Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

Transcriptie

1 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder? Discussienotitie voor de workshop 'Dynamisch zeereepbeheer' 4 juni 2002, zalencentrum Babylon, Den Haag C.T.M. Vertegaal Vertegaal Ecologisch Advies en Onderzoek mei 2002 Inhoud 1. Inleiding 2. Beleidsmatige achtergrond 3. Wat is het doel van dynamisch zeereepbeheer? 4. Organisatie van beleid en beheer 5. Stand van zaken 6. Knelpunten 7. Hoe verder? VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 1 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

2 1. Inleiding Het beleid rond dynamisch kustbeheer en, als onderdeel daarvan, dynamisch zereepbeheer vindt zijn oorsprong in de eerste kustnota uit Ook volgens in de 3 e kustnota uit 2000 dient dit beleid te worden voortgezet. Uit evaluaties van dynamisch zeereepbeheer (Löffler & Veer, 1999; Janssen & Langelaan, 2001) blijkt dat het dynamisch zeereepbeheer de afgelopen tien jaar sterk is uitgebreid. Over het algemeen komen (proef)projecten of veranderingen in het reguliere beheer op pragmatische wijze op basis van afspraken tussen beheerders tot stand. Tegelijkertijd leeft het idee dat nog niet alle kansen optimaal worden benut. Bij het Rijksinstituut voor Kust en Zee (RIKZ) leeft de wens het dynamisch zeereepbeheer verder te stimuleren. Om hieraan uitwerking te geven is het wenselijk met betrokken partijen om de tafel te gaan zitten en gezamenlijk in beeld te brengen wat de huidige stand van zaken is, of er sprake is van knelpunten, en, zo ja, welke en hoe deze kunnen worden aangepakt. Om deze reden wordt op 4 juni 2002 op initiatief van het RIKZ een workshop gehouden. De workshop wordt inhoudelijk en organisatorisch voorbereid en begeleid door medewerkers van kustvereniging EUCC en Bureau Vertegaal Ecologisch Advies. Deze discussienotitie is bedoeld als een eerste aanzet voor de discussie. De analyse en inventarisatie van beleid, resultaten, knelpunten en mogelijke oplossingen is een eerste poging en vooral bedoeld om de discussie tijdens de workshop te richten en te stimuleren. Openstaande vragen zijn als zodanig vermeld en mopgelijke conclusies worden gepresenteerd in de vorm van stellingen. VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 2 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

3 2. Beleidsmatige achtergrond De belangrijkste beleidsmatige basis van het dynamisch kustbeheer zijn de drie achtereenvolgende kustnota's van met Ministerie van V&W (1990, 1995 en 2000). In Kustbalans (1995) is als actiepunt opgenomen: Versterken natuurlijke dynamiek zeereep. De kansen voor herstel en ontwikkeling van natuurlijke processen in de zeereep zullen worden benut (extensivering zeereepbeheer; uitvoering pilotproject Bergen-Schoorl). Terrein- en waterkeringbeheerders hebben hierbij het voortouw. In de 3 e Kustnota (Traditie, trends en toekomst, 2000) is een vergelijkbaar actiepunt opgenomen: Dynamisch beheer van de duinen wordt verder gestimuleerd. Het initiatief ligt bij terrein- en waterkeringbeheerders. Trekker: terrein- en waterkeringbeheerders. Partner(s): ministerie van V&W, ministerie van LNV, provincies en natuurbelangenorganisaties. De zeereep valt als onderdeel van de duinen binnen de Ecologische Hoofdstructuur (Structuurschema Groene Ruimte, 1995); in veel gevallen maakt de zeereep tevens deel uit van een Beschermd en/of Staatsnatuurmonument, Habitatrichtlijngebied en/of Vogelrichtlijngebied. In de Nota natuur, bos en landschap in de 21 e eeuw (Natuur voor mensen, mensen voor natuur, 2000) worden onder het programma 'Groots natuurlijk' doelstellingen voor de EHS als geheel vermeld die (dus) ook op de buitenduinen van toepassing zijn. Dit houdt o.a. in dat door rijk en provincies op korte termijn (2000) de natuurdoelen voor de EHS worden vastgesteld en dat door rijk, provincies, waterschappen, beheerders van natuurgebieden en overige betrokken wordt onderzocht hoe het functioneren van de EHS kan worden versterkt. In ieder geval moet de EHS mede zijn ingericht ten behoeve van de instandhouding van soorten. Specifiek voor het zeereepbeheer wordt onder het programma 'Nat natuurlijk' als taakstelling o.a. vermeld: In 2010 is ( ) de natuurlijke dynamiek van ( ) de Kust (...) aanzienlijk versterkt. Overgangen van zoet naar zout en nat naar droog zijn hersteld. In 2010 is de kust van de Noordzee ( ) dynamischer geworden: er is meer ruimte voor natuurlijke processen, waardoor de veerkracht wordt vergroot in samenhang met het versterken van de veiligheid. Mede op grond van een aanbeveling van de Europese raad van milieuministers over 'integrated coastal zone management' (2001) wordt ook in Nederland gestreefd naar integraal kustzonebeheer. De discussie hierover is geopend met de nota's 'Kust op koers' (1999) en 'Naar integraal kustzonebeleid. Beleidsagenda voor de kust' (2002). Ook hierin komt dynamisch kustbeheer, c.q. zeereepbeheer (enigszins impliciet) aan de orde: barrières tussen zee en kust ( ) moeten waar mogelijk ( ) opgeheven worden. Een Nederlands integraal kustzonebeleid zal in de komende tijd worden bediscussieerd, uitgewerkt en geformaliseerd. In veel duingebieden is de zeereep eigendom van een natuurbeherende instantie; het waterkeringbeheer wordt uitgevoerd op basis van publiekrechtelijke bevoegdheden. In veel (recente) beheersplannen wordt door de betreffende terreinbeheerder de wenselijkheid van een meer natuurlijk zeereepbeheer aangegeven. Hiervan is geen compleet overzicht beschikbaar. De Stichting Duinbehoud is in de praktijk de belangrijkste 'extern betrokken' partij en speelt een belangrijke rol bij het tot stand komen van projecten op het gebied van dynamisch kustbeheer (zoals de Kerf). De visies van de stichting 'Duinen voor de wind' (1992) en 'Kijk op de kust' (2002) hebben geen formele beleidsmatige status, maar benadrukken de wenselijkheid van dynamisch zeereepbeheer. In delen van de kust waar projecten zijn uitgevoerd is dit meestal gebeurd op grond van convenanten en visies, met name van waterkeringbeheerders en terreinbeheerders, daarmee aansluitend op de in de 2 e en 3 e kustnota genoemde rollen. VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 3 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

4 Conclusies de wenselijkheid van dynamisch zeereepbeheer volgt zowel uit het kust(veiligheids)beleid als het natuurbeleid vanuit kust(veiligheids)beleid ligt het initiatief bij waterkeringbeheerders en terreinbeheerders vanuit het natuurbeleid ligt het initiatief bij rijk en provincie Vragen: klopt deze analyse van beleidsachtergronden? kustbeleid en natuurbeleid raken elkaar in de zeereep; welke heeft prioriteit, wie moet het initiatief nemen? moeten vanuit het oogpunt van 'integraliteit' ook andere beleidsvelden in beschouwing worden genomen, zoals recreatie, cultuurhistorie? VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 4 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

5 3. Wat is het doel van dynamisch zeereepbeheer? Uit de verschillende kustnota's blijkt dat dynamisch zeereepbeheer in de eerste plaats gericht is op het vergroten van de natuurlijke dynamiek in de zeereep, binnen randvoorwaarden van veiligheid en mogelijke overlast. De 2 e kustnota is hierin het duidelijkst: Dynamisch handhaven schept mogelijkheden voor herstel en ontwikkeling van natuurlijke processen, zoals verstuiving en sluftervorming. ( ) Winst voor natuur en landschap is te boeken door het onderhoud aan de zeereep te extensiveren waardoor verstuiving een kans krijgt. Ook blijken mogelijkheden voor meer ingrijpend herstel van natuurlijke processen aanwezig in de buitenduinen van grotere duingebieden. Op basis van deze visie is inmiddels op één locatie, de Kerf bij Schoorl, een pilotproject uitgevoerd. De hoofddoelstellingen van het Nederlandse natuurbeleid zijn volgens 'Natuur voor mensen, mensen voor natuur' : beleefbaarheid ('een mooi land om in te wonen en te werken') diversiteit ('goede bescherming van planten, dieren en karakteristieke gebieden') bruikbaarheid ('duurzaam gebruik van ( ) water, ruimte en biodiversiteit'). Deze doelen gelden het natuurbeleid als geheel, dus (in principe) ook de zeereep/buitenduinen als onderdeel van de EHS. Meer specifiek is onder het programma 'Nat natuurlijk' geldt voor de Noordzeekust als doelstelling 'meer ruimte voor natuurlijke processen' (zie par. 2). Op de ontwerp natuurdoeltypenkaart van de Provincie Zuid-Holland geldt aan de zeezijde van de meeste duingebieden open duin en droog duingrasland (in ruime zin) als natuurdoeltype. Volgens de beschrijving in het Handboek Natuurdoeltypen (1995) worden zeerepen in dit type gekoloniseerd door belangrijke pionierplanten en is er sprake van plaatselijke indicatie voor verstuiving met soorten als helm, zandhaver, strandmelde, biestarwegras en zeepostelein. Strandbroedvogels vragen in dit type om extra aandacht. Onder de doelsoorten worden meer typische vloedmerk en zeereepplanten genoemd (strandbiet, blauwe zeedistel, gele hoornpapaver en zeeraket); ook strand/kustbroedvogels behoren tot de doelsoorten van dit type (strandplevier, dwergstern, grote stern en visdief). Voor een aantal duingebieden geldt aan de zeezijde (en achterliggend duin) het type gedempt-dynamisch duinlandschap. Volgens het Handboek staan hier belangrijke landschapsecologische processen, zoals duinvorming, centraal. Eisen vanuit (o.a.) de zeeweringsfunctie kunnen echter om bijsturing vragen, maar het streven is gericht op zo min mogelijk ingrijpen. Nieuwvorming van slufters zal slechts lokaal kunnen plaats vinden. Er zijn indicaties voor morfodynamiek en hydrodynamiek: verstuivingen, sluftervorming en embryonale duinen, met als doelsoorten helm, biestarwegras, zandhaver, zeewolfsmelk, blauwe zeedistel, zeewinden, zeepostelein en zeeraket). Onder de doelsoorten worden meer soorten van strand, vloedmerk en zeereep genoemd. De natuurdoelen in Zuid-Holland wijzen dus op relatief ver gaande vormen van dynamisch zeereepbeheer, waarbij zowel op het niveau van processen als van doelsoorten doelstellingen tamelijk expliciet en ambitieus zijn. De kaart is nog niet formeel vastgesteld; er worden echter geen grote veranderingen verwacht. De natuurdoelen voor de kust van Noord-Holland zijn op het moment van schrijven niet beschikbaar; hopelijk kan hierop tijdens de workshop worden ingegaan. In de visie van de Stichting Duinbehoud (Duinen voor de Wind uit 1992 en Kijk op de kust uit 2002) staat het toestaan van natuurlijke dynamiek door verstuivingen centraal. Dit moet in brede duingebieden leiden tot grootschalige landschappelijke veranderingen, waarbij door wandelen van zandmassa s nieuwe duinvormen en valleien kunnen ontstaan. Ook doorbraken van de zee naar valleien in het buitenduin moeten daarbij op sommige plaatsen mogelijk zijn. Uit verschillende evaluaties, met name 'Grasduinen in de waterkering' (1999) en bijlage 3 van de 3 e kustnota, komt uit de criteria waarop geëvalueerd wordt een scherper beeld naar voren van de doelen van dynamisch zeereepbeheer; de belangrijkste criteria blijken: (mate van) ontbreken/extensiveren van onderhoud in de zeereep en duinen omvang van (o)verstuivingen VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 5 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

6 mate van zee-invloed aardkundige waarden en landschap (aanwezigheid landschapsvormende processen en natuurlijk aanzien) waarde van flora en fauna (voorkomen van kenmerkende en/of zeldzame en bedreigde soorten) kosten belevingswaarde voor recreanten. Conclusies (ruimte voor) natuurlijke processen, zowel eolisch als marien, is beleidsmatig gezien het meest expliciet geformuleerde doel van dynamisch zeereepbeheer bij evaluaties zijn doelen deels vertaald naar het niveau van middelen: aard en omvang van het onderhoud van zeereep (en duin) natuurdoelen m.b.t. de waarde van flora en fauna worden niet of nauwelijks als zodanig benoemd in het kustbeleid; dit geldt ook voor aardkundige en landschappelijke doelen vanuit het natuurbeleid lijken de ambities ten aanzien van de zeereep zowel in termen van processen als soorten relatief hoog (in ieder geval in Zuid-Holland); op basis van natuurdoeltypenkaart en de beschrijving in het Handboek Natuurdoeltypen zijn doelen in kwalitatieve termen expliciet aangegeven belevingswaarde en recreatieve betekenis volgen impliciet uit het natuurbeleid, maar lijken in de praktijk geen rol te spelen als primaire doelstelling kustveiligheid is geen doel van dynamisch zeereepbeheer, maar een harde randvoorwaarde reductie van de kosten van het zeereeponderhoud lijkt als (primair) doel van ondergeschikt belang doelstellingen van dynamisch zeereepbeheer zijn niet of nauwelijks gekwantificeerd. Vragen wat is de (belangrijkste) beleidsmatige basis voor dynamisch zeereepbeheer? welke functies zijn primaire doelen, welke meer afgeleid (bijkomend of randvoorwaarden stellend)? zijn de doelen van dynamisch zeereepbeheer voldoende helder om hieraan richting te kunnen geven? VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 6 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

7 4. Organisatie van beleid en beheer Bij het vaststellen van beleid en uitvoeren van beheer in de zeereep speelt een (groot) aantal partijen een belangrijke rol; deze zijn samengevat in onderstaande tabel. rol/taak organisaties (primaire) taken bevoegdheden kustonderhoud waterkeringbeheer der terreinbeheerder regionale directies RWS onderhoud vooroever/basiskustlijn waterschappen regionale directies RWS NM, ZHL, SBB waterleidingbedrijven gemeenten (soms) waterschappen (soms) onderhoud/beheer waterkering terreinbeheer : - natuur en landschap - recreatie - overige (drinkwaterproductie, waterkeringbeheer) publiek veiligheidsbeleid RWS/RIKZ toetsing basiskustlijn publiek veiligheidsbeleid provincies vaststellen tracé hoofdwaterkering advisering veiligheid natuurbeleid dynamisch zeereepbeheer beleid recreatie en toerisme TAW werkgroep kust LNV provincies RWS (DWW/RIKZ) gemeenten provincies toetsing veiligheid waterkering richtlijnen inrichting en beheer waterkering vaststellen natuurbeleid/ natuurdoelen vaststellen gebiedsbescherming ontwikkeling EHS vaststellen natuurbeleid/ natuurdoelen (i.s.m. LNV) toetsing terreinbeheer stimuleren en evalueren dynamisch zeereepbeheer ontwikkelen/vaststellen beleid recreatie en toerisme publiekrechtelijk (keur) soms ook eigendom privaatrechtelijk (eigendom, pacht) publiekrechtelijk (RO; Wet op de waterkeringen[?]) --- publiek (EU-richtlijnen; NBwet, F&F-wet, RO) privaatrechtelijk (aankoop) publiekrechtelijk (vergunningverlening) ---? In de dagelijkse praktijk van het zeereepbeheer zijn de waterkeringbeheerders de belangrijkste partij. In Noord- en Zuid-Holland zijn dit vooral waterschappen; alleen de Slufter/Maasvlakte-kust wordt beheerd door RWS dir. Zuid-Holland. De beheersbevoegdheden zijn gebaseerd op de keuren van de verschillende waterschappen. De waterschappen hebben de zeereep meestal niet in eigendom; alleen in Delfland is een groot deel van waterkering ook in bezit bij het waterschap. Het terreineigendom berust meestal bij de terreineigenaren die de aangrenzende duingebieden beheren. In Noord- en Zuid-Holland zijn dit de drie grote waterleidingbedrijven (PWN, GWA en DZH), Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Noord- en Zuid-Hollands Landschap. Ook gemeenten zijn op enkele plaatsen eigenaar van de zeereep (o.a. Velsen, Den Haag, Rotterdam, Westvoorne). Van oudsher is de bemoeienis van de terreineigenaren met het beheer van de zeereep gering; de laatste jaren komt hierin verandering, mede onder invloed van de belangstelling voor dynamisch kustbeheer. Bij het vaststellen van de beleidsmatige basis voor inrichting en beheer spelen de provincies een centrale rol, zowel vanuit kustverdediging als vanuit natuur en recreatie. De provincies VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 7 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

8 stellen de keuren van de waterschappen en de tracés van de hoofdwaterkering vast en toetsen de veiligheid. In het natuurbeleid worden de ecologische hoofdstructuur, beschermde en staatsnatuurmonumenten alsmede Habitat- en Vogelrichtlijngebieden vastgesteld oor het rijk (LNV). Natuurdoelen voor de EHS worden door rijk en provincie vastgesteld. Verdere implementatie en toetsing berust bij de provincies, m.n. via vaststellen van beheersplannen en vergunningverlening in NB-gebieden. De wettelijke mogelijkheden om realisering van (nieuwe) natuurdoelen bij beheerders af te dwingen lijken echter beperkt. De provincies spelen ook een centrale rol via het RO-instrumentarium (streekplannen, toetsing van bestemmingsplannen). Beleid en beheer komen samen in het provinciaal overlegorgaan kust (POK). Aanvankelijk stond hierin de kustverdediging centraal; de laatste jaren wordt conform de 2 e en 3 e kustnota een integrale benadering nagestreefd en is de samenstelling van de POK s verbreed. Naast provincie, waterschappen, RWS en enkele gemeenten, zijn nu ook terreineigenaren, natuurorganisaties en alle overige kustgemeenten vertegenwoordigd. De POK s bestaan uit een bestuurlijk overleg en een ambtelijke werkgroep. In de ambtelijke werkgroep zijn vanuit de provincies ook specialisten op het gebied van recreatie en toerisme en ruimtelijke ordening vertegenwoordigd. Opvallend is dat LNV niet is vertegenwoordigd. Of en in hoeverre vanuit de POK s het dynamisch zeereepbeheer kan worden aangestuurd is één van de vragen van de workshop. In de praktijk lijkt een goede samenwerking en overeenstemming tussen provincie, waterkeringbeheerder en terreinbeheerder, ondersteund door andere partijen als de Stichting Duinbehoud en gemeenten, de belangrijkste sleutel voor dynamisch kustbeheer. De realisering van de Kerf is hiervan een goed voorbeeld. Conclusies het beheer van de zeereep berust in het algemeen formeel bij twee beheerders: de waterkeringbeheerder en de terreinbeheerder de provincies spelen een centrale rol bij het aansturen van het beheer, zowel vanuit de optiek van kustverdediging als van natuur, recreatie en ruimtelijke ordening; dit wordt bestuurlijk en ambtelijk vorm gegeven in de POK s de wettelijke mogelijkheden om vanwege natuurdoelen een aangepast beheer af te dwingen lijken daarbij beperkt Vragen bovenstaand schema is een aanzet om verantwoordelijkheden/taken/bevoegdheden in kaart te brengen: welke aanvullingen en correcties zijn nodig? welke partij is de meest aangewezen probleemeigenaar bij het realiseren van dynamisch kustbeheer? zijn de bevoegdheden van de provincies om vanuit natuuroogpunt dynamisch zeereepbeheer af te dwingen inderdaad beperkt? hoe wordt de agenda van de POK s bepaald, of wel: hoe kan dynamisch zeereep op deze agenda worden geplaatst? VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 8 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

9 5. Stand van zaken In 1999 is door Löffler en Veer (RWS-DWW) een evaluatie gemaakt van bijna 10 jaar dynamisch kust- c.q. zeereepbeheer: 'Grasduinen in de waterkering'. Het is de bedoeling tijdens de workshop 'dynamisch zeereepbeheer' het beeld uit dit rapport te actualiseren en waar mogelijk aan te scherpen. Hier worden kort de belangrijkste resultaten en conclusies van het rapport uit 1999 weergegeven. Het zeereepbeheer is in de periode duidelijk extensiever geworden. Het aandeel van de Nederlandse zeereep zonder beheer steeg van 10% tot ruim 20%. In 23% werd alleen indien noodzakelijk ingegrepen; dit was is 1990 nog 0%. Er zijn vrij grote regionale verschillen. Vooral langs de Noordzeekust van de Waddeneilanden is op relatief grote schaal sprake van dynamisch zeereepbeheer. Elders is het beheer in mindere mate geëxtensiveerd; op specifieke locaties worden experimenten uitgevoerd. De aardkundige waarden in termen van meer natuurlijke vormen en processen zijn op plaatsen met (beperkt) dynamisch zeereepbeheer in dezelfde periode duidelijk toegenomen. De zeereep ziet er op plaatsen meer natuurlijk uit en er zijn meer verstuivingen; er zijn kliffen en stuifkuilen ontstaan, waardoor de zeereep er meer 'rafelig' uit ziet. De invloed van zeedynamiek is in grote lijnen weinig toegenomen. In gebieden zonder dynamisch zeereepbeheer is wat dit betreft sinds 1988 weinig veranderd. Op één locatie (De Kerf) is in 1997 geprobeerd door middel van een actieve natuurontwikkeling de invloed van zee en wind te vergroten. Op korte termijn leverde dit een toename van de dynamiek en gradiëntrijkdom op; daarnaast vestigden zich al snel kenmerkende kustgebonden plantensoorten, paddestoelen en loopkevers. Soorten van dynamisch open duin en van natte duinvalleien bleven vooralsnog uit. In (beperkt) dynamisch beheerde zeerepen lijkt vooralsnog geen sprake van 'winst' in termen van biotische natuurwaarden. Het aantal plantensoorten in de zeereep neemt onder invloed van dynamiek af. Alleen typische zeereepsoorten kunnen zich handhaven; één van deze soorten, Zeeraket, is duidelijk toegenomen. De meeste duinbeheerders besparen kosten door verminderen van de helminplant. Soms worden meer kosten gemaakt als gevolg van meer toezicht en beheer in de zeereep en op het strand. Dynamisch zeereepbeheer heeft nergens nadelige gevolgen gehad voor de sterkte van de waterkering. Het draagvlak voor dynamisch zeereepbeheer onder waterkeringbeheerders is over het algemeen groot. Onder de bevolking wordt 'gewoon' dynamisch beheer niet echt opgemerkt. Aanleg van 'de Kerf' wordt door velen positief gewaardeerd, hoewel men betwijfelt of er ook van meerwaarde voor de natuur sprake zal zijn. Conclusies dynamisch zeereepbeheer lijkt in grote lijnen weinig omstreden en in de meeste opzichten al op relatief korte termijn succesvol. evaluatie in kwantitatieve zin is alleen mogelijk gebleken voor het areaal/kustlengte niet of beperkt beheerde zeereep. de veranderingen in termen van toegenomen zeedynamiek en biotische natuurwaarden zijn vooralsnog gering. Vragen worden de conclusies uit 'Grasduinen in de waterkering' gedeeld? zijn alle relevante criteria in afdoende mate in de evaluatie betrokken? is voldoende duidelijk aan de hand van welke meetlatten en normen ontwikkelingen worden beoordeeld? Waren de doelstellingen in 1990 voldoende scherp gedefinieerd? welke ontwikkelingen zijn na 1999 opgetreden? VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 9 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

10 Beoordeling van de stand van zaken: twaalf stellingen Om de discussie over de beoordeling van de huidige stand van zaken te stimuleren worden hier tot slot van deze paragraaf een aantal stellingen geponeerd. De stellingen zijn scherp geformuleerd, niet persé waar en sluiten elkaar ook grotendeels uit. 1. Het beheer van de zeereep is in de afgelopen tien jaar ingrijpend verbeterd. Waar dynamisch zeereep- c.q. kustbeheer vóór 1990 nog nauwelijks bespreekbaar was, kan het nu rekenen op een breed draagvlak, ook en vooral onder waterkeringbeheerders, dat bovendien nog steeds toeneemt. In de termen waar het primair om gaat toestaan van (veel) meer natuurlijke dynamiek door extensivering van beheer is in relatief korte tijd veel bereikt en zal in de komende jaren nog veel meer verbetering plaats vinden. 2. De aardkundige waarde van de zeereep is op veel plaatsen sterk toegenomen. In plaats van de in dit opzicht zeer armetierige zanddijk van vóór 1990 is nu op veel plekken sprake van aardkundig waardevolle, landschapsvormende processen, die hebben geleid en nog zullen leiden tot herstel van natuurlijke, waardevolle landschapsvormen. 3. De natuurwaarde van de zeereep is op veel plaatsen sterk toegenomen, vooral vanwege de toegenomen natuurlijkheid. Een lagere soortenrijkdom hoort bij dit deel van het duinlandschap en kan dus niet als een bezwaar worden genoemd. Bovendien zal de toegenomen dynamiek op langere termijn zeker ook bijdragen aan het behoud van specifieke soorten van het buitenduin, die anders door verstarring, vergrassing en verstruiking zouden verdwijnen. 4. Op veel plaatsen heeft de zeereep een natuurlijker aanzien gekregen, waardoor de belevingswaarde voor bezoekers is toegenomen. Hoewel geen primaire doelstelling van dynamisch zeereepbeheer, past dit goed in de recent in de nota Natuur voor mensen, mensen voor natuur geformuleerde doelstelling dat natuur ook moet bijdragen aan de leefbaarheid van ons land. 5. Aanleg van De Kerf in 1997 markeert een fundamentele omslag in het denken over kustverdediging: er wordt hier meer ruimte geboden aan onze erfvijand, de zee. Vooral in symbolische zin is dit een zeer positieve ontwikkeling. Aangezien het experiment ook in termen van toegenomen dynamiek van wind én zee, specifieke natuurwaarden biotisch en abiotisch en belevingswaarde al snel succesvol bleek, zullen in de toekomst ongetwijfeld op meer plaatsen degelijke projecten worden uitgevoerd, dan wel als natuurlijke ontwikkeling worden toegestaan. 6. Ondanks de toegenomen dynamiek is de aardkundige betekenis van dynamisch beheerde zeerepen nog steeds gering. Omdat de zeereep in het algemeen de waterkerende functie behoudt, kunnen alleen kleinere reliëfveranderingen (windkuilen, kerven) worden toegestaan. Ook is de invloed van zeedynamiek, die bressen zou kunnen slaan in het gesloten zeereepprofiel te gering. Dit betekent dat werkelijk landschapsvormende processen in de zeereep zelf, maar ook eventueel doorwerken naar het achterland in feite uitblijven en de landschapsvormen in grote lijnen onnatuurlijk blijven. De gekerfde zeereep blijft in essentie niet meer dan een opgeleukte zanddijk. 7. De huidige vormen van dynamisch zeereepbeheer leiden niet of nauwelijks tot herstel van kenmerkende biotische natuurwaarden. Waardevolle plant- en diersoorten die specifiek zijn voor de overgangszone tussen zee en land, met name de vloedmerkgemeenschappen op de overgang van het hoge strand naar de buitenduinvoet zijn alleen op kleine schaal op enkele specifieke locaties (Waddeneilanden, de Kerf) teruggekeerd. Bij normaal dynamisch zeereepbeheer is ook op langere termijn geen herstel te verwachten, omdat de invloed van de zee hierbij structureel te klein is. Herstel van kustbroedvogels zal ook op langere termijn uitblijven, ook al vanwege de te hoge recreatiedruk op vrijwel alle Nederlandse stranden. 8. In de 2 e kustnota worden veertien mogelijke locaties voor herstel van natuurlijke processen in grotere duingebieden genoemd. De Raad voor het Natuurbeheer en de Raad voor Verkeer en Waterstaat hebben geadviseerd drie hiervan met voorrang uit te VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 10 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

11 voeren. Tot op heden is slechts één project (De Kerf) als pilot uitgevoerd. Hoewel dit tamelijk succesvol was, zijn er op dit moment geen concrete plannen voor projecten op een van de andere locaties. Dit betekent dat het herstel van natuurlijke dynamiek op de schaal waarop deze hoort te functioneren geheel stagneert. 9. De zeereep is vrijwel overal afgesloten voor recreanten. Hoewel geen primaire doelstelling van dynamisch zeereepbeheer, zou recreatie c.q. betreding hier goed in kunnen passen en het zelfs kunnen bevorderen. Zeker vanuit de algemene doelstellingen van Natuur voor mensen, mensen voor natuur is dit een op grote schaal gemiste kans. 10. De mogelijkheden om door dynamisch zeereepbeheer kosten te besparen blijven sterk onderbelicht. Omdat hier vrijwel niet op wordt gestuurd en geen evaluaties plaats vinden, blijven de resultaten wat dit betreft vermoedelijk ruim onder wat haalbaar zou kunnen zijn. 11. De kwaliteiten van de zeereep, en daarbij aansluitend, de vele bunkercomplexen in het buitenduin en de boulevards, als cultuurhistorisch waardevol fenomeen worden sterk ondergewaardeerd. Op dit moment vormt dynamisch zeereepbeheer wat dit betreft nog geen directe bedreiging, maar op langere termijn wordt dit zeker een knelpunt. 12. De huidige stand van zaken is niet of nauwelijks te beoordelen omdat in het verleden geen heldere (kwantitatieve) doelstellingen zijn geformuleerd. VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 11 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

12 6. Knelpunten Of en in welke mate sprake is van knelpunten ten aanzien van dynamisch zeereepbeheer is uiteraard afhankelijk van de doelen waarvan wordt uitgegaan en het oordeel over de mate waarin deze zijn gerealiseerd. Anders gezegd: of er knelpunten zijn moet worden bepaald op basis van de discussies naar aanleiding paragraaf 3 en 5 van deze notitie. Wel worden in Grasduinen in de waterkering en in de 3 e kustnota reeds enkele belangrijke knelpunten gesignaleerd: Bij daadwerkelijke realisering van dynamisch duinbeheer is vaak onduidelijk wie het initiatief zou moeten nemen en wie eventuele kosten moet dragen. In de 2 e kustnota is niet aangegeven hoe de rolverdeling zou moeten zijn (3 e kustnota/bijlage 3). Het ministerie van LNV en de provincies praten wel mee, maar zijn geen initiatiefnemer. Rijkswaterstaat en waterkeringbeheerders zijn van mening dat de terreinbeheerder, LNV of provincies de intitatiefnemer (en eventueel bekostiger) van dynamisch kustbeheer zouden moeten zijn. Hun eigen rol zien ze vooral in het aangeven van randvoorwaarden. Er moet duidelijkheid komen over organisatie en verantwoordelijkheden, evenals de trekkersrol/coördinerende rol (Grasduinen in de waterkering). Daarnaast zouden mogelijk nog enkele andere problemen kunnen spelen waardoor de mogelijkheden voor dynamisch zeereepbeheer nog niet optimaal worden benut: Er is onvoldoende duidelijkheid over de doelen van dynamisch zeereep- c.q. kustbeheer, zowel in termen van criteria als kwantificering van doelen in meetbare (dus evalueerbare) eenheden. Er is nog onvoldoende kennis over belangrijke technische aspecten van dynamisch kustbeheer: - met welke (her)richtingsmaatregelen en beheer kunnen specifieke doelen, zowel biotisch als abiotisch, worden gerealiseerd (als dit al kan)? - hoe moet de zeewering/hoofdwaterkering worden ingericht en beheerd bij verdergaande vormen van dynamisch zeereepbeheer (als dit al kan)? Het ontbreekt bij verantwoordelijke partijen aan voldoende wil om (verdergaande vormen van) dynamisch zeereepbeheer/kustbeheer te realiseren. Daarbij speelt mogelijk een rol dat natuur op dit moment niet erg hoog op de maatschappelijke agenda lijkt te staan. Ook is het denkbaar dat er eigenlijk helemaal geen knelpunten zijn: uitgaande van beperkte ambities van dynamisch zeereepbeheer (meer ruimte voor natuurlijke processen = extensiveren van het beheer) heeft dit beleid zich de afgelopen jaren goed ontwikkeld en blijkt goed te voldoen. De komende jaren zal het areaal dynamisch beheerde zeereep zich verder uitbreiden. We liggen goed op schema. Één (ham)vraag Wat zijn de belangrijkste knelpunten bij verdere uitvoering en uitbouw van dynamisch zeereep/kustbeheer? VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 12 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?

13 7. Hoe verder? Om de discussie te voeden worden hier een aantal ideeën geopperd over mogelijke acties die door verschillende betrokken partijen zouden kunnen worden ondernomen om knelpunten op te lossen en dynamisch zeereepbeheer te bevorderen. De meeste suggesties sluiten elkaar uit, sommige kunnen eventueel worden gecombineerd. De huidige werkwijze voldoet goed. Doorgaan op de ingeslagen weg van regionaal georganiseerde gezamenlijke initiatieven van waterkeringbeheerder, terreinbeheerders, provincie en eventuele andere betrokkenen. Er moet een (landelijke) werkgroep komen die tot taak heeft de gesignaleerde knelpunten nader te analyseren en met voorstellen te komen voor oplossingen. In deze werkgroep moeten zijn vertegenwoordigd: ministeries van V&W en LNV, kustprovincies, waterkeringbeheerders en Stichting Duinbehoud. Er dient een nieuwe wettelijke regeling te komen als onderdeel van het te ontwikkelen integraal kustbeheer om bevoegdheden op een (beter) werkbare manier af te bakenen, mede gericht op realisering van dynamisch zeereep/kustbeheer. Dynamisch zeereepbeheer is de primaire verantwoordelijkheid van de waterkeringbeheerder, maar deze moet dit meer integraal aanpakken. Door het Ministerie van V&W moeten worden vastgesteld welke andere doelen - naast veiligheidseisen - door de waterkeringbeheerder dienen te worden gerealiseerd. De provincies dienen het waterkeringbeheer ook op deze integrale doelstellingen te toetsen. Beleid ten aanzien van natuur, landschap, recreatie en cultuurhistorie berust primair bij het Ministerie van LNV. Met behulp van het beschikbare instrumentarium dienen doelstellingen op deze terreinen in de zeereep door LNV, in samenwerking met de provincies, te worden uitgewerkt, vastgesteld en geï mplementeerd. Middelen hiertoe zijn het vaststellen van natuurdoeltypen en natuurdoeltypenkaarten, de Natuurbeschermingswet, ruimtelijke ordening en bevoegdheden van de provincie bij vaststellen van de keuren en verlenen van vergunningen en ontheffingen in diverse kaders. De provincies spelen een centrale rol in de wijze waarop zowel het beheer van de waterkering als natuurbeleid en ruimtelijke ordening nu zijn georganiseerd. De provincies hebben op dit moment al voldoende mogelijkheden om een meer integraal beheer van de waterkering af te dwingen en dienen deze bevoegdheden ook beter te benutten om het reeds vastgestelde beleid ten aanzien van de EHS vorm te geven. Terreinbeheerders zijn vanuit de eigen doelstellingen en de privaatrechtelijke bevoegdheden van eigendom of pacht de meest aangewezen partij om het initiatief te nemen tot dynamisch zeereepbeheer. De privaatrechtelijke bevoegdheden dienen hiertoe meer dan totnogtoe gebruikelijk is te worden benut. De provincies treden op als coördinator tussen verschillende belangen en kunnen initiatieven meefinancieren. De POK s bieden een geschikt forum voor overleg, afstemming en besluitvorming. Er moet door EC LNV, TWA Werkgroep Kust en RIKZ een Handboek Dynamisch Kustbeheer worden opgesteld waarin technische aspecten goed worden uitgewerkt: - detaillering van mogelijke doelen en vertaling in meetbare/evalueerbare termen (meetlatten/monitoringsysteem) - (her)inrichtingsmaatregelen en beheer in relatie tot te realiseren doelstellingen - mogelijkheden voor (her)inrichting en beheer van de waterkering - randvoorwaarden vanuit veiligheidseisen. Vragen welke andere mogelijkheden zijn er om dynamisch zeereepbeheer te bevorderen? welke mogelijkheden hebben de voorkeur? wie moet na de workshop (voorlopig) als trekker optreden? VERTEGAAL Ecologisch Advies en Onderzoek 13 Dynamisch zeereepbeheer: hoe verder?