Archeologisch Advies Fietsverbinding Ottoland - Groot-Ammers, Locatie A, Gemeente Molenwaard. J. E. van den Bosch

Transcriptie

1 Archeologisch Advies Fietsverbinding Ottoland - Groot-Ammers, Locatie A, Gemeente Molenwaard J. E. van den Bosch

2 Archeologisch Advies Fietsverbinding Ottoland - Groot-Ammers, Locatie A, Gemeente Molenwaard J. E. van den Bosch SOB Research, Instituut voor Archeologisch en Aardkundig Onderzoek SOB Research Heinenoord, september 2015 ISBN/EAN: SOB Research Project nr.:

3 Archeologisch Advies Fietsverbinding Ottoland - Groot-Ammers, Locatie A, Gemeente Molenwaard Inhoud 1. Inleiding Planontwikkeling Archeologisch vooronderzoek Omgevingsvergunning 3 2. Overwegingen Archeologisch Verwachtingsmodel Verwachte bodemverstoringen 8 3. Conclusies en aanbevelingen Samenvatting en conclusies Aanbevelingen 13 Literatuur 15 Bijlage 1: Administratieve gegevens 17 Bijlage 2: Archeologische en geologische tijdschaal 19 Bijlage 3: SOB Research: Gegevens 21 Digitale Bijlagen Bijlage 4: Bijlage 5: Bijlage 6: Plankaart met 'Locatie A' (Tekening nr. 36.2, File nr U36) Dwarsprofiel 1 t/m 29 (Tekening nr. 40.1, File nr D40) Dwarsprofiel 30 t/m 35 (Tekening nr. 40.2, File nr D40) 1

4 2

5 1. Inleiding 1.1 Planontwikkeling Het voorliggende advies is opgesteld naar aanleiding van de door de Gemeente Molenwaard gestelde eisen met betrekking tot de uitvoering van een Archeologische Begeleiding van de graafwerkzaamheden voor de aanleg het zuidelijke deel van een nieuwe fietsverbinding langs de Ottolandsche Vliet, tussen Ottoland en Groot-Ammers. De totale lengte van het lijnvormige tracé bedraagt circa 4.2 kilometer (met een oppervlakte van circa 12.1 hectare). Het nu voorliggende, zuidelijke deel van het plangebied, gelegen tussen de Burgemeester Visserwerf en Achterland, betreft een lijnvormig tracé met een lengte van circa 2.1 kilometer (zie Afbeelding 1). De lengte van het lijnvormige onderzoeksgebied bedraagt circa 400 meter (met een oppervlakte van circa 1.0 hectare). 1.2 Archeologisch vooronderzoek In het kader van de voorbereiding van dit project is in 2013 door SOB Research een Archeologisch Bureauonderzoek uitgevoerd. 1 Op basis van de onderzoeksresultaten - en bij ontstentenis van uitgewerkte bestekkaarten - is destijds geadviseerd om de graafwerkzaamheden met een diepte van meer dan 0.4 meter beneden het maaiveld onder Archeologische Begeleiding te doen uitvoeren. 1.3 Omgevingsvergunning Het voornoemde advies is bij de verlening van de Omgevingsvergunning voor het zuidelijke deel van het plangebied door de Gemeente Molenwaard ten dele overgenomen. In de op 22 juni 2015 door de Gemeente Molenwaard verleende Omgevingsvergunning (nr ) voor dit deel van het project, is alleen voor een zone met een lengte van circa 400 meter, ter plaatse van het zuidelijke deel van het plangebied ('Locatie A'), de eis opgenomen dat de graafwerkzaamheden daar onder Archeologische Begeleiding moeten worden uitgevoerd. Voor het overige deel van het zuidelijke deel van het plangebied gelden geen eisen m.b.t. archeologisch vervolgonderzoek. 1 Mientjes en Van den Bosch,

6 Afbeelding 1. De ligging van het plangebied (rood en paars omkaderd) langs de Molenkade en de Ottolandsche Vliet, tussen Ottoland en Groot-Ammers, geprojecteerd op een uitsnede van de Topografische Kaart. Het zuidelijke deel van het plangebied, waarvoor de voornoemde Omgevingsvergunning is verleend, is rood gemarkeerd. Bron Topografische Kaart: Topografische Dienst, Emmen [2013]. Schaal 1:

7 Afbeelding 2. De ligging van Locatie A, ter plaatse van het zuidelijke deel van het plangebied, direct ten noorden van de bebouwde kom van Ottoland. Voor Locatie B werd geen aanvullende archeologisch onderzoek noodzakelijk geacht. Bron: Omgevingsvergunning, 2015, nr : p. 5. 5

8 6

9 2. Overwegingen 2.1 Archeologisch Verwachtingsmodel Op basis van het Archeologisch Bureauonderzoek werd een Archeologisch Verwachtingsmodel opgesteld. Dit betrof de gespecificeerde verwachting ten aanzien van de mogelijk aanwezige archeologische vondstcomplexen (mogelijke aard, gaafheid en ouderdom) in relatie met de geologische ondergrond (mogelijke diepteligging en context). Op basis daarvan kan worden geconcludeerd dat ter plaatse van Locatie A een bodemopbouw kan worden verwacht met een opgeworpen dijklichaam (kade), op Afzettingen van Tiel IIIa, op Hollandveen, op Afzettingen van Gorkum IV (met inschakelingen van Hollandveen), op (rivierduin-) Afzettingen van de Formatie van Kreftenheye, op (geul- en oever-) Afzettingen van de Formatie van Kreftenheye. Op de Archeologische Verwachtings- en Beleidsadvieskaart van de voormalige gemeenten Graafstroom en Liesveld (Boshoven e.a., 2009) worden ter plaatse van het zuidoostelijke deel van het plangebied zones met verschillende archeologische verwachtingen weergegeven. Dit betreft zones met een hoge verwachting aan of nabij het oppervlak, een hoge verwachting tussen 1.5 en 5 meter beneden het maaiveld, een hoge verwachting dieper dan 5 meter beneden het maaiveld en een lage verwachting. Direct ten westen van het zuidelijke deel van het plangebied wordt op de Archeologische Monumentenkaart (AMK) van Nederland een zone weergegeven die is aangemerkt als een Terrein met een zeer hoge archeologische waarde (Monument nr ). Dit betreft een AMK-terrein met een donk (rivierduin), met sporen van bewoning uit het Mesolithicum en/ of het Neolithicum (meerdere afvallagen met onder meer houtskool en botresten). - Archeologische resten uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd, hoofdzakelijk woonheuvels, zouden hier vooral langs de ontginningsassen, dagzomend kunnen worden aangetroffen. De kans op de aanwezigheid van dergelijke archeologische resten, op of in de top van de Afzettingen van Tiel IIIa wordt echter zeer beperkt geacht. Dit op basis van het ontbreken van archeologische of historische aanwijzingen voor de aanwezigheid van dergelijke woonheuvels. - Op en in de top van het Hollandveen, op een diepte van circa meter beneden het maaiveld, kunnen archeologische resten worden verwacht uit de periode van de Late Bronstijd t/m het begin van de Late Middeleeuwen - Op en in de top van de (geuldek- en oever-) Afzettingen van Gorkum IV kunnen, op een diepte van circa meter beneden het maaiveld, archeologische resten worden verwacht uit het Laat Neolithicum en de Vroege Bronstijd. - Direct ten westen van Locatie A zijn zones gelegen met één of meerdere dagzomende rivierduinen, c.q. donken (code Kr e, Afzettingen van de Formatie van Kreftenheye). De hoogste delen van deze donken lijken net buiten het plangebied te liggen, maar dit kon niet met zekerheid worden vastgesteld. In ieder geval kan worden verwacht dat de flanken van deze donken hier op beperkte diepte, circa meter beneden het maaiveld, kunnen worden aangetroffen. - Ter plaatse van Locatie A kunnen dus ter plaatse van de voornoemde zones archeologische resten worden verwacht uit de periode van het Mesolithicum t/m de Late Middeleeuwen. Archeologische resten uit de Prehistorie kunnen vooral worden verwacht ter plaatse van de rivierduinen en de fossiele stroomgordels. De grenzen tussen de zones met een verschillende archeologische verwachting zijn niet scherp te trekken. Dit vanwege het ontbreken van voldoende gedetailleerde, geologische informatie. 7

10 - Ter plaatse van Locatie A moet rekening worden gehouden met de aanwezigheid van de hier in 1365 opgeworpen bedijking (kade) langs de Ottolandsche Vliet. De top van deze kade ligt op een hoogte van circa 0.0 meter NAP, circa 1.5 meter boven het maaiveldniveau van de ten westen daarvan gelegen polder. Bij de voornoemde dieptes van de niveau s waar archeologische resten zouden kunnen worden aangetroffen moet hier dus meter bij worden opgeteld. - Het dijklichaam is opgebouwd uit de grond die vrijkwam bij de aanleg van de Ottolandsche Vliet. In deze grond zouden archeologische resten aanwezig kunnen zijn uit de periode van het Mesolithicum t/m de Vroege Middeleeuwen, die zijn vergraven bij de aanleg van de watergang in Dit betreft dan dus verstoorde archeologische resten, ex situ. 2.2 Verwachte bodemverstoringen Ten tijde van de uitvoering van het Archeologisch Bureauonderzoek waren er nog geen concrete plannen bekend m.b.t. de aanleg van het fietspad en evenmin was informatie beschikbaar voor wat betreft de te verwachten bodemverstoringen. Inmiddels zijn er uitgewerkte bestektekeningen beschikbaar. Op basis daarvan kan worden geconcludeerd dat ter plaatse van Locatie A, gelegen tussen Profiel nr. 23 en 30, alleen graafwerkzaamheden zullen worden uitgevoerd in de kade langs de Ottolandsche Vliet. De zijkant van de kade zal daarbij trapsgewijs worden afgegraven, waarbij het diepste punt van de afgravingen tot op het niveau van het maaiveld in de aangrenzende polder zal reiken (zie Afbeelding 7). De natuurlijke afzettingen zullen daarbij niet worden aangesneden (zie Afbeelding 3 t/m 7). Het afgegraven deel van de kade zal weer worden aangevuld en fors worden opgehoogd met klei en ketelzand. Ten noorden (ten noorden van Profiel nr. 19) en ten zuiden (vanaf Profiel nr. 31) van Locatie A zullen wel diepere bodemverstoringen worden gerealiseerd bij de aanleg van de daar geplande nieuwe sloten en duikers (zie Bijlage 5 en 6), maar deze zones zijn vrijgesteld van archeologisch vervolgonderzoek. 8

11 Afbeelding 3. De ligging van Locatie A (rood omkaderd), ter plaatse van het zuidelijke deel van het plangebied. De locaties van Profiel 23 t/m 30 zijn rood gemarkeerd. Bron: ADCIM, Tekening nr. 36.2, File nr U36.dwg, d.d. 31 augustus Schaal circa 1:

12 Afbeelding 4. Dwarsprofiel 23 t/m 27. Bron: ADCIM, Tekening nr. 40.1, File nr D40.dwg, d.d. 22 mei Schaal 1:

13 Afbeelding 5. Dwarsprofiel 28 en 29. Bron: ADCIM, Tekening nr. 40.1, File nr D40.dwg, d.d. 22 mei Schaal 1: 100. Afbeelding 6. Dwarsprofiel 30. Bron: ADCIM, Tekening nr. 40.2, File nr D40.dwg, d.d. 2 juni Schaal 1:

14 Afbeelding 7. Gedetailleerd dwarsprofiel van de graafwerkzaamheden in de kade. Bron: ADCIM, Tekening nr. 50, File nr. F D50.dwg, d.d. 2 juni Schaal 1:

15 3. Conclusies en aanbevelingen Hoewel er ter plaatse van Locatie A sprake is van een hoge archeologische verwachting zullen er bij de graafwerkzaamheden geen archeologische vindplaatsen worden verstoord. Dit omdat bij de graafwerkzaamheden ter plaatse van Locatie A alleen zal worden gegraven in de op de natuurlijke afzettingen opgeworpen kade. De kade is in de tweede helft van de 14 de eeuw aangelegd en kan worden beschouwd als een waardevol cultuurhistorisch element. De ligging van de oorspronkelijke kade is echter op de bestektekeningen al voldoende gedocumenteerd (zie Afbeelding 4 t/m 6 en Bijlage 4 t/m 6). Een Archeologische Begeleiding zal daaraan weinig kunnen toevoegen, zeker ook omdat er alleen wordt gegraven in het bovenste deel van het dijklichaam en er nergens een volledig dwarsprofiel zal kunnen worden gedocumenteerd. Op basis van de voorgaande overwegingen wordt de uitvoering van een Archeologisch Begeleiding niet zinvol geacht en wordt geadviseerd om de graafwerkzaamheden ter plaatse van Locatie A vrij te stellen van deze verplichting. Omdat bij de graafwerkzaamheden nog wel vergraven archeologische resten zouden kunnen worden aangetroffen, die een indicatie zouden kunnen zijn voor de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen in de directe omgeving van het plangebied, verdient het aanbeveling om de AWN, Afdeling Lek- en Merwestreek in de gelegenheid te stellen om tijdens de graafwerkzaamheden waarnemingen te kunnen doen. 13

16 14

17 Literatuur - ADCIM: Plan- en bestektekeningen Fietsverbinding Achterland Ottoland te Ottoland; S ADCIM, liedrecht: Boshoven, E. H., A. Buesink, H. M. M. Geerts, J. S. Kirst, L. A. Tebbens en J. M. J. Willems: Regio Alblasserwaard en Vijfheerenlanden. Een archeologische inventarisatie, verwachtingsen beleidsadvieskaart (BAAC rapport V ); BAAC, Deventer: Mientjes, A. C. en J. E. van den Bosch.: Archeologisch Bureauonderzoek 3 Fietsverbindingen Alblasserwaard, Gemeente Molenwaard, Gemeente Papendrecht en Gemeente Zederik; SOB Research, Heinenoord:

18 16

19 Bijlage 1 Administratieve gegevens Projectnaam: Project nr.: Opdrachtgever: Uitvoerder: Bevoegde overheid: Datum opdracht: 8 september 2015 Datum conceptrapport: 14 september 2015 Datum definitief rapport: 18 september 2015 Provincie: Gemeente: Plaats: Toponiem: Huidig grondgebruik: Toekomstige situatie: Kaartblad: Geologie: Geomorfologie: Bodemtype: Grondwatertrap: NAP-hoogte onderzoeksgebied: Coördinaten totale Plangebied (lijnvormig tracé met een lengte van circa 4.2 kilometer): Oppervlakte totale Plangebied: Lengte zuidelijke deel van het Archeologisch Advies Fietsverbinding Ottoland - Groot- Ammers, 'Locatie A, Gemeente Molenwaard ADCIM Advies- en Ingenieursbureau Rembrandtlaan 650, 3362 AW Sliedrecht Contactpersoon: de heer P. van der Leer de heer M. van Pelt Tel.: mvanpelt@adcim.nl pvanderleer@adcim.nl SOB Research Hofweg 13, Heinenoord Postbus 5060, 3274 ZK Heinenoord Tel.: Fax: sobresearch@wxs.nl College van Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Molenwaard Melkwegplein 1, 2971 VR Bleskensgraaf Postbus 5, 2970 AA Bleskensgraaf Contactpersoon: de heer K. Benschop Tel.: Kees.Benschop@gemeentemolenwaard.nl Zuid-Holland Gemeente Molenwaard Ottoland Ottolandsche Vliet, Burgemeester Vissererf, Achterland Kade met grasland. Kade met fietspad en grasland. 38C Afzettingen van Tiel IIIa (komafzettingen), op Hollandveen, op Afzettingen van Gorkum IV, op Afzettingen van de formatie van Kreftenheye. Vlakten (code 1M46). - Weideveengronden, bosveen of eutroof broekveen (code pvb, grondwatertrap II); - Weideveengronden, zavel of klei (meestal ongerijpt) ondieper dan 1.2 meter (code pvk, grondwatertrap II). II, II en III. Circa 0.0 (top kade) (polderpeil) meter NAP. Zuidwest: / Zuidoost: / Noordwest: / Noordoost: / Circa 12.1 hectare. 17

20 Plangebied (Omgevingsvergunning): Circa 2.1 kilometer Oppervlakte onderzoeksgebied: Circa 1.0 hectare. Kaart plan- en onderzoeksgebied: Zie Afbeelding 1 t/m 3. CMA/ AMK-status: N.v.t. CAA-nr.: N.v.t. CMA-nr.: N.v.t. ARCHIS-Monument nr.: N.v.t. ARCHIS-Vondstmelding nr.: N.v.t. ARCHIS-Waarneming nr.: N.v.t. Onderzoeksmelding nr (Archeologisch Bureauonderzoek): Deponering: Depothouder: het College van Gedeputeerde Staten van de Provincie Zuid- Holland, namens deze het bureauhoofd van Bureau CVT Postbus 90602, 2509 LP Den Haag Deponering digitale documentatie: Contactpersoon voor de selectie/ de-selectie van vondstmateriaal: De Provinciaal Archeoloog van de Provincie Zuid-Holland, de heer R. H. P. Proos Postbus 90602, 2509 LP Den Haag Tel.: Mob.: , rhp.proos@pzh.nl Deponering vondstmateriaal: Provinciaal Depot Zuid-Holland Kalkovenweg 23, 2401 LJ Alphen aan den Rijn Depotbeheerders: de heer F. Kleinhuis mevrouw I. M. Riemersma Tel.: Mob.: f.kleinhuis@pzh.nl im.riemersma@pzh.nl e-depot: 18

21 Bijlage 2 Archeologische en geologische tijdschaal In dit overzicht worden de geologische en archeologische hoofdperioden weergegeven. De dateringen in de middenkolom (voor en na Chr.) zijn gekalibreerd en bieden de betrouwbaarste dateringen. Bron: RCE,

22 20

23 Bijlage 3 SOB Research: Gegevens SOB Research Instituut voor Archeologisch en Aardkundig Onderzoek B.V. Bezoekadres Hoofdvestiging: Bezoekadres Regio Oost: Hofweg 13, Heinenoord Voorsterweg 166, Empe Postadres: Postbus ZK Heinenoord Telefoon: Hoofdvestiging Heinenoord Regio Oost Fax: sobresearch@wxs.nl Internet: Directeur: Raad van Advies: Jhr. J. E. van den Bosch J. van de Erve (Voorzitter) Prof. dr. ir. J. T. Fokkema (Vicevoorzitter) J. van Kerchove (Secretaris) Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek BIC RABONL2U IBAN NL22 RABO KvK Rotterdam BTW nr. NL B01 21