Archeologisch Bureauonderzoek nieuwbouw RAD Hollands Midden, Gouderaksedijk, Gouda, Gemeente Gouda. J. Ras

Transcriptie

1 Archeologisch Bureauonderzoek nieuwbouw RAD Hollands Midden, Gouderaksedijk, Gouda, Gemeente Gouda J. Ras

2

3 Archeologisch Bureauonderzoek nieuwbouw RAD Hollands Midden, Gouderaksedijk, Gouda, Gemeente Gouda J. Ras

4 Archeologisch Bureauonderzoek nieuwbouw RAD Hollands Midden, Gouderaksedijk, Gouda, Gemeente Gouda J. Ras SOB Research, Instituut voor Archeologisch en Aardkundig Onderzoek SOB Research Heinenoord, juni 2010 ISBN/EAN: Projectnummer

5 Archeologisch Bureauonderzoek nieuwbouw RAD Hollands Midden, Gouderaksedijk, Gouda, Gemeente Gouda Inhoud 1. Inleiding Planontwikkeling Opdrachtverlening Doel van het onderzoek Fasering Onderzoeksteam 5 2. Onderzoekssysteem: gehanteerde methoden en technieken Archiefonderzoek Archeologisch verwachtingsmodel Rapportage 7 3. Resultaten archiefonderzoek Geologische gegevens Archeologische gegevens Historische gegevens Luchtfoto s Actueel Hoogtebestand Nederland Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Inleiding Archeologisch Verwachtingsmodel Aanbevelingen 20 Literatuur 23 Verklarende woordenlijst 25 Bijlage 1: Administratieve gegevens 27 Bijlage 2: Archeologische en geologische tijdschaal 29 Bijlage 3: Overzicht voor het Holocene gebied van de gebruikelijke lithostratigrafische indeling en de vertaling naar de lithostratigrafie naar De Mulder et. al, Bijlage 4: SOB Research: Gegevens 33

6 2

7 1. Inleiding 1.1. Planontwikkeling Aanleiding voor het archeologisch onderzoek vormen de plannen ten behoeve van de bouw van een ambulancepost van de RAD Hollands Midden ter plaatse van de Gouderaksedijk, te Gouda (Gemeente Gouda). De oppervlakte van het plangebied bedraagt circa 1835 vierkante meter. Ten behoeve van de planuitvoering dient een Bestemmingsplan te worden opgesteld. Als gevolg van de te voorziene bodemingrepen ( bouw- en graafwerkzaamheden) zullen mogelijk archeologisch relevante horizonten worden verstoord. Op basis van het vigerende Europese (Verdrag van Valletta), het landelijke (o.m. Wet Archeologische Monumentenzorg 2007 (WAMz) en de KNA 3.1), het provinciale beleid, het regionale beleid en het gemeentelijke beleid (Gemeente Gouda, 2005) zal daarom een verantwoorde inschatting en afweging moeten worden gemaakt van de in het geding zijnde archeologische belangen. De afbakening van het onderzoeksgebied is gelijk aan de afbakening van het plangebied, zoals deze is aangegeven door de opdrachtgever, omdat het archeologisch onderzoek gericht is op het in kaart brengen van de mogelijke aanwezigheid van archeologische waarden binnen het plangebied (zie Afbeelding 2 en Afbeelding 3). Afbeelding 1. Ligging van het onderzoeksgebied (rode stip) in Nederland. 1.2 Opdrachtverlening Omdat de met de realisatie van deze plannen gepaard gaande werkzaamheden zouden kunnen leiden tot een aantasting van mogelijk aanwezige archeologische waarden als gevolg van de diverse werkzaamheden, heeft Amer Ruimtelijke Ontwikkeling aan SOB Research verzocht om een plan van aanpak op te stellen voor een Archeologisch Bureauonderzoek ten behoeve van het onderzoeksgebied. Op basis van het door SOB Research opgestelde plan van aanpak ( Archeologisch Bureauonderzoek nieuwbouw RAD Hollands Midden, Gouderaksedijk, Gouda, Gemeente Gouda, plan van aanpak: d.d. 10 juni 2010) is door Amer Ruimtelijke Ontwikkeling aan SOB Research opdracht verleend om ten behoeve van het onderzoeksgebied een Archeologisch Bureauonderzoek uit te voeren. 3

8 Afbeelding 2. Ligging van het plangebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Topografische Kaart. Schaal 1: Doel van het onderzoek De opgave voor het onderzoek door SOB Research was een Archeologisch Verwachtingsmodel ten behoeve van het onderzoeksgebied op te stellen. Het Archeologisch Verwachtingsmodel vormt het uitgangspunt voor eventueel archeologisch vervolgonderzoek. 1.4 Fasering Na de opdrachtverlening is er een begin gemaakt met het onderzoek. Naast het uitvoeren van een literatuuronderzoek zijn diverse archieven geraadpleegd om de aanwezige archeologische, historische, geologische en luchtfoto-informatie zoveel mogelijk te kunnen benutten. Tevens is op 17 juni 2010 een terreininspectie uitgevoerd. Op basis van de verkregen gegevens is een Archeologisch Verwachtingsmodel opgesteld. De verkregen gegevens, de daaraan verbonden conclusies, alsmede de op basis hiervan tot stand gekomen adviezen zijn uitgewerkt in het nu voorliggende eindrapport. 4

9 1.5 Onderzoeksteam Het onderzoek werd uitgevoerd door: F. A. van Meurs archiefonderzoek, terreininspectie J. Ras archiefonderzoek, rapportage Afbeelding 3. Ligging van het onderzoeksgebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de GBKN. Het onderzoeksgebied is onbebouwd, en grotendeels verhard met puingranulaat op worteldoek. Dit pakket heeft een gemiddelde dikte van 20 centimeter. Het zuidelijke deel van het onderzoeksgebied extra lijkt te zijn opgehoogd (50 centimeter) om een egaal maaiveld te verkrijgen. Aan de noordwestelijke zijde ligt een geasfalteerde toerit. Schaal 1: Topografische Dienst Kadaster, Emmen [2010]. 5

10 6

11 2. Onderzoekssysteem: gehanteerde methoden en technieken 2.1 Archiefonderzoek In het kader van het bureauonderzoek zijn diverse archieven geraadpleegd. Dit onderzoek heeft tot doel gebruik te maken van de in deze archieven beschikbare of alsnog destilleerbare informatie over de landschaps- en bewoningsgeschiedenis van het gebied. Onder meer zijn daarbij de archieven van TNO, de Topografische Dienst en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geraadpleegd. Daarnaast werd er over het onderzoeksgebied en de directe omgeving nadere archeologische en historische informatie vergaard uit meerdere bronnen. Alle gehanteerde bronnen worden in de literatuurlijst weergegeven. 2.2 Terreininspectie Tijdens een terreinbezoek is de gesteldheid van het onderzoeksgebied gedocumenteerd. 2.3 Archeologisch verwachtingsmodel Op basis van het Archeologisch Bureauonderzoek werd een archeologisch verwachtingsmodel opgesteld. 2.4 Rapportage Ter afronding van het Archeologisch Bureauonderzoek is het nu voorliggende eindrapport samengesteld. 7

12 8

13 3. Resultaten archiefonderzoek 3.1 Geologische gegevens Voor een analyse van de Holocene geologische opbouw van het onderzoeksgebied en de directe omgeving kon van de Geologische Kaart van Nederland, Schaal 1: , Blad 38 West, Gorinchem West gebruik worden gemaakt. Tevens werd de Bodemkaart van Nederland (Alterra/ARCHIS2) en de Geomorfologische Kaart van Nederland (Alterra/ARCHIS2) geraadpleegd. Een nadeel bij het gebruik is de relatieve grofschaligheid van de kaarten; de informatie is niet bedoeld en ook niet bruikbaar voor een beoordeling op perceelniveau. Wel bieden de kaarten kaders voor een globale inschatting van de geologische en paleogeografische situatie. Ter plaatse van het onderzoeksgebied wordt op de Geologische Kaart van Nederland, Blad 38 West, Gorinchem West (zie Afbeelding 4) een zone aangeduid met code rf2k. Hier is een profiel aanwezig van Afzettingen van Tiel (komafzettingen) op een afwisseling van Hollandveen met Afzettingen van Gorkum (kom- en oeverafzettingen). Direct ten noordwesten van het onderzoeksgebied wordt een zone met code rbd2g aangeduid. Hier kan een profiel van Afzettingen van Tiel (geulafzettingen) op een afwisseling van Hollandveen met Afzettingen van Gorkum (kom- en oeverafzettingen) worden aangetroffen. Dit betreft het stroomgebied van de Hollandse IJssel. Zie Bijlage 3 voor een vertaling van de gebruikte stratigrafie naar de stratigrafie zoals deze wordt beschreven in De Mulder, et al, Op basis van Profiellijn G-G (zie Afbeelding 5) kunnen uitspraken worden gedaan over de diepteligging van de verschillende lagen. Profiellijn G-G ligt op een afstand van circa 1000 meter ten westen van het onderzoeksgebied. Vanaf het maaiveld tot op een diepte van circa 2 tot 2.5 meter NAP kunnen (kom-)afzettingen van Tiel worden aangetroffen. Tussen circa 2 en 2.5 meter NAP en circa 5 meter NAP kan bosveen worden aangetroffen. Tussen circa 5 meter NAP en circa 12 meter NAP kan een afwisseling van (oever-)afzettingen van Gorkum (zandige klei) met rietveen worden aangetroffen. Deze oeverafzettingen zijn gerelateerd aan een Gorkum-geul, die hier heeft gelegen. Voor wat betreft de door de Mulder et al (de Mulder et al, 2003) voorgestelde nieuwe lithostratigrafie dient het volgende opgemerkt te worden. SOB Research is van mening dat deze nieuwe lithostratigrafische terminologie in het geheel geen meerwaarde biedt voor wat betreft de koppeling tussen archeologie en geologie. Integendeel: met name in het Holocene gebied gaan hiermee mogelijkheden voor een dergelijke koppeling verloren. Daarnaast is er geen goede koppeling mogelijk tussen reeds decennia lang uitgevoerd archeologisch onderzoek en de nieuwe voorgestelde lithostratigrafische terminologie. Tevens ontbreken ook geologische kaarten, waarbij deze terminologie is gehanteerd, zodat een betrouwbare presentatie niet mogelijk is. Het is vanuit haar eigen kwaliteitsborging dat SOB Research, zeker voor wat betreft het Holocene deel van Nederland, de gangbare lithostratigrafie toepast en vooralsnog zal blijven toepassen. 9

14 Afbeelding 4. Ligging van het onderzoeksgebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Geologische Kaart van Nederland, Schaal 1: , Blad 38 West, Gorinchem West. Een gedeelte van profiellijn G G is blauw gemarkeerd. Schaal 1:

15 Afbeelding 5. De beredeneerde ligging van het onderzoeksgebied (oranje lijn), geprojecteerd op een uitsnede van Profiellijn G-G van de Geologische Kaart van Nederland, Schaal 1: , Blad 38 West, Gorinchem West. Afbeelding 6. De ligging van het onderzoeksgebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Bodemkaart Kaart van Nederland. Bron: RCE/ARCHIS2. Ter plaatse van het noordelijke deel van het onderzoeksgebied wordt op de Bodemkaart van Nederland een zone weergegeven die wordt aangeduid als bebouwing (zie Afbeelding 6, grijze zone). Ter plaatse van het overige deel wordt een zone weergegeven die wordt aangeduid als Weideveengronden op bosveen (of eutroof broekveen) (zie Afbeelding 6, blauwe zone). 11

16 Afbeelding 7. De ligging van het onderzoeksgebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Geomorfologische Kaart van Nederland. Bron: RCE/ARCHIS2. Ter plaatse van het grootste deel van het onderzoeksgebied wordt op de Geomorfologische Kaart van Nederland (zie Afbeelding 7, grijze zone) een zone weergegeven die wordt aangeduid als bebouwing. Ter plaatse van het uiterste zuidelijke deel van het onderzoeksgebied wordt een zone aangeduid als vlakte van getij-afzettingen (zie Afbeelding 7, lichtgroene zone). 3.2 Archeologische gegevens Voor een overzicht van reeds bestaande kennis ten aanzien van archeologische vindplaatsen binnen en in de directe omgeving van het onderzoeksgebied werden de archieven van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Archis2) en de Provincie Zuid-Holland geraadpleegd. Tevens werd de Archeologische Basiskaart van de Gemeente Gouda geraadpleegd (via de Gemeentelijk archeoloog Gouda, de heer M. Groenendijk). Ter plaatse van het onderzoeksgebied ligt een zone op de archeologische basiskaart Gouda wordt aangeduid met code 20. Dit betreft de oude dorpskern van Stolwijkersluis. Hier geldt een middelhoge verwachting (zie Afbeelding 8). 12

17 Afbeelding 8. De ligging van het onderzoeksgebied (blauw omkaderd), op de archeologische basiskaart Gouda. Het onderzoeksgebied ligt in zone 20 (dit betreft de oude dorpskern van Stolwijkersluis). Hier geldt een middelhoge verwachting. Ter plaatse van het onderzoeksgebied wordt op de Archeologische Monumentenkaart van de Provincie Zuid-Holland geen zone weergegeven als een terrein met een archeologische waarde. Binnen het onderzoeksgebied werden nog geen archeologische vondsten gedaan. Ten noordwesten van het onderzoeksgebied, aan de noordoever van de Hollandse IJssel, ligt een Terrein van zeer hoge archeologische waarde (Monumentnummer 6484). Dit betreft een terrein met resten van het kasteel van Gouda dat in werd gebouwd (zie Afbeelding 9, rode zone). Ten westen van het onderzoeksgebied werden archeologische vondsten gedaan in het kader van de aanleg van een riool. In twee pompputten werden intacte lagen uit de 14 e /15 e eeuw tot de 17 e eeuw aangetroffen. De bovenste lagen waren verstoord. Mogelijk is er een relatie met en rechthuis dat hier gestaan heeft (Waarnemingsnummer ). Direct ten westen hiervan werd op een diepte van beneden het maaiveld een laag aangetroffen bestaande uit humeuze klei met veel houtskool. Het aardewerk uit de laag dateerde uit de 10e tot de 13e eeuw. Onder deze laag werd een venige laag aangetroffen met liggend hout, waarbij vier Romeinse scherven zijn gevonden. Het hout vormde mogelijk een soort schoeiing. Een verticaal ingeslagen paaltje naast het liggende hout was aangepunt. Uit de C14- datering van het paaltje en een van de houtskoolfragmenten uit de cultuurlaag bleek dat deze beiden uit de Romeinse tijd dateerden (Waarnemingsnummer , zie Afbeelding 9, gele bolletjes). Ten zuiden van het onderzoeksgebied staan in ARCHIS enkele vondstmeldingen geregistreerd (zie Afbeelding 9, blauwe bolletjes). Hier werden echter geen relevante archeologische resten aangetroffen. 13

18 Afbeelding 9. De ligging van in Archis2 geregistreerde waarnemingen (geel gemarkeerd, genummerd), vondstmeldingen (blauw gemarkeerd) en terreinen die op de Archeologische Monumentenkaart van de Provincie Zuid-Holland zijn weergegeven, ten opzichte van het onderzoeksgebied (groen omkaderd). Onderzoeksmeldingen zijn blauw omkaderd. Bron: Archis Historische gegevens Het onderzoeksgebied ligt in de bebouwde kom van het buurtschap Stolwijkersluis. Stolwijkersluis is genoemd naar de sluis die de Stolwijkervaart verbindt met de Hollandsche IJssel. De afwatering ontstond in de 14e eeuw, nadat op 24 maart 1370 Stolwijk en Achterbroek toestemming kregen van Jan van Blois, Heer van Schoonhoven en Gouda, voor de aanleg van een vrije watergang naar de IJssel. Op 31 december 1371 gaf ook Jan van Polanen, Heer van de Lek en Breda toestemming. De watergang mocht voorzien in zoveel vlieten en sluizen als nodig was voor de afwatering. De Stolwijker Sluis gaf toegang tot de Stolwijkse Ringvaart, die in gebruik was voor de winning van turf. Vanaf 1377 leidde Stolwijkersluis al een zelfstandig bestaan. Rond de toen reeds bestaande sluis ontstond een woongemeenschap. Stolwijkersluis ontwikkelde zich als knooppunt waar verkeer uit de Krimpenerwaard en Gouda samenkwam. Omdat Gouda een belangrijke handelsstad was kwamen veel boeren uit de regio via Stolwijkersluis. Om op tijd op de markt in Gouda te zijn reisden ze de dag ervoor tot Stolwijkersluis en overnachten daar. Stolwijkersluis was daardoor een concentratie van herbergen. Op een stadsplattegrond van Jacob van Deventer uit het derde kwart van de zestiende eeuw, en op de kaart van Jacob Aertsz. Colom uit 1681 (beiden niet in dit rapport afgebeeld) is te zien dat er toen ter plaatse van Stolwijkersluis bebouwing stond. Onduidelijk is of het onderzoeksgebied toen ook al bebouwd was. Op de Kadastrale Kaart uit (zie Afbeelding 10) is te zien dat het onderzoeksgebied toen onbebouwd was. Enige voorzichtigheid is echter geboden. Omdat er nogal wat wijzigingen ten aanzien van de infrastructuur plaats hebben gevonden na 1832, is de projectie een globale. 14

19 Afbeelding 10. De ligging van het onderzoeksgebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Kadastrale Kaart uit Bron: Op Blad Gorinchem West van de Topografische Kaart uit (zie Afbeelding 11) is te zien dat er ter plaatse van het noordwestelijke deel van het onderzoeksgebied mogelijk sprake was van bebouwing. In 1913 was deze bebouwing weer verdwenen (zie Afbeelding 12). Het onderzoeksgebied was toen niet bebouwd. 15

20 Afbeelding 11. De ligging van het onderzoeksgebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van Blad Gorinchem West van de Topografische Kaart uit Ter plaatse van het noordwestelijke deel van het onderzoeksgebied is mogelijk sprake van bebouwing. Schaal 1: Voor wat betreft de situatie ter plaatse van het onderzoeksgebied vanaf 1936 werden Topografische Kaarten via de website geraadpleegd. Deze kaarten zijn niet afgebeeld in dit rapport. In 1936 was het noordwestelijke deel van het onderzoeksgebied bebouwd. In 1958 leek deze bebouwing alweer verdwenen te zijn. In 1969 was het onderzoeksgebied deels bebouwd, zo ook in In 1989 was alleen noordwestelijke deel weer bebouwd. In 1995 was alleen het noordoostelijke deel bebouwd. Op basis van deze informatie kan worden gesteld dat het onderzoeksgebied in de twintigste eeuw regelmatig bebouwd was, en dat deze bebouwing waarschijnlijk voor verstoringen van het bodemprofiel moet hebben geleid. In welke mate en tot op welke diepte deze verstoringen zijn is echter niet bekend. 16

21 Afbeelding 12. De ligging van het onderzoeksgebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote, samengestelde uitsnede van Blad nummer 461 (bovenste deel) en Blad nummer 482 (onderste deel) van de Topografische Kaart uit Het onderzoeksgebied was onbebouwd. Schaal 1: Luchtfoto s In het kader van het onderzoek werden geen luchtfoto s geraadpleegd, omdat het onderzoeksgebied deel uitmaakt van het bebouwde gebied. Hierdoor worden eventueel aanwezige archeologische sporen aan het zicht onttrokken. 3.5 Actueel Hoogtebestand Nederland Tijdens het onderzoek werd het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) geraadpleegd (zie Afbeelding 13). De rode, oranje en gele zones betreffen hoger gelegen gedeelten. De groene en blauwe zones betreffen lager gelegen gedeelten, waarbij blauw lager ligt dan groen. Op basis van de AHN kan worden geconcludeerd dat het onderzoeksgebied ter plaatse van het uiterste zuidelijke deel van de hoger liggende stroomrug / oeverzones van de Hollandse IJssel ligt. Het maaiveld ligt ter plaatse van het onderzoeksgebied op een hoogte tussen circa 1 en 1.2 meter NAP. 17

22 Afbeelding 13. De ligging van het onderzoeksgebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van het Actueel Hoogtebestand (AHN). Rode, oranje en gele zones betreffen hoger gelegen zones, de blauwe en groene zones betreffen lager gelegen delen, waarbij blauw lager ligt dan groen. (c) AHN

23 4. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 4.1 Inleiding In opdracht van Amer Ruimtelijke Ontwikkeling is door SOB Research ten behoeve van de plannen ten behoeve van de bouw van een ambulancepost van de RAD Hollands Midden ter plaatse van de Gouderaksedijk, te Gouda (Gemeente Gouda) een Archeologisch Bureauonderzoek uitgevoerd, met het doel een Archeologisch Verwachtingsmodel op te stellen met betrekking tot het onderzoeksgebied. De oppervlakte van het plangebied bedraagt circa 1000 vierkante meter. Ten behoeve van de planuitvoering dient een Bestemmingsplan te worden opgesteld. Als gevolg van de te voorziene bodemingrepen ( bouw- en graafwerkzaamheden) zullen mogelijk archeologisch relevante horizonten worden verstoord. Op basis van het vigerende Europese (Verdrag van Valletta), het landelijke (o.m. Wet Archeologische Monumentenzorg 2007 (WAMz) en de KNA 3.1), het provinciale beleid, het regionale beleid en het gemeentelijke beleid zal daarom een verantwoorde inschatting en afweging moeten worden gemaakt van de in het geding zijnde archeologische belangen. De afbakening van het onderzoeksgebied is gelijk aan de afbakening van het plangebied, zoals deze is aangegeven door de opdrachtgever, omdat het archeologisch onderzoek gericht is op het in kaart brengen van de mogelijke aanwezigheid van archeologische waarden binnen het plangebied. 4.2 Archeologisch Verwachtingsmodel Op basis van de beschikbare geologische, archeologische en historische gegevens kan worden ingeschat dat er binnen het onderzoeksgebied mogelijk archeologische sporen kunnen worden aangetroffen. Het onderzoeksgebied ligt ter plaatse van het uiterst zuidelijke deel van de stroomrug / oeverzones van de Hollandse IJssel. Deze rivier is in ieder geval al 2000 jaar actief. Ter plaatse van het onderzoeksgebied kan een profiel van Afzettingen van Tiel (komafzettingen) op een afwisseling van Hollandveen met Afzettingen van Gorkum (kom- en oeverafzettingen) worden aangetroffen. Het onderzoeksgebied is recentelijk 20 tot 50 centimeter opgehoogd. Direct onder de recente ophoging tot op een diepte van circa 2 tot 2.5 meter NAP (circa 1 tot 1.5 meter beneden het maaiveld) kunnen (kom-)afzettingen van Tiel worden aangetroffen. Tussen circa 2 en 2.5 meter NAP en circa 5 meter NAP (tussen circa 1 en 4 meter beneden het maaiveld) kan bosveen worden aangetroffen. Tussen circa 5 meter NAP en circa 12 meter NAP (tussen circa 4 en 11 meter beneden het maaiveld) kan een afwisseling van (oever-)afzettingen van Gorkum (zandige klei) met rietveen worden aangetroffen. Deze oeverafzettingen zijn gerelateerd aan een Gorkum-geul, die hier heeft gelegen. In en op de Afzettingen van Tiel kunnen archeologische resten vanaf de Romeinse Tijd worden aangetroffen. Ten westen van het onderzoeksgebied werden al archeologische resten uit de Romeinse aangetroffen, de Late Middeleeuwen (vanaf circa 1200 A.D.) en de Nieuwe Tijd aangetroffen. Het is mogelijk dat het onderzoeksgebied vanaf de Late Middeleeuwen (deels) bebouwd is geweest. Het maakt immers deel uit van de kern van Stolwijkersluis. In ieder geval was er sprake van bebouwing in de negentiende eeuw en de twintigste eeuw. Deze bebouwing kan verstorend zijn geweest voor het bodemarchief. Onduidelijk is of en in hoeverre dit het geval is geweest. Archeologische resten uit de Prehistorie kunnen worden aangetroffen in het Hollandveen (bosveen) en in de Afzettingen van Gorkum, theoretisch tot op een diepte van 11 meter beneden het maaiveld. 19

24 Het complextype is divers, het kan gaan om nederzettingsterreinen, activiteitenzones, maar ook om een akkerlaag. Het onderzoeksgebied kan, mede op basis van de geringe omvang, niet worden opgedeeld in deelgebieden met een specifieke archeologische verwachting. Archeologische vindplaatsen kunnen herkend worden aan de hand van de aanwezigheid van een bewoningsniveau of een akkerlaag, door middel van fragmenten aardewerk, fundamenten, houtskool of bijvoorbeeld botmateriaal. In hoeverre het bodemprofiel (en daarmee mogelijk archeologische resten) nog intact aanwezig zal zijn is niet bekend. Dit geldt ook voor de invloed van post-depositionele processen op het aanwezige bodemarchief. 4.3 Aanbevelingen Amer Ruimtelijke Ontwikkeling is voornemens om ter plaatse van het onderzoeksgebied een ambulancepost van de RAD Hollands Midden te realiseren. Hiertoe zullen parkeerplaatsen worden aangelegd, bedrijfsgebouwen worden gerealiseerd en een fietsenstalling worden opgericht (zie Afbeelding 14). Ter plaatse van de parkeerplaatsen, de toerit en de fietsenstalling zullen geen bodemroerende werkzaamheden worden verricht. Hier hoeft dan ook geen nader archeologisch onderzoek te worden uit uitgevoerd. Ter plaatse van de te realiseren bebouwing zullen geen kelders worden aangelegd. Wel zullen er heiwerkzaamheden worden uitgevoerd. Hierbij zal de bodem worden verstoord. Op basis van het onderzoek is vast komen te staan dat archeologische resten al direct onder de recente ophoging (minimaal 20 centimeter) kunnen worden aangetroffen, tot op een diepte van circa 12 meter NAP ( de top van de Formatie van Kreftenheye). Dit betekent dat archeologische waarden bij iedere bodemingreep dieper dan 20 centimeter kunnen worden aangetast. Op basis van de planvorming kan worden gesteld dat binnen het onderzoeksgebied daar waar de bodem zal worden verstoord door middel van graafwerkzaamheden of heiwerkzaamheden, archeologische waarden kunnen worden aangetast. Behoud van archeologische resten in situ is niet mogelijk, en daarom wordt aanbevolen om, geheel in overeenstemming met de uitgangspunten van het Europese Verdrag van Malta, de archeologische resten ex situ te documenteren. Daarom moet worden gekozen voor het uitvoeren een stapsgewijs archeologisch onderzoek, bestaand uit een Inventariserend Veldonderzoek door middel van Grondboringen, mogelijk gevolgd door een Inventariserend Veldonderzoek door middel van Proefsleuven, mogelijk gevolgd door een Archeologische Opgraving. Dit onderzoek hoeft alleen maar te worden uitgevoerd daar waar daadwerkelijk de bodem verstoord wordt. Dat is het oostelijke en zuidoostelijke deel van het onderzoeksgebied, daar waar de ambulancepost wordt gebouwd. 20

25 Afbeelding 14. Plankaart van het onderzoeksgebied. Ter plaatse van het oranje omkaderde gebied zal bebouwing worden gerealiseerd. Ter plaatse van het paars omkaderde gebied zal een fietsenstalling worden gebouwd. Het overige deel van het onderzoeksgebied zal worden gebruikt als parkeerterrein en verhoogde oprit. 21

26 22

27 Literatuur - Colom, J. A.: Kaart van Holland 1681; Alphen aan den Rijn: Gemeente Gouda: Verordening inzake monumenten en archeologie; Gouda: Mulder, E. F. J. de, M.C. Geluk, I. L. Ritsema, W. E. Westerhof en T. E. Wong: De ondergrond van Nederland; Groningen: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS2); Amersfoort: Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB)/Provincie Zuid-Holland: Archeologische Monumentenkaart Zuid-Holland; Amersfoort/Den Haag: Rijks Geologische Dienst (RGD): Geologische Kaart van Nederland, Schaal 1: , Blad 38 West, Gorinchem West: Haarlem; Rijks Geologische Dienst (RGD): Toelichtingen bij de Geologische Kaart van Nederland, Schaal 1: , Blad 38 West, Gorinchem West: Haarlem; SOB Research: Archeologisch Bureauonderzoek nieuwbouw RAD Hollands Midden, Gouderaksedijk, Gouda, Gemeente Gouda, plan van aanpak; Heinenoord: Tol, A.J., et al.: Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek; Amsterdam: Topografische Dienst: Grote Provincie Atlas 1: Zuid-Holland; Groningen/Emmen:

28 24

29 Verklarende woordenlijst antropogeen C14 datering differentiële klink dy erosie estuarium eutroof veen ex situ fluviatiel geul gorzenlandschap gyttja Hollandveen Holoceen in situ klink lagunair, lagune door menselijk handelen bepaling van het gehalte aan radioactieve koolstof (C14) van organisch materiaal (hout, houtskool, schelpen, etc.) waaruit de ouderdom kan worden afgeleid. Deze ouderdom wordt opgegeven in jaren voor 1950 na Chr. verschijnsel waarbij relatief hoog of laag liggende gebieden door geologische of fysische processen laag of hoog (andersom) komen te liggen. Ook wel omgekeerde klink of reliëfinversie genoemd organische afzetting, bestaande uit fijn verdeelde afgestorven plantenresten, in stilstaand water bezonken verzamelnaam voor processen die het aardoppervlak aantasten en los materiaal afvoeren. Dit vindt voornamelijk plaats door wind, ijs en stromend water een min of meer trechtervormige monding van een rivier die binnen het bereik van getijdenstromingen ligt veen dat in een voedselrijk milieu ontstaan is bewaard gebleven op een andere dan de oorspronkelijke plaats. Dit met name met betrekking tot verstoorde archeologische sporen en vondsten onder invloed van een rivier rivier- of kreekbedding gebied dat boven gemiddeld hoogwater ligt en pas bij de hoogste vloeden onderloopt organische afzetting, bestaande uit fijn verdeelde afgestorven plantenresten, in stilstaand water bezonken alle veenpakketten die gedurende het Holoceen zijn ontstaan met uitzondering van het basisveen. De definitie van Hollandveen betreft dus in feite bijna alle veenpakketten die gedurende de afgelopen 8000 jaar zijn ontstaan jongste geologisch tijdvak (vanaf de laatste IJstijd: circa 9000 jaar voor Chr. tot heden) bewaard gebleven op de oorspronkelijke plaats. Dit met name met betrekking tot onverstoorde archeologische sporen en vondsten maaivelddaling van veen- en kleigronden door ontwatering, oxidatie van organisch materiaal en krimp ondiepe baai, beschermd tegen open zee door een strandwal of haf 25

30 marien meanderen mesotroof veen modderklei moernering oligotroof veen oxidatie perimarien Pleistoceen pollenanalyse regressiefase sediment sondeerijzer stroomrug transgressiefase verlandingsklei het milieu waar sedimentatie plaatsvindt die direct wordt beïnvloed door de zee zich bochtig door het landschap slingeren (van waterlopen) veen, dat in matig voedselrijk milieu is ontstaan afzettingen in het perimariene gebied, bestaande uit kleiige venen en venige kleien veenafgraving, hoofdzakelijk ten behoeve van zoutwinning en de winning van brandstof (turf) veen, dat in voedselarm milieu is ontstaan (traag) verbrandingsproces van organisch materiaal in reactie met zuurstof het milieu, waarin de sedimentatie wordt beïnvloed door de zee (via het rivieren kreekstelsel), maar waar mariene afzettingen van betekenis ontbreken geologisch tijdperk dat ongeveer 2 miljoen jaar geleden begon. De tijd van de IJstijden, maar ook van gematigd warme perioden. Het Pleistoceen eindigt met het begin van het Holoceen statistische studie van stuifmeelkwarts en sporen, die in sedimenten gevonden worden. Doel is onder meer milieureconstructie periode waarin de zee-invloed afneemt (als gevolg van een daling van de zeespiegel of als gevolg van sluiting van strandwallencomplex) na een transgressiefase afzetting gevormd door bezinksel of neerslag lange, dunne metalen 'prikstok', die onder meer wordt gebruikt om antropogene sporen te op te sporen restant van een door zand- en klei-afzettingen verlande, oude stroomgeul. Door differentiële klink meestal hoger gelegen dan de omgeving fase waarin de invloed van de zee zich in het binnenland uitbreidt (als gevolg van stijging van de zeespiegel of als gevolg van erosie van het strandwallencomplex) klei die aan het einde van een transgressiefase wordt afgezet 26

31 Bijlage 1 Administratieve gegevens Projectnaam: Opdrachtgever: Uitvoerder: Bevoegde Overheid: Archeologisch Bureauonderzoek nieuwbouw RAD Hollands Midden, Gouderaksedijk, Gouda, Gemeente Gouda Amer Ruimtelijke Ontwikkeling Zonnehof ND Amersfoort Tel.: Contactpersoon: de heer H. Nienhuis nienhuis@amer.nl SOB Research Hofweg 13, Heinenoord Postbus 5060, 3274 ZK Heinenoord Tel.: Fax: sobresearch@wxs.nl College van Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Gouda Postbus BB Gouda Gemeentelijk archeoloog Gouda De heer M. Groenendijk Dienst Ruimtelijke Ontwikkeling en Beheer Afdeling Gebiedsontwikkeling Tel.: Mob.: maarten.groenendijk@gouda.nl Datum opdracht: 14 juni 2010 Datum rapport: 21 juni 2010 Plaats: Gouda Gemeente: Gouda Provincie: Zuid-Holland Toponiem: Gouderaksedijk Huidig grondgebruik: braakliggend Toekomstige situatie: Bebouwing, parkeerplaatsen Kaartblad: 38A Geologie: Afzettingen van Tiel (komafzettingen) op een afwisseling van Hollandveen met Afzettingen van Gorkum (kom- en oeverafzettingen) Kadastrale gegevens: Kadastrale gemeente Gouda, Sectie L, nummer 353 Geomorfologie: Bebouwing, uiterst zuidelijke deel: vlakte van getijafzettingen Bodemtype: noordelijke deel: bebouwing, overige deel: Weideveengronden op bosveen (of eutroof broekveen) Grondwatertrap: noordelijke deel: bebouwing/oppervlaktewater, overige deel: II NAP-hoogte maaiveld: tussen 1 meter -NAP en 1.2 meter -NAP Coördinaten: NO: / ZW: / ZO: / NO: / Oppervlakte onderzoeksgebied: ca 1835 vierkante meter 27

32 Kaart plangebied: zie Afbeelding 2 en Afbeelding 3 CMA/ AMK-status: N.v.t. CAA -nr.: N.v.t. CMA -nr.: N.v.t. ARCHIS -monument nr.: N.v.t. ARCHIS -waarneming nr.: N.v.t. Onderzoeksmeldingsnummer: Deponering documentatie: Provinciaal Depot Zuid-Holland Kalkovenweg LJ Alphen aan den Rijn de heer F. Kleinhuis Tel: Deponering digitale documentatie: e-depot ( 28

33 Bijlage 2 Archeologische en geologische tijdschaal Het hierbij geboden overzicht geeft de geologische en archeologische hoofdperioden weer. De dateringen in de linkerkolom (voor en na Chr.) zijn gekalibreerd en geven de betrouwbaarste dateringen. Bron: ROB,

34 30

35 Bijlage 3 Overzicht voor het Holocene gebied van de gebruikelijke lithostratigrafische indeling en de vertaling naar de lithostratigrafie naar De Mulder et. al, 2003 gebruikelijke terminologie terminologie (naar De Mulder et al., 2003) Afzettingen van Duinkerke 3(A, B) Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Afzettingen van Duinkerke 2 Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Afzettingen van Duinkerke 1 (A, B) Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Afzettingen van Duinkerke O Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Hollandveen Formatie van Nieuwkoop; Hollandveen Laagpakket Basisveen Formatie van Nieuwkoop: Basisveen Laag Afzettingen van Calais 4 Afzettingen van Calais 3 Afzettingen van Calais 2 Afzettingen van Calais 1 Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Jonge Duin- en Strandafzettingen Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Schoorl Oude Duin- en Standafzettingen Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Zandvoort Formatie van Twente: dekzand Formatie van Kreftenheye: rivierduinen Formatie van Kreftenheye Formatie van Kreftenheye: Afzettingen van Wijchen Afzettingen van Tiel 3 Afzettingen van Tiel 2 Afzettingen van Tiel 1 (A, B) Afzettingen van Tiel O Afzettingen van Gorkum 4 Afzettingen van Gorkum 3 Afzettingen van Gorkum 2 Afzettingen van Gorkum 1 Formatie van Boxtel: Laagpakket van Wierden Formatie van Boxtel: Laagpakket van Delwijnen Formatie van Kreftenheye Formatie van Kreftenheye: Laag van Wijchen Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld 31

36 32

37 Bijlage 4 SOB Research: Gegevens Naam: Bezoekadres: SOB Research Instituut voor Archeologisch en Aardkundig Onderzoek B.V. Hofweg 13, Heinenoord Postadres: Postbus ZK Heinenoord Telefoon: Fax: sobresearch@wxs.nl Directeur: Raad van Advies: jhr. J. E. van den Bosch J. van de Erve (Voorzitter) Prof. dr. ir. J. T. Fokkema (Vice-Voorzitter) J. van Kerchove (Secretaris) Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Rotterdam Inschrijvingsnummer Register: BTW nummer: NL B.01 Bankrelatie: Rabobank Graafschap-Noord Rekeningcourant: Nr.: