Archeologisch Bureauonderzoek Herinrichting Haven, Sint-Maartensdijk, Gemeente Tholen. J. E. van den Bosch

Transcriptie

1 Archeologisch Bureauonderzoek Herinrichting Haven, Sint-Maartensdijk, Gemeente Tholen J. E. van den Bosch

2

3 Archeologisch Bureauonderzoek Herinrichting Haven, Sint-Maartensdijk, Gemeente Tholen J. E. van den Bosch

4 Archeologisch Bureauonderzoek Herinrichting Haven, Sint-Maartensdijk, Gemeente Tholen J. E. van den Bosch SOB Research, Instituut voor Archeologisch en Aardkundig Onderzoek SOB Research Heinenoord, november 2012 ISBN/EAN: Projectnummer:

5 Archeologisch Bureauonderzoek Herinrichting Haven, Sint- Maartensdijk, Gemeente Tholen Inhoud 1. Inleiding Planontwikkeling Archeologisch onderzoek Opdrachtverlening Doel van het onderzoek Fasering Onderzoeksteam 6 2. Onderzoekssysteem: gehanteerde methoden en technieken Archeologisch Bureauonderzoek Archeologisch Verwachtingsmodel Rapportage Archeologisch Bureauonderzoek Geologische gegevens Archeologische gegevens Historische gegevens Luchtfoto s Actueel Hoogtebestand Nederland Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting Archeologisch Verwachtingsmodel Conclusies en aanbevelingen 26 Literatuur 29 Verklarende woordenlijst 31 Bijlage 1: Administratieve gegevens 33 Bijlage 2: Archeologische en geologische tijdschaal 35 Bijlage 3: Overzicht voor het Holocene gebied van de gebruikelijke lithostratigrafische indeling en de vertaling naar de lithostratigrafie van De Mulder et. al, Bijlage 4: SOB Research: Gegevens 39 1

6 2

7 1. Inleiding 1.1 Planontwikkeling Het Archeologisch Bureauonderzoek is uitgevoerd in het kader van de voorbereiding van de herstructurering van de Haven te Sint-Maartensdijk (Gemeente Tholen). Het plangebied beslaat een oppervlakte van circa 0.51 hectare. Het plangebied wordt aan de noordzijde begrensd door de bebouwing aan de Haven en de Molenstraat (ter plaatse van het meest noordoostelijke deel van het plangebied) en aan de zuidzijde door de bebouwing aan de Keethil (westzijde plangebied) en de Haven (oostzijde plangebied). In het kader van de herstructurering zullen de volgende (bodemverstorende) werkzaamheden worden verricht (zie ook Afbeelding 4 t/m 7): 1. In het middendeel van het plangebied, tussen de bestaande straten, wordt het maaiveld met circa meter verlaagd. Het bestaande maaiveldniveau ligt op een hoogte van circa meter +NAP. 2. In het noordwestelijke deel van het plangebied wordt een nieuwe rioolbuis (250 mm) aangebracht. De lengte van de nieuwe rioolsleuf bedraagt circa 35 meter, de breedte van de sleuf bedraagt circa 2.2 meter (aan de bovenzijde, tot een breedte van circa 0.8 meter op het diepste niveau), de maximale diepte van de sleuf (circa 1.9 meter +NAP) ligt op circa 1.6 meter beneden het bestaande maaiveld (circa 3.4 meter +NAP). 3. In verschillende delen van het plangebied worden nieuwe kolkenleidingen (160 mm en 125 mm) aangelegd. De totale lengte van de nieuwe kolkenleidingen bedraagt circa 200 meter, de breedte van de sleuven bedraagt circa 1.7 meter (aan de bovenzijde, tot een breedte van circa 0.6 meter op het diepste niveau), de maximale diepte van de sleuven ligt op circa meter beneden het bestaande maaiveld. 4. In het westelijke, centrale en oostelijke deel van het plangebied worden in totaal drie plantvakken aangelegd. De totale oppervlakte van de plantvakken bedraagt circa 300 m². De diepte van de plantvakken ligt op circa 0.6 meter beneden het bestaande maaiveld. 5. Verspreid over het plangebied worden 31 boomplantvakken aangelegd. De totale oppervlakte van de boomplantvakken bedraagt circa 310 m². De omvang van de boomplantvakken bedraagt 2.8 x 2.8 meter, de diepte ligt op circa 1.0 meter beneden het bestaande maaiveld. Van deze boomplantvakken worden er 17 (circa 120 m²) gerealiseerd binnen de onder 4. beschreven plantvlakken, 24 boomplantvakken (circa 190 m²) worden gerealiseerd buiten de onder 4. beschreven plantvlakken. 6. In het noordwestelijke deel van het plangebied wordt de bestaande rioolbuis verwijderd. Bij het verwijderen van de bestaande rioolbuis (250 mm) wordt gegraven over een lengte van circa 35 meter, tot een diepte van circa 1.5 meter beneden het bestaande maaiveld. De breedte van de sleuf bedraagt circa 1.8 meter (bovenzijde, tot een breedte van circa 0.4 meter op het diepste niveau). 7. In het centrale deel van het plangebied wordt de bestaande kolkenleiding verwijderd. Bij het verwijderen van de bestaande kolkenleiding (200 mm) wordt gegraven over een lengte van circa 75 meter, tot een diepte van circa 1.5 meter beneden het bestaande maaiveld. De breedte van de sleuf bedraagt circa 1.2 meter (bovenzijde, tot een breedte van circa 0.3 meter op het diepste niveau). De belangrijkste nieuwe bodemverstoringen zijn te verwachten bij het aanleggen van de nieuwe rioleringssleuf, de nieuwe kolkleidingen, het aanleggen van de plantvakken, het aanleggen van de boomplantvakken en bij het verlagen van het maaiveld. Bij het verwijderen van de bestaande riolering en de bestaande kolkleiding, zullen bij het opengraven van de oude sleuven vermoedelijk slechts in beperkte mate nieuwe bodemverstoringen ontstaan. 3

8 Afbeelding 1. Ligging van het plangebied (rode stip) in Nederland. 1.2 Archeologisch onderzoek Op de kaart in de Archeologische Beleidsnota van de Gemeente Tholen, Deel B, Kaartbijlagen nr. 8-7 (B. A. Brugman, R. M. van Heeringen en R. Schrijvers, 2011) wordt ter plaatse van het plangebied een gewaardeerde stads/ dorpskern weergegeven. Dit betreft de oude dorpskern van Sint-Maartensdijk. Voor dergelijke terreinen geldt op basis van het in 2012 vastgestelde archeologiebeleid van de Gemeente Tholen een verplichting tot archeologisch onderzoek bij bodemingrepen met een diepte van meer dan 0.4 meter beneden het maaiveld en een oppervlakte van meer dan 50 m². De Gemeente Tholen heeft dan ook besloten dat in het kader van de voorbereiding van de vergunningprocedure in eerste instantie een Archeologisch Bureauonderzoek moest worden uitgevoerd, als voorbereiding op de naar verwachting noodzakelijke Archeologische Begeleiding van (een deel van) de graafwerkzaamheden. 1.3 Opdrachtverlening Op basis van het door SOB Research opgestelde Plan van Aanpak (PvE Archeologische Begeleiding Herinrichting Haven, Sint-Maartensdijk, Gemeente Tholen; d.d. 17 september 2012) heeft het College van Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Tholen aan SOB Research opdracht verleend om het Archeologisch Bureauonderzoek uit te voeren. 1.4 Doel van het onderzoek Het doel van het Archeologisch Bureauonderzoek was om voor deze locatie een gespecificeerd Archeologisch Verwachtingsmodel op te stellen en vast te stellen of - en zo ja in welke mate - archeologisch vervolgonderzoek noodzakelijk is. Het onderzoek was gericht op het verzamelen van de bestaande gegevens over - en de analyse van - de archeologische en historische informatie, de geologische opbouw, de landschapsgeschiedenis en de daarmee samenhangende bewoningsmogelijkheden in het verleden. Daarnaast zijn ook de voorgenomen uitvoeringswerkzaamheden geanalyseerd. Op basis van voornoemd onderzoek is een inschatting gemaakt van de kans op de aanwezigheid van archeologische resten, de diepteligging van de aanwezige archeologische horizonten en de kans dat mogelijk aanwezige archeologische resten verloren kunnen gaan als gevolg van de met de planrealisatie samenhangende bodemverstoringen. 4

9 Afbeelding 2. Ligging van het plangebied (rode stip) in de Provincie Zeeland. Afbeelding 3. De ligging van het plangebied (rood gemarkeerd), geprojecteerd op een uitsnede van de Topografische Kaart. Schaal 1: Bron: Topografische Dienst, Emmen. 5

10 1.5 Fasering In eerste instantie is het Archeologisch Bureauonderzoek uitgevoerd en is het daarop gebaseerde, gespecificeerde Archeologisch Verwachtingsmodel opgesteld. Daarnaast zijn de voorgenomen uitvoeringswerkzaamheden geïnventariseerd. De verkregen gegevens, de daaraan verbonden conclusies, alsook de op basis hiervan tot stand gekomen adviezen zijn uitgewerkt in het nu voorliggende eindrapport. 1.6 Onderzoeksteam Het onderzoek is uitgevoerd door: J. E. van den Bosch bureauonderzoek en rapportage Afbeelding 4. Bovenaanzicht en dwarsprofiel van de aan te leggen boomplantvakken (zie ook Afbeelding 6 voor de locaties van de boomplantvakken). De boomplantvakken krijgen een omvang van 2.8 x 2.8 meter, een oppervlakte van bijna 8 m² en een diepte van circa 1.0 meter (ten opzichte van het bestaande maaiveld). Bron: opdrachtgever. Schaal 1: 50. 6

11 Afbeelding 5. Dwarsprofiel (A-A ) van de nieuw te graven of open te leggen rioleringssleuven, de nieuw te graven of open te leggen sleuven van de kolkenleidingen, de aan te leggen plantvakken en de boomplantvakken (zie ook Afbeelding 6 en 7 voor de locaties van de rioleringssleuven, de plantvakken en de boomplantvakken). Bron: opdrachtgever. Schaal 1:

12 Afbeelding 6. Plankaart met o.a. de locaties van de aan te leggen boomplantvakken en plantvakken. Bron: opdrachtgever. Schaal 1:

13 Afbeelding 7. Plankaart met de locaties van de aan te leggen en open te leggen rioleringssleuven. Bron: opdrachtgever. Schaal 1:

14 10

15 2. Onderzoekssysteem: gehanteerde methoden en technieken 2.1 Archeologisch Bureauonderzoek Het doel van het Archeologisch Bureauonderzoek is het verwerven van informatie, op basis van bestaande bronnen, over bekende of verwachte archeologische waarden, binnen een omschreven gebied, om daarmee te komen tot een gespecificeerd Archeologische Verwachtingsmodel. Het resultaat is een standaard- of deelrapport met een gespecificeerde archeologische verwachting, op basis waarvan een beslissing genomen kan worden ten aanzien van (eventueel) vervolgonderzoek. Het rapport bevat de beschikbare gegevens over kans op de aan- of afwezigheid van archeologische waarden en een inschatting van de aard, de omvang, de diepteligging, de geologische en aardkundige context, de ouderdom, de gaafheid, de conservering en de (relatieve) kwaliteit van de hier mogelijk aanwezige archeologische waarden. Het Archeologisch Bureauonderzoek is uitgevoerd in overeenstemming met de kwaliteitseisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, protocol 4002 Bureauonderzoek. In het kader van het Archeologisch Bureauonderzoek zijn diverse archieven geraadpleegd. Dit onderzoek heeft tot doel gebruik te maken van de in deze archieven beschikbare of alsnog destilleerbare informatie over de landschaps- en bewoningsgeschiedenis van het gebied. Daarbij is onder meer gebruik gemaakt van de archiefinformatie uit de archieven van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (ARCHIS2), NITG/ TNO, de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, het Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA), de Topografische Dienst en SOB Research. Ook is er over het plangebied en de directe omgeving daarvan nadere archeologische en historische informatie vergaard uit meerdere bronnen. Ten slotte zijn de nieuwe inrichtingsplannen geanalyseerd. Dit met het oog op de diepte en de omvang van de te verwachten (nieuwe) bodemverstoringen. 2.2 Archeologisch Verwachtingsmodel Op basis van de bij het Archeologisch Bureauonderzoek verworven informatie is het Archeologisch Verwachtingsmodel opgesteld. Hierbij gaat het vooral om een gespecificeerde verwachting ten aanzien van de mogelijk aanwezige archeologische vondstcomplexen (mogelijke aard, gaafheid en ouderdom), in relatie met de geologische ondergrond (mogelijke diepteligging en context). 2.3 Rapportage In het kader van het onderzoek zijn de onderzoeksgegevens uitgewerkt en geanalyseerd. Ter afronding van het Archeologisch Bureauonderzoek is het nu voorliggende eindrapport samengesteld. De rapportage is opgesteld in overeenstemming met de kwaliteitseisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, Protocol 4002 Bureauonderzoek. 11

16 12

17 3. Archeologisch Bureauonderzoek 3.1 Geologische gegevens Voor een analyse van de geologische opbouw ter plaatse van het plangebied en de directe omgeving daarvan is, vanwege het ontbreken van een door de RGD opgestelde geologische kaart voor het Eiland Tholen, gebruik gemaakt van de Geologische Kaarten van Zeeland, Holoceen, schaal 1: (Vos en van Heeringen, 1997), het Dinoloket (TNO/NITG), de Geomorfologische Kaart van Nederland (Alterra), de Bodemkaart van Nederland (Alterra) en van de kaarten in de Archeologische Beleidsnota van de Gemeente Tholen, Deel B, Kaartbijlagen 2-1 t/m Tevens is gebruik gemaakt van de Geologische Kaart van Nederland, schaal 1: , Blad Zuid-Beveland. Deze door de Rijks Geologische Dienst gepubliceerde kaart en de bijbehorende toelichting bieden een gedegen beeld voor wat betreft de geologische opbouw in dit deel van Nederland. Ten slotte is ook het rapport van het door SOB Research uitgevoerde archeologisch booronderzoek (IVO-Overig) in het kader van het project Herstructurering Markt, Sint-Maartensdijk geraadpleegd (Ras, 2008). Een nadeel bij het gebruik van deze informatie was de relatieve grofschaligheid van de kaarten en het ontbreken van specifieke informatie over de daadwerkelijke bodemopbouw ter plaatse van het plangebied. SOB Research hanteert voor dit gebied de klassieke nomenclatuur, zoals deze ook door de Rijks Geologische Dienst is gehanteerd bij het opstellen van de Geologische Kaart van Nederland. De door de Mulder et al (de Mulder et al, 2003) voorgestelde nieuwe lithostratigrafie biedt in het geheel geen meerwaarde voor wat betreft de koppeling tussen archeologie en geologie. Integendeel, met name in het Holocene gebied gaan hiermee mogelijkheden voor een dergelijke koppeling verloren. Daarnaast is er daarbij ook geen goede koppeling mogelijk tussen het reeds decennia lang uitgevoerde archeologisch en geologisch onderzoek en de nieuwe voorgestelde lithostratigrafische terminologie. Tevens ontbreken ook geologische kaarten, waarbij deze terminologie is gehanteerd, zodat een betrouwbare presentatie niet mogelijk is. Het is vanuit haar eigen kwaliteitsborging dat SOB Research, zeker voor wat betreft het Holocene deel van Nederland, de gangbare lithostratigrafie toepast en vooralsnog zal blijven toepassen. Op basis van de analyse van de voornoemde informatie kan worden geconcludeerd dat het plangebied is gelegen ter plaatse van de oeverzone (buitenbocht) van de ten zuiden van het plangebied gelegen, voormalige rivier de Pluimpot. Zowel op de Geologische Kaarten van Zeeland, Holoceen (Vos en van Heeringen, 1997), alsook in de Kaartbijlage van de Archeologische Beleidsnota van de Gemeente Tholen (B. A. Brugman, R. M. van Heeringen en R. Schrijvers, 2011) wordt er van uitgegaan dat deze rivierarm tijdens de Duinkerke II-transgressie is ontstaan. Dit water stond tot aan de afdamming in 1957 in open verbinding met de Oosterschelde. Op basis van een C14-datering van de Afzettingen van Duinkerke, uitgevoerd naar aanleiding van een boring in de directe omgeving van Sint-Maartensdijk (Vos en van Heeringen, 1997: 90) kan worden gesteld dat in dit deel van Tholen in ieder geval Afzettingen van Duinkerke II zijn afgezet. Op deze afzetting kunnen ook Afzettingen van Duinkerke IIIa zijn afgezet. Gezien de ouderdom van de bedijking (rond 1200 A.D.) is het niet aannemelijk dat er ter plaatse van het plangebied ook Afzettingen van Duinkerke IIIb zijn afgezet. Naast de natuurlijke bodemopbouw moet ook rekening worden gehouden met de aanwezigheid van antropogene ophoogpakketten. Dit kan worden afgeleid uit het feit dat het gehele plangebied op dijkhoogte is gelegen ( meter +NAP), ver boven de maximale hoogte van de top van de natuurlijke afzettingen. Op de AHN is ook te zien dat ter plaatse van het plangebied de veruit grootste maaiveldhoogtes van de bebouwde kom van Sint-Maartensdijk en de wijde omgeving daarvan aanwezig zijn. 13

18 Binnen het plangebied kan dus een bodemopbouw worden verwacht met een (dik) antropogeen ophoogpakket, mogelijk op (oever)afzettingen van Duinkerke IIIa, op (oever)afzettingen van Duinkerke II, mogelijk op Hollandveen, op Afzettingen van Calais, op Afzettingen van de Formatie van Twente (dekzand). Afbeelding 8. De ligging van het plangebied (gemarkeerd met een zwarte asterisk), geprojecteerd op de geologische kaart voor de perioden 500 t/m 1250 A.D., in de Archeologische Beleidsnota van de Gemeente Tholen, Deel B, Kaartbijlagen 2-13 t/m Op de Bodemkaart van Nederland (Alterra, niet in dit rapport afgebeeld) wordt ter plaatse van het plangebied een zone weergegeven met de code bebouwing/ oppervlaktewater. Ter plaatse van de omgeving van het plangebied, buiten de bebouwde kom van Sint-Maartensdijk, wordt op deze kaart een zone met de code zeekleigronden weergegeven. Op de Geomorfologische Kaart van Nederland (Alterra, niet in dit rapport afgebeeld) wordt ter plaatse van het plangebied een zone weergegeven met de code bebouwing/ oppervlaktewater. Ter plaatse van de omgeving van het plangebied, buiten de bebouwde kom van Sint-Maartensdijk, wordt op deze kaart een zone met de code welvingen weergegeven. Op basis van de gegevens van boringen in de omgeving van het plangebied (Dinoloket, Boring nr. B49AO120, B49AO220, B49AO706, B49AO722, B49AO796, B49AO802, B49AO803, B49AO806 en B49AO810), de boringen (IVO-Overig) die door SOB Research zijn uitgevoerd in het kader van het project Herstructurering Markt Sint-Maartensdijk (Ras, 2008) en de AHN, kan een inschatting worden gemaakt van de oorspronkelijke diepteligging van de in de ondergrond aanwezige geologische horizonten. De natuurlijke top van de (oever)afzettingen van Duinkerke kan ter plaatse van het plangebied kan worden verwacht op een diepte van circa meter +NAP. De oorspronkelijke top van het Hollandveen (voor zover aanwezig binnen de oeverzone van de Pluimpot) kan worden verwacht op een diepte van circa meter -NAP. De top van de Afzettingen van Calais kan worden verwacht op een diepte van circa meter -NAP. De top van de Afzettingen van Twente (dekzand) kan worden verwacht op een diepte van circa meter -NAP. 14

19 Bij deze inschatting moet ook rekening worden gehouden met de gronddruk van de in het plangebied aanwezige dijklichamen en ophoogpakketten. Hoogstwaarschijnlijk heeft de eeuwenlange aanwezigheid van deze ophoogpakketten er toe geleid dat de oorspronkelijke geologische horizonten aan klink onderhevig zijn geweest en hier dieper liggen dan in de zones waar dergelijke antropogene ophoogpakketten niet aanwezig zijn. Op basis van het voorgaande wordt de dikte van het ter plaatse van het plangebied aanwezige antropogene ophoogpakket ingeschat op een dikte van circa meter. Ter plaatse van de vroegere haven zal het in 1957 bij de demping van de haven opgebrachte ophoogpakket nog (veel) dikker zijn. Over de oorspronkelijke diepte van de haven zijn geen gegevens beschikbaar. Op de kaart uit 1696 en op de ansichtkaart uit de eerste helft van de 20ste eeuw is te zien dat het waterpeil van de haven aanzienlijk dieper ligt dan het niveau van de omliggende kaden. Hierbij moet in aanmerking worden genomen dat voor de afdamming van de Oosterschelde in 1985 in deze Schelde-arm nog sprake was van een getijdeverschil van 3.2 meter tussen hoog en laag water. De nu in het plangebied voorziene bodemverstoringen zullen dus in ieder geval beperkt blijven tot het antropogene ophoogpakket; de top van de natuurlijke geologische horizonten zal daarbij niet worden aangesneden. 3.2 Archeologische gegevens Voor een overzicht van reeds bestaande kennis ten aanzien van archeologische vindplaatsen ter plaatse van en in de directe omgeving van het plangebied zijn de archieven van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE, Archis2), het Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) en de Archeologische Beleidsnota van de Gemeente Tholen, Deel B, Kaartbijlagen geraadpleegd. Op Tholen zijn tot op heden slechts enkele vindplaatsen en losse archeologische vondsten aangetroffen uit de Prehistorie en de Romeinse Tijd. Dit is vooral het gevolg van de relatief grote diepteligging van dergelijke vindplaatsen. Als gevolg van de afzetting van voornamelijk klei vanuit de zee en de rivieren, gedurende de Duinkerke II en III transgressies, zijn archeologische vindplaatsen uit deze perioden afgedekt door deze in de Middeleeuwen afgezette kleidekken. Daardoor zijn dergelijke archeologische vindplaatsen niet makkelijk traceerbaar. Op Tholen is wel een relatief groot aantal vindplaatsen uit de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd aangetroffen, met name samenhangend met de oude stads- en dorpskernen. In de Archeologische Beleidsnota van de Gemeente Tholen, Deel B, Kaartbijlagen, wordt ter plaatse van het plangebied een zone weergegeven met de aanduiding gewaardeerde stads/ dorpskern. Dezelfde zone wordt weergegeven op de Archeologische Monumentenkaart (AMK) van de Provincie Zeeland en in Archis2 als een Terrein met een hoge archeologische waarde (AMK, Monument nr ). Dit betreft de oude stadskern van Sint-Maartensdijk, waar archeologische resten uit de Late Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd aanwezig zijn. Op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden in Nederland (IKAW, 2 de generatie; ROB, Amersfoort: 2000) wordt ter plaatse van het plangebied een zone weergegeven met een middelhoge trefkans op de aanwezigheid van archeologische sporen. Ter plaatse van het plangebied is nog geen geregistreerd archeologisch onderzoek uitgevoerd. In Archis2 en het Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) zijn geen archeologische vindplaatsen geregistreerd die binnen de begrenzing van het plangebied liggen. Er zijn geen waarnemingen of vondstmeldingen bekend die het plangebied betreffen, behalve Waarneming nr Dit betreft de melding van het aantreffen van resten van de Westpoort, op een afstand van circa 20 meter ten zuidwesten van het huidige plangebied. In de wijde omgeving van het plangebied zijn in Archis2 wel onderzoeksmeldingen geregistreerd. Binnen de oude stadskern van Sint-Maartensdijk betreft dit vier onderzoeksmeldingen. Buiten de oude stadskern betreft dit ook vier onderzoeksmeldingen. Zeven van deze acht archeologische onderzoeken hebben geen informatie opgeleverd die relevant is voor het huidige plangebied. 15

20 De Archeologische Begeleiding door SOB Research van de ondergrondse sloopwerkzaamheden ter plaatse van Haven 18 in september 2012 heeft wel enige relevante informatie opgeleverd (Onderzoeksmelding nr ). Dit onderzoeksgebied grenst direct aan de noordzijde van het huidige plangebied. Bij de uitvoering van deze Archeologische Begeleiding is (ondanks de beperkte diepte van uitgevoerde graafwerkzaamheden) geconstateerd dat hier in de Late middeleeuwen al bebouwing aanwezig is geweest en dat de horizonten uit de Late Middeleeuwen aan de straatzijde van de Haven al op een diepte van minder dan 1.0 meter beneden het maaiveld aanwezig zijn (rapport in voorbereiding). Bij het onderzoek is naast aardwerk uit de Nieuwe Tijd ook aardewerk uit de Late Middeleeuwen aangetroffen (periode A.D.). Afbeelding 9. De ligging van het plangebied (groen omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Archis2-kaart. De onderzoeksgebieden waar al eerder archeologisch onderzoek is uitgevoerd zijn blauw gemarkeerd. 3.3 Historische gegevens Voor het verzamelen van gegevens over de geschiedenis van Sint-Maartensdijk zijn onder meer de archieven van de Gemeente Tholen en het Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) geraadpleegd. In het kader van de analyse van oude kaarten zijn onder meer de kaart van Jacob van Deventer uit circa 1560 A.D, de kaart van Smallegange uit 1696, het Kadastrale Minuutplan uit , de Topografische Kaart uit en de Topografische Kaart uit 1909, 1949, 1962, 1972, 1984 en 1993 (bron: geraadpleegd. 16

21 Het plangebied ligt in het zuidelijke deel van de oude kern van de stad Sint-Maartensdijk. Sint- Maartensdijk is gelegen in de rond 1200 A.D. bedijkte Oudelandpolder, aan de dijk langs de noordelijke oever van de voormalige rivier de Pluimpot. Dit betreft de oudste bedijking in Tholen, ten westen van de Pluimpot. De oudste benaming was Overbordene, waarmee de overzijde van de Borden zal zijn bedoeld. De Borden is de oudst bekende naam van de Pluimpot. Ook wordt de naam Haastee vermeld als oorspronkelijke benaming van deze rivierarm, die tot de afdamming in 1556 A.D. het Eiland Tholen in tweeën deelde. Ook na de afdamming bleven de havens van Sint-Maartensdijk en Scherpenisse via het opengelaten deel van de Pluimpot verbonden met het open water van de Oosterschelde. Pas in 1957, na de watersnoodramp van 1953, werd het resterende deel van de Pluimpot (met een lengte van circa 3 kilometer en een mondingbreedte van circa 200 meter) definitief afgedamd. Sint-Maartensdijk is in ieder geval al in de dertiende eeuw ontstaan, in de nabijheid van het Kasteel van Sint-Maartensdijk, dat oorspronkelijk toebehoorde aan de Heren van Overbordene. De eerste vermelding van deze nederzetting stamt uit 1357 A.D. (Sinte Martensdike). Tot 1434 A.D. werd het dorp nog Haestinge genoemd. Daarna werd de plaatsnaam gewijzigd in Sint Maarten, genoemd naar de heilige Sint Martinus, de patroonheilige van de plaatselijke kerk. Sint-Maartensdijk kreeg in 1485 een vorm van stadsrechten. Rond die tijd werden rondom de stad ook vestingwerken aangelegd, met wallen, grachten en poorten. Deze vestingwerken zijn tijdens de Tachtigjarige oorlog, na 1588 A.D., gemoderniseerd en verder versterkt. Na de reformatie werd de stad ook wel Smerdiek genoemd. Het plangebied is gelegen direct ten zuiden van de oorspronkelijke oude dijk met bebouwing. Ter plaatse van het huidige plein lag vroeger (een deel van) de voormalige haven van Sint-Maartensdijk, die via een geul aan de oostzijde in open verbinding stond met de Pluimpot. Na de watersnoodramp in 1953 werd de haven (de oostelijke havenkom) in 1957 gedempt en omgevormd tot het huidige plein. Op de kaart uit het midden van de 16 de eeuw van Jacob van Deventer is te zien dat hier sprake was van een gebied dat wordt ingesloten door twee dijken en dat de bebouwing op de dijk direct ten noorden van de Haven - en de haven ter plaatse van het oostelijke deel van het plangebied - reeds aanwezig waren (zie Afbeelding 10). Ook de bebouwing ter plaatse van het oostelijke deel van de zuidzijde van de Haven wordt op deze kaart al weergegeven. Ter plaatse van het westelijke deel van het plangebied wordt op deze kaart ten zuiden van de huizen aan de Haven een zone met bestrating en beplanting weergegeven. De op de kaart van 1696 afgebeelde westelijke havenkom lijkt op de kaart uit de 16 de eeuw nog niet te worden weergegeven. 17

22 Afbeelding 10. Sint Maartensdijk en omgeving, waaronder de loop van de Pluimpot met de aansluiting op de haven van Sint Maartensdijk, op de kaart van Jacob van Deventer uit circa 1560 A.D. De globale ligging van het plangebied is weergegeven met een blauwe omkadering. Op de kaart van Smallegange uit circa 1696 is te zien dat ook in het westelijke deel van het plangebied een havenkom was aangelegd, die via een smalle overbrugde doorgang in verbinding stond met de oude haven ter plaatse van het oostelijke deel van het plangebied (zie Afbeelding 11 en 12). Deze westelijke havenkom lijkt op de Kaart van Jacob van Deventer uit circa 1560 A.D. nog niet te zijn weergegeven. De havenkommen worden op deze kaart weergegeven met steile wanden. Ter plaatse van de Keethil wordt op deze kaart nog geen bebouwing weergegeven. Net ten zuidwesten van het plangebied is de Westpoort afgebeeld. Voor wat betreft de bebouwing ten noorden van de Haven lijkt de situatie ten opzichte van de kaart van Jacob van Deventer uit circa 1560 A.D. niet te zijn veranderd. Op de Kadastrale kaart uit circa 1826 (zie Afbeelding 13) is te zien dat de situatie voor wat betreft de bebouwing ten noorden van de Haven grotendeels gelijk is aan de situatie zoals afgebeeld op de kaart uit De locatie van de oostelijke havenkom wordt op de kaart van 1826 meer rechthoekig weergegeven dan op de kaart uit 1696 en de westelijke havenkom lijkt niet meer aanwezig te zijn. Hier wordt een onbebouwde zone weergegeven, met drie kadastrale nummers. Ook de Westpoort wordt op deze kaart niet meer weergegeven. Deze poort werd, vanwege de bouwvallige staat, in 1799 afgebroken. 18

23 Afbeelding 11. De globale ligging van het plangebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van een kaart in de Cronyk van Zeeland van Smallegange, uit Afbeelding 12. De globale ligging van het plangebied (rood omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van een kaart in de Cronyk van Zeeland van Smallegange, uit De kaart is oost (onder) west (boven) georiënteerd. 19

24 Afbeelding 13. Het plangebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van de Kadastrale Kaart van Sint Maartensdijk, Sectie G, Blad 1 van omstreeks Het in 2012 onder Archeologische Begeleiding gesloopte pand Haven 18 is groen omkaderd. Bron: website WatWasWaar. Schaal circa 1: Afbeelding 14. De globale ligging van het plangebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Topografische Kaart uit Schaal circa 1:

25 Afbeelding 15. De ligging van het plangebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitvergrote uitsnede van de Topografische Kaart uit Schaal 1: Op de Topografische Kaart uit (zie Afbeelding 14) is te zien dat de situatie vrijwel gelijk is aan de situatie zoals afgebeeld op de kaart uit Wel worden op deze kaart een bebouwing en bomen weergegeven ter plaatse van de voormalige westelijke havenkom. Ook is de bebouwing ten zuiden van de Keethil in westelijke richting uitgebreid. Op de Topografische Kaart uit (zie Afbeelding 15) is te zien dat de situatie vrijwel gelijk is aan de situatie zoals afgebeeld op de kaart uit Wel wordt op deze kaart veel nieuwe bebouwing weergegeven ter plaatse van de voormalige westelijke havenkom. Dit betreft ten minste vijf nieuwe gebouwen, die hier tussen 1858 en 1913 zijn gebouwd. Afbeelding 16. De Haven van Sint-Maartensdijk, afgebeeld op een ansichtkaart uit de eerste helft van de 20 ste eeuw. 21

26 Afbeelding 17. Het noordoostelijke deel van het plangebied, met de bebouwing ten noorden van de Haven (oostelijke havenkom), afgebeeld op een ansichtkaart uit de eerste helft van de 20 ste eeuw. Op een oude ansichtkaart uit de eerste helft van de 20 ste eeuw is te zien dat de havenkant bestond uit een glooiend, verhard talud, waarin meerdere stenen trappen waren aangebracht (zie Afbeelding 17). 3.4 Luchtfoto s In het kader van het onderzoek zijn luchtfoto s uit 1959 en 2011 geraadpleegd (CHS, Provincie Zeeland). Op de foto uit 1959 is een groot, noord zuid georiënteerd gebouw zichtbaar, gelegen tussen de bestrating van de Haven aan de noordzijde en aan de zuidzijde (ter hoogte van Haven nr. 16). Dit gebouw wordt nog niet weergegeven op de Topografische Kaart van en is dus gebouwd in de periode tussen 1913 en Op de luchtfoto uit 2011 is dit gebouw niet meer aanwezig. Wel is ten oosten van deze locatie een nieuw gebouw aanwezig. 3.5 Actueel Hoogtebestand Nederland In het kader van het onderzoek is het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) geraadpleegd (zie Afbeelding 18). Het maaiveld ter plaatse van het plangebied en de directe omgeving daarvan ligt op een hoogte van ruim 3.0 meter +NAP. Op deze kaart is ook goed te zien dat ter plaatse van deze zone het hoogstliggende deel van de bebouwde kom en het buitengebied van Sint-Maartensdijk is gelegen. 22

27 Afbeelding 18. De liggingvan het plangebied (blauw omkaderd), geprojecteerd op een uitsnede van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). De rode, oranje en gele zones betreffen hoger gelegen maaiveldhoogtes. De groene en blauwe zones betreffen lager gelegen maaiveldhoogtes. Bron: 23

28 24

29 4. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 4.1 Samenvatting Het Archeologisch Bureauonderzoek is uitgevoerd in het kader van de voorbereiding van de herstructurering van de Haven te Sint-Maartensdijk (Gemeente Tholen). Het plangebied beslaat een oppervlakte van circa 0.51 hectare. Het plangebied wordt aan de noordzijde begrensd door de bebouwing aan de Haven en aan de zuidzijde door de bebouwing aan de Keethil (westzijde) en de Haven (oostzijde) en aan de westzijde In het kader van de herstructurering zullen diverse (bodemverstorende) werkzaamheden worden verricht (zie paragraaf 1.1). Hierbij zullen in delen van het plangebied graafwerkzaamheden worden uitgevoerd tot een maximale diepte van circa 1.6 meter beneden het maaiveld (zie Afbeelding 4 t/m 7). De belangrijkste nieuwe bodemverstoringen zijn te verwachten bij het aanleggen van de nieuwe rioleringssleuf, de nieuwe kolkleidingen, het aanleggen van de plantvakken, het aanleggen van de boomplantvakken en bij het verlagen van het maaiveld. Bij het verwijderen van de bestaande riolering en de bestaande kolkleiding zullen bij het opengraven van de oude sleuven vermoedelijk slechts in beperkte mate nieuwe bodemverstoringen ontstaan. Op de kaart in de Archeologische Beleidsnota van de Gemeente Tholen, Deel B, Kaartbijlagen nr. 8-7 (B. A. Brugman, R. M. van Heeringen en R. Schrijvers, 2011) wordt ter plaatse van het plangebied een gewaardeerde stads/ dorpskern weergegeven. Dezelfde zone wordt op de Archeologische Monumentenkaart (AMK) van de Provincie Zeeland en in Archis2 weergegeven als een Terrein met een hoge archeologische waarde (AMK, Monument nr ). Dit betreft de oude dorpskern van Sint-Maartensdijk. Voor dergelijke terreinen geldt op basis van het in 2012 vastgestelde archeologiebeleid van de Gemeente Tholen een verplichting tot archeologisch onderzoek bij bodemingrepen met een diepte van meer dan 0.4 meter beneden het maaiveld en een oppervlakte van meer dan 50 m². De Gemeente Tholen heeft dan ook besloten dat in het kader van de voorbereiding van de vergunningprocedure in eerste instantie een Archeologisch Bureauonderzoek moest worden uitgevoerd. Dit als voorbereiding op de naar verwachting noodzakelijke Archeologische Begeleiding van (een deel van) de graafwerkzaamheden. SOB Research heeft, in opdracht van het College van B & W van de Gemeente Tholen, het Archeologisch Bureauonderzoek uitgevoerd. In het kader van het Archeologisch Bureauonderzoek zijn verschillende archieven geraadpleegd om inzicht te verkrijgen in de bestaande geologische, archeologische en historische informatie. Op basis van de analyse van deze informatie is de gespecificeerde archeologische verwachting (Archeologisch Verwachtingsmodel) voor het plangebied opgesteld. Vervolgens zijn de voorgenomen inrichtingswerkzaamheden geanalyseerd. Dit met het oog op de consequenties van de inrichtingswerkzaamheden voor de aanwezige archeologische waarden. Ten slotte is op basis van voornoemd onderzoek een advies opgesteld ten aanzien van de wijze waarop hier archeologisch vervolgonderzoek zou moeten worden uitgevoerd. Op basis van de verkregen informatie moet worden geconcludeerd dat binnen een groot deel van het plangebied archeologische resten van infrastructuur kunnen worden verwacht, uit de Late Middeleeuwen en/of de Nieuwe Tijd en dat deze niveaus zullen worden aangesneden bij de voorgenomen ontgravingdieptes. 4.2 Archeologisch Verwachtingsmodel Ter plaatse van het plangebied is sprake van een bodemopbouw met een antropogeen ophoogpakket, op Afzettingen van Duinkerke IIIa, op Afzettingen van Duinkerke II, mogelijk op Hollandveen, op Afzettingen van Calais, op Afzettingen van de Formatie van Twente. 25

30 Gezien de dikte van het antropogene ophoogpakket (minimaal meter) en de maximale verstoringsdiepte van de voorgenomen graafwerkzaamheden (tot maximaal circa 1.6 meter beneden het maaiveld), kan worden geconcludeerd dat de top van de natuurlijke geologische horizonten (de Afzettingen van Duinkerke) bij de voorgenomen graafwerkzaamheden niet zal worden aangesneden. De uitwerking van de gespecificeerde archeologische verwachting is daarom beperkt tot de archeologische verwachting ten aanzien van het antropogene ophoogpakket. Op basis van de geanalyseerde informatie mag worden aangenomen dat dit deel van Sint-Maartensdijk al in de Late Middeleeuwen is ingericht en was bebouwd, vermoedelijk al vanaf het eerste ontstaan van de nederzetting in de 13 de eeuw. De met de Pluimpot verbonden haven was immers door de eeuwen heen de belangrijkste levensader van de stad. Op basis van de voorlopige uitkomsten van de in september 2012 uitgevoerde Archeologische Begeleiding van de ondergrondse sloopwerkzaamheden ter plaatse van Haven 18 (SOB Research, rapport in voorbereiding) mag worden geconcludeerd dat de bebouwing ten noorden van de Haven al vanaf de Late Middeleeuwen aanwezig is geweest en dat de archeologische horizonten uit de Late Middeleeuwen al op niet al te grote diepte (op minder dan 1.0 meter beneden het maaiveld) kunnen worden aangetroffen. Archeologische horizonten uit de Nieuwe Tijd zijn hier direct onder het maaiveld aanwezig. Binnen het plangebied zijn drie, op basis van de huidige informatie niet geheel nauwkeurig af te bakenen zones met een verschillende archeologische verwachting aanwezig: 1. De zone waar op de oude kaarten straten, kades en een brug worden weergegeven. Dit betreft het deel van het plangebied direct ten zuiden van de bebouwing langs de noordelijke zijde van de Haven en de Molenstraat, de zone direct ten noorden van de bebouwing langs de Keethil en het zuidelijke deel van de Haven en de dwarsverbinding tussen deze zones ter plaatse van de westzijde van het plangebied en ter plaatse van de zone tussen de westelijke en de oostelijke havenkom. Hier kunnen bij de voorgenomen graafwerkzaamheden ophooglagen, bestratingniveaus, kaden en een brug uit de Late Middeleeuwen en/of de Nieuwe Tijd worden verwacht. 2. De zone in de westelijke helft van het plangebied, waar op de kaart van 1696 de westelijke havenkom wordt weergegeven. Hier kunnen direct onder het maaiveld ophoogpakketten en bestratingniveaus uit de 18 de eeuw en bebouwingsresten uit de periode (waarvan het merendeel stamt uit de 19 de eeuw) worden verwacht. 3. De zone in de oostelijke helft van het plangebied, waar op de kaart van 1696 en 1826 A.D. de in 1957 gedempte oostelijke havenkom wordt weergegeven. Hier kunnen direct onder het maaiveld ophoogpakketten uit het midden van de 20 ste eeuw worden verwacht. Oudere archeologische horizonten zullen hier bij de voorgenomen graafwerkzaamheden niet worden aangesneden. 4.3 Conclusies en aanbevelingen Op basis van het voorgaande kan worden geconcludeerd dat de kans op de aanwezigheid van archeologische resten uit de Late Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd, binnen de in de onder 4.2 genoemde zone 1. zeer groot is en dat binnen de in de onder 4.2 genoemde zone 2. een zeer grote kans bestaat op de aanwezigheid van archeologische resten uit de Nieuwe Tijd (circa A.D.). De kans dat hier bij de voorgenomen graafwerkzaamheden significante schade aan het bodemarchief zal worden toegebracht is dan ook aanzienlijk. Daarom wordt dan ook geadviseerd om alle in deze zones uit te voeren graafwerkzaamheden onder Archeologische Begeleiding te doen uitvoeren. De voorgenomen graafwerkzaamheden ter plaatse van de onder 4.2 genoemde zone 3. zullen niet leiden tot de verstoring van archeologische resten. Voor deze zone wordt dan ook geadviseerd om daar geen archeologisch vervolgonderzoek te doen uitvoeren. 26

31 Afbeelding 19. Bewerkte Plankaart met de archeologische verwachtingszones (Zone 1, 2 en 3) en de locaties van de onder AB aan te leggen en open te leggen sleuven van de riolering en de kolkenleidingen. Schaal 1:

32 Afbeelding 12. Plankaart met de onder AB aan te leggen boomplantvakken en plantvakken (groen gemarkeerd). Bron: opdrachtgever. Schaal 1:

33 Literatuur - Brugman, B. A., R. M. van Heeringen en R. Schrijvers: Archeologiebeleid gemeente Tholen Deel B: Toelichting beleidskaart; Vestigia, Amersfoort: D hondt, F. G. R.: Archeologische Begeleiding Herstructurering Markt, Sint-Maartensdijk, Gemeente Tholen; SOB Research, Heinenoord: Harmsen, C. en M. W. A. de Koning: Archeologisch bureauonderzoek aan de Markt te Sint-Maartensdijk (gemeente Tholen), ArcheoMedia-rapportnr. A F; ArcheoMedia, Capelle aan den IJssel: Koning, M. W. A. de en K.-J. R. Kerckhaert: Verkennend archeologisch onderzoek ter plaatse van de uitbreiding van het Maartenshof te Sint-Maartensdijk; ArcheoMedia,Nieuwerkerk aan den IJssel: Mulder, E. F. J. de, M. C. Geluk, I. L. Ritsema, W. E. Westerhof en T. E. Wong: De ondergrond van Nederland; Groningen: Provincie Zeeland: aanvullende richtlijnen voor archeologisch onderzoek in de provincie Zeeland: bladnummer 32: 2009; Provincie Zeeland, Middelburg: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Archeologisch Informatie Systeem (Archis2); Amersfoort, Ras, J.: Archeologisch Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek door middel van grondboringen Herstructurering Markt, Sint Maartensdijk, Gemeente Tholen; SOB Research, Heinenoord: Visser, J. M. en H. J. Boschloo: Archeologisch Bureauonderzoek Plangebied Molenstraat te Sint-Maartensdijk; SMA Zeeland BV, s-heerenhoek: Wilgen, L. R.: PvE Archeologische Begeleiding Haven 18, Sint-Maartensdijk, Gemeente Tholen; SOB Research, Heinenoord: Wolters-Noordhoff Atlasprodukties: Grote Historische Provincie Atlas, Zeeland , 1: ; Groningen: Zuurdeeg, J. P. B.: De muntvondst te St. Maartensdijk; overdruk uit: Eendrachtsbode, 5 maart 1981 (Mediatheek SCEZ). - Zuurdeeg, J. P. B.: In naam van Oranje, het kasteel te Sint-Maartensdijk en zijn bewoners, Streekmuseum voor Tholen en Sint-Philipsland; Sint-Annaland: Geraadpleegde internetsites:

34

35 Verklarende woordenlijst antropogeen C14 datering dekzand differentiële klink dy erosie estuarium eutroof veen fluviatiel geul gorzenlandschap gyttja Hollandveen Holoceen in situ klink lagunair, lagune marien door menselijk handelen bepaling van het gehalte aan radioactieve koolstof (C14) van organisch materiaal (hout, houtskool, schelpen, etc.) waaruit de ouderdom kan worden afgeleid. Deze ouderdom wordt opgegeven in jaren voor 1950 A.D. fijn zand, voornamelijk afgezet door wind verschijnsel waarbij relatief hoog of laag liggende gebieden door geologische of fysische processen laag of hoog (andersom) komen te liggen. Ook wel omgekeerde klink of reliëfinversie genoemd organische afzetting, bestaande uit fijn verdeelde afgestorven plantenresten, in stilstaand water bezonken verzamelnaam voor processen die het aardoppervlak aantasten en los materiaal afvoeren. Dit vindt voornamelijk plaats door wind, ijs en stromend water een min of meer trechtervormige monding van een rivier die binnen het bereik van getijdestromingen ligt veen dat in een voedselrijk milieu ontstaan is onder invloed van een rivier rivier- of kreekbedding gebied dat boven gemiddeld hoogwater ligt en pas bij de hoogste vloeden onderloopt organische afzetting, bestaande uit fijn verdeelde afgestorven plantenresten, in stilstaand water bezonken Alle veenpakketten die gedurende het Holoceen zijn ontstaan met uitzondering van het basisveen. De definitie van Hollandveen betreft dus in feite bijna alle veenpakketten die gedurende de afgelopen 8000 jaar zijn ontstaan jongste geologisch tijdvak (vanaf de laatste IJstijd: circa 9000 jaar voor Chr. tot heden) bewaard gebleven op de oorspronkelijke plaats. Dit met name met betrekking tot onverstoorde archeologische sporen en vondsten maaivelddaling van veen- en kleigronden door ontwatering, oxidatie van organisch materiaal en krimp ondiepe baai, beschermd tegen open zee door een strandwal of haf het milieu waar sedimentatie plaatsvindt die direct wordt beïnvloed door de zee 31

36 meanderen mesotroof veen modderklei moernering oligotroof veen oxidatie perimarien Pleistoceen pollenanalyse regressiefase sediment sondeerijzer strandwal strandvlakte stroomrug transgressiefase verlandingsklei zich bochtig door het landschap slingeren (van waterlopen) veen, dat in matig voedselrijk milieu is ontstaan afzettingen in het perimariene gebied, bestaande uit kleiige venen en venige kleien veenafgraving, hoofdzakelijk ten behoeve van zoutwinning en de winning van brandstof (turf) veen, dat in voedselarm milieu is ontstaan (traag) verbrandingsproces van organisch materiaal in reactie met zuurstof het milieu, waarin de sedimentatie wordt beïnvloed door de zee (via het rivieren kreekstelsel), maar waar mariene afzettingen van betekenis ontbreken geologisch tijdperk dat ongeveer 2 miljoen jaar geleden begon. De tijd van de IJstijden, maar ook van gematigd warme perioden. Het Pleistoceen eindigt met het begin van het Holoceen statistische studie van stuifmeelkorrels en sporen, die in sedimenten gevonden worden. Doel is onder meer milieureconstructie periode waarin het water zich terugtrekt (als gevolg van een daling van de zeespiegel of als gevolg van sluiting van strandwallencomplex) na een transgressiefase afzetting gevormd door bezinksel of neerslag lange, dunne metalen 'prikstok', die onder meer wordt gebruikt om antropogene sporen te op te sporen een onder directe invloed van de zee ontstane zandrug evenwijdig met de kustlijn, meestal aan de rand van een strandvlakte een door de directe werking van de zee ontstane zandvlakte langs de kust restant van een door zand- en klei-afzettingen verlande, oude stroomgeul. Door differentiële klink meestal hoger gelegen dan de omgeving fase waarin de invloed van de zee zich over het land uitbreidt (als gevolg van stijging van de zeespiegel of als gevolg van erosie van het strandwallencomplex) klei die aan het einde van een transgressiefase wordt afgezet 32

37 Bijlage 1 Administratieve gegevens Projectnaam: Project nr Opdrachtgever: Uitvoerder: Bevoegde overheid: Archeologisch Adviseur van bevoegde overheid: Archeologisch Bureauonderzoek Herinrichting Haven, Sint- Maartensdijk, Gemeente Tholen College van Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Tholen Contactpersoon: de heer R. G. J. Roelofs Hof van Tholen 2, 4691 DZ Tholen Tel: Fax: Roelofs.R@Tholen.nl SOB Research Hofweg 13, Heinenoord Postbus 5060, 3274 ZK Heinenoord Tel.: Fax: sobresearch@wxs.nl Datum opdracht: 20 september 2012 Datum conceptrapport: 20 oktober 2012 Datum definitief rapport: 20 november 2012 College van Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Tholen Contactpersoon: de heer P. Quist Hof van Tholen 2, 4691 DZ Tholen Tel: Fax: quist.p@tholen.nl Mevrouw drs. I. M. Haas Adviseur Archeologie, Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland Postbus 49, 4330 AA Middelburg Tel.: Fax: Mob.: im.haas@scez.nl Plaats: Sint-Maartensdijk Gemeente: Gemeente Tholen Provincie: Zeeland Toponiem: Haven, Keethil en Molenstraat. Huidig grondgebruik: Bestrating, bebouwing en een groenstrook. Kadastrale gegevens: Kadastrale Gemeente Sint-Maartensdijk, Sectie N, nr. 631, 1449 en Toekomstige situatie: Bebouwing. Kaartblad: 49A Geologie: Antropogene ophoogpakketten, op Afzettingen van Duinkerke IIIa, op Afzettingen van Duinkerke II, mogelijk op Hollandveen, op Afzettingen van Calais, op Afzettingen van de Formatie van Twente. Geomorfologie: Bodemtype: Grondwatertrap: Bebouwing/ oppervlaktewater. Bebouwing/ oppervlaktewater. Bebouwing/oppervlaktewater. 33

38 NAP-hoogte maaiveld: Coördinaten: Circa meter +NAP. Zuidwest: / Zuidoost: / Noordwest: / Noordoost: / Circa 0.51 hectare. Oppervlakte plangebied: Kaart plangebied: Zie Afbeelding 6 en 7. CMA/ AMK-status: Terrein van hoge archeologische waarde. CAA -nr.: N.v.t. CMA -nr.: 49A-015 ARCHIS-Monument nr.: ARCHIS-Vondstmelding nr.: N.v.t. ARCHIS-Waarneming nr.: N.v.t. ARCHIS-Onderzoeksmelding nr.: Deponering documentatie: Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) Postbus 49, 4330 AA Middelburg Het Schuitvlot Looierssingel 2, 4331 NK Middelburg Beheerder: de heer J.J.B. Kuipers Tel. : jjb.kuipers@scez.nl Beheer vondsten (na overdracht): Deponering digitale documentatie: Provinciaal Archeologisch Depot (PAD) Zeeland Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland Het Schuitvlot Looierssingel 2, 4331 NK Middelburg Depotbeheerder: de heer H. Hendrikse Tel: / h.hendrikse@scez.nl e-depot ( 34

39 Bijlage 2 Archeologische en geologische tijdschaal Op het hierbij geboden overzicht worden de geologische en archeologische hoofdperioden weergegeven. De dateringen in de linkerkolom (voor en na Chr.) zijn gekalibreerd en geven de betrouwbaarste dateringen. Bron: ROB,

40 36

41 Bijlage 3 Overzicht voor het Holocene gebied van de gebruikelijke lithostratigrafische indeling en de vertaling naar de lithostratigrafie naar De Mulder et. al, 2003 gebruikelijke terminologie terminologie (naar De Mulder et al., 2003) Afzettingen van Duinkerke 3(A, B) Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Afzettingen van Duinkerke 2 Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Afzettingen van Duinkerke 1 (A, B) Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Afzettingen van Duinkerke O Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Walcheren Hollandveen Formatie van Nieuwkoop; Hollandveen Laagpakket Basisveen Formatie van Nieuwkoop: Basisveen Laag Afzettingen van Calais 4 Afzettingen van Calais 3 Afzettingen van Calais 2 Afzettingen van Calais 1 Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Wormer Jonge Duin- en Strandafzettingen Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Schoorl Oude Duin- en Standafzettingen Formatie van Naaldwijk: Laagpakket van Zandvoort Formatie van Twente: dekzand Formatie van Kreftenheye: rivierduinen Formatie van Kreftenheye Formatie van Kreftenheye: Afzettingen van Wijchen Afzettingen van Tiel 3 Afzettingen van Tiel 2 Afzettingen van Tiel 1 (A, B) Afzettingen van Tiel O Afzettingen van Gorkum 4 Afzettingen van Gorkum 3 Afzettingen van Gorkum 2 Afzettingen van Gorkum 1 Formatie van Boxtel: Laagpakket van Wierden Formatie van Boxtel: Laagpakket van Delwijnen Formatie van Kreftenheye Formatie van Kreftenheye: Laag van Wijchen Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld Formatie van Echteld 37

42 38

43 Bijlage 4 SOB Research: Gegevens Naam: Bezoekadres: SOB Research Instituut voor Archeologisch en Aardkundig Onderzoek B.V. Hofweg 13, Heinenoord Postadres: Postbus ZK Heinenoord Telefoon: (Vestiging Heinenoord)/ (Regio Oost) Fax: sobresearch@wxs.nl Directeur: Raad van Advies: Jhr. J. E. van den Bosch J. van de Erve (Voorzitter) Prof. dr. ir. J. T. Fokkema (Vice-Voorzitter) J. van Kerchove (Secretaris) Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Rotterdam Inschrijvingsnummer Register: BTW nummer: NL B.01 Bankrelatie: Rabobank Graafschap-Noord Rekeningcourant: Nr.: