WEST-JAVA MIDDEN-JAVA OOST-JAVA

Transcriptie

1 Java Afstand tussen de vertikale rasterlijnen: ongeveer 110 km WEST-JAVA MIDDEN-JAVA OOST-JAVA 1. Serang 1. Tegal 1. Ngawi 2. Batavia (Jakarta) 2. Pekalongan 2. Madioen (Unit) 3. Buitenzorg (Bogor) 3. Poerwokerto 3. Kediri 4. Soekaboemi 4. Semarang 4. Soerabaja 5. Tjimahi 5. Kedoengjati 5. Batoe 6. Bandoeng 6. Ambarawa 6. Malang 7. Cheribon 7. Salatiga 7. Dampit 8. Moentilan 8. Bondowoso 9. Jokjakarta (thuis) 9. Kesilir 10. Soerakarta 11. Pati Bron: Grote Wereldatlas, Winkler Prins, Encarta, 2001 Oost-Java: Krijgsgevangen gevangen genomen op , in de buurt van Madioen, / Malang: Gelegerd als soldaat veld artillerie. Stamboek nr West-Java: Gerard Saveur werd vanuit Oost java overgebracht naar kamp te Tjilatjap, Bandoeng, 15 e Bat. en uiteindelijk Batavia, 10 e Bat. waarna verscheping naar Singapore plaatsvond, met De Wien op Via het Changi kamp werd hij op per trein ( nr.41) naar zijn eerste werkkamp overgebracht. Bang Pong km5. Waarvandaan er grote groepen met vrachtwagens en later in nachtmarsen werden overgebracht naar de werkkampen kamp km 171 Kinsayok, zijn volgende werkkamp was kamp km181 Rin Tin waar hij op op 31jarige leeftijd overleed.

2 Oost-Java De krijgsgevangenen en burgergeïnterneerden van Oost-Java werden in de loop van 1942 en 1943 geconcentreerd in voornamelijk Soerabaja en Malang en vervolgens naar elders overgebracht. De krijgsgevangenen zijn in de eerste maanden van 1943 naar West-Java of het oosten van de Indonesische archipel afgevoerd; de burgergeïnterneerden werden vanaf eind 1943 getransporteerd naar Midden- en West-Java. Japanse opmars De circa man tellende Japanse 48ste infanteriedivisie, die op 1 maart 1942 bij Kragan, ten oosten van Rembang was geland, had de taak Oost-Java te bezetten. Het hoofddoel van deze strijdmacht, die voornamelijk hinder ondervond van vernielde bruggen, was Soerabaja. Reeds op 2 maart werd daar begonnen met de vernietiging van militair belangrijke installaties, vooral in de haven. Het grootste deel van het KNIL ontruimde Soerabaja op 5 maart en trok zich in de richting van Java s Oosthoek terug. De achtergebleven troepen boden op 6 maart enige weerstand tegen de inmiddels gearriveerde Japanners, maar de beroepsmilitairen onder hen staken de volgende dag over naar het eiland Madoera. Op 8 maart bezetten Japanse troepen Soerabaja. De volgende dag gaven de KNIL-troepen in het oostelijk deel van Java en en op Madoera, verzwakt door desertie van inheemse manschappen, zich over. Krijgsgevangenen De ongeveer in Oost-Java gemaakte krijgsgevangenen werden verzameld in Soerabaja en Malang. Ook de op Madoera aanwezige KNIL-troepen werden in de loop van maart en april 1942 overgebracht naar Soerabaja. Veel inheemse krijgsgevangenen werden in april of mei vrijgelaten. De belangrijkste verzamelkampen in Soerabaja waren ingericht op het Jaarmarkterrein, in de HBS en in het Darmokampement. Grote aantallen krijgsgevangenen werden ingezet bij opruim- en herstelwerk in de haven en op de militaire complexen van de stad. Dit gebeurde doorgaans in buitencorvee vanuit de verzamelkampen, maar ook wel vanuit aparte werkkampen. Van maart 1942 tot september 1942 was in de haven een semi-permanent werkkamp ingericht in gebouwen van de Java-China-Japan Lijn (JCJL). Dit JCJL-kamp diende later ook als doorgangskamp voor krijgsgevangenen die per schip naar elders werden afgevoerd. Aparte werkkampen waren ingericht bij Grissee, circa 18 km ten noordwesten van Soerabaja (maart 1942 tot november 1943), en bij Singosari, ten noordoosten van Malang (tot september 1942). Op beide locaties moest aan een vliegveld gewerkt worden: in Grissee

3 door ongeveer 700 Molukse en Menadonese krijgsgevangenen, in Singosari door circa 500 Britten. Een deel van de KNIL-militairen die zich ten tijde van de capitulatie ten oosten van Malang bevonden werd rechtstreeks naar Soerabaja overgebracht, de overigen werden in verscheidene kampementen, scholen en hospitalen in Malang opgesloten. Vanaf oktober 1942 werden de verzamelkampen in Soerabaja en Malang stapsgewijs ontruimd, aanvankelijk vooral naar Batavia en Tjimahi in West-Java, in april 1943 ook naar werkkampen op de Molukken en Flores. Veel Brits-Indische en Indonesische krijgsgevangenen zijn als heiho naar onder meer de Palau-eilanden gezonden. In februari 1943 waren de kampen in Malang ontruimd; in mei 1943 was ook de evacuatie van de kampen in Soerabaja voltooid. Wel bleven in Oost-Java nog honderden Molukse en andere inheemse KNIL-militairen achter die in het najaar van 1943 als heiho naar Bougainville of Nieuw-Guinea zijn gestuurd. 10 e Bat. kamp te Batavia Mannenkampen In april 1942 werden eerst de hogere Europese ambtenaren en andere mannelijke prominenten geïnterneerd. Zij werden o.a. verzameld in de Boeboetan-gevangenis te Soerabaja. Sommigen werden weer vrijgelaten

4 omdat ze Indo-Europees waren, of omdat ze in hun oude functies nog nodig waren. Degenen die hier in februari 1943 nog vast zaten, zo n 385 man, gingen toen naar Ngawi. In het najaar van 1943 werd een groep van circa 50 voornamelijk niet-nederlandse mannen in Boeboetan opgesloten, in februari 1944 werden zij naar Bandoeng in West-Java gebracht. De overige totok-burgermannen werden in de loop van 1942 en 1943 verzameld in de gevangenis van Kediri (circa 220 mannen), in het Marinekampement (circa mannen en jongens) en de oude gevangenis of kleine boei (circa 700 mannen en jongens) in Malang, en in Fort Van den Bosch in Ngawi (ruim mannen, waaronder ook Britten en Amerikanen). In Fort Van den Bosch werden vanaf eind januari 1945 tot na de Japanse capitulatie meer dan 700 voorheen niet-geïnterneerde Indo-Europese mannen en jongens opgesloten die tijdens razzia s in Oost- en Midden-Java waren opgepakt. Een apart geval was het experimentele landbouwkamp Kesilir in het meest oostelijke district van Java, waar van juli 1942 tot september 1943 ruim totok- en Indo-Europese en mannen uit Midden- en Oost-Java (o.a. uit Malang en Soerabaja) zich aan land- en tuinbouw moesten wijden. Bij de ontruiming van het kamp gingen de Indo-Europeanen in hoofdzaak naar Tangerang in West-Java, de totoks naar Banjoebiroe in Midden-Java. Vrouwenkampen Britse en Amerikaanse vrouwen en kinderen werden al vanaf het voorjaar van 1942 geïnterneerd in de Werfstraat- of Kalisosokgevangenis te Soerabaja en in een sanatorium in Batoe, westelijk van Malang. In de Werfstraatgevangenis werden later ook Nederlandse, Armeense en Iraakse vrouwen en kinderen opgesloten. In december 1943 zijn de ongeveer 200 Britten en Amerikanen in Batoe en de circa 50 niet-nederlandse geïnterneerden in de Werfstraatgevangenis naar Tangerang in West-Java getransporteerd. In Oost-Java vond de internering van Nederlandse vrouwen en kinderen over het algemeen iets later plaats dan in West- en Midden-Java. De grootste vrouwenkampen waren de Darmowijk in Soerabaja en De Wijk in Malang. In Soerabaja duurden de verhuizingen naar de Darmowijk tot september 1943: eerst gingen de gezinnen die niet meer in hun eigen levensonderhoud konden voorzien vooral vrouwen van marinepersoneel. Daarna volgden de overige gezinnen. Tenslotte verbleven in dit kamp zo n personen. In het Wijkkamp in de Bergenbuurt van Malang kwamen van november 1942 tot januari 1943 zo n vrouwen en kinderen terecht. Kleinere verzamellocaties voor vrouwen en kinderen waren het circa 12 kilometer ten zuiden van Kediri gelegen kamp Galoehan, waar circa 350 personen verbleven, en de circa 13 kilometer ten oosten van Kediri gelegen kampen Kawarasan I en II, waar in totaal ongeveer

5 370 personen zaten. In de gevangenis van Kediri werd bovendien vanaf mei 1943 een onbekend aantal vrouwen en kinderen ondergebracht. De vrouwen en kinderen van Madoera kwamen in oktober 1943 via Soerabaja in het Moentilan-kamp in Midden-Java terecht. Nipponwerkers Een aantal Europese mannen bleef nog geruime tijd werkzaam op de cultuurondernemingen, waar zij met hun gezinnen tot nader order konden blijven wonen. Nadien werden deze mannen onder meer verzameld in de gevangenis van Kediri en in Fort Van den Bosch te Ngawi. Hun vrouwen en kinderen kwamen veelal in het kamp Redjosari bij Madioen, of in de vrouwenkampen Galoehan en Kawarasan bij Kediri terecht. Andere van cultuurondernemingen afkomstige gezinnen werden vanaf juli 1943 ondergebracht in Bondowoso in twee kleine gescheiden kampen voor mannen en voor vrouwen en kinderen. De mannen vertrokken in september naar Tangerang in West-Java, de vrouwen en kinderen werden in januari 1944 naar Semarang overgebracht. In een apart gedeelte van het Wijkkamp in Malang was een kamp voor zogeheten 'Nipponwerkers' en hun gezinnen gevestigd; na 'ontslag' in de loop van 1943 of begin 1944 werden de mannen naar het mannenkamp in het Marine-kampement overgebracht. Het langst van september 1943 tot februari 1945 bleef een gezinskamp voor zogeheten Nipponwerkers aan de Van Hoogendorplaan in Soerabaja bestaan. Vanaf juni 1944 werden deze mensen geleidelijk naar Semarang overgebracht. Opvang- en werkkampen In Oost-Java waren op talrijke plaatsen opvang- en werkkampen ingericht voor nietgeïnterneerde behoeftige Indo-Europese en inheemse burgers, o.a. in Soerabaja, Magetan, Lawang en Malang, in en bij Kediri, en bij Bondowoso, Plaosan en Berasan. Een berucht voorbeeld is het werkkamp voor Indo-Europese jongens op de koffie- en rubberonderneming Soember Gesing bij Dampit. Hier werden tussen september en december 1944 zo n 300 à 400 jongens uit Malang in groepen tewerkgesteld. In het kader van latihan (oefeningen) moesten zij onder meer bomen kappen, water aandragen en groenten kweken. Twee brandjes die zich tijdens een luchtalarm hadden voorgedaan één op de onderneming, de ander in Malang vormden vermoedelijk de aanleiding voor de executie van dertien Indische jongens in juni Tientallen anderen kregen langdurige gevangenisstraffen opgelegd. Ontruiming naar Midden- en West-Java

6 De geïnterneerden uit de Darmowijk in Soerabaja werden vanaf september 1943 tot april 1944 groepsgewijs overgebracht naar Ambarawa, Moentilan en Semarang in Midden-Java en Tangerang in West-Java. Van november 1943 tot augustus 1944 werden de bewoners van het Wijkkamp in Malang verplaatst naar kampen in Midden-Java, voornamelijk naar Soerakarta, Banjoebiroe en Semarang. De mannen en jongens in de oude gevangenis of kleine boei van Malang werden eind januari 1944 naar Tjimahi in West-Java overgebracht. De mannen en jongens in de gevangenis van Kediri, Fort Van den Bosch in Ngawi en het Marinekampement in Malang volgden in februari. Eveneens in februari 1944 werden de vrouwen en kinderen in de gevangenis van Kediri en de kampen Galoehan, Kawarasan en Redjosari naar Banjoebiroe in Midden-Java overgebracht. Website: Midden-Java Zoals ook elders op Java werden de krijgsgevangenen en burgergeïnterneerden in Midden- Java in de loop van de bezetting naar elders vervoerd of op een beperkt aantal plaatsen geconcentreerd. De krijgsgevangenen en de meeste mannelijke burgergeïnterneerden werden uiteindelijk naar West-Java overgebracht. De geïnterneerde vrouwen, kinderen werden in 1944 en 1945 verzameld in Semarang, Ambarawa en Banjoebiroe. Hier waren toen ook een aantal aparte jongens- en oude-mannenkampen ingericht. Japanse opmars Op 1 maart 1942 landden in totaal ongeveer man van het Japanse 16de Leger in het noordoostelijk deel van de provincie, bij Kragan, oostelijk van Rembang. Het grootste deel van deze strijdmacht vertrok richting Oost-Java, een gevechtsgroep van ongeveer man zwenkte naar het zuidwesten om Midden-Java te bezetten. Deze relatief kleine eenheid ondervond slechts geringe tegenstand bij haar opmars naar het einddoel Tjilatjap, de belangrijke haven aan de zuidkust. Omdat de geallieerde verdediging van Java was geconcentreerd op de Bandoengse hoogvlakte in West-Java en op Soerabaja en het bergland rondom Malang in Oost-Java, waren in Midden-Java nog maar weinig KNIL-troepen achtergebleven. Soerakarta en Djokjakarta werden op 5 maart bezet, in de nacht van 6 op 7 maart reden de eerste Japanners Semarang binnen. De volgende nacht werd Tjilatjap bereikt. In de middag van 9 maart vond iets westelijk van Tjilatjap de overgave van de overgebleven KNIL-troepen in Midden-Java plaats.

7 Krijgsgevangenen De voornaamste verzamellocatie voor de in Midden-Java gevangengenomen KNIL- en geallieerde militairen was Tjilatjap. Circa van hen kwamen hier in Hotel Bellevue en twee militaire kampementen terecht. Honderden Javaanse krijgsgevangenen kwamen spoedig vrij, de overigen werden tot medio juni 1942 afgevoerd naar Tjimahi in West-Java. In februari 1943 keerde een groep van circa krijgsgevangenen die medio juni 1942 van Bandoeng naar Tjilatjap was overgebracht, terug naar Bandoeng en Tjimahi. De enige andere krijgsgevangenkampen van betekenis lagen in Djokjakarta, waar in totaal circa Nederlandse, inheemse en Britse militairen werden verzameld. Ook hier werden enkele honderden Javanen vrijgelaten. De Britten gingen in mei 1942 naar Soerabaja, de Nederlandse en resterende inheemse krijgsgevangenen werden in juli 1942 naar Bandoeng en en Tjimahi overgebracht. De circa 450 in Semarang gevangengenomen Stadswachters, Landstormers en reservisten werden al in april 1942 naar Soerabaja in Oost-Java overgebracht. Op het vliegveld Kalibanteng bij Semarang werd van mei 1942 tot januari 1943 een groep van ongeveer 300 krijgsgevangen Britten en Nederlanders, afkomstig uit Soerabaja, tewerkgesteld. In januari en februari 1943 werden zij naar Oost-Java teruggezonden. Internering van burgers De Europese burgermannen werden vanaf april 1942 in kampen geplaatst, de Nederlandse vrouwen en kinderen vanaf november-december Deze geïnterneerden werden aanvankelijk verzameld in kampen in Tegal, Pekalongan, Poerwokerto, Banjoemas, Semarang, Ambarawa, Banjoebiroe, Salatiga, Magelang, Moentilan, Djokjakarta en Soerakarta/Solo. De geïnterneerde mannen van het westelijk deel van Midden-Java werden verzameld in de gevangenis en in de Muloschool van Pekalongan. Een deel van deze mannen werd in september 1943 naar Bandoeng in West-Java en Ngawi in Oost-Java overgebracht, de overigen werden in februari 1944 naar Tjimahi in West-Java getransporteerd. De totokvrouwen en kinderen van de meest westelijke residenties Banjoemas en Pekalongan werden bijeengebracht in scholen en hotels en vervolgens in december 1942 doorgezonden naar de Kareëswijk in Bandoeng. In de noordwestelijk deel van Midden-Java volgde in oktober 1943 een tweede golf van interneringen van vrouwen en kinderen, voornamelijk Indo-Europeanen. Zij werden in Tegal en Pekalongan verzameld en in maart 1944 overgebracht naar Buitenzorg in West-Java. In Semarang werden de mannelijke geïnterneerden uit de stad en de omgeving verzameld in het kampement Djatingaleh. In augustus 1942 werd dit kamp ontuimd naar Soerabaja en

8 Kesilir in Oost-Java. In september 1942 werd een honderdtal Britse en Amerikaanse vrouwen en kinderen uit Semarang en omgeving geïnterneerd. Deze groep vertrok eind 1943 naar Tangerang in West-Java. De internering van de Nederlandse totok-vrouwen en kinderen in Semarang begon in november Ze werden in de het stadsdeel Lampersari- Sompok ondergebracht. Begin maart 1943 was in Semarang de interneringsoperatie vrijwel geheel voltooid. In Djokjakarta en Soerakarta werden totok-burgermannen in respectievelijk Fort Vredenburg in Djokja en het ziekenhuis Ziekenzorg in Solo opgesloten. De mannen uit Ziekenzorg en een deel van de mannen uit Fort Vredenburg werden in september 1943 naar Ngawi in Oost- Java getransporteerd, in februari 1944 gingen de overige mannen uit het fort naar Tjimahi in West-Java. Van augustus 1943 tot maart 1944 bestond aan de Batjiroweg in Djokja een klein gezinskamp voor enkele tientallen zogeheten Nipponwerkers, die door de Japanners nog enige tijd in hun functie werden gehandhaafd. De mannen werden nadien naar Tjimahi overgebracht, hun gezinsleden vermoedelijk naar Semarang. De totok-vrouwen en kinderen uit Djokjakarta werden niet eerst in de stad verzameld, maar van december 1942 tot augustus 1943 groepsgewijs rechtstreeks overgebracht naar kampen in Ambarawa, Banjoebiroe en Semarang. De totok-vrouwen en kinderen uit Soerakarta werden in december 1942 naar een kamp in Soemowono gebracht, ongeveer 10 km ten noordoosten van Ambarawa. Dit kamp werd in maart 1944 opgeheven, de geïnterneerden werden overgebracht naar kampen in Ambarawa. Na het vertrek van de geïnterneerde mannen uit Ziekenzorg kwamen in dit kamp in november 1943 circa 850 geïnterneerde vrouwen en kinderen uit Malang (Oost-Java) terecht. Zij werden aangevuld met honderden vrouwen en kinderen uit Soerakarta en omgeving, veelal Indo-Europeanen, die tot dan toe niet geïnterneerd waren geweest. In november 1944 arriveerden nog eens 700 vrouwen en kinderen uit Bandoeng. Eind mei en begin juni 1945 werd Ziekenzorg ontruimd, waarbij de geïnterneerden werden verspreid over diverse kampen in Moentilan, Ambarawa, Banjoebiroe en Semarang. De in Salatiga geïnterneerde burgermannen werden in april 1942 naar Semarang of begin 1944 naar Bandoeng gebracht, de vrouwen en kinderen gingen in december 1942 of juni 1943 naar Ambarawa. Ook de geïnterneerde vrouwen en kinderen in Magelang gingen in december 1942 naar Ambarawa, de mannen werden in februari naar Tjimahi getransporteerd. In een kloostercomplex in Moentilan bestond vanaf december 1942 een interneringskamp voor vrouwen, kinderen en geestelijken uit die plaats. In 1943 en 1944 werden hier ook

9 vrouwen en kinderen uit Soerabaja, Bandoeng, Ambarawa en Soerakarta geplaatst. Begin augustus 1945 ging de hele kampbevolking naar verzamelkampen in Ambarawa en Banjoebiroe. Concentratie van burgergeïnterneerden Vanaf het voorjaar van 1944 en 1945 werden de in Midden-Java geïnterneerde vrouwen, kinderen en jongens zoveel mogelijk geconcentreerd in een aantal zeer grote kampen in Semarang, Ambarawa en Banjoebiroe. Ook veel geïnterneerde vrouwen en kinderen uit West- en Oost-Java kwamen hier terecht. De meeste burgermannen waren toen al afgevoerd, soms via Oost-Java, naar kampen in West-Java. In Semarang werden meerdere kampen als verzamellocatie ingericht. Bij de Japanse capitulatie waren in deze stad de vrouwenkampen Lampersari-Sompok en Halmaheira en het jongens- en oude-mannenkamp Bangkong nog in gebruik; in totaal verbleven daar toen circa geïnterneerden. In Ambarawa en Banjoebiroe, ongeveer 45 km zuidelijk van Semarang, bevonden zich in de laatste oorlogsmaand in totaal bijna geïnterneerden. Opvangkampen Naast de reguliere burgerinterneringskampen bestonden in verscheidene plaatsen opvangkampen voor niet-geïnterneerde Indo-Europese en andere burgers zonder eigen bron van inkomsten. Vaak waren dit gezinsleden van krijgsgevangen Indo-Europese en inheemse KNIL-militairen. Dergelijke opvangkampen bevonden zich o.a. in Gombong (het KNILkampement), bij Magelang (Rawa Seneng), bij Djokja (Demakidjo en Moedja-Moedjo) en in Soerakarta/Solo (Gilingan).