Lesbrief. Molukkers in Vaassen. In het Museum Vaassen Historie. In het kader van de expositie:

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Lesbrief. Molukkers in Vaassen. In het Museum Vaassen Historie. In het kader van de expositie:"

Transcriptie

1 Lesbrief In het kader van de expositie: Molukkers in Vaassen In het Museum Vaassen Historie Van mei t/m oktober 2010

2 Museum Vaassen Historie Dorpsstraat 73, 8171 BM, Vaassen Website: Openingstijden: Donderdag tot uur Vrijdag tot uur Zaterdag tot uur Op afspraak is het museum voor groepen en scholen ook buiten deze tijden te bezoeken. Correspondentie: Secretaris Stichting Vaassen Historie Hommelbrinkstede JA Vaassen. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 2

3 Molukkers in Vaassen In Vaassen wonen veel mensen van Molukse afkomst. Hoe deze uit Indonesië afkomstige families hier in Vaassen kwamen, wordt in deze lesbrief duidelijk. Ruim driehonderd jaar is Nederland de baas geweest in Indonesië. Indonesië, dat toen Nederlands-Indië heette, was een Nederlandse kolonie. De Nederlanders kwamen daar omdat er veel kruiden groeiden waar in Europa veel geld mee was te verdienen. Peper, nootmuskaat, enz. waren in Europa heel duur, want ze werden over land via een lange weg aangevoerd. Toen de Nederlanders merkten dat de Portugezen er met een schip heen vaarden om ze te halen, dachten zij dat kunnen we zelf ook. Na een oorlog met Portugal en Spanje werden de Portugezen uit Indië gejaagd en waren de Nederlanders de baas. De Verenigde Oost Indische Compagnie (VOC), zette overal handelsposten op en bouwde op veel eilanden forten. In Batavia (nu Jakarta) op het dichtstbevolkte eiland Java kwam de gouverneur die Nederlands Indië bestuurde te wonen. De specerijen (=kruiden) kwamen vooral van de Molukse eilanden Ambon, Saparua en Haruku). Kruidnagelboom Alleen die delen van de Indische archipel (= eilandengroep) die voor het controleren van de handel van belang waren, werden echt bezet. De rest werd min of meer met rust gelaten. Maar in de tweede helft van de 19 e eeuw veranderde de situatie. Andere Europese wilden ook graag delen van Indië inpikken. Daarom werd de gehele archipel gaandeweg door Nederland met de nodige strijd bezet. Nederlands-Indië werd een kolonie. In 1864 werd de specerijen monopolie op de Molukken afgeschaft, dat betekende dat ook in andere delen van Indië en zelfs in het Caribische gebied specerijen mochten worden gekweekt. De prijzen die de Molukse boeren voor hun kruiden kregen, daalden daardoor heel erg en velen raakten werkloos. De Nederlanders namen toen veel (christelijke) Molukkers in dienst als ambtenaar, onderwijzer, hulpprediker en vooral als militair. Veel Ambonezen, zoals Molukkers naar het hoofdeiland Ambon vaak worden genoemd, gingen van vader op zoon in het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL). KNIL militairen werden in heel Nederlands Indië ingezet om de orde te handhaven. Toen in 1942 Nederlandse Indië door Japan werd bezet (Tweede Wereldoorlog) was Nederland deze kolonie kwijt. Alle militairen en hun vrouwen werden in Japanse werkkampen gezet en velen stierven door het zware werk en het slechte eten. De Japanners riepen: Azië voor de Aziaten en probeerden zo de Indische bevolking tegen de Nederlanders op te zetten. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 3

4 Naast de Nederlanders hadden ook veel (voornamelijk christelijke) Molukkers het moeilijk. Ze waren in de ogen van de Japanners een gevaar, vanwege hun trouw aan het Nederlandse gezag. Een aantal Molukse militairen kwam daarom ook in interneringskampen terecht. Er waren ook Molukkers die een actieve rol speelden in het verzet tegen de Japanners. Velen vielen in handen van de Kenpeitai (de Japanse geheime politie) en werden gemarteld of gedood. Na de oorlog, toen het Britse leger ook Nederlandse Indië van de Japanse bezetting hadden bevrijd, dacht Nederland Nederlandse Indië weer te kunnen overnemen. Maar in dat land waren veel mensen alle bezetters beu en wilden graag een eigen land Indonesië. Nederland probeerde in 1945 zo snel mogelijk weer vaste voet te krijgen in Indonesië. In het oosten - waaronder de Molukken - lukte dat redelijk. Maar er waren ook gebieden waar de Republik Indonesia (RI) de baas bleef. Nederland zei dat het Indonesië op termijn wel onafhankelijkheid wilde geven, maar dat het eerst zelf de orde en rust wilde herstellen. De kans om de macht van de RI te beteugelen kreeg de Nederlandse regering pas toen na verloop van tijd Nederlandse troepen het geallieerde leger in Indië aflosten. Voor het herstel van het Nederlandse gezag werd het KNIL ingezet. Maar ook werden vele tienduizenden militairen, meest dienstplichtigen, uit Nederland gehaald. Door grootscheepse militaire inzet lukte het in 1947/48 om het land weer grotendeels onder controle te krijgen. Vooral de Verenigde Staten oefenden sterke druk uit op Nederland om met de Indonesische leiders te onderhandelen. Nederland zwichtte toen de Amerikanen dreigden hun financiële steun (Marshallhulp) voor de wederopbouw van Nederland in te trekken. Onder die druk droeg Nederland op 29 december 1949, na een Rondetafelconferentie in Den Haag met Indonesische vertegenwoordigers, de soevereiniteit over aan Indonesië. Indonesië zou een Verenigde Staten van Indonesië (Republik Indonesia Serikat: RIS) worden, maar vooral Soekarno wilde vanuit Java een eenheidsstaat: Republik Indonesia. (RI) De provincie Oost Indonesia wilde geen eenheidsstaat maar een federatie, omdat zij bang waren dat andere de moslims het in heel Indonesië voor het zeggen kregen. In Oost Indonesië woonden immers veel christenen. Op 25 april 1950 werd in Ambon de Republik Maluku Selatan (RMS) uitgeroepen. De eerste dagen na de proclamatie verkeerden veel - vooral christelijke - Molukkers op Ambon in een juichstemming: ze hadden hun eigen staat. Ze geloofden op grond van de RTCakkoorden de steun te krijgen van Nederland en de Verenigde Naties. Maar dat gebeurde niet. Indonesië noemde de RMS-proclamatie een afscheidingspoging en verzette zich. Op 15 augustus 1950 was de eenheidsstaat een feit en was het RI leger bijna overal de baas. Op 28 september werd het eiland Ambon zelf, kern van het RMS-gebied, aangevallen. Er werd hard gevochten en de verliezen waren hoog. Van Molukse kant werd taai verzet geboden. Daarin hadden jonge vrijwilligers (de 'sukarela's') een belangrijk aandeel. Maar de overmacht was te groot. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 4

5 Moeilijke keuze voor Molukse militairen op Java De ongeveer Molukkers die in 1951 naar Nederland zouden komen, waren bijna allemaal ver van de Molukken verwijderd, toen eind 1949 het Nederlandse gezag over Indië werd overgedragen aan Indonesië. De meeste mannen onder hen waren als militairen met hun gezinnen ingekwartierd in kazernes (tangsi's), verspreid over andere delen van Indonesië. Verreweg de meeste Molukse militairen behoorden tot het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Bij de soevereiniteitsoverdracht hadden Nederland en Indonesië afgesproken dat het KNIL op 26 juli 1950 zou worden opgeheven. Voor Nederlandse militairen betekende de opheffing dat ze naar de Molukken zouden worden gebracht. De Molukse (en andere inheemse) militairen konden kiezen: óf gedemobiliseerd worden op een 'plaats naar keuze binnen Indonesië' óf de overstap maken naar de APRIS, het leger van de Verenigde Staten van Indonesië. Voor de meerderheid van de Molukse KNIL-militairen was overgang naar de voormalige vijand een moeilijke stap. Toch werd het idee niet direct afgewezen. Wel stelden de militairen een aantal voorwaarden. Zo wilden ze niet afzonderlijk, maar als eenheden overstappen naar de APRIS, en wel onder hun eigen officieren. Bovendien wilden zij in Oost-Indonesië gelegerd worden, zoals ook door Oost-Indonesische politici werd gewenst. De onderhandelingen over een overstap waren nog in volle gang, toen in april 1950 op Ambon de Republik Maluku Selatan (RMS) werd uitgeroepen. De meeste Molukse militairen kozen toen de kant van de RMS. Demonstraties in Jakarta en elders waren het gevolg. Zelfs kwam het in Makassar tot gewapend treffen tussen Molukse KNIL-soldaten en de APRIS. Met deze verscherping van de tegenstellingen was overstappen naar het Indonesische leger van de baan. De Molukse militairen wilden nu gedemobiliseerd worden. Demobilisatie - maar waar? Al van oudsher stond in de regels van het KNIL dat militairen bij hun demobilisatie zelf mochten kiezen waar zij ontslagen wilden worden. Wel moest die 'plaats van keuze' liggen binnen de grenzen van Nederlands-Indië. De Molukse militairen op Java en elders die medio 1950 gedemobiliseerd wilden worden, wezen onomwonden Ambon aan als plaats van demobilisatie. Niet alleen om zo 'thuis' te zijn, maar - na 25 april ook om daar de RMS te gaan steunen. Reden genoeg voor Indonesië om de keuze voor Ambon als plaats van demobilisatie te blokkeren. Nederland had op grond van de akkoorden met Indonesië overeenstemming nodig met de Indonesische regering over de plaats van demobilisatie. Toen Ambon voor Indonesië onaanvaardbaar was, kozen de meeste militairen voor Nederlands Nieuw-Guinea. De omstandigheid dat dit gebied Nederlands bleef en aan de Molukken grensde, speelde daarbij een grote rol. Maar dat was voor Indonesië opnieuw een reden om tegen deze optie te zijn. Wel was de regering in Jakarta bereid de Molukkers naar Ambon te laten gaan toen dit eiland op de RMS veroverd was. Heel even leek het erop dat de Molukse militairen hierop in zouden gaan. Tenminste, als zij garanties zouden krijgen dat het Indonesische leger hen daar na hun demobilisatie met rust zou laten. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 5

6 Tijdelijk naar Nederland als alternatief Het was eind 1950, een jaar nadat de soevereiniteit aan Indonesië was overgedragen. Maar er was nog steeds een Nederlands leger van man op Java aanwezig. Dat bestond uit ongeveer Molukse militairen wachtend op demobilisatie, plus ongeveer Nederlandse militairen van de Koninklijke Landmacht. De laatsten fungeerden als buffer tussen de Molukse militairen en hun gezinnen enerzijds en de Indonesische omgeving anderzijds. Toen de rechter in Den Haag eind 1950 demobilisatie op Java had verhinderd, werd de impasse nog groter. De Molukse militairen wilden naar een gebied dat onder controle stond van de RMS, of naar Nederlands Nieuw-Guinea. Maar Indonesië stond geen van beide toe. En ontslag ter plekke was door het verbod van de Nederlandse rechter ook geen optie meer. Om uit de impasse te komen, besloot de Nederlandse regering de Molukse militairen tijdelijk naar Nederland te halen. Dan konden de Nederlandse dienstplichtigen op Java eindelijk ook naar huis. De Molukse militairen in de doorgangskampen kregen het bevel te kiezen uit de volgende opties: overgang naar het Indonesische leger demobilisatie op Java tijdelijke overbrenging naar Nederland. Het eerste transport vertrok op 20 februari 1951 van Java. Op 21 juni 1951 arriveerde het laatste transport in Nederland. In een tijdsbestek van vier maanden werden zo ongeveer Molukkers overgebracht naar Nederland. Behalve ex-knil-militairen en hun gezinnen bevond zich hieronder ook Moluks personeel van de Koninklijke Marine en van de politie van de voormalige deelstaat Oost-Indonesië. Vertrek van de Kota Inten uit Ambon, Op 21 maart 1951 arriveerde de Kota Inten als eerste schip met Molukkers in de Rotterdamse haven. Maar een prettige ontvangst viel de groep niet ten deel. Kort na aankomst kregen de militairen te horen dat zij 'gedemilitariseerd' waren - oftewel: ze waren ontslagen. Volgende groepen Molukse militairen kregen hun ontslagbericht soms al tijdens de reis uitgereikt. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 6

7 Het ontslag uit militaire dienst sloeg in als een bom. Wel hadden de Molukse militairen altijd geweten dat de status van militair bij de Koninklijke Landmacht hen slechts tijdelijk was toegekend. Maar zij waren er steeds van uitgegaan, dat ze pas op de plaats van hun keuze zouden worden gedemobiliseerd. En die plaats van keuze was in elk geval niet Nederland. Nu waren de Molukkers werkloos, in een vreemde omgeving, aan de andere kant van de wereld - terwijl ze aanvankelijk ook niets anders mochten gaan doen. De Molukse militairen voelden zich verraden door hun werkgever. Dit gevoel werd des te intenser ervaren, omdat zij vonden dat ze in de oorlog en tijdens de dekolonisatietijd hun leven voor Nederland hadden geriskeerd. De eerste opvang Voordat de Molukkers in Nederland aankwamen, was hard gewerkt om voldoende huisvesting voor hen te vinden. Als gevolg van de Tweede Wereldoorlog was er een grote woningnood. Gewone huizen waren voor de nieuwkomers dus niet beschikbaar. Maar de overheid wilde de Molukkers ook niet in gewone huizen onderbrengen. Ze wilde hen zoveel mogelijk bij elkaar houden, weg van de Nederlandse samenleving. Het was namelijk niet de bedoeling dat ze hier zouden integreren. Wel dat ze zo snel mogelijk terug zouden gaan naar Indonesië. Daarom werd een groot aantal complexen dat in gebruik was bij het Rijk vrijgemaakt en omgebouwd tot Molukse woonoorden. De diversiteit was groot: kazernes, opleidingsinstituten, gevangenissen en kampementen van de werkverschaffing. Er waren óók twee terreinen bij die door de Duitsers als concentratiekamp waren gebruikt: Kamp Vught (omgedoopt tot woonoord Lunetten) en Kamp Westerbork (omgedoopt tot woonoord Schattenberg). Ook enkele kloosters en villa's werden gebruikt. De woonoorden lagen over heel Nederland verspreid. De meeste bevonden zich echter niet in het dichtbevolkte westen van het land. Ook waren ze in de regel buiten de bebouwde kom van dorpen en steden gesitueerd. In de woonoorden werden door de overheid kampraden ingesteld. In deze Molukse raden zaten meestal de hoogsten in (gewezen) militaire rang. De raden waren bedoeld als schakel tussen overheid en kampbewoners. Daarmee dacht de overheid haar maatregelen beter te kunnen uitvoeren en binnen de kampen ingang te laten vinden. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 7

8 Molukkers naar Vaassen Tussen 1950 en 1960 was er veel industriële bedrijvigheid in en om Vaassen. Grote fabrieken als de NV Industrie en de Vulcanus hadden veel werk en zochten daarom werknemers. Bij de Industrie werkten eind jaren vijftig rond de 1000 mensen en bij de Vulcanus ruim 600. Aan meer personeel komen wilde wel, maar er waren te weinig huizen voor hen. De directie van de Industrie liet het College van Burgemeester en Wethouders van Epe weten dat het bedrijf in problemen zou komen, als er geen werknemers konden worden aangenomen. Ook Vaassense bedrijven als Machinefabriek Van Rijssen, Papierfabriek NV Jan van Delden, NV Venz en de VMI in Zuuk lieten in brieven aan het gemeentebestuur van Epe weten meer personeel te willen aannemen. De gemeente Epe mocht van de provincie Gelderland maar weinig huizen bouwen. Dat aantal was niet genoeg om alle arbeiders die men in dienst wilde nemen te late wonen In 1954 meldde burgemeester Renken de gemeenteraad dat Gedeputeerde Staten van Gelderland de gemeente Epe toestemming gaf voor het bouwen van slechts 14 woningen. Daarop werd een beroep gedaan op het Ministerie van Economische Zaken. Het Ministerie van Economische Zaken schreef op 29 mei 1954 dat het Departement van Sociale Zaken en Volksgezondheid zou proberen een woonoord voor Ambonezen in of nabij Vaassen gevestigd te krijgen. Woonoord in Vaassen De kosten van de aanleg van het woonoord kwamen voor rekening van de staat. In 1955 werd aan architectenbureau ir. H. Lammers opdracht gegeven tekeningen te maken met als resultaat, dat het hoofdzakelijk uit hout opgetrokken gebouwencomplex in juli 1957 werd aanbesteed. De kosten van het gehele complex met terreinaanleg, riolering, enz. bedroegen ongeveer 2,5 miljoen gulden. De gemeente zocht vervolgens aan de rand van Vaassen een goede locatie. Aan de Woestijnweg werd van de gebroeders Rondhuis een stuk grond gekocht. Het complex werd gebouwd net achter de stortplaats van de IJzergieterij Vaassen en omvatte 27 barakken voor 6 gezinnen, 3 barakken voor 4 gezinnen, een barak voor de twee beheerdersgezinnen, een kerk, een kantine, een gebouw voor de kleuter- en lagere school, een ziekenhuis, een kantoor en een badhuis. Voor feesten was er ook een grote centrale keuken. Naast het centrale badhuis was er gelegenheid om de was te doen in het washok. Het woonoord had een eigen dokter. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 8

9 Een barak was opgedeeld in een aantal kamers (woningen). Een gezin kreeg één woning, die bestond uit een aantal slaapkamers met bedden of stapelbedden en houten kasten, een woonkamer met kolenkachel een tafel en enkele stoelen, een kookgelegenheid met een butagasstel, pannen, servies en bestek en een toiletruimte met hurktoilet. De grootte van een woning bedroeg 6 bij 8 meter. Door verschillende indelingen kwamen er woningen voor kleine, middelgrote en grote gezinnen. De douche- en wasgelegenheid was op een centraal punt in een apart gebouw ondergebracht. Dit badhuis werd tegen de kraamkliniek gebouwd en was van steen. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 9

10 Door een grote brand woonden er in kamp Schattenberg veel gezinnen bij elkaar in heel kleine woningen. Veel families van Schattenberg verhuisden daarom in 1958 naar Vaassen, waar het woonoord op door Koningin Juliana officieel werd geopend. Toen koningin Juliana op 10 september 1958 het woonoord aan de Woestijnweg bezocht, woonden er 133 gezinnen met in totaal 763 personen. De lagere school op het woonoord had 200 leerlingen en de kleuterschool was vol met 70 kinderen. Voor koningin Juliana was het de eerste keer dat zij een Moluks woonoord bezocht. Veel Molukse ouders stuurden hun kinderen ook naar de Kosterstraatschool en de Kouwenaarschool om hen ook met Nederlandse kinderen te laten spelen. Enkele mannen werkten in de Vaassense bedrijven als de Industrie en de Vulcanus. De meesten gingen in Deventer werken bij de blikindustrie van Tomassen en Drijver. In 2008 werden feestelijkheden gehouden om te herdenken dat 50 jaar geleden de Molukkers in Vaassen kwamen wonen. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 10

11 Vragen 1. Waarom hadden de Hollanders veel belangstelling voor de Molukse eilanden? 2. Wat betekent de VOC? 3. Hoeveel jaar zijn de Hollanders in Indië de baas geweest? 4. Welke Europeanen waren hen al voorgegaan en zijn door de Hollanders daar weg gejaagd? 5. Welk land bezette Nederlands Indië en in welk jaar was dat? 6. Indonesië zou na de Tweede Wereldoorlog een federatie worden. Welke Indonesische leider wilde een eenheidsstaat? 7. Waarom wilde de provincie Oost Indonesië dat niet? 8. Toen de eenheidsstaat een feit was, konden de KNIL militairen niet meer naar de Molukken. Waarom niet? 9. In welk land kwamen de KNIL militairen en hun gezinnen (totaal mensen) uiteindelijk tijdelijk terecht? 10. Waar werden zij ondergebracht? 11. Hoe werd de plek genoemd waar de Molukkers in Vaassen in 1958 kwamen wonen? 12. Nu staan daar stenen huizen. Hoe heet de wijk nu? 13. Wie heeft het kamp in 1958 geopend en wanneer? 14. Hoeveel gezinnen en in totaal hoeveel mensen kwamen er te wonen? Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 11

12 Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 12

13 Antwoorden 1. Waarom hadden de Hollanders veel belangstelling voor de Molukse eilanden? Daar groeiden kruiden als peper en nootmuskaat waar in Europa veel geld mee was te verdienen. 2. Wat betekent de VOC? Verenigde Oost-Indische Compagnie 3. Hoeveel jaar zijn de Hollanders in Indië de baas geweest? Drie eeuwen (300 jaar). 4. Welke Europeanen waren hen al voorgegaan en zijn door de Hollanders daar weg gejaagd? De Spanjaarden en de Portugezen. 5. Welk land bezette Nederlands Indië en in welk jaar was dat? Japan bezette Nederlandsch Indie in Indonesië zou na de Tweede Wereldoorlog een federatie worden. Welke Indonesische leider wilde een eenheidsstaat? Soekarno wilde een eenheidsstaat (Republik Indonesia) 7. Waarom wilde de provincie Oost Indonesië dat niet? Ze waren bang dat de moslims dan de regels zouden bepalen. 8. Toen de eenheidsstaat een feit was, konden de KNIL militairen niet meer naar de Molukken. Waarom niet? Soekarno was bang dat de militairen dan de RMS gingen helpen tegen de RI. 9. In welk land kwamen de KNIL militairen en hun gezinnen (totaal mensen) uiteindelijk tijdelijk terecht? In Nederland. 10. Waar werden zij ondergebracht? In concentratiekampen, waar in de tweede wereldoorlog de Joden door de Duitsers werden vastgezet. Vught werd Lunetten genoemd en Westerbork werd Schattenberg. En ook in leegstaande gebouwen waar werklozen hadden gewoond. 11. Hoe werd de plek genoemd waar de Molukkers in Vaassen in 1958 kwamen wonen? Het Ambonezenkamp. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 13

14 12. Nu staan daar stenen huizen. Hoe heet de wijk nu? De wijk heet nu Berkenoord Wie heeft het kamp officieel geopend en wanneer? Koningin Juliana op 10 september in Hoeveel gezinnen en in totaal hoeveel mensen kwamen er te wonen? Er woonden op 1 april gezinnen en 23 alleenstaanden. In totaal 1017 bewoners. Lesbrief t.b.v. thema-expositie in het Museum Vaassen Historie Pagina 14

We zijn 2 zusjes Leah en Dika, we komen uit een gezin van 10 kinderen. We zijn in Teuge geboren en opgegroeid, waar we een geweldige jeugd hebben

We zijn 2 zusjes Leah en Dika, we komen uit een gezin van 10 kinderen. We zijn in Teuge geboren en opgegroeid, waar we een geweldige jeugd hebben Barakkenkampen In 1951 kwamen 12.000 Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen noodgedwongen in Nederland aan voor een tijdelijk verblijf. Ze werden opgevangen in kampen. Het woonoord in Lage Mierde was

Nadere informatie

De Molukse Emigranten

De Molukse Emigranten De Molukse Emigranten Daar het voor de Molukse militairen na de onafhankelijksoorlog van het toenmalige Nederlands-Indië erg moeilijk werd om zich daar te handhaven [zij hadden immers trouw meegestreden

Nadere informatie

Museum Vaassen Historie Openingstijden: Donderdag en Vrijdag van 14.00 tot 17.00 uur Zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur.

Museum Vaassen Historie Openingstijden: Donderdag en Vrijdag van 14.00 tot 17.00 uur Zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur. toegang gratis Museum Vaassen Historie Openingstijden: Donderdag en Vrijdag van 14.00 tot 17.00 uur Zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur Informatie voor een museumbezoek aan de tentoonstelling: Tunas Muda

Nadere informatie

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten

Nadere informatie

Hoofdvraag: in hoeverre is Nederland geschiedkundig met de Molukken verbonden?

Hoofdvraag: in hoeverre is Nederland geschiedkundig met de Molukken verbonden? Boekverslag door L. 3335 woorden 13 april 2005 6.3 337 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: in hoeverre is Nederland geschiedkundig met de Molukken verbonden? Deelvragen: - wat betekenen de molukken

Nadere informatie

verrijking a Familiegeschiedenis Bekijk het fragment en beantwoord de vraag. Wat vind je van zijn verhaal?

verrijking a Familiegeschiedenis Bekijk het fragment en beantwoord de vraag. Wat vind je van zijn verhaal? verrijking a Familiegeschiedenis Bekijk het fragment en beantwoord de vraag. 1 Diederik van Vleuten vertelt hier over zijn familiegeschiedenis in Nederlands-Indië. Wat vind je van zijn verhaal? 23 a thema

Nadere informatie

65 jaar Molukkers in Nederland Bijzondere band tussen twee volken

65 jaar Molukkers in Nederland Bijzondere band tussen twee volken Andere Tijden Sport OVT Verborgen verleden Van Alle Tijden Quiz Meer ge Afleveringen Zoeken 65 jaar Molukkers in Nederland Bijzondere band tussen twee volken 3 november 2016 Leestijd: 7 minuten Morgen

Nadere informatie

Indonesian Times blz. 4 toch niet vrij? en spotprent

Indonesian Times blz. 4 toch niet vrij? en spotprent Indonesian Times 28-12-1949 blz.2 eindelijk onafhankelijk!! blz. 5 het dagelijks leven en advertentie Blz. 3 onafhankelijkstrijd? blz.6 eerlijke strijd? blz. 4 toch niet vrij? en spotprent blz.7 column

Nadere informatie

De Molukse Emigranten

De Molukse Emigranten De Molukse Emigranten Daar het voor de Molukse militairen na de onafhankelijksoorlog van het toenmalige Nederlands- Indië erg moeilijk werd om zich daar te handhaven [zij hadden immers trouw meegestreden

Nadere informatie

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers

Nadere informatie

Werkblad 1 (Bij bladzijde 2 en 3 van het lesboek)

Werkblad 1 (Bij bladzijde 2 en 3 van het lesboek) Naam: Werkboek Werkblad 1 (Bij bladzijde 2 en 3 van het lesboek) Op het plaatje hieronder zie je de beurs nog een keer. Dit keer zie je ook vier tekstballonnetjes. De mannen die een tekstballon boven hun

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis havo 2008-I

Eindexamen geschiedenis havo 2008-I De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië De volgende gebeurtenissen uit de geschiedenis van Nederlands-Indië staan in willekeurige volgorde: 1 Johannes van den Bosch introduceert

Nadere informatie

A) Handelsposten. Verovering Makassar door Cornelis Speelman. 4.VELH inv. nr

A) Handelsposten. Verovering Makassar door Cornelis Speelman. 4.VELH inv. nr A) Handelsposten Verovering Makassar door Cornelis Speelman 4.VELH inv. nr. 619.68 Bron Admiraal Cornelis Speelman verslaat de koning van Makassar op Celebes in 1667. De kaart is gemaakt door cartograaf

Nadere informatie

A L G E M E E N M A A R T

A L G E M E E N M A A R T A L G E M E E N Oorlogsbron van de Maand M A A R T 2 0 1 7 De Oorlogsbron van de Maand is ontwikkeld om tussendoor of als start van een les uit te voeren. Het is een korte opdracht waarbij leerlingen en

Nadere informatie

Welke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen.

Welke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen. Tussen welke twee landen is de Eerste Wereldoorlog begonnen? 1. Engeland en Frankrijk 2. Duitsland en Frankrijk 3. Duitsland en Engeland Nederland blijft neutraal. Wat betekent dat? 1. Nederland kiest

Nadere informatie

De koloniale relatie Indonesië Nederland kerndeel antwoorden

De koloniale relatie Indonesië Nederland kerndeel antwoorden De koloniale relatie Indonesië Nederland kerndeel antwoorden 1 2 1. De VOC werd opgericht in 1602. 2. Dergelijke Nederlandse nederzettingen heetten factorijen/handelsposten. De Nederlanders stichtten deze

Nadere informatie

Arigato. opdrachtenblad. Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten

Arigato. opdrachtenblad. Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten Arigato opdrachtenblad Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten Lesuurpakket Arigato Thema s: oorlogsverleden; mensenrechten; vergeven; herdenken. Verdiepingsopdrachten:

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2007 - I

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2007 - I De koloniale relatie Indonesië-Nederland + Het Indonesisch-Nederlands conflict 1945-1949 Gebruik bron 15. 1p 22 Wat was een gebruikelijke route van VOC-schepen naar Indonesië? A route 1 B route 2 C route

Nadere informatie

Samenvatting Moderne Geschiedenis ABC

Samenvatting Moderne Geschiedenis ABC Samenvatting Moderne Geschiedenis ABC Week 1ABC: De Franse Revolutie Info: De Franse Tijd (1795 1814) Na de Franse Revolutie werd Napoleon de baas in Frankrijk. Napoleon veroverde veel Europese landen,

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2003 - I

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2003 - I Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOLONIALE RELATIE INDONESIË - NEDERLAND + HET INDONESISCH NEDERLANDS CONFLICT 1945 1949 1p 1 De VOC kreeg van de Staten-Generaal

Nadere informatie

Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler?

Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Iedereen heeft wel eens van Adolf Hitler gehoord. Hij was de leider van Duitsland. Bij zijn naam denk je meteen aan de Tweede Wereldoorlog. Een verschrikkelijke

Nadere informatie

Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden

Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden Bronnen Noem een museum uit die tijd. Openluchtmuseum

Nadere informatie

Hoofdstuk 1: Hoe ontwikkelde de VOC kooplieden tot bestuurders en wat zijn de gevolgen?

Hoofdstuk 1: Hoe ontwikkelde de VOC kooplieden tot bestuurders en wat zijn de gevolgen? Werkstuk door een scholier 1613 woorden 6 januari 2006 6,3 33 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Inleiding Het koloniale verleden in Indonesië speelt een belangrijke rol in de hedendagese Nederlandse

Nadere informatie

Als bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.

Als bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt. Examen HAVO 2008 tijdvak 1 dinsdag 20 mei 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 28 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer

Nadere informatie

5,1. 1. Het scheppingsverhaal. 2. De verschillende volken. 3. Godsdiensten. Werkstuk door een scholier 3629 woorden 11 mei keer beoordeeld

5,1. 1. Het scheppingsverhaal. 2. De verschillende volken. 3. Godsdiensten. Werkstuk door een scholier 3629 woorden 11 mei keer beoordeeld Werkstuk door een scholier 3629 woorden 11 mei 2007 5,1 61 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Voorwoord. Matthijs en ik (Rob) werken samen omdat we bevriend met elkaar zijn en allebei serieus werken met

Nadere informatie

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie) Praktische-opdracht door J. 1743 woorden 12 september 2011 6,1 32 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Nadere informatie

Leerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam

Leerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt

Nadere informatie

Toespraak Staatssecretaris de Vries t.b.v. Nationale Herdenkink bij Nationaal Indië-monument , zaterdag 6 september 2008

Toespraak Staatssecretaris de Vries t.b.v. Nationale Herdenkink bij Nationaal Indië-monument , zaterdag 6 september 2008 Toespraak Staatssecretaris de Vries t.b.v. Nationale Herdenkink bij Nationaal Indië-monument 1945 1962, zaterdag 6 september 2008 Geachte veteranen, excellenties, dames en heren, Elke dag schreef ik een

Nadere informatie

7,6. Scriptie door een scholier 4431 woorden 22 juli keer beoordeeld. Geschiedenis

7,6. Scriptie door een scholier 4431 woorden 22 juli keer beoordeeld. Geschiedenis Scriptie door een scholier 4431 woorden 22 juli 2001 7,6 131 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Wie zijn de Molukkers? Molukkers zijn mensen afkomstig van de Molukken, een eilandengroep in het uiterste zuid-oosten

Nadere informatie

Inleiding Transmigratie (HAVO stof Indonesië)

Inleiding Transmigratie (HAVO stof Indonesië) Inleiding Transmigratie (HAVO stof Indonesië) De Indonesische archipel strekt zich uit over meer dan 18.000 eilanden in het zuidoosten van Azië. Gewoonlijk wordt de archipel ingedeeld in 5 grotere eilanden

Nadere informatie

Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940)

Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Adolf Hitler In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Hij was de leider van de nazi-partij. Hij zei tegen de mensen: `Ik maak van Duitsland

Nadere informatie

Praktische opdracht Geschiedenis Nederlands-Indië

Praktische opdracht Geschiedenis Nederlands-Indië Praktische opdracht Geschiedenis Nederlands-Indië Praktische-opdracht door een scholier 3682 woorden 12 mei 2016 5,8 5 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Wij houden onze praktische opdracht over

Nadere informatie

Examenopgaven VMBO-GL en TL 2003

Examenopgaven VMBO-GL en TL 2003 Examenopgaven VMBO-GL en TL 2003 tijdvak 1 woensdag 21 mei 09.00-11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-D Gebruik het bronnenboekje. Dit examen

Nadere informatie

MULTATULI. Saïdjah en Adinda

MULTATULI. Saïdjah en Adinda MULTATULI Saïdjah en Adinda 3 4 Rangkas - Betoeng. District Lebak. Rivier achter het huis van Multatuli. 5 6 Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen. Voorwoord In de 17e en 18e eeuw is Nederland een

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6: Imperialisme

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6: Imperialisme Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6: Imperialisme Samenvatting door J. 1043 woorden 22 april 2015 6,7 34 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 1 Europa verovert de wereld 1815 : leiders van de

Nadere informatie

OORLOG IN OVERIJSSEL 2015

OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 Opdrachten bij de film Naam Groep.. BEZETTING duur: ca. 15 minuten In de film zie je beelden van Hitler. Wie was hij? In welk jaar kwam Hitler aan de macht en welke plannen had

Nadere informatie

een zee van tijd een zee van tijd Werkblad 17 Ω Over Indië en Suriname Ω Les 1: Van Batavia tot Jakarta Naam:

een zee van tijd een zee van tijd Werkblad 17 Ω Over Indië en Suriname Ω Les 1: Van Batavia tot Jakarta Naam: Werkblad 7 Ω Over Indië en Suriname Ω Les : Van Batavia tot Jakarta VOC Schepen van de VOC varen naar Indië om specerijen te halen. Specerijen zijn bijvoorbeeld peper, kruidnagel en nootmuskaat. De reis

Nadere informatie

Examenopgaven VMBO-KB 2003

Examenopgaven VMBO-KB 2003 Examenopgaven VMBO-KB 2003 tijdvak 1 woensdag 21 mei 09.00-11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-C Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit

Nadere informatie

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00. 1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.

Nadere informatie

Zo werden er vanaf 1942 honderden tonnen boeken, brieven en andere geschriften per vrachtwagen naar de Van Gelderfabriek in Wormer vervoerd. Al dat pa

Zo werden er vanaf 1942 honderden tonnen boeken, brieven en andere geschriften per vrachtwagen naar de Van Gelderfabriek in Wormer vervoerd. Al dat pa Dames en heren, jongens en meisjes, Ook dit keer bent u gelukkig met velen naar de jaarlijkse herdenking gekomen. Onze gedachten gaan vanavond terug naar het kwaad dat vijf jaar lang Nederland beheerste,

Nadere informatie

Lesbrief Van Papa, voor Sammie

Lesbrief Van Papa, voor Sammie Lesbrief Van Papa, voor Sammie 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Introductie 4 Tweede Wereldoorlog 5 Concentratiekamp 6 Stripverhaal (opdracht) 8 Collage maken (opdracht) 9 Colofon 10 2 Inleiding Voor u ligt

Nadere informatie

DEUTSCHE DIENSTPOST NIEDERLANDE Elk land heeft zijn eigen postadministratie: in v r i j

DEUTSCHE DIENSTPOST NIEDERLANDE Elk land heeft zijn eigen postadministratie: in v r i j DEUTSCHE DIENSTPOST NIEDERLANDE Elk land heeft zijn eigen postadministratie: in v r i j wel alle landen is dit een monopolie van de staat, hetgeen wil zeggen dat alleen de staat binnen zijn grenzen brieven,

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis De betekenis van de VOC voor de Nederlandse economie en de wereldeconomie

Werkstuk Geschiedenis De betekenis van de VOC voor de Nederlandse economie en de wereldeconomie Werkstuk Geschiedenis De betekenis van de VOC voor de Nederlandse economie en de wereldeconomie Werkstuk door een scholier 2448 woorden 4 juni 2009 6,7 74 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoudsopgave

Nadere informatie

Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika

Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika In het vroegere Amerika woonden Indianenstammen. Columbus ontdekte dit land van de Indianen in 1492. Het waren de Azteken, de Inca s

Nadere informatie

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De

Nadere informatie

GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB

GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Examen VMBO-KB 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten

Nadere informatie

documentaire de oorlog van eric schneider

documentaire de oorlog van eric schneider aan de slag documentaire de oorlog van eric schneider Optie 1 Bekijk de NOS-documentaire De Oorlog van Eric Schneider (38,37 min.) Optie 2 Ga door naar een thema op de volgende bladzijde. 6 thema 1 Door

Nadere informatie

Lei en griffel: Kinderen schreven met een griffel op een lei. Soms leerden ze lezen met een ABC-boekje.

Lei en griffel: Kinderen schreven met een griffel op een lei. Soms leerden ze lezen met een ABC-boekje. Onderwijs Schooltje Lhee in het Openluchtmuseum Het schoolgebouwtje dat in het Openluchtmuseum staat, is een dorpsschooltje uit Lhee (Drenthe). De inwoners van Lhee hadden die speciaal gebouwd in de 18e

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis vwo 2008-II

Eindexamen geschiedenis vwo 2008-II De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië In 1596 bereikte een Nederlandse expeditie onder Cornelis de Houtman Bantam. 2p 1 Leg uit welk verband er bestaat tussen deze expeditie en

Nadere informatie

Dagboek Sebastiaan Matte

Dagboek Sebastiaan Matte Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen

Nadere informatie

Hoofdstuk 2b5. De prijs van vrijheid

Hoofdstuk 2b5. De prijs van vrijheid Hoofdstuk 2b5 De prijs van vrijheid Cursus 1 : Vóór de oorlog Wat leer je? dat de Eerste Wereldoorlog duurde van 1914 tot 1918. Dat er vanaf 1929 een economische wereldcrisis was. Dat in Duitsland de NSDAP

Nadere informatie

Je gaat een kist inrichten met je groepje. Een presentatiekist van hout met glas ervoor

Je gaat een kist inrichten met je groepje. Een presentatiekist van hout met glas ervoor VERZET Je gaat een kist inrichten met je groepje. Een presentatie kist van hout, met glas ervoor. De kist gaat over het verzet. De volgende dingen moeten in ieder geval in de kist komen: Wat is onderduiken

Nadere informatie

Vanuit Hollandia-Haven langs Kamp Toegoe en APO kamp

Vanuit Hollandia-Haven langs Kamp Toegoe en APO kamp Vanuit Hollandia-Haven langs Kamp Toegoe en APO kamp Eerst rijden we achterlangs de oude Bergweg richting de kruising met de Havenweg waar ooit de Jachtclub stond. Nadat eerst de DETA kantine moest wijken

Nadere informatie

Turken in Kreuzberg. Bram Vrielink en Jens Barendsen (2de)

Turken in Kreuzberg. Bram Vrielink en Jens Barendsen (2de) Turken in Kreuzberg Bram Vrielink en Jens Barendsen (2de) 1 OPDRACHT 1 Waarom werd de Berlijnse muur opgericht? Na de 2 e Wereldoorlog werd Duitsland in 2 gedeeltes opgesplitst, te weten West-Duitsland

Nadere informatie

DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848. 3. Hebben alle partijen min of meer gelijke kansen in de campagneperiode?

DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848. 3. Hebben alle partijen min of meer gelijke kansen in de campagneperiode? DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848 ACHTERGRONDINFORMATIE PERIODE 1815-1848 DE EERSTE JAREN VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN Tussen 1795 en 1813 was Nederland overheerst geweest door de Fransen. In

Nadere informatie

Bronnenboekje examen VMBO-KB 2003

Bronnenboekje examen VMBO-KB 2003 Bronnenboekje examen VMBO-KB 2003 tijdvak 1 GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-C 300005-633-527b DE KOLONIALE RELATIE INDONESIË - NEDERLAND bron 1 E A C F

Nadere informatie

Het onderstaande is een samenvatting van de geschiedenis van de Molukse Nederlanders en van de Molukkers woonachtig in Woerden in het bijzonder.

Het onderstaande is een samenvatting van de geschiedenis van de Molukse Nederlanders en van de Molukkers woonachtig in Woerden in het bijzonder. Molukkers in Nederland, Molukkers in Woerden Wat U niet snel in uw standaard lesmateriaal aantreft is de geschiedenis van de Molukkers in Nederland. Over Molukkers in Woerden is al wel e.e.a. in boeken

Nadere informatie

Verslag van het nationaal archief Den Haag

Verslag van het nationaal archief Den Haag Verslag van het nationaal archief Den Haag Verslaggevers: Nafthali en Rens Wij gaan maandag 12 juni naar het nationaal archief in Den Haag. we gaan op zoek naar het gezonken schip van de VOC. VOC betekent:

Nadere informatie

Speech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945-1950, Bronbeek.

Speech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945-1950, Bronbeek. Speech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945-1950, Bronbeek. 19 februari 2015 Goedemiddag, Ik ben heel blij met deze tentoonstelling. Als dochter van een oorlogsvrijwilliger

Nadere informatie

Het land op de kaart

Het land op de kaart Eritrea Het land op de kaart Indeling Geografie Geschiedenis De bevolking Godsdienst Onafhankelijkheidsoorlog Politiek Oorlog met Ethiopië 1998 Eindeloze dienstplicht Geografie. Eritrea ligt in de hoorn

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Treinkaping bij Wijster

Werkstuk Geschiedenis Treinkaping bij Wijster Werkstuk Geschiedenis Treinkaping bij Wijster Werkstuk door een scholier 4962 woorden 15 mei 2003 6,6 76 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Voorwoord Dit werkstuk gaat over de verschillende treinkapingen

Nadere informatie

Waar gebeurde het? Korte omschrijving. Lesdoel. Lesbeschrijving. Materiaal. Docentenblad

Waar gebeurde het? Korte omschrijving. Lesdoel. Lesbeschrijving. Materiaal. Docentenblad Docentenblad Waar gebeurde het? Korte omschrijving In de strip worden vaak plaatsen genoemd. Er zijn drie kaartjes (Nederland, Europa en de wereld) en een aantal stripplaatjes waarin plaatsen genoemd worden.

Nadere informatie

Samenvatting Gouden Eeuw ABC

Samenvatting Gouden Eeuw ABC Samenvatting Gouden Eeuw ABC Week 1ABC: Gouden Eeuw algemeen Info: De Gouden Eeuw (1600-1700) De 17 e eeuw wordt de Gouden Eeuw genoemd, omdat er in Nederland veel geld werd verdiend. Vooral door de handel.

Nadere informatie

TREFWOORDEN INDISCHE DVD S

TREFWOORDEN INDISCHE DVD S TREFWOORDEN INDISCHE DVD S AANPASSING zie ook: SOCIALE AANPASSING ADEKKAMP AIK PAMIENKEKAMP AKKOORD VAN LINGGADJATI AMBARAWAKAMP AMBON AMBONNEZEN ANGSTSTOORNISSEN ATJEH [provincie in Indonesië] AUSTRALIE

Nadere informatie

35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1

35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1 35 Oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1. De Tweede Wereldoorlog dankt zijn naam aan: a. Het aantal landen dat erbij betrokken was b. Het feit dat de oorlog in meerdere werelddelen werd uitgevochten

Nadere informatie

2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg

2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg 2 maart 1945 2 maart 2016 Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg Er kwamen 4 Duitsers bij de Bark. Ze slaan piketten, voor het plaatsen van batterijen veldartillerie. Maar op die dag gingen de verzetsgroepen

Nadere informatie

UITWERKING OEFENVRAGEN NEDERLAND EN INDONESIE VIER EEUWEN CONTACT EN BEINVLOEDING GESCHIEDENIS

UITWERKING OEFENVRAGEN NEDERLAND EN INDONESIE VIER EEUWEN CONTACT EN BEINVLOEDING GESCHIEDENIS UITWERKING OEFENVRAGEN NEDERLAND EN INDONESIE VIER EEUWEN CONTACT EN BEINVLOEDING VAK: NIVEAU: GESCHIEDENIS MAVO De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen.

Nadere informatie

Praktische opdracht Geschiedenis De Molukken Historische Achtergronden

Praktische opdracht Geschiedenis De Molukken Historische Achtergronden Praktische opdracht Geschiedenis De Molukken Historische Achtergronden Praktische-opdracht door een scholier 3093 woorden 10 mei 2004 6,4 31 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De Molukken Historische achtergrond

Nadere informatie

Wie kwamen, wie zagen, wie schreven?

Wie kwamen, wie zagen, wie schreven? 1 Wie kwamen, wie zagen, wie schreven? Een analyse van de troepensterkte van het Nederlandse leger in Indonesië in de periode 1945-1950 en wat dit in potentie betekent voor het meemaken van oorlogsgeweld

Nadere informatie

geschiedenis en staatsinrichting CSE KB

geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Examen VMBO-KB 2007 tijdvak 2 dinsdag 19 juni 9.00-11.00 uur geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 32 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 48 punten

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2019 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL Bronnenboekje GT-0125-a-19-1-b 1 / 14 lees verder bron 1 Een zin uit het programma van een politieke partij (1894): Het

Nadere informatie

Toespraak Jet Bussemaker, Lid College van Bestuur van de UvA/Hva en voormalig staatssecretaris van VWS, op 11 april 2012.

Toespraak Jet Bussemaker, Lid College van Bestuur van de UvA/Hva en voormalig staatssecretaris van VWS, op 11 april 2012. Toespraak Jet Bussemaker, Lid College van Bestuur van de UvA/Hva en voormalig staatssecretaris van VWS, op 11 april 2012. Dames en heren, Op 11 april 1945, begin van de middag, werd Buchenwald door het

Nadere informatie

een zee van tijd een zee van tijd Ze laten zien dat ze geen leger meer willen. Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam:

een zee van tijd een zee van tijd Ze laten zien dat ze geen leger meer willen. Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam: Werkblad Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les : Wat er vooraf ging Na de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht met Duitsland. Het land moet veel geld Hitler betalen aan de winnaars van de oorlog. De leider van

Nadere informatie

De Franse keizer Napoleon voerde rond 1800 veel oorlogen in Europa. Hij veroverde verschillende gebieden, zoals Nederland en België. Maar Napoleon leed in 1813 een zware nederlaag in Duitsland. Hij trok

Nadere informatie

Examen VMBO-GL en TL 2005

Examen VMBO-GL en TL 2005 Examen VMBO-GL en TL 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 38 vragen. Voor dit examen zijn maximaal

Nadere informatie

Werkblad: Slag om de Schelde en de invloed op het Nieuwe land. 1

Werkblad: Slag om de Schelde en de invloed op het Nieuwe land. 1 Achtergrond informatie voor docenten. D- Day betekend de eerste dag van een grote militaire operatie. In de Tweede Wereldoorlog viel dat op 6 juni 1944. Maar de inval van de Amerikanen in Afghanistan was

Nadere informatie

De Molukse geschiedenis in beeld

De Molukse geschiedenis in beeld De Molukse geschiedenis in beeld Museum Maluku Maurick College Universiteit Utrecht Joyce van Os CONTACTGEGEVENS Joyce van Os vanosjc@gmail.com Museum Maluku Master Cultuurgeschiedenis / Educatieve Master

Nadere informatie

Ronde Indonesië. De antwoorden

Ronde Indonesië. De antwoorden Ronde Indonesië De antwoorden 1 INDONESIE Vraag 1) Indonesië is het land met: #a. de meeste moslims. b. op één na de meeste moslims. c. op twee na de meeste moslims. Volgens cijfers uit 2010 heeft Indonesië

Nadere informatie

Het mysterie: Moord op Lumumba

Het mysterie: Moord op Lumumba Het mysterie: Moord op Lumumba Lumumba was de eerste premier van onafhankelijk Congo in 1960. Twee weken na zijn aantreden werden Lumumba en zijn regering afgezet tijdens een staatsgreep en werd Lumumba

Nadere informatie

Toespraak G. Verbeet Zwolle, 15 augustus 2016

Toespraak G. Verbeet Zwolle, 15 augustus 2016 Toespraak G. Verbeet Zwolle, 15 augustus 2016 Dames en heren, jongens en meisjes, Dank voor de uitnodiging om vandaag te mogen spreken bij deze bijzondere herdenking bij het monument Indië-Nieuw-Guinea

Nadere informatie

JR van Nieuwkerk, Nieuwe plaatsnamen tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië

JR van Nieuwkerk, Nieuwe plaatsnamen tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië JR van Nieuwkerk, Nieuwe plaatsnamen tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië In een eerder artikel, Van Arnhemia naar Pantjoerbato en heen en terug, heb ik de invloed van de verandering van de

Nadere informatie

Toevoegingen afgegeven door de Raad voor Rechtsbijstand te Amsterdam 1. Heden tweeduizend vijftien

Toevoegingen afgegeven door de Raad voor Rechtsbijstand te Amsterdam 1. Heden tweeduizend vijftien Toevoegingen afgegeven door de Raad voor Rechtsbijstand te Amsterdam 1 Heden tweeduizend vijftien op verzoek van: 1. Mevrouw Wilhelmina Siahaja w.v. Papilaja, geboren 22 maart 1928, wonende te Berberisstraat

Nadere informatie

Tijdvak II. november 2013 8: 30-10:00.

Tijdvak II. november 2013 8: 30-10:00. SCHOOLONDERZOEK Tijdvak II GESCHIEDENIS november 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.

Nadere informatie

Stortingslijst van het archief van Centrale van Belgische Metaalbewerkers (1914-1919) (S/1985/020) Rik De Coninck

Stortingslijst van het archief van Centrale van Belgische Metaalbewerkers (1914-1919) (S/1985/020) Rik De Coninck 079 Stortingslijst van het archief van Centrale van Belgische Metaalbewerkers (1914-1919) (S/1985/020) Rik De Coninck Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis 2001 INLEIDING Bij het begin van de Eerste

Nadere informatie

Examen HAVO. Geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl)

Examen HAVO. Geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl) Geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl) Examen HAVO Vragenboekje Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 22 mei 9.00 12.00 uur 20 02 Voor dit examen

Nadere informatie

Vertaling Geschiedenis Molukse treinkaping

Vertaling Geschiedenis Molukse treinkaping Vertaling Geschiedenis Molukse treinkaping Vertaling door een scholier 2688 woorden 4 december 2005 7,5 81 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Waarom komen de Molukkers naar Nederland? In de loop van 1944

Nadere informatie

Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648)

Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648) 1 Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648) H!to"sche context Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648 meneervanempel.nl 2 Hoofdvraag Waardoor ontstond in de Republiek de Gouden Eeuw, 1588-1648?

Nadere informatie

Wat denken de jongens? Trek een lijn naar het denk-wolkje. Het is niet eerlijk, ik ben arm en hij is rijk. Ik wil graag vrienden blijven

Wat denken de jongens? Trek een lijn naar het denk-wolkje. Het is niet eerlijk, ik ben arm en hij is rijk. Ik wil graag vrienden blijven Lees het verhaal Een onmogelijke vriendschap. Zie jij de blanke jongen? Hij heet Olivier. Olivier komt uit Nederland. Olivier woont op Sumatra. Zijn vader is de baas van een plantage. Olivier en zijn familie

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis havo 2008-II

Eindexamen geschiedenis havo 2008-II De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië Gebruik bron 1. Bij elk bronfragment past één van de volgende, in willekeurige volgorde staande, onderwerpen: 1 de Bersiap-tijd; 2 de Napoleontische

Nadere informatie

Kwestie Vught (1951) Zwarte bladzijde in onze gezamenlijke geschiedenis moedig omgeslagen. Nu is het tijd voor een nieuw begin.

Kwestie Vught (1951) Zwarte bladzijde in onze gezamenlijke geschiedenis moedig omgeslagen. Nu is het tijd voor een nieuw begin. Kwestie Vught (1951) Zwarte bladzijde in onze gezamenlijke geschiedenis moedig omgeslagen. Nu is het tijd voor een nieuw begin. President van de Republik Maluku Selatan, Mr. J.G. Wattilete, en de voorzitter

Nadere informatie

7,1. Praktische-opdracht door een scholier 3377 woorden 25 mei keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Inleiding

7,1. Praktische-opdracht door een scholier 3377 woorden 25 mei keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Inleiding Praktische-opdracht door een scholier 3377 woorden 25 mei 2006 7,1 26 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding 1. Wie zijn de molukkers en waar komen ze vandaan? 2. Hoe kwamen de Nederlanders in contact

Nadere informatie

Geschiedenis van Suriname : Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie

Geschiedenis van Suriname : Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie Geschiedenis van Suriname 1667-1683: Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie 581-1795: De Republiek In de 17e en 18e eeuw spraken we nog niet van één Nederland maar, van de Republiek der

Nadere informatie

Als bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.

Als bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt. Examen HAVO 2008 tijdvak 2 woensdag 18 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 27 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 78 punten te behalen. Voor elk

Nadere informatie

Module 5 Geschiedenis en geografie

Module 5 Geschiedenis en geografie Module 5 Geschiedenis en geografie 5.1 De geschiedenis van Nederland Tekst 1: De gouden eeuw Handel In de zeventiende eeuw gingen Nederlanders steeds meer handelen. Nederland ligt aan zee en er zijn veel

Nadere informatie

geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL

geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL Examen VMBO-GL en TL 2007 tijdvak 1 vrijdag 25 mei 9.00-11.00 uur geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 42 vragen. Voor dit examen zijn maximaal

Nadere informatie

Verenigde Staten Ontwikkeling van de burgerrechten

Verenigde Staten Ontwikkeling van de burgerrechten Verenigde Staten Ontwikkeling van de burgerrechten 1.2-2.3-3.3 Inleiding Deze opdracht gaat over de ontwikkeling van de burgerrechten. Hierbij staat de status van de zwarte bevolking in de Verenigde Staten

Nadere informatie

Herdenking vanuit het oogpunt van Japanse Nakomelingen. Aya Ezawa, Universiteit Leiden

Herdenking vanuit het oogpunt van Japanse Nakomelingen. Aya Ezawa, Universiteit Leiden Indië Lezing, 8 maart 2016, Amsterdam Herdenking vanuit het oogpunt van Japanse Nakomelingen Aya Ezawa, Universiteit Leiden Mijn doel in deze lezing is een beeld schetsen van de ervaringen van Japans-Indische

Nadere informatie

Begraven op de drempel van Japan

Begraven op de drempel van Japan Eerherstel voor Hollands funerair erfgoed buiten Deshima Begraven op de drempel van Japan Vanaf een kunstmatig eilandje in de baai van Nagasaki dreven Nederlanders meer dan 250 jaar handel met Japan. Hun

Nadere informatie