanders in het scenario en het Belang dat de respondent hecht aan Contact met Nederlanders is bij alle drie de afhankelijke variabelen niet significant (herkenning: F (1,252) = 1.25, n.s.; affectieve reacties: F (1,252) = 1.73, n.s.; normatieve reacties: F (1,252) =.33, n.s.). Personen die contact met Nederlanders belangrijk vinden reageren dus niet anders op de scenario s dan personen die contact met Nederlanders niet belangrijk vinden. De overeenstemming tussen wat men belangrijk vindt en waar men positieve attitudes over heeft is dus erg klein. De derde hypothese was dat Marokkanen en Turken die de eigen cultuur belangrijk vinden positiever zouden reageren op scenario s waarin de eigen

10 78 Reacties van Marokkanen en Turken op Scenario s cultuur behouden werd dan op scenario s waarin dit niet het geval is. Om dit te toetsen zijn weer drie ANOVA s uitgevoerd, met als onafhankelijke variabelen het Belang dat de hoofdpersoon uit het scenario hecht aan de Eigen Cultuur (assimilatie en marginalisatie = laag; integratie en separatie = hoog) en het Belang dat de respondent hecht aan het behoud van de Eigen Cultuur (niet belangrijk, een beetje belangrijk en tamelijk belangrijk = laag; erg belangrijk en heel erg belangrijk = hoog). De afhankelijke variabelen zijn de mate van herkenning, de affectieve reacties en de normatieve reacties. Het interactieeffect tussen het Belang dat de hoofdpersoon uit het scenario hecht aan de Eigen Cultuur en het Belang dat de respondent er aan hecht is bij de normatieve reacties significant en bij de herkenning en affectieve reacties bijna significant (herkenning: F (1,249) = 3.63, p =.058; affectieve reacties: F (1,249) = 3.57, p =.060; normatieve reacties: F (1,249) = 5.49, p<.05). In Tabel 5.1. zien we dat personen die veel belang hechten aan de eigen cultuur meer positieve reacties hebben op scenario s waarin de hoofdpersoon zich aan de eigen cultuur houdt dan ten opzichte van het scenario waarin dit niet het geval is. Personen die weinig belang hechten aan de eigen cultuur reageren precies omgekeerd. Er is dus overeenstemming tussen wat men belangrijk vindt en waar men positieve attitudes over heeft, maar mede gezien Tabel 5.1 Gemiddelde scores op herkenning, affectieve en normatieve reacties van Marokkanen en Turken in Nederland, als een functie van de mate van belangrijkheid van de Marokkaanse of Turkse cultuur in het aangeboden scenario en de mate waarin men de eigen cultuur belangrijk vindt Belang Eigen Cultuur scenario: Hoog Laag Belang Eigen Cultuur respondent: Hoog Laag Hoog Laag N=: (70) (49) (99) (35) herkenning 2.39 b 2.31 b 1.74 a 2.24 b affect 3.36 b 3.13 b 2.55 a 2.88 ab normen 2.95 c 2.67 bc 2.04 a 2.40 ab Noot: Hoe hoger de score, hoe meer herkenning, hoe positiever de affectieve reacties en hoe sterker de normatieve reacties. Celgemiddelden met hetzelfde superschrift (per rij) verschillen niet significant (SNK-methode, p>.05).

11 Hoofdstuk 5 79 het redelijk grote aantal respondenten is de overeenstemming niet erg groot. Discussie De verwachting dat hetgeen Marokkanen en Turken aangeven belangrijk te vinden met betrekking tot het behoud van de eigen cultuur en het contact met Nederlanders grotendeels zouden overeenstemmen met reacties op scenario s waarin adaptatievormen worden gepresenteerd, is niet geheel door de resultaten ondersteund. De scenario s waarin de hoofdpersoon de eigen cultuur trouw bleef werden weliswaar positiever beoordeeld door personen die zelf de eigen cultuur belangrijk vinden dan personen die de eigen cultuur minder belangrijk vinden, maar dit verschil was niet erg groot. Ook personen die de eigen cultuur niet zo belangrijk achten vinden het prettig om een verhaaltje te lezen over een landgenoot die zich aan de eigen cultuur houdt. In tegenstelling tot onze verwachting werden de scenario s waarin de hoofdpersoon veel contact met Nederlanders had door iedereen even positief beoordeeld. Iedereen vindt het prettig om te zien dat een landgenoot veel contact met Nederlanders heeft en goed met ze kan opschieten, of men dit contact voor zichzelf nu belangrijk vindt of niet. Hieruit kunnen we concluderen dat Marokkanen en Turken in Nederland het prettig zouden vinden om veel contact met Nederlanders te hebben. Door hun ervaringen met Nederlanders zijn ze dit contact echter steeds minder belangrijk voor zichzelf gaan vinden (zie ook Hoofdstuk 2). De in de inleiding geopperde suggestie dat men vanwege de sociale wenselijkheid geneigd kan zijn in te stemmen met algemene vragen als: "Hoe belangrijk vindt u het om veel contact met Nederlanders te hebben?" lijkt minder waarschijnlijk. In dit onderzoek reageren mensen positiever wanneer het gaat om de reacties op specifieke scenario s. Kennelijk hebben de respondenten een voorbeeld nodig van wat we onder contact met Nederlanders verstaan om aan te kunnen geven dat ze dat contact zelf ook hebben. De voorspelling dat Marokkanen en Turken in Nederland zichzelf vooral zouden herkennen in de scenario s waarin contact met Nederlanders plaatsvindt (assimilatie en integratie) en de scenario s waarin het behoud van de eigen cultuur belangrijk is (integratie en separatie) werd bevestigd door de resultaten. Ook wat betreft affectieve en normatieve reacties werden de verwachtingen ondersteund. De kranteartikelen waarin veel contact met Nederlanders was en de artikelen waarin het behoud van de eigen cultuur naar voren kwam riepen positieve gevoelens op. Men vond ook dat Marokkanen en Turken in Neder-

12 80 Reacties van Marokkanen en Turken op Scenario s land zich zo zouden moeten gedragen. Bij de scenario s waarin minder contact met Nederlanders was en de kranteartikelen waarin geen behoud van de eigen cultuur was waren de reacties minder positief. Zowel bij de Marokkaanse als bij de Turkse respondenten bleek dat de contact-factor en de cultuur-factor beide ongeveer even belangrijk waren voor hun reacties op de scenario s. Vooral wanneer beide hoog waren (bij integratie) bleken de respondenten positief te reageren en zichzelf het meest te herkennen. Dat Marokkanen en Turken in Nederland met name kiezen voor integratie is in zekere zin een veilige keuze. De zekerheid van de oude cultuur blijft aanwezig, terwijl de contacten met Nederlanders niet uit de weg worden gegaan, zodat men zich in Nederland thuis kan voelen. Tot slot nog een punt van kritiek op deze studie. Ondanks de levensechte beschrijvingen was de herkenning in de hoofdpersoon gemiddeld genomen niet meer dan matig. Vooral bij de Turken was de herkenning erg laag en ook veel lager dan bij de Marokkanen. Wellicht hebben de respondenten toch meer gelet op de verschillen tussen henzelf en de aangeboden stimuluspersoon, dan op de overeenkomsten. Verder zou het zo kunnen zijn dat de Turkse vertaling van de vragenlijst ankers voor de antwoordcategorieën gebruikte die een net iets andere betekenis hebben dan de Nederlandse en de Marokkaanse vragenlijst. Conclusies Zowel Marokkanen als Turken blijken zichzelf vooral te herkennen in de adaptatievorm integratie. Bij deze adaptatievorm zijn ook de affectieve reacties positief en is men van mening dat andere Marokkanen of Turken zich moeten gedragen als de hoofdpersoon in het kranteartikeltje. Er is echter weinig overeenstemming tussen wat men in het algemeen belangrijk vindt en het concrete gedrag waar men zichzelf in herkent. Marokkanen en Turken vinden het erg prettig om een verhaaltje te lezen waarin een landgenoot veel contact met Nederlanders heeft, maar hoeven dit contact voor zichzelf niet per se belangrijk te vinden. Tot nu toe hebben de hoofdstukken zich vooral gericht op het perspectief van Marokkanen en Turken ten aanzien van de adaptatievormen. Om ook de andere kant aan het woord te laten komen bespreken we in het volgende hoofdstuk de mening van Nederlanders over integratie, assimilatie, separatie en marginalisatie. Wat zouden zij de beste strategie vinden voor Marokkanen en Turken?