J. Ras. SOB Research, Instituut voor Archeologisch en Aardkundig Onderzoek. SOB Research Heinenoord, juni 2009 ISBN/EAN:

Transcriptie

1 Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Capelleweg 13, Kruiningen, Gemeente Reimerswaal J. Ras

2

3 Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Capelleweg 13, Kruiningen, Gemeente Reimerswaal J. Ras

4 Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Capelleweg 13, Kruiningen, Gemeente Reimerswaal J. Ras SOB Research, Instituut voor Archeologisch en Aardkundig Onderzoek SOB Research Heinenoord, juni 2009 ISBN/EAN: Projectnummer

5 Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Capelleweg 13, Kruiningen, Gemeente Reimerswaal Inhoud 1. Inleiding Planontwikkeling Archeologisch onderzoek Opdrachtverlening Doel van het onderzoek Fasering Onderzoeksteam 5 2. Onderzoekssysteem: gehanteerde methoden en technieken Archiefonderzoek Archeologisch verwachtingsmodel Veldonderzoek Uitwerking en rapportage 8 3. Resultaten archiefonderzoek Geologische gegevens Archeologische gegevens Historische gegevens Luchtfoto s Actueel Hoogtebestand Nederland Archeologisch verwachtingsmodel Resultaten veldonderzoek Inleiding Booronderzoek IVO Geologische opbouw Archeologische indicatoren booronderzoek Toetsing archeologisch verwachtingsmodel Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 21 Literatuur 25 Verklarende woordenlijst 27 Bijlage 1: Administratieve gegevens 29 Bijlage 2: Archeologische en geologische tijdschaal 31 Bijlage 3: Overzicht voor het Holocene gebied van de gebruikelijke lithostratigrafische indeling en de vertaling naar de lithostratigrafie naar De Mulder et. Al,

6 Bijlage 4: Overzicht Boorgegevens Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Capelleweg 13, Kruiningen, Gemeente Reimerswaal 35 Bijlage 5: SOB Research: Gegevens 41 2

7 1. Inleiding 1.1. Planontwikkeling Aanleiding voor het archeologisch onderzoek vormt de voorgenomen bestemmingsvlakwijziging en de uitbreiding van bebouwing ter plaatse van Capelleweg 13 te Kruiningen (Gemeente Reimerswaal). In het kader van de planuitvoering zal nieuwbouw worden gerealiseerd. Aanwezige bebouwing zal worden gehandhaafd. Ook zullen groenvoorzieningen worden aangelegd en zullen delen van het gebied worden verhard. Tevens zal een waterpartij worden aangelegd. Het plangebied heeft een oppervlakte van circa 1100 vierkante meter. 1.2 Archeologisch onderzoek Het plangebied maakt deel uit van een zone die op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW, 2000) wordt weergegeven als een zone met een hoge trefkans op de aanwezigheid van archeologische sporen. Als gevolg van de te voorziene bodemingrepen (graaf- en bouwwerkzaamheden) kunnen mogelijk archeologisch relevante horizonten worden verstoord. Op basis van het vigerende landelijke (o.m. Monumentenwet 1988/ Wet op de archeologische monumentenzorg 2007) en de KNA 3.1) en het provinciale beleid (zie o.m. Nota Archeologie ), zal daarom een verantwoorde afweging moeten worden gemaakt van de in het geding zijnde archeologische belangen. Door de Gemeente Reimerswaal is dan ook besloten dat in het kader van de planprocedure een archeologisch bureauonderzoek en een verkennend archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd. Afbeelding 1. Ligging van het onderzoeksgebied (rode stip) in Nederland. 1.3 Opdrachtverlening Op basis van het door SOB Research opgestelde plan van aanpak (Aanvraag Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Capelleweg 13, Kruiningen, Gemeente Reimerswaal, d.d. 22 juli 2008) heeft Handelsonderneming van de Berge BV aan SOB Research opdracht verleend om een Archeologisch Bureauonderzoek en een IVO door middel van grondboringen uit te voeren. 3

8 De afbakening van het onderzoeksgebied was gelijk aan de afbakening van het plangebied, zoals deze is aangegeven door de opdrachtgever (zie Afbeelding 2 en Afbeelding 3). Afbeelding 2. Ligging van het plangebied (rood omkaderd) ten noorden van de Oomshoeksweg, geprojecteerd op een uitsnede van de Topografische Kaart. Schaal 1: Doel van het onderzoek De opgave voor het onderzoek door SOB Research was de archeologische en aardkundige waarden ter plaatse van het onderzoeksgebied te inventariseren en te documenteren. Het onderzoek was gericht op de volgende aandachtspunten: De geologie en de landschapsgeschiedenis ter plaatse van het onderzoeksgebied, in relatie tot de bewoningsmogelijkheden in het verleden; De intactheid van de bodem ter plaatse van het onderzoeksgebied De kans op de aanwezigheid van archeologische waarden ter plaatse van het onderzoeksgebied: De mate waarin mogelijk aanwezige archeologische en cultuurhistorische waarden door de uit te voeren inrichtings- en bouwwerkzaamheden met aantasting kunnen worden bedreigd. 4

9 1.5 Fasering Na de opdrachtverlening is er een begin gemaakt met het onderzoek. Eerst is gewerkt aan de voorbereiding (de uitvoering van het Archeologisch Bureauonderzoek en het opstellen van het daarop gebaseerde archeologisch verwachtingsmodel) en de planning van het onderzoek. Hierbij zijn diverse archieven geraadpleegd om al aanwezige archeologische, historische, geologische en luchtfotoinformatie zoveel mogelijk te kunnen benutten. Vervolgens is op 15 september 2008 een archeologisch veldonderzoek uitgevoerd. Dit veldonderzoek bestond uit een verkennend booronderzoek. Tenslotte is, op basis van de verkregen gegevens, een overzicht samengesteld van de aangetroffen archeologische, cultuurhistorische en aardkundige waarden. De verkregen gegevens, de daaraan verbonden conclusies, alsook de op basis hiervan tot stand gekomen adviezen zijn uitgewerkt in het nu voorliggende eindrapport. 1.6 Onderzoeksteam Het onderzoeksteam van SOB Research bestond uit: F. M. J. Delporte veldwerk F. A. van Meurs veldwerk, gegevensverwerking C. A. Prins veldwerk J. Ras archiefonderzoek, rapportage Afbeelding 3. Ligging van het onderzoeksgebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een bewerkte uitsnede van de Kadastrale Kaart. Het onderzoeksgebied was ten tijde van het veldonderzoek deel bebouwd (woonhuis (gearceerd, gemarkeerd 13 ) en schuren (gearceerd), deels verhard (grijs gemarkeerd) en deels in gebruik als grasland. Kaartschaal 1: Bron: opdrachtgever. 5

10 6

11 2. Onderzoekssysteem: gehanteerde methoden en technieken 2.1 Archiefonderzoek In het kader van het bureauonderzoek zijn diverse archieven geraadpleegd. Dit onderzoek heeft tot doel gebruik te maken van de in deze archieven beschikbare of alsnog destilleerbare informatie over de landschaps- en bewoningsgeschiedenis van het gebied. Onder meer zijn daarbij de archieven van TNO, de Topografische Dienst en de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM-ARCHISII), het Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) en het Zeeuws Archief geraadpleegd. Daarnaast werd er over het plangebied en de directe omgeving nadere archeologische en historische informatie vergaard uit meerdere bronnen. 2.2 Archeologisch verwachtingsmodel Op basis van het bureauonderzoek is een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel opgesteld. Hierbij gaat het vooral om een gespecificeerde verwachting ten aanzien van de mogelijk aanwezige archeologische vondstcomplexen (mogelijke aard, gaafheid en ouderdom) in relatie met de geologische ondergrond (mogelijke diepteligging en context). Op basis van het archeologisch verwachtingsmodel is het onderzoeksplan voor het veldonderzoek uitgewerkt. 2.3 Veldonderzoek Booronderzoek Op basis van het onderzoeksplan is het booronderzoek op het terrein uitgevoerd. Ten einde het op basis van de informatie van het bureauonderzoek opgestelde archeologische verwachtingsmodel te kunnen toetsen, is gekozen voor de uitvoering van een veldonderzoek door middel van grondboringen. Ten grondslag aan deze keuze ligt het gegeven dat relevante archeologische niveaus mogelijk door sediment zijn afgedekt, waardoor het opsporen van archeologische vindplaatsen door middel van een oppervlaktekartering niet mogelijk was. De uitvoering van grondboringen was daarom in dit geval de minst destructieve methode, waarmee met voldoende betrouwbaarheid de kans op de aan- of afwezigheid van archeologische waarden kon worden aangetoond. Door middel van boringen kan de mate van intactheid van het geologisch profiel worden bepaald en kan inzicht worden verkregen in de geologische opbouw van een gebied. Dit is vooral van belang omdat de bewoningsmogelijkheden in Nederland tot de Romeinse tijd volledig afhankelijk waren van de landschappelijke situatie. Ook voor wat betreft de Romeinse tijd en de Middeleeuwen is er, ondanks de toegenomen mogelijkheden om door middel van bedijking, afdamming of kanalisering het landschap vorm te geven, nog steeds sprake van een sterke relatie tussen het natuurlijke landschap en de mogelijkheden tot bewoning. Soms kan de stratigrafie, de aard, de dikte, de omvang en de ouderdom van de archeologisch interessante grondlagen aan de hand van de boringen globaal worden bepaald en verder in kaart worden gebracht. Soms kunnen ook direct al archeologische indicatoren worden getraceerd. Indicatoren voor de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen zijn onder meer de aanwezigheid van houtskool, verbrand bot, aardewerkfragmenten, potgruis, vuursteen, puin of verstoorde grondlagen. 7

12 2.3.2 Oppervlaktekartering Bij een oppervlaktekartering wordt een terrein onderzocht op de aanwezigheid van archeologische vondsten aan het oppervlak. In gebieden waar archeologisch belangrijke lagen relatief dicht aan het oppervlak liggen (er is dan geen sprake van omvangrijke sedimentvorming op deze lagen) kan het uitvoeren van een oppervlaktekartering zinvol zijn. Vooral vers geploegde akkers lenen zich voor deze onderzoeksmethodiek. Binnen het onderzoeksgebied is, vanwege de aanwezige bebouwing, verharding en beplanting en het daardoor ontbreken van vondstzichtbaarheid, geen oppervlaktekartering uitgevoerd. 2.4 Uitwerking en rapportage Na het veldonderzoek zijn de onderzoeksgegevens uitgewerkt en geanalyseerd. Hierbij is voortdurend sprake geweest van een terugkoppeling naar de uitkomsten van het bureauonderzoek (toetsing archeologisch verwachtingsmodel). Ter afronding van het archeologisch onderzoek is het nu voorliggende eindrapport samengesteld. 8

13 3. Resultaten archiefonderzoek 3.1 Geologische gegevens Voor een analyse van de geologische opbouw van het onderzoeksgebied en de directe omgeving is gebruik gemaakt van de Geomorfologische Kaart van Nederland (Alterra) en van de Bodemkaart van Nederland (Alterra). Er kon geen gebruik worden gemaakt van een Geologische Kaart, omdat deze voor dit gebied niet voor handen is. Een nadeel bij het gebruik is de relatieve grofschaligheid van deze kaarten; de informatie is niet bedoeld en ook niet bruikbaar voor een beoordeling op perceelniveau. Wel bieden de kaarten kaders voor een globale inschatting van de geologische en paleogeografische situatie. Tevens is gebruik gemaakt van: - Rijks Geologische Dienst (RGD): Paleogeografische kaarten van Zeeland, Holoceen, 1: ; Haarlem: Rijks Geologische Dienst (RGD): Geologische kaarten van Zeeland, Holoceen, 1: ; Haarlem: Vos, P. C. & Van Heeringen, R. M.: Holocene geology and occupation history of the Province of Zeeland (SW Netherlands), in Mededelingen Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO Nr. 59, Holocene evolution of Zeeland (SW Netherlands), Scientific editor: M.M. Fischer, Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO; Haarlem: 1997 De Holocene landschapsontwikkeling in grote delen van Zeeland (deel uitmakend van het westelijke kustgebied van Nederland) is bepaald door de voortgaande verbetering van het klimaat na de laatste IJstijd, die gefaseerd tussen en jaar geleden ten einde kwam. De hogere temperaturen leidden tot het smelten van de landijsmassa s en de poolkappen en tot een daarmee samenhangende stijging van de zeespiegel. De zeespiegelrijzing leidde ondermeer tot het ontstaan van de huidige Noordzee. West-Nederland, dat aan het einde van het Pleistoceen onderdeel uitmaakte van het dekzandgebied, veranderde in een lagunair en estuarien gebied. De kustlijn lag gedurende het Holoceen in of nabij het huidige West-Nederland. In het begin van het Holoceen werd, door een verdergaande vernatting van de bodem door de stuwing van het grondwater en de zeespiegelrijzing, eerst veen gevormd; het Basisveen. Dit veenlandschap verdronk door het verder opdringen van het zeewater. De hierdoor ontstane afzettingen worden gerekend tot de Afzettingen van Calais. Eerst werden zandpakketten afgezet, gevolgd door de afzetting van klei. Het westelijk kustgebied kreeg het karakter van een waddengebied, met doorsneden door getijdegeulen. Na circa 4400 voor Chr. nam de snelheid van de stijging van de zeespiegel af en ontstonden tevens strandwallen, die het binnenland afschermden van de directe invloed van de zee. Tussen 4400 en 3100 voor Chr. kwam het uitgestrekte getijdegebied weer droog te liggen. Doordat als gevolg van de regressieve kustontwikkeling de getijdegeulen dichtslibden en de ontwatering van het gebied verslechterde, werd veen gevormd. De vorming van het Hollandveen vond voornamelijk plaats gedurende het Subboreaal. In een aantal boringen in de omgeving van Kruiningen, is de op een diepte tussen meter -NAP aangetroffen basis van het Hollandveen gedateerd op respectievelijk voor Chr. (5120 +/- 190 B.P.; Waarde 6 RCIP 41, Vos en van Heeringen, 1997, p.84), voor Chr. (4920 +/- 55 B.P.; Waarde Nieuwe Boring RCIP 43, Vos en van Heeringen, 1997, p.84), voor Chr. (4680 +/- 180 B.P.; Waarde 5 RCIP 45, Vos en van Heeringen, 1997, p.84) en voor Chr. (4620 +/- 180 B.P.; Waarde 4 RCIP 47, Vos en van Heeringen, 1997, p.84). 9

14 Rond 1800 voor Chr. was het huidige Zeeland bijna geheel veranderd in één groot veenlandschap. Het plangebied bleef tot circa 300 A.D. ongeschonden deel uitmaken van het veengebied. In de loop van het Vroeg-Subatlanticum nam de transgressieve invloed van de zee weer toe. Echte inbraken bleven in de periode tussen circa 600 voor Chr. tot circa 300 A.D. aanvankelijk beperkt tot het kustgebied, met name in het noordwestelijke deel van Walcheren, het gebied van het huidige Zeeuwsch-Vlaanderen en het noordwestelijke deel van de Belgische kust. Door het ingrijpen van de mens, onder andere door het graven van sloten, werd de ontwatering van het veengebied verbeterd. Deze verbeterde ontwatering leidde tot een inklinking van het veen. Mede hierdoor kon de zee rond 300 A.D. weer invloed krijgen op het veengebied. Getijdengeulen sneden zich via bestaande veenafwateringsstroompjes in waardoor erosie van het veen plaatsvond. Dit proces leidde tot een verdere verbetering van de ontwatering van het veen, wat weer leidde tot een verdere inklinking van het gebied, waardoor de geulen zich dieper konden insnijden. Dit zichzelf versterkende verdrinkingsproces leidde ertoe dat na circa 350 A.D. het grootste deel van het veengebied in Zeeland was verdronken en onbewoonbaar werd. Vanuit de ingesneden getijdegeulen werden op het Hollandveen zand en klei afgezet. Hierdoor ontstond een hoog opgeslibt komgebied, doorsneden door hoger liggende Duinkerke 2-inversieruggen. De getijdegeulen die zich in de Duinkerke 2-periode hebben ingesneden in het Hollandveen en in de Afzettingen van Calais hebben zich gevuld met klei- en zandafzettingen. De hierdoor gevormde kleien zandlichamen, en de aan weerszijden van deze geulen gelegen zones waar ook klei- en zandpakketten werden afgezet, zijn minder aan klink en bodemdaling onderhevig dan het omliggende veenrijke landschap, zodat hoger liggende kreekruggen konden ontstaan. Hierdoor zijn de Duinkerke 2-aanvoergeulen in delen van Zeeland vaak nu nog goed zichtbaar als een stelsel van verlande inversiekreken. Voor wat betreft de door de Mulder et al (de Mulder et al, 2003) voorgestelde nieuwe lithostratigrafie dient het volgende opgemerkt te worden. SOB Research is van mening dat deze nieuwe lithostratigrafische terminologie in het geheel geen meerwaarde biedt voor wat betreft de koppeling tussen archeologie en geologie. Integendeel: met name in het Holocene gebied gaan hiermee mogelijkheden voor een dergelijke koppeling verloren. Daarnaast is er geen goede koppeling mogelijk tussen reeds decennia lang uitgevoerd archeologisch onderzoek en de nieuwe voorgestelde lithostratigrafische terminologie. Tevens ontbreken ook geologische kaarten, waarbij deze terminologie is gehanteerd, zodat een betrouwbare presentatie niet mogelijk is. Het is vanuit haar eigen kwaliteitsborging dat SOB Research, zeker voor wat betreft het Holocene deel van Nederland, de gangbare lithostratigrafie toepast en vooralsnog zal blijven toepassen. Zie Bijlage 3 voor een vertaling van de gebruikte stratigrafie naar de stratigrafie zoals deze wordt beschreven in De Mulder, et al, Het onderzoeksgebied maakt deel uit van een zone die op de Bodemkaart van Nederland (Alterra, niet in dit rapport afgebeeld) wordt aangeduid als zeekleigronden. Het onderzoeksgebied is gelegen binnen een zone die op de Geomorfologische Kaart van Nederland (Alterra, zie Afbeelding 4) wordt weergegeven als lage ruggen en heuvels. 10

15 Afbeelding 4. De ligging van het onderzoeksgebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Geomorfologische Kaart van Nederland (Alterra). Bron: ARCHISII. 3.2 Archeologische gegevens Voor een overzicht van reeds bestaande kennis ten aanzien van archeologische vindplaatsen binnen en in de directe omgeving van het onderzoeksgebied werden de archieven van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM-ARCHISII), het Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA, SCEZ) en SOB Research geraadpleegd. Het onderzoeksgebied maakt deel uit van een zone die op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden in Nederland (IKAW, 2 e generatie; ROB, Amersfoort: 2000) wordt weergegeven als een zone met een hoge trefkans op de aanwezigheid van archeologische sporen (zie Afbeelding 5, rode zone). Waarschijnlijk ligt hier een stroomrug, met (geul-)afzettingen van Duinkerke II. In ARCHISII (het centrale archief voor de bekende archeologische vindplaatsen in Nederland) en in het Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA, SCEZ) worden ter plaatse van het onderzoeksgebied geen bekende archeologische vindplaatsen vermeld. Ten zuiden van het onderzoeksgebied wordt wel een archeologische vindplaats vermeld. Dit betreft: 11

16 - Kruiningen, Kind van Trente: het kasteel t Kint van Trente komt in 1655 voor het eerst voor op de kaart van Zeeland van Nicolaas Visscher en Zacharias Roman. Vervolgens staat het kasteel nog op kaarten uit de zeventiende en achttiende eeuw. Mogelijk was het geen kasteel maar een middeleeuws logieshuis van waaruit Franciscanen monniken bedeltochten ondernamen. Een dergelijk huis werd termijnhuis of terminarishuis genoemd. Onduidelijk is waar het kasteel of het huis heeft gestaan. In 1980 werden ter plaatse van de locatie zoals in ARCHISII aangeduid boringen gezet, waarbij funderingen en gewelven werden aangetroffen. Mogelijk konden deze gerelateerd worden aan dijkverzwaring. In 1996 werd door Stichting RAAP een boor- en geofysisch onderzoek uitgevoerd binnen een terrein met een oppervlakte van 5 hectare aan de Donkere Weg tussen de dijkverzwaring bij het Hof Kaasgat ten noorden en de bocht in de dijk ten zuidoosten. Het had geen resultaat. Tot op heden is het nog steeds niet duidelijk waar de resten exact zouden moeten liggen (J. J. B. Kuipers, t Kind van Trente/Kind van Trente. Invoerdocument Kastelenlexicon. Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg. Zeeuws Archeologisch Archief doss. 49CN-11, Marinelli, 1997 en ARCHIS-waarnemingsnummer ). Overigens kan op basis van kaartprojecties en kaartberedenering, en op basis van luchtfotoanalyse (zie 3.4 Luchtfoto s) en het Actueel Hoogte Bestand Nederland (zie 3.5 Actueel Hoogtebestand Nederland) vrij gemakkelijk worden vastgesteld dat het op de kaart van Visscher weergegeven t Kint van Trente ter plaatse van het huidige Donkere Wegje heeft gelegen. Afbeelding 5. De ligging van in ARCHIS2 geregistreerde archeologische vondsten of vondstlocaties (geel, blauw, genummerd). Het onderzoeksgebied is blauw omkaderd. Als onderliggende kaartlaag is de IKAW gebruikt. Schaal 1:

17 3.3 Historische gegevens Het onderzoeksgebied ligt ten noorden van de dorpskern van Kruiningen. Het dorp Kruiningen wordt voor het eerst vermeld in een Latijnse oorkonde uit 1203 A. D.. In deze oorkonde krijgt het dorp de benaming Cruninga. In een 37 jaar jongere tekst (1240) wordt het dorp Cruninghe genoemd. Het begrip kruin (of crun ) in de benaming duidt op de aanwezigheid van een stukje hoger gelegen grond in een moerassig of waterrijk gebied, in dit geval wellicht een kreekruggetje (van Driel en Steketee, 1996, p.165). Vanaf de 13 e eeuw maakt het onderzoeksgebied deel uit van bedijkt gebied, zij het dat in 1530 een overstroming plaatsvond, waarna het gebied opnieuw bedijkt werd. Afbeelding 6. De ligging van Cruningen (rood onderstreept), geprojecteerd op een uitsnede van de kaart van Van Deventer uit 1570 (de ~ boven de e in Cruningẽ is een in manuscripten vaak gebruikt verkortingsteken voor een n of m ). Let ook op het ten oosten van Cruningen gelegen gebied dat bij de overstromingsramp van 1530 (St. Felix quade Saterdach) onder water kwam te staan. Het grootste stuk van dit verdronken gebied is tot op heden verloren gebleven (het Verdronken Land van Zuidbeveland). Het gebied waar het onderzoeksgebied deel van uitmaakt is vanaf de zestiende eeuw cartografisch gedocumenteerd. Deze kaartdocumentatie levert informatie op voor wat betreft het mogelijke voorkomen van oude, eventueel reeds verdwenen infrastructurele werken of voormalige bebouwing. Op de kaart van Van Deventer uit 1570 (getekend in 1545) is Cruningen duidelijk weergegeven (zie Afbeelding 6). Deze kaart levert echter geen gedetailleerde gegevens op betreffende het onderzoeksgebied. Op basis van de Roman Visscherkaart uit 1655 (niet in dit rapport afgebeeld) kan worden vastgesteld dat het onderzoeksgebied toen niet bebouwd was. Op de kaart van Hattinga uit circa 1750 (zie Afbeelding 7) is te zien dat het onderzoeksgebied toen onbebouwd was. Op de Topografische Kaart uit (zie Afbeelding 8) is te zien dat het onderzoeksgebied toen ook nog onbebouwd was. Op de Topografische Kaart uit de periode is te zien dat het onderzoeksgebied bebouwd was. Deze bebouwing is blijkbaar tussen 1858 en 1903 gerealiseerd. In 1947 werd binnen het gebied waar het onderzoeksgebied deel van uitmaakt een ruilverkaveling uitgevoerd (Marinelli, 1997). Op basis van de huidige topografie en de topografie uit 1913 lijkt het echter dat de gevolgen van deze ruilverkaveling voor wat betreft het onderzoeksgebied minimaal moeten zijn geweest. Het onderzoeksgebied bleef tot in de huidige tijd deels bebouwd (zie Afbeelding 3). 13

18 Afbeelding 7. De ligging van het onderzoeksgebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Kaart van Hattinga uit circa

19 Afbeelding 8. De ligging van het onderzoeksgebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Topografische Kaart uit A.D. Schaal 1: Afbeelding 9. De ligging van het onderzoeksgebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Topografische Kaart uit Schaal 1:

20 3.4 Luchtfoto s In het kader van het onderzoek werd een luchtfoto geraadpleegd. Dit betrof een foto die werd gemaakt op 24 mei 1989 (fotonummer 49502, ROBAS). Op deze luchtfoto is te zien dat het onderzoeksgebied deels bebouwd is en deels in gebruik is als akkerland en grasland. Op de geanalyseerde luchtfoto zijn ter plaatse van het onderzoeksgebied geen aanwijzingen voor de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen zichtbaar. Wel zijn ten zuidoosten van het onderzoeksgebied waarschijnlijk de resten van het kasteel t Kint van Trente zichtbaar (zie Afbeelding 10). Afbeelding 10. De ligging van het onderzoeksgebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Luchtfoto uit Een opvallende lichte verkleuring ten zuidoosten van het onderzoeksgebied is met een rode pijl aangeduid. Dit betreft vermoedelijke de ligging van resten van t Kint van Trente, zoals ook aangeduid op de kaart van Visscher uit de zeventiende eeuw. 3.5 Actueel Hoogtebestand Nederland Tijdens het onderzoek werd het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) geraadpleegd (zie Afbeelding 11). De rode, oranje en gele zones betreffen hoger gelegen gedeelten. De groene en blauwe zones betreffen lager gelegen gedeelten. Het onderzoeksgebied ligt ter plaatse van een hoger liggende zone. Dit betreft naar alle waarschijnlijkheid een hoger gelegen inversierug. Ten zuidoosten van het onderzoeksgebied is een opvallende hoger liggende zone zichtbaar, die mogelijk verband houdt met t Kint van Trente (aangeduid met een blauwe pijl). 16

21 Afbeelding 11. De positie van het onderzoeksgebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN 2007). De rode, oranje en gele zones betreffen hoger gelegen gedeelten. De groene en blauwe zones betreffen lager gelegen gedeelten. De zone die mogelijk verband houdt met t Kint van Trente is met een blauwe pijl aangeduid. Bron: Archeologisch verwachtingsmodel Ter plaatse van het onderzoeksgebied bevindt zich waarschijnlijk een profiel van diepreikende (geul- )Afzettingen van Duinkerke II/III. Het gaat hierbij om een geul die is ingesneden in het Hollandveen en de Afzettingen van Calais. Het lijkt dan ook niet waarschijnlijk dat ter plaatse van het onderzoeksgebied nog intact Hollandveen of intacte Afzettingen van Calais kunnen worden aangetroffen. Uitgesloten kan dit echter ook niet. Indien aanwezig, kan de top van intact Hollandveen worden aangetroffen op een diepte tussen 1.70 en 2.20 meter NAP. In en op de Afzettingen van Duinkerke II/III kunnen archeologische sporen vanaf de Late Middeleeuwen worden aangetroffen. Op basis van historische gegevens stond er in het westelijke deel van het onderzoeksgebied in vanaf de negentiende eeuw bebouwing. Op basis van de beschikbare gegevens kan worden gesteld dat er binnen het onderzoeksgebied een zeer grote kans bestaat op het aantreffen van archeologische sporen uit de Nieuwe Tijd. Indien intact Holland kan worden aangetoond, kunnen in de top van het intact Hollandveen archeologische resten uit de Bronstijd, de IJzertijd en de Romeinse Tijd worden aangetroffen. Binnen het onderzoeksgebied is geen sprake van bekende archeologische vindplaatsen (ARCHISII en ZAA). Voor archeologische vindplaatsen uit voornoemde perioden geldt dat vrijwel alle complextypen zouden kunnen voorkomen. Het zou hier immers kunnen gaan om nederzettingsterreinen, activiteitenzones, grafvelden, maar ook om akker- en/of weidegebieden, enz. 17

22 In hoeverre het bodemprofiel (en daarmee mogelijk aanwezige archeologische resten) nog intact aanwezig is, is op basis van het Archeologisch Bureauonderzoek niet met zekerheid vast te stellen. De invloed van post-depositionele processen op het aanwezige bodemarchief kan, op basis van het Archeologisch bureauonderzoek, niet met zekerheid worden vastgesteld. 18

23 4. Resultaten veldonderzoek 4.1 Inleiding Het onderzoeksgebied ligt direct ten zuiden van de Zanddijk, en ten oosten van de Capelleweg, ten noorden van de bebouwde kom van Kruiningen. Het onderzoeksgebied was ten tijde van het veldonderzoek deel bebouwd met een woonhuis en schuren, deels verhard en deels in gebruik als grasland. Het maaiveld ter plaatse van het onderzoeksgebied lag op een hoogte tussen 0.90 meter +NAP en 1.61 meter + NAP. Afbeelding 12. De positie van de boorpunten van het IVO-Overig (genummerd en blauw gemarkeerd), geprojecteerd op een uitsnede van de Kadastrale kaart van het onderzoeksgebied. Schaal 1: Topografische Dienst, Emmen [2008]. 19

24 4.2 Booronderzoek IVO Binnen het onderzoeksgebied zijn de boringen uitgevoerd in een grid waarbij geboord is daar waar daadwerkelijk bodemverstoringen zullen plaatsvinden. De locatie van de boringen is bepaald met gebruikmaking van een gps-systeem (GeoExplorer CE/ Geo XT). De maximale afwijking die hierbij kan ontstaan, voor wat betreft de plaatsbepaling van de boorcoördinaten, bedraagt +/- 1.0 meter. In totaal werden tijdens het IVO-Overig 9 boringen uitgevoerd. Er is geboord met een Edelmanboor met een diameter van 12 centimeter, tot op een diepte van meter beneden het maaiveld. Bij iedere afzonderlijke boring zijn de in de boring te onderscheiden geologische afzettingen ten opzichte van het maaiveld ingemeten. De bijbehorende hoogteliggingen van het maaiveld werden ten opzichte van het Normaal Amsterdams Peil (NAP) bepaald met behulp van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN), zie Bijlage Geologische opbouw Op basis van de gegevens van het door SOB Research uitgevoerde booronderzoek kan worden gesteld dat ter plaatse van het onderzoeksgebied (geul-)afzettingen van Duinkerke II/III voorkomen. 4.4 Archeologische indicatoren booronderzoek Tijdens de uitvoering van het IVO-Overig werden in geen van de boringen relevante archeologische indicatoren aangetroffen. 4.5 Toetsing archeologisch verwachtingsmodel Op basis van het opgestelde archeologische verwachtingsmodel mocht worden verwacht dat er hier een profiel van diepreikende (geul-)afzettingen van Duinkerke II/III kon worden aangetroffen. Dit was inderdaad het geval. Op basis van het opgestelde archeologische verwachtingsmodel kon worden verwacht dat er een zeer grote kans bestond dat binnen het onderzoeksgebied archeologische sporen zouden kunnen worden aangetroffen, en dan met name uit de Nieuwe Tijd, in de top van Afzettingen van Duinkerke II/III. Tijdens het booronderzoek werden echter geen archeologische indicatoren aangetroffen. In hoeverre het bodemprofiel (en daarmee mogelijk archeologische resten) nog intact aanwezig was, kon op basis van het Archeologisch Bureauonderzoek niet met zekerheid worden bepaald. Tijdens het veldonderzoek kon worden vastgesteld dat het profiel redelijk intact aanwezig was. Op basis van de resultaten van het verkennend/ karterend booronderzoek bestaat er aanleiding om de zeer hoge archeologische verwachting voor het onderzoeksgebied bij te stellen. Voor wat betreft het onderzoeksgebied mag uitgegaan worden van een lage archeologische verwachting. 20

25 5. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Aanleiding voor het archeologisch onderzoek vormt de voorgenomen bestemmingsvlakwijziging en de uitbreiding van bebouwing ter plaatse van Capelleweg 13 te Kruiningen (Gemeente Reimerswaal). In het kader van de planuitvoering zal nieuwbouw worden gerealiseerd. Aanwezige bebouwing zal worden gehandhaafd. Ook zullen groenvoorzieningen worden aangelegd en zullen delen van het gebied worden verhard. Tevens zal een waterpartij worden aangelegd. Het plangebied heeft een oppervlakte van circa 1100 vierkante meter. Als gevolg van de te voorziene bodemingrepen (graaf- en bouwwerkzaamheden) zouden mogelijk archeologisch relevante horizonten kunnen worden verstoord. Op basis van het vigerende landelijke (Monumentenwet 1988/ Wet op de archeologische monumentenzorg 2007 en de KNA 3.1) en het provinciale beleid moest daarom een verantwoorde inschatting en afweging worden gemaakt van de mogelijk in het geding zijnde archeologische belangen. Hiertoe is door SOB Research, in opdracht van Handelsonderneming van de Berge, een Archeologisch Bureauonderzoek en een Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen (IVO- Overig) uitgevoerd. Dit met het doel om de geologische opbouw, de intactheid van de bodem en de kans op de aanwezigheid van archeologische en cultuurhistorische waarden vast te stellen. Op basis van het Archeologisch Bureauonderzoek, waarbij de beschikbare archeologische, historische en geologische informatie werd geraadpleegd en geanalyseerd, is een archeologisch verwachtingsmodel voor het onderzoeksgebied opgesteld. De gespecificeerde archeologische verwachting voor het onderzoeksgebied kan als volgt worden samengevat: - Ter plaatse van het onderzoeksgebied bevindt zich waarschijnlijk een profiel van diepreikende (geul-)afzettingen van Duinkerke II/III. Het gaat hierbij om een geul die is ingesneden in het Hollandveen en de Afzettingen van Calais. Het lijkt dan ook niet waarschijnlijk dat ter plaatse van het onderzoeksgebied nog intact Hollandveen of intacte Afzettingen van Calais kunnen worden aangetroffen. Uitgesloten kan dit echter ook niet. Indien aanwezig, kan de top van intact Hollandveen worden aangetroffen op een diepte tussen 1.70 en 2.20 meter NAP. - In en op de Afzettingen van Duinkerke II/III kunnen archeologische sporen vanaf de Late Middeleeuwen worden aangetroffen. Op basis van historische gegevens stond er in het westelijke deel van het onderzoeksgebied in vanaf de negentiende eeuw bebouwing. Op basis van de beschikbare gegevens kan worden gesteld dat er binnen het onderzoeksgebied een zeer grote kans bestaat op het aantreffen van archeologische sporen uit de Nieuwe Tijd. - Indien intact Holland kan worden aangetoond, kunnen in de top van het intact Hollandveen archeologische resten uit de Bronstijd, de IJzertijd en de Romeinse Tijd worden aangetroffen. - Binnen het onderzoeksgebied is geen sprake van bekende archeologische vindplaatsen (ARCHISII en ZAA). - Voor archeologische vindplaatsen uit voornoemde perioden geldt dat vrijwel alle complextypen zouden kunnen voorkomen. Het zou hier immers kunnen gaan om nederzettingsterreinen, activiteitenzones, grafvelden, maar ook om akker- en/of weidegebieden, enz. 21

26 - In hoeverre het bodemprofiel (en daarmee mogelijk aanwezige archeologische resten) nog intact aanwezig is, is op basis van het Archeologisch Bureauonderzoek niet met zekerheid vast te stellen. - De invloed van post-depositionele processen op het aanwezige bodemarchief kan, op basis van het Archeologisch bureauonderzoek, niet met zekerheid worden vastgesteld. De toetsing van het archeologisch verwachtingsmodel heeft plaatsgevonden op basis van de resultaten van een Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen (IVO-Overig). Hierbij zijn 9 boringen uitgevoerd, tot een minimale diepte van 1.2 meter en een maximale diepte van 1.5 meter beneden het huidige maaiveld. Op basis van het opgestelde archeologische verwachtingsmodel mocht worden verwacht dat er hier een profiel van diepreikende (geul-)afzettingen van Duinkerke II/III kon worden aangetroffen. Dit was inderdaad het geval. Op basis van het opgestelde archeologische verwachtingsmodel kon worden verwacht dat er een zeer grote kans bestond dat binnen het onderzoeksgebied archeologische sporen zouden kunnen worden aangetroffen, en dan met name uit de Nieuwe Tijd, in de top van Afzettingen van Duinkerke II/III. Tijdens het booronderzoek werden echter geen archeologische indicatoren aangetroffen. In hoeverre het bodemprofiel (en daarmee mogelijk archeologische resten) nog intact aanwezig was, kon op basis van het Archeologisch Bureauonderzoek niet met zekerheid worden bepaald. Tijdens het veldonderzoek kon worden vastgesteld dat het profiel redelijk intact aanwezig was. Op basis van de resultaten van het verkennend/ karterend booronderzoek bestaat er aanleiding om de zeer hoge archeologische verwachting voor het onderzoeksgebied bij te stellen. Voor wat betreft het onderzoeksgebied mag uitgegaan worden van een lage archeologische verwachting. Nader archeologisch onderzoek ten behoeve van dit onderzoeksgebied wordt dan ook niet noodzakelijk geacht. 22

27 Afbeelding 13. De plankaart met betrekking tot het onderzoeksgebied, zoals deze is aangeleverd door de opdrachtgever. Schaal 1:

28 24

29 Literatuur - Anon: De Grote Historische Provincie-Atlas, 1: , Zeeland, , Groningen: Anon, Chromotopografische Kaart des Rijks, 1: , 1918, Historische Atlas Zeeland, Robas Produkties; Landsmeer: Diependaele, S. en M.W.A. de Koning: Archeologisch onderzoek bij de aanleg van de NVO Den Inkel te Kruiningen (gemeente Reimerswaal). Archeologische begeleiding en opgraving onder beperkende voorwaarden; Nieuwerkerk aan de IJssel: Driel, L., van, Steketee, A., Zeeuwse plaatsnamen. Van Aardenburg tot Zonnemaire; Vlissingen: Loo, I. M. van, et al.: Boven Water. De watersnoodramp van 1953 in Oost-Zuid-Beveland in woord en beeld; Kruiningen: Marinelli, M. G.: RAAP-Rapport 234, Herinrichtingsgebied Inkel, Het noordoost Fort, Zuidoost Fort en t Kint van Trente, Een gecombineerd geofysisch en booronderzoek van drie terreinen; Amsterdam: Mulder, E.F.J. de, M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhof en T.E. Wong: De ondergrond van Nederland; Groningen: Provincie Zeeland: Handleiding Programma s van eisen Zeeland: Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM): Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS2); Amersfoort: Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB): De Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden, Tweede generatie; Amersfoort: Rijks Geologische Dienst (RGD): Paleogeografische kaarten van Zeeland, Holoceen, 1: ; Haarlem: Rijks Geologische Dienst (RGD): Geologische kaarten van Zeeland, Holoceen, 1: ; Haarlem: Robas producties/topografische Dienst: Foto-atlas Zeeland; Den Ilp: SOB Research: Aanvraag Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Capelleweg 13, Kruiningen, Gemeente Reimerswaal : Heinenoord: Vos, P. C. & Van Heeringen, R. M.: Holocene geology and occupation history of the Province of Zeeland (SW Netherlands), in Mededelingen Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO Nr. 59, Holocene evolution of Zeeland (SW Netherlands), Scientific editor: M.M. Fischer, Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO; Haarlem:

30 26

31 Verklarende woordenlijst antropogeen C14 datering differentiële klink dy erosie estuarium eutroof veen fluviatiel geul gorzenlandschap gyttja Hollandveen Holoceen in situ klink lagunair, lagune marien door menselijk handelen bepaling van het gehalte aan radioactieve koolstof (C14) van organisch materiaal (hout, houtskool, schelpen, etc.) waaruit de ouderdom kan worden afgeleid. Deze ouderdom wordt opgegeven in jaren voor 1950 A.D. verschijnsel waarbij relatief hoog of laag liggende gebieden door geologische of fysische processen laag of hoog (andersom) komen te liggen. Ook wel omgekeerde klink of reliëfinversie genoemd organische afzetting, bestaande uit fijn verdeelde afgestorven plantenresten, in stilstaand water bezonken verzamelnaam voor processen die het aardoppervlak aantasten en los materiaal afvoeren. Dit vindt voornamelijk plaats door wind, ijs en stromend water een min of meer trechtervormige monding van een rivier die binnen het bereik van getijdestromingen ligt veen dat in een voedselrijk milieu ontstaan is onder invloed van een rivier rivier- of kreekbedding gebied dat boven gemiddeld hoogwater ligt en pas bij de hoogste vloeden onderloopt organische afzetting, bestaande uit fijn verdeelde afgestorven plantenresten, in stilstaand water bezonken alle veenpakketten die gedurende het Holoceen zijn ontstaan met uitzondering van het basisveen. De definitie van Hollandveen betreft dus in feite bijna alle veenpakketten die gedurende de afgelopen 8000 jaar zijn ontstaan jongste geologisch tijdvak (vanaf de laatste IJstijd: circa 9000 jaar voor Chr. tot heden) bewaard gebleven op de oorspronkelijke plaats. Dit met name met betrekking tot onverstoorde archeologische sporen en vondsten maaivelddaling van veen- en kleigronden door ontwatering, oxidatie van organisch materiaal en krimp ondiepe baai, beschermd tegen open zee door een strandwal of haf het milieu waar sedimentatie plaatsvindt die direct wordt beïnvloed door de zee 27

32 meanderen mesotroof veen modderklei moernering oligotroof veen oxidatie perimarien Pleistoceen pollenanalyse regressiefase sediment sondeerijzer stroomrug transgressiefase verlandingsklei zich bochtig door het landschap slingeren (van waterlopen) veen, dat in matig voedselrijk milieu is ontstaan afzettingen in het perimariene gebied, bestaande uit kleiige venen en venige kleien veenafgraving, hoofdzakelijk ten behoeve van zoutwinning en de winning van brandstof (turf) veen, dat in voedselarm milieu is ontstaan (traag) verbrandingsproces van organisch materiaal in reactie met zuurstof het milieu, waarin de sedimentatie wordt beïnvloed door de zee (via het rivieren kreekstelsel), maar waar mariene afzettingen van betekenis ontbreken geologisch tijdperk dat ongeveer 2 miljoen jaar geleden begon. De tijd van de IJstijden, maar ook van gematigd warme perioden. Het Pleistoceen eindigt met het begin van het Holoceen statistische studie van stuifmeelkorrels en sporen, die in sedimenten gevonden worden. Doel is onder meer milieureconstructie periode waarin de zee-invloed afneemt (als gevolg van een daling van de zeespiegel of als gevolg van sluiting van strandwallencomplex) na een transgressiefase afzetting gevormd door bezinksel of neerslag lange, dunne metalen 'prikstok', die onder meer wordt gebruikt om antropogene sporen te op te sporen restant van een door zand- en klei-afzettingen verlande, oude stroomgeul. Door differentiële klink meestal hoger gelegen dan de omgeving fase waarin de invloed van de zee zich in het binnenland uitbreidt (als gevolg van stijging van de zeespiegel of als gevolg van erosie van het strandwallencomplex) klei die aan het einde van een transgressiefase wordt afgezet 28

33 Bijlage 1 Administratieve gegevens Projectnaam: Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Capelleweg 13, Kruiningen, Gemeente Reimerswaal Opdrachtgever: Van den Berge Handelsonderneming B.V. Capelleweg PN Kruiningen Tel.: Fax: info@vanden-berge.nl Contactpersoon: de heer H. van de Berge Uitvoerder: Bevoegd gezag: Archeologisch adviseur bevoegd gezag: via: Bouwraadhuis ontwerpers ingenieurs Postbus ZG Kruiningen Tel.: Fax: j.brouwer@bouwraadhuis.nl Contactpersoon: dhr. J. Brouwer SOB Research Hofweg 13, Heinenoord Postbus 5060, 3274 ZK Heinenoord Tel.: Fax: sobresearch@wxs.nl Gemeente Reimerswaal Postbus ZH Kruiningen Tel.: Fax: gemeente@reimerswaal.nl Drs. N.J.G van Jole Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland Groenmarkt AA Middelburg Tel.: Fax: njg.van.jole@scez.nl Datum opdracht: 20 augustus 2008 Datum conceptrapport: 17 december 2008 Datum definitief rapport: 19 juni 2009 Plaats: Kruiningen Gemeente: Reimerswaal Provincie: Zeeland Toponiem: Capelleweg 13 Huidig grondgebruik: Bebouwd, verhard, grasland Toekomstige situatie: Bebouwd, verhard, grasland, groenvoorziening Kaartblad: 49A/C 29

34 Geologie: (geul-)afzettingen van Duinkerke II/III Geomorfologie: Lage ruggen en heuvels Bodemtype: zeekleigronden Grondwatertrap: VI NAP-hoogte maaiveld: tussen 0.9 meter +NAP en 1.61 meter +NAP Kadastrale gegevens: Kadastrale gemeente Kruiningen, Sectie M, Nrs. 144 en 218 Coördinaten: NW: / ; ZW: / NO: /387539; ZO: / Oppervlakte onderzoeksgebied: ca vierkante meter Kaart plangebied: zie Afbeelding 2 en Afbeelding 3 CMA/ AMK-status: N.v.t. CAA -nr.: N.v.t. CMA -nr.: N.v.t. ARCHIS -monument nr.: N.v.t. ARCHIS -waarneming nr.: N.v.t. CIS-code: Deponering documentatie: Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) Postbus AA Middelburg Beheerder: dhr. J.J.B. Kuipers Tel. : jjb.kuipers@scez.nl Deponering vondsten: Provinciaal Archeologisch Depot Zeeland SCEZ Armeniaans Schuitvlot NL Middelburg depotbeheerder: dhr. H. Hendrikse tel: / h.hendrikse@scez.nl Deponering digitale documentatie: e-depot ( 30

35 Bijlage 2 Archeologische en geologische tijdschaal Op het hierbij geboden overzicht worden de geologische en archeologische hoofdperioden weergegeven. De dateringen in de linkerkolom (voor en na Chr.) zijn gekalibreerd en geven de betrouwbaarste dateringen. Bron: ROB,

36 32

37 Bijlage 3 Overzicht voor het Holocene gebied van de gebruikelijke lithostratigrafische indeling en de vertaling naar de lithostratigrafie naar De Mulder et. Al, 2003 gebruikelijke terminologie terminologie (naar De Mulder et al., 2003) Afzettingen van Duinkerke 3(A, B) Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Afzettingen van Duinkerke 2 Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Afzettingen van Duinkerke 1 (A, B) Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Afzettingen van Duinkerke O Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Hollandveen Formatie van Nieuwkoop; Hollandveen Laagpakket Basisveen Formatie van Nieuwkoop: Basisveen Laag Afzettingen van Calais 4 Afzettingen van Calais 3 Afzettingen van Calais 2 Afzettingen van Calais 1 Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Jonge Duin- en Strandafzettingen Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Schoorl Oude Duin- en Standafzettingen Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Zandvoort Formatie van Twente: dekzand Formatie van Kreftenheye: rivierduinen Formatie van Kreftenheye Formatie van Kreftenheye: Afzettingen van Wijchen Afzettingen van Tiel 3 Afzettingen van Tiel 2 Afzettingen van Tiel 1 (A, B) Afzettingen van Tiel O Afzettingen van Gorkum 4 Afzettingen van Gorkum 3 Afzettingen van Gorkum 2 Afzettingen van Gorkum 1 Formatie van Boxtel: Laagpakket van Wierden Formatie van Boxtel: Laagpakket van Delwijnen Formatie van Kreftenheye Formatie van Kreftenheye: Laag van Wijchen Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld 33

38 34

39 Bijlage 4 Overzicht Boorgegevens Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Plangebied Capelleweg 13, Kruiningen, Gemeente Reimerswaal Boring: 1 Coördinaten: X: 61419,6 NAP: Beschrijver: AM Y: , Oxi/red: 0 Boorder AM Datum: Opmerking 0,00-0,40 klei bruin grijs Bouwvoor Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: 0,40-0,70 zeer fijn zand licht bruin grijs Geulafzetting Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: 0,70-1,25 zand grijs Geulafzetting Afz. van Duinkerke Lithologie: met roestvlekken Consistentie: Organische Inhoud: 35

40 Boring: 2 Coördinaten: X: 61430,6 NAP: Beschrijver: KP Y: , Oxi/red: 0 Boorder KP Datum: Opmerking 0,00-0,05 zand bruin Graszode Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: 0,05-0,40 klei, matig zandig licht bruin grijs Bouwvoor Lithologie: heterogeen Consistentie: Organische Inhoud: 0,40-1,10 matig fijn zand grijs Rommelig Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: schelpen schelpresten wortels 1,10-1,50 matig fijn zand grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: met roestvlekken Consistentie: Organische Inhoud: Boring: 3 Coördinaten: X: 61439,1 NAP: Beschrijver: FD Y: , Oxi/red: 0 Boorder FD Datum: Opmerking 0,00-0,45 klei, zwak zandig bruin grijs Lithologie: heterogeen Consistentie: Matig gerijpt Organische Inhoud: graszode Boortype Edelman 10 0,45-0,70 matig fijn zand grijs Lithologie: heterogeen Consistentie: Organische Inhoud: met roestvlekken puinspikkel Boortype Edelman 10 0,70-1,50 matig grof zand grijs Afz. van Duinkerke Geulafzetting Lithologie: met roestvlekken Consistentie: Organische Inhoud: bovenin kleibandjes Boortype Edelman 10 36

41 Boring: 4 Coördinaten: X: 61452,4 NAP: Beschrijver: KP Y: , Oxi/red: 0 Boorder KP Datum: Opmerking 0,00-0,05 klei Graszode Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: 0,05-0,40 klei, matig zandig licht bruin grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: 0,40-0,70 matig fijn zand licht bruin grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: met roestvlekken Consistentie: Organische Inhoud: wortels 0,70-1,30 matig fijn zand grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: met roestvlekken Consistentie: Organische Inhoud: Boring: 5 Coördinaten: X: NAP: Beschrijver: AM Y: Oxi/red: Boorder AM Datum: Opmerking 0,00-0,50 klei bruin Vergraven Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: 0,50-0,80 zand grijs Bouwzand Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: 0,80-1,00 klei bruin grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: Sterk - matig Organische Inhoud: 1,00-1,30 zand licht bruin grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: 37

42 Boring: 6 Coördinaten: X: 61419,9 NAP: Beschrijver: AM Y: , Oxi/red: 0 Boorder AM Datum: Opmerking 0,00-0,50 zand, zwak kleiïg donker bruin Vergraven Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: 0,50-0,70 zand bruin grijs Vergraven Lithologie: Consistentie: Organische Inhoud: 0,70-1,20 zand bruin grijs Afz. van Duinkerke Geulafzetting Lithologie: met roestvlekken Consistentie: Organische Inhoud: Boring: 7 Coördinaten: X: 61353,4 NAP: Beschrijver: KP Y: , Oxi/red: 0 Boorder KP Datum: Opmerking 0,00-0,55 klei bruin grijs Vergraven Lithologie: heterogeen Consistentie: Organische Inhoud: 0,55-1,10 zeer fijn zand, zwak bruin grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: met roestvlekken Consistentie: Organische Inhoud: verdroogd zand, door bomen/slootkant 1,10-1,30 zand grijs Afz. van Duinkerke Lithologie: met roestvlekken Consistentie: Organische Inhoud: 38