Nederlandse samenvatting
|
|
- Julius de Backer
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 119
2 In dit proefschrift worden verschillende aspecten van de stofwisselingsziekte fenylketonurie (PKU, afkorting van de Engelse term Phenylketonuria) besproken. Alvorens verder op deze ziekte in te gaan, volgt eerst een korte introductie over de stofwisseling. Ontelbare processen zorgen ervoor dat wij het eten dat wij binnenkrijgen kunnen omzetten in energie en in bouwstoffen voor het lichaam. Al die processen bij elkaar noemen we de stofwisseling. Enzymen vervullen een belangrijke rol bij de stofwisseling. Het zijn eiwitten die helpen bij het omzetten van de ene stof in de andere. Als een enzym niet goed werkt, kan de om te zetten stof niet goed worden afgebroken en ontstaat er een tekort aan de stof die bij de omzetting wordt gemaakt. Het voedsel dat wij innemen en dat in het lichaam moet worden verwerkt is grofweg in te delen in drie groepen: koolhydraten (afkomstig uit granen en suikers uit fruit en groente), vetten (uit boter, olie e.d.) en eiwitten. Een grote eiwitbron vormen vlees en andere dierlijke producten zoals melk, yoghurt en eieren, maar ook in granen en in groente en fruit komen eiwitten voor. Eiwitten zijn opgebouwd uit aminozuren. Als we eiwitten eten, worden deze gesplitst in het maag-darmkanaal tot losse aminozuren. De aminozuren worden vervolgens opgenomen in de bloedbaan, waarna ze voor drie verschillende doeleinden gebruikt kunnen worden: het lichaam kan er nieuwe eiwitten uit opbouwen, ze kunnen worden omgezet in andere stoffen of ze kunnen worden gebruikt als brandstof. De ziekte die in dit proefschrift wordt besproken is een ziekte waarbij de eiwitstofwisseling verstoord is; PKU. Bij deze ziekte werkt het enzym dat het aminozuur fenylalanine omzet in het aminozuur tyrosine niet. Hierdoor is de fenylalanineconcentratie in het bloed te hoog en is de tyrosineconcentratie aan de lage kant (zie figuur 1). Het belangrijkste ziektekenmerk van PKU is dat patiënten een grote achterstand in de ontwikkeling hebben en verstandelijk gehandicapt raken. fenylalanine hydroxylase Fenylalanine Tyrosine fenylalanine hydroxylase X Figuur 1. Het enzym fenylalanine hydroxylase zorgt voor de omzetting van fenylanine in tyrosine (boven). Bij PKU patiënten is deze omzetting verstoord waardoor de fenylalanine-concentratie verhoogd is (onder). 120
3 Daarnaast kunnen zij epilepsie ontwikkelen. Patiënten hebben meestal een lichte huid en blond haar en een typische muffe lichaamsgeur. De ziekte werd voor het eerst beschreven in 1934 door Asbjorn Følling, een Noorse arts en chemicus die bij twee kinderen met een verstandelijke handicap een hoge concentratie fenylpyruvaat in de urine vond. Deze stof komt normaal niet of nauwelijks in het lichaam voor, maar werd bij deze kinderen met PKU gevormd als alternatieve afbraakstof van fenylalanine. Tien jaar naar de ontdekking van Følling werd er voor het eerst een behandeling voor PKU ontwikkeld door Horst Bickel en zijn collega s. Om te voorkomen dat de fenylalanineconcentratie in het bloed te hoog werd, werden de patiënten behandeld met een dieet dat weinig fenylalanine, en dus weinig eiwit, bevatte. Omdat een patiënt de andere aminozuren uit het eiwit wel nodig heeft, werd een speciaal mengsel van aminozuren gemaakt dat in plaats van eiwit moet worden ingenomen. Tot op heden worden PKU-patiënten op deze manier behandeld, waarbij de samenstelling van het aminozuurmengsel steeds verder verbeterd is. Aangezien PKU-patiënten wel fenylalanine nodig hebben om eiwitten op te bouwen in het lichaam, mogen zij een klein beetje eiwit per dag eten, meestal afkomstig uit groenten en fruit. Het eten van vlees en zuivelproducten is voor de meeste PKU-patiënten niet toegestaan, omdat ze hiermee teveel fenylalanine binnenkrijgen. In eerste instantie werden patiënten behandeld als duidelijk werd dat zij aan PKU leden. Er was dan al een verstandelijke beperking opgetreden die met de behandeling niet verbeterd, maar wel geremd kon worden. Om te voorkomen dat patiënten met PKU een verstandelijke beperking zouden ontwikkelen werd eind jaren 60 een methode ontwikkeld om bij alle pasgeborenen een paar dagen na de geboorte de fenylalanineconcentratie in het bloed te bepalen om er zo achter te komen of zij PKU hadden of niet. Robert Guthrie bedacht een methode om op een eenvoudige manier bloed af te nemen bij alle pasgeboren middels een hielprik. Hierbij werd een druppel bloed opgevangen op filterpapier. Dit filterpapier, met daarop het opgedroogde bloed, werd vervolgens per post naar het laboratorium gestuurd. Daar kon met behulp van bacteriën worden bekeken of de fenylalanineconcentratie in het bloed te hoog was of niet. Deze uitvinding van dr. Guthrie is een grote doorbraak geweest, niet alleen voor PKU-patiënten, maar ook voor het screenen van pasgeborenen in het algemeen. Tegenwoordig wordt nog steeds op deze manier bloed afgenomen bij bijna alle pasgeborenen in Nederland en andere Westerse landen. De methode om de fenylalanineconcentratie te bepalen is ondertussen gemoderniseerd. Naast PKU wordt door middel van de hielprik ook op andere erfelijke ziekten gescreend. In eerste instantie werd op drie ziektes gescreend. Sinds januari 2007 wordt op 17 ziektes gescreend, waarvan de meeste stofwisselingsziektes zijn. In dit proefschrift zijn verschillende aspecten van PKU behandeld. In hoofdstuk 1 is de huidige behandeling en het effect daarvan op het lichaam van de PKU-patiënt besproken. In hoofdstuk 2 is gekeken naar de groei van kinderen met PKU. Het is bekend dat kinderen met PKU minder goed groeien dan gezonde kinderen. Dit zou veroorzaakt kunnen worden door het dieet. Onderzocht is 121
4 het verband tussen de groei van kinderen met PKU en de hoeveelheid eiwit die zij innemen. Daarbij is gekeken naar de lengtegroei en de groei van de hoofdomtrek. Bij de eiwitinname is onderscheid gemaakt tussen de eiwitinname uit natuurlijke bronnen (vooral groente en fruit) en de eiwitinname in de vorm van het aminozuurmengsel. Uit de medische dossiers van PKU-patiënten zijn gegevens verzameld. De gegevens over groei en eiwitinname zijn vervolgens met behulp van statistische toetsen onderzocht. De resultaten van het onderzoek tonen een significante relatie tussen de inname van natuurlijk eiwit en de groei van de hoofdomtrek. Er is geen verband gevonden tussen de groei van PKU-patiënten en de inname van het aminozuurmengsel. Dit zou kunnen betekenen dat de samenstelling van het aminozuurmengsel nog niet optimaal is. Het verhogen van de inname van natuurlijk eiwit is niet mogelijk, omdat de inname van fenylalanine aan grenzen gebonden is. Om de groei van PKU-patiënten verder de verbeteren is een verbetering van het aminozuurmengsel gewenst. In hoofdstuk 3 is de vraag aan de orde gekomen of er een verschil is in de lengtegroei en de groei van de hoofdomtrek tussen verschillende groepen PKU-patiënten, die verschillende dieetadviezen kregen ten aanzien van natuurlijk eiwit en de hoeveelheid aminozuurmengsel. Hiertoe is een groep Nederlandse kinderen met PKU vergeleken met een groep Amerikaanse kinderen met PKU. De groei in de beide groepen was gelijk terwijl de Amerikaanse kinderen meer van het aminozuurmengsel innamen. De conclusie sluit aan bij de conclusie uit hoofdstuk 2: het verhogen van de hoeveelheid aminozuurmengsel bevordert de groei niet, het lijkt beter om de samenstelling ervan te verbeteren. In de hoofdstukken 4 en 5 is onderzocht hoe het lichaam het aminozuurmengsel verwerkt. Na inname van aminozuren komen deze in de bloedbaan terecht, waarna ze kunnen worden gebruikt voor de opbouw van lichaamseiwitten of kunnen worden verbrand. Bij de verbranding worden de aminozuren omgezet in koolzuurgas dat wordt uitgeademd. Om achtereenvolgens te kunnen onderzoeken hoe groot het deel van de aminozuren uit het aminozuurmengsel is dat wordt gebruikt voor de opbouw van lichaamseiwitten, hoe groot het deel is dat wordt verbrand en hoeveel lichaamseiwit er wordt afgebroken, is een onderzoeksprotocol opgesteld dat gebruik maakt van een gemerkt aminozuur. Hiervoor is het aminozuur valine gebruikt. Een van de koolstofatomen uit het aminozuur valine is verzwaard, waardoor deze stof gemakkelijk gevolgd kan worden door het lichaam. Dit gemerkte aminozuur, een stabiel isotoop, gedraagt zich hetzelfde als een gewoon aminozuur zodat aan de hand van dit gemerkte aminozuur uitspraken kunnen worden gedaan over de verwerking van aminozuren door het lichaam. Het gemerkte aminozuur werd toegediend via een infuus. Vervolgens werden de hoeveelheid gemerkt aminozuur in het bloed en de hoeveelheid gemerkt koolzuurgas in de uitademingslucht gemeten. Met behulp van verschillende formules kon daarna de grootte van de verschillende processen worden berekend. In hoofdstuk 4 was de centrale vraag of de eiwitstofwisseling bij PKU-patiënten hetzelfde is als bij gezonde mensen. De resultaten van het onderzoek hebben aangetoond dat de eiwitstofwisseling van volwassen PKU-patiënten en gezonde vrijwilligers vergelijkbaar is. In hoofdstuk 5 is gekeken naar het effect van een grote en een kleine portie aminozuurmengsel op het eiwitmetabolisme. 122
5 Er werd onderzocht wat het relatieve effect van een grote en een kleine portie aminozuren is op de hoeveelheid aminozuren die wordt gebruikt voor opbouw van lichaamseiwit, de hoeveelheid eiwitafbraak en de hoeveelheid verbrande aminozuren. Er werden geen verschillen gevonden tussen de beide porties. In het tweede deel van dit proefschrift is de hersensstofwisseling bij PKU-patiënten onderzocht. Door de behandeling met het strenge dieet kan hersenschade bij PKU-patiënten grotendeels worden voorkomen. Echter, de ontwikkeling is niet geheel normaal. Het is onbekend hoe hersenschade bij PKU-patiënten precies ontstaat. Aan de hand van een beter inzicht in dit proces, kan de behandeling worden aangepast om zo de ontwikkeling van PKU-patiënten te optimaliseren. In Hoofdstuk 6 is onderzoek gedaan naar de eiwitopbouw in de hersenen van PKU-patiënten. Hiertoe is gebruik gemaakt van een radioactief gemerkt aminozuur tyrosine en een speciale scanner (positron emissie tomografie; PET). De patiënten kregen radioactief gemerkt tyrosine ingespoten via een infuus en vervolgens werden de hersenen gescand om te zien hoeveel tyrosine werd ingebouwd in de hersenen. De resultaten tonen dat er bij hogere fenylalanineconcentraties in het bloed minder tyrosine wordt ingebouwd in de hersenen. Door een verminderde eiwitopbouw kunnen de hersenen op verschillende manieren minder gaan functioneren. De verminderde inbouw van tyrosine in de hersenen zou veroorzaakt kunnen worden doordat er minder tyrosine de hersenen binnenkomt. De aanvoer van stoffen naar de hersenen wordt zorgvuldig gereguleerd door de zogenaamde bloed-hersenbarrière, een laag cellen die slechts enkele stoffen vanzelf doorlaat en die stoffen zoals aminozuren transporteert met speciale transportsystemen. Eén van deze systemen transporteert fenylalanine en een aantal andere grote aminozuren vanuit de bloedbaan naar de hersenen. Fenylalanine bindt relatief gemakkelijk aan dit transportsysteem. Aangezien het transportsysteem normaal gesproken al continu aminozuren transporteert, komt het transport van andere grote aminozuren in het gedrang als de concentratie van fenylalanine hoog is. Dit wordt ook wel competitief transport genoemd. In Hoofdstuk 7 is de vraag gesteld of er inderdaad sprake is van een verminderd transport van aminozuren via de bloedhersenbarrière bij PKU-patiënten met hoge concentraties van fenylalanine. Ook hierbij is gebruik gemaakt van radioactief tyrosine en de PET-scan. Uit de resultaten blijkt dat bij hoge fenylalanineconcentraties in het bloed het transport van tyrosine naar de hersenen beperkt is. De bloed-hersenbarrière lijkt dus een belangrijke rol te spelen bij het ontstaan van hersenschade bij PKU-patiënten. In hoofdstuk 8 zijn hypothesen gevormd over mogelijke oorzaken van het ontstaan van hersenschade. In eerste instantie werd aangenomen dat de hersenschade bij PKU-patiënten een direct gevolg was van de hoge fenylalanineconcentratie, die in de hersenen systemen zou kunnen beschadigen. Het idee dat in hoofdstuk 8 naar voren wordt gebracht en dat ook door onderzoek van anderen wordt ondersteund is dat een hoge fenylalanineconcentratie in het bloed het transport van andere aminozuren naar de hersenen remt. In de hersenen is dan een relatief tekort aan 123
6 grote aminozuren. Hierdoor kan de eiwitopbouw in de hersenen niet goed plaatsvinden. Dit kan goed verklaren waarom kleine kinderen zo kwetsbaar zijn voor hoge fenylalanineconcentraties; hun hersenen zijn nog volledig in ontwikkeling en moeten nog volgroeien. Bij volwassenen is de structuur van de hersenen ontwikkeld. Er vinden echter nog steeds veranderingen plaats, waarvoor eiwitopbouw noodzakelijk blijft. Als de hypothese dat niet de hoge fenylalanineconcentratie in de hersenen maar de lage concentraties van andere grote aminozuren in de hersenen de oorzaak zijn van de hersenschade klopt, zou het toedienen van extra hoeveelheden grote aminozuren de hersenschade kunnen tegengaan. Wanneer de concentraties van grote aminozuren in het bloed hoog genoeg zijn, kunnen zij ook gemakkelijk naar de hersenen worden getransporteerd. Er zal nog verder onderzoek moeten plaatsvinden naar het effect van deze behandeling. In Hoofdstuk 9 is een samenvatting gegeven van de verschillende hoofdstukken en een beschouwing van het belang van de resultaten. Uit het eerste deel van het proefschrift blijkt dat de dieetbehandeling verder geoptimaliseerd kan worden, waarbij zowel de samenstelling van het aminozuurmengsel alsook de verdeling van het mengsel over de dag belangrijke aandachtspunten zijn. Door een betere samenstelling van het mengsel kan de groei wellicht verder verbeterd worden. Aangezien geen verschillen zijn gevonden in het verwerken van een grote en kleine dosis van aminozuren, zouden PKU-patiënten het aminozurenmengsel wellicht in één grote dosis kunnen innemen in plaats van in drie kleine. Dit zou vanuit sociaal opzicht zeer wenselijk zijn. Uit het tweede deel van het proefschrift blijkt dat de bloed-hersenbarrière een belangrijke rol speelt in het ontstaan van hersenschade en dat het toedienen van extra hoeveelheden grote aminozuren een alternatieve behandelmethode zou kunnen zijn. 124
Woordenlijst. Aminozuurpreparaat Wordt in dit handboek ook preparaat genoemd. Zie preparaat. Arts metabole ziekten Zie metabool arts.
Woordenlijst. Aminozuur Aminozuren zijn de bouwstenen van eiwitten. Het lichaam maakt zelf veel aminozuren aan, maar andere moeten uit de voeding worden opgenomen: de zogenoemde essentiële aminozuren.
Nadere informatieWAT ZIJN AANGEBOREN EIWITSTOFWISSELINGSSTOORNISSEN?
WAT ZIJN AANGEBOREN EIWITSTOFWISSELINGSSTOORNISSEN? Eiwitten (proteïnen) zijn een vast onderdeel van onze natuurlijke voeding. Bij het verteringsproces worden ze afgebroken tot hun bouwstenen (aminozuren)
Nadere informatieOPGERICHT IN 1988 ZWITSERSE BELANGENGROEP VOOR FENYLKETONURIE EN ANDERE AANGEBOREN EIWITSTOFWISSELINGSSTOORNISSEN SWISSPKU
OPGERICHT IN 1988 SWISS PKU ZWITSERSE BELANGENGROEP VOOR FENYLKETONURIE EN ANDERE AANGEBOREN EIWITSTOFWISSELINGSSTOORNISSEN SWISSPKU SWISS PKU 1 WAT ZIJN AANGEBOREN EIWITSTOFWISSELINGS- STOORNISSEN? Eiwitten
Nadere informatiePhenylketonuria: towards mechanism-based treatment de Groot, Martijn Jonathan
Phenylketonuria: towards mechanism-based treatment de Groot, Martijn Jonathan IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieKUVAN. PKU Vereniging en MODAZ - KUVAN - 1/6
KUVAN KUVAN, een middel voor de behandeling van PKU Hoe werkt KUVAN? Voor wie is KUVAN geschikt? KUVAN -belastingtest Ik kom in aanmerking voor KUVAN, wat nu? Innemen van KUVAN Dosering Bijwerkingen KUVAN
Nadere informatieNederlandse samenvatting voor de nteresseerde buitenstaander
Nederlandse samenvatting voor de geï nteresseerde buitenstaander Dieetbehandeling van Phenylketonurie: van ervaringsdeskundigheid tot wetenschappelijke onderbouwing Inleiding Wat is Phenylketonurie (PKU)?
Nadere informatieWat is het verschil tussen vitamines en mineralen?
Vitaminen Wat zijn het? Kleine organische (levende natuur) stoffen. Onmisbaar/ noodzakelijk voor groei en ontwikkeling Op vitamine D na, kan ons lichaam geen vitamines maken. Er bestaan 13 vitamines. Oorsprong
Nadere informatieSamenvatting Biologie H7 Biologie Eten
Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten Samenvatting door J. 1049 woorden 5 januari 2017 5,1 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende
Nadere informatieBeknopte informatie voor iedereen die in PKU geïnteresseerd is
Beknopte informatie voor iedereen die in PKU geïnteresseerd is Inleiding Gezond en toch ziek Wat is phenylketonurie of PKU? Wat is phenylalanine voor een stof? Wat gebeurt er bij patiënten met PKU? De
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4. Gezonde voeding
GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen
Nadere informatieEindexamen vwo scheikunde pilot 2013-I
Asbjørn Følling en de ontdekking van PKU 6 maximumscore 2 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: Om aan te tonen dat stof X de groenkleuring veroorzaakt: aan urine van gezonde mensen (een kleine hoeveelheid)
Nadere informatieUvA-DARE (Digital Academic Repository) Phenylketonuria: impact and implications ten Hoedt, A.E. Link to publication
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Phenylketonuria: impact and implications ten Hoedt, A.E. Link to publication Citation for published version (APA): ten Hoedt, A. E. (2012). Phenylketonuria: impact
Nadere informatieMitochondriële ziekten
Mitochondriële ziekten Stofwisseling NCMD Het Nijmeegs Centrum voor Mitochondriële Ziekten is een internationaal centrum voor patiëntenzorg, diagnostiek en onderzoek bij mensen met een stoornis in de mitochondriële
Nadere informatieEiwitten. Voeding en Welzijn
Eiwitten Voeding en Welzijn Vandaag Mindmap Maak een mindmap Wat weet je allemaal over eiwitten? Filmpje Filmpje Wat is je opgevallen in het filmpje? Wat wist je nog niet? Opdracht Pak ons voedsel erbij.
Nadere informatieAmyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer
Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.
Nadere informatieMitochondriële ziekten Stofwisseling
Mitochondriële ziekten Stofwisseling Deze folder maakt deel uit van een serie over mitochondriële aandoeningen. In deze folder leest u meer over de stofwisseling. De stofwisseling is niet eenvoudig daarom
Nadere informatieBiotransformatie en toxiciteit van
Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol 062 1 Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol Inleiding Paracetamol is het farmacologisch actieve bestanddeel van een groot aantal vrij en op recept
Nadere informatiegezond zwanger met vitamines en mineralen
gezond zwanger met vitamines en mineralen Vitamines en mineralen: we kunnen geen dag zonder We weten dat we ze elke dag nodig hebben. Maar wat zijn het nu eigenlijk? Vitamines en mineralen zijn voedingsstoffen
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Alle levende organismen zijn afhankelijk van energie; zonder energie is er geen leven mogelijk. Uit de thermodynamica is bekend dat energie niet gemaakt kan worden, maar ook niet
Nadere informatieWerkblad 2. Meer gezondheid of meer stress Dragerschapstesten
Er zijn meer dan 1100 recessief erfelijke aandoeningen bekend. Als beide ouders drager zijn van dezelfde ziekte hebben ze een grotere kans op het krijgen van een ziek kind. In deze opdracht ondervind je
Nadere informatieEr zijn verschillende meetmethodes waarmee u kunt vaststellen of u een gezond gewicht hebt:
Een gezond gewicht Een gezond gewicht Hebt u een gezond gewicht? Energiebalans Bewegen Hoe behoudt u een gezond gewicht? Tips voor het behouden van een gezond gewicht Tips voor het bereiken van een gezond
Nadere informatieVoedingsleer. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? Voedingsleer en het plantenrijk
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over voedingsleer: over voedingsstoffen en de manier waarop ons lichaam met deze stoffen omgaat. Wat wordt er van je verwacht? Na het bestuderen van deze kaart
Nadere informatieZuivelproducten voor sporters Effect van melkeiwit en micronutriënten voor prestatie. Jan Steijns
Zuivelproducten voor sporters Effect van melkeiwit en micronutriënten voor prestatie Jan Steijns physical activity, athletic performance, and recovery from exercise are enhanced by optimal nutrition @
Nadere informatiePET/CT PET/CT. PET/CT is een combinatie van twee onderzoeken.
Binnenkort komt u naar het Medisch Centrum Leeuwarden voor een PET/CT onderzoek op de afdeling nucleaire geneeskunde. Uw behandelend arts heeft met u besproken waarom de PET/CT scan gedaan wordt. In deze
Nadere informatieCholine PET/CT-scan. Nucleaire geneeskunde
Choline PET/CT-scan Nucleaire geneeskunde Inleiding U bent verwezen naar de afdeling Nucleaire geneeskunde van Orbis Medisch Centrum om een zogenaamde Choline PET/CT-scan te laten maken. De PET/CT-scanner
Nadere informatieSojaproducten - Een bron van hoogwaardige eiwitten
Sojaproducten - Een bron van hoogwaardige eiwitten Standpuntnota van de ENSA Scientific Advisory Committee Inleiding Eiwitten zijn een belangrijke voedingsstof die nodig zijn voor de groei en het herstel
Nadere informatiePET scan Endocarditis / sarcoïdosis
PET scan Endocarditis / sarcoïdosis U bent met uw behandelend arts overeengekomen dat u op onze afdeling voor een PET-CT scan komt. De behandelend arts heeft u verteld waarom dit onderzoek uitgevoerd wordt.
Nadere informatieWaar leven is, zijn ook Enzymen
Waar leven is, zijn ook Enzymen De verschillende functies van de Enzymen zijn ontelbaar veelzijdig, net zo als bij Microorganismen, maar Enzymen zijn geen Micro organismen. Het betreft hier dus geen levende
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker Wondzorg Symposium 14 oktober 2014 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of
Nadere informatieLevercirrose. Interne Geneeskunde
00 Levercirrose Interne Geneeskunde 1 De lever De lever is een groot orgaan dat rechtsboven in de buik ligt. De lever is te vergelijken met een chemische fabriek. Er worden veel stoffen aangemaakt, afgebroken
Nadere informatieHielprik bij neonaten. = Guthrie-test
Hielprik bij neonaten = Guthrie-test De test werd ontwikkeld door Robert Guthrie in Amerika. In Nederland heet de test officieel "neonatale screening pasgeborenen". Het programma in Nederland is succesvol,
Nadere informatieDia 1. Dia 2 Wat is voeding: Dia 3. Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema. Koolhydraten
Dia 1 Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema Dia 2 Wat is voeding: Voeding = alle organische stoffen die je als mens of organisme nodig hebt om energie op te wekken in je
Nadere informatieAlgemene samenvatting
Algemene samenvatting De mens kan niet zonder zuurstof. De zuurstof die wij inademen wordt vanaf de longen door het bloed naar alle cellen van ons lichaam gebracht. De cellen kunnen deze zuurstof gebruiken
Nadere informatieLezing Rijpaardenfokvereniging Limburg
Lezing Rijpaardenfokvereniging Limburg Bijzonderheden spijsvertering paard Het paard: Produceert voortdurend maagzuur Is een lange duureter Heeft een zeer kleine maag Heeft relatief weinig zetmeelsplitsende
Nadere informatieSamenvatting door Daphne 1139 woorden 25 mei keer beoordeeld. Scheikunde
Samenvatting door Daphne 1139 woorden 25 mei 2016 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Par 4.1 voedsel Voedsel is leven Een deel van je voeding wordt in je lichaamscellen verbrand.
Nadere informatieMijn reactie is altijd hetzelfde; Oh oh oh.. Als je toch eens ECHT wist wat voor effect een eiwitshake op jouw lichaam heeft..
Zijn eiwitshakes goed voor je? Zijn eiwitshakes goed om af te vallen? Moet ik nu wel of geen proteïneshakes drinken? Dit zijn vragen die ik regelmatig krijg van sporters.. Mijn reactie is altijd hetzelfde;
Nadere informatieNederlandse samenvatting.
. 10 Nederlands samenvatting Uit cijfers van de Hartstichting blijkt dat bijna 1 op de 3 Nederlanders sterft aan een hart- of vaatziekte (HVZ). Daarmee is het een van de voornaamste doodsoorzaken in Nederland.
Nadere informatieOrganismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof
Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme
Nadere informatieSAMENVATTING 141 Aminozuren zijn bouwstenen voor de synthese van eiwitten die nodig zijn voor de groei van een organisme. De synthese van aminozuren kost energie dat wordt gewonnen uit de voedingstoffen
Nadere informatieOptimalisatie van de eerste klinische studies in bi ondere patie ntengroepen: op weg naar gebruik van semifysiologische
Nederlandse samenvatting Optimalisatie van de eerste klinische studies in bi ondere patie ntengroepen: op weg naar gebruik van semifysiologische farmacokinetische modellen Algemene inleiding Klinisch onderzoek
Nadere informatieVereenvoudigde Nederlandse samenvatting
Vereenvoudigde Nederlandse samenvatting 151 152 Vroeggeboorte In de westerse wereld wordt 5 tot 13 procent van alle kinderen te vroeg geboren, waarbij vroeggeboorte wordt gedefinieerd als een zwangerschapsduur
Nadere informatieNederlandse. Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het metabole syndroom is tegenwoordig een veel voorkomend ziektebeeld dat getypeerd wordt door een combinatie van verschillende aandoeningen. Voornamelijk in de westerse landen
Nadere informatieVoedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog
Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus Bij gebruik van GLP-1-analoog Aangezien u lijdt aan Diabetes mellitus, type 2 (oftewel ouderdomsdiabetes) én overgewicht hebt, heeft de arts u een behandeling met zogenaamd
Nadere informatieVoeding en Parkinson
Voeding en Parkinson Versie mei 2017 Inleiding Bij de ziekte van Parkinson kan het eten en drinken op den duur moeizamer gaan. Er kunnen klachten ontstaan zoals verminderde eetlust, kauw- en slikproblemen,
Nadere informatieGezonde Leefstijl: Alcohol
Gezonde Leefstijl: Alcohol 1 Onderwerpen Cijfers en feiten Alcohol in je lichaam Ziektes door Alcohol Alcohol in de praktijk Alcohol en overgewicht Tips Alcoholgebruik Vragen 2 Cijfers en feiten 1) Ruim
Nadere informatiePET/CT-scan. Nucleaire geneeskunde
PET/CT-scan Nucleaire geneeskunde U bent verwezen naar de afdeling Nucleaire geneeskunde van Orbis Medisch Centrum om een zogenaamde PET/CT-scan te laten maken. De PET/CTscanner is een apparaat dat bestaat
Nadere informatieDienstverlenende werkzaamheden Les 3
Dienstverlenende werkzaamheden Les 3 Wat moet je nu wel eten en wat niet? Waarom wel en waarom niet? Hoe kun je er achter komen wat gezonde keuzes zijn? Eten is voor ons het zelfde als brandstof voor
Nadere informatieFosfaat Informatie voor patiënten met nierschade
Fosfaat Informatie voor patiënten met nierschade Albert Schweitzer ziekenhuis juli 2014 pavo 0999 Inleiding De termen fosfaat en fosfor worden vaak door elkaar gebruikt. We spreken van fosfor als het in
Nadere informatieNederlandse samenvatting - voor niet-vakgenoten -
Nederlandse samenvatting - voor niet-vakgenoten - Nederlandse samenvatting voor niet-vakgenoten In dit proefschrift staat het metaal koper centraal. Koper komt vooral via de voeding in het lichaam van
Nadere informatieGezonde voeding voor teamsporters
Gezonde voeding voor teamsporters Inleiding Door: Esther Verhoef en Puck Reckers Doel: Kennis vergroten goede voeding rondom trainingen/wedstrijden. Inhoud Presentatie Wat is voeding - Koolhydraten - Vetten
Nadere informatieWat zijn vetten? Soorten vetten Onverzadigde vetten Verzadigde vetten Transvetten Vetpercentages Tips
Vetten 1 Onderwerpen Wat zijn vetten? Soorten vetten Onverzadigde vetten Verzadigde vetten Transvetten Vetpercentages Tips 2 Wat zijn vetten? Vetten zijn naast eiwitten en koolhydraten, een van de drie
Nadere informatieChapter 12. Nederlandse samenvatting
Chapter 12 Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Introductie Ontstekingen en bloedvergiftiging, ook wel sepsis genaamd, vormen een groot probleem voor de gezondheidszorg, omdat deze aandoeningen
Nadere informatieThema 3 Voeding en je lichaam
Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 3 Voeding en je lichaam Samenvatting Voeding en je lichaam Je lichaam heeft voedingsstoffen nodig. Die zitten in ons eten en drinken. Voedsel en vocht zijn
Nadere informatieIntroductie van voeding na pancreatitis
Introductie van voeding na pancreatitis Deze brochure is bedoeld voor patiënten die herstellende zijn van een alvleesklierontsteking (= pancreatitis). In deze brochure wordt uitgelegd hoe u het beste kunt
Nadere informatieChapter 9. Dutch Summary
Chapter 9 Dutch Summary Samenvatting van het proefschrift GLP-1 en de neuroendocriene regulatie van voedsel inname in obesitas en type 2 diabetes: stof tot nadenken Chapter 9 Obesitas en type 2 diabetes
Nadere informatieGezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet
Gezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet Waarom eet je eigenlijk? Je krijgt er energie van! Energie heb je nodig alle processen in je lichaam b.v. voor lopen, computeren Maar ook
Nadere informatieH18 Opdracht 5: Voedingsstoffen in blanke vla
H18 Opdracht 5: Voedingsstoffen in blanke vla Hoe toon je aan welke voedingsstoffen blanke vla bevat? In je onderzoek probeer je water, suiker, zetmeel, eiwit en vet aan te tonen. a. Bedenk zelf een methode
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING
SAMENVATTING SAMENVATTING Vetten in de voeding zijn belangrijk voor het menselijk lichaam als bronnen van energie en als bouwstenen, vooral in periodes van groei en ontwikkeling. Gewoonlijk is het menselijk
Nadere informatiePERINATAL CHANGES IN MYOCARDIAL METABOLISM IN LAMBS. Appendices. Beatrijs Bartelds
PERINATAL CHANGES IN MYOCARDIAL METABOLISM IN LAMBS Appendices Beatrijs Bartelds Appendices Nederlandse Samenvatting De hartspier van volwassenen verbrandt vooral langketenvetzuren. Wat de hartspier verbrandt
Nadere informatieCHAPTER 13 NEDERLANDSE SAMENVATTING - VOOR DE LEEK -
CHAPTER 13 NEDERLANDSE SAMENVATTING - VOOR DE LEEK - CHAPTER 13 Het doel van mijn promotieonderzoek was het exploreren van de invloed van onderstaande factoren op de regulatie van stresshormonen bij veel
Nadere informatielyondellbasell.com Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid
Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid Verander je keuzes, verander je leven Deze presentatie heeft als doel om u betere beslissingen te laten nemen m.b.t. voeding om zo uw gezondheid te verbeteren. Belangrijke
Nadere informatieOvermatig drinken en plassen is een vaak voorkomend symptoom bij de. hond. Het kan veroorzaakt worden door verschillende ziekten in het
SUIKERZIEKTE Overmatig drinken en plassen is een vaak voorkomend symptoom bij de hond. Het kan veroorzaakt worden door verschillende ziekten in het lichaam. U kunt hierbij denken aan slecht functionerende
Nadere informatieSamenvatting Biologie H2: Voedsel en vertering
Samenvatting Biologie H2: Voedsel en vertering Samenvatting door Eva 568 woorden 19 november 2016 0 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie Hoofdstuk 2 voeding en vertering 1 Voedsel Voor het goed functioneren
Nadere informatieCellen aan de basis.
Cellen aan de basis. Cellen aan de basis In het thema cellen aan de basis vinden we twee belangrijke thema s uit biologie voor jou terug. 1. Organen en cellen (thema 1 leerjaar 3) 2. Stofwisseling (thema
Nadere informatieGoede voeding. Hans van Kuijk sportarts
Goede voeding Hans van Kuijk sportarts Goede voeding Hans van Kuijk sportarts Chronische aandoeningen Hart- en vaatziekten Hoge bloeddruk Diabetes 2 Overgewicht? Relatie met voeding & bewegen? DM2; dramatische
Nadere informatiePATIËNTENINFORMATIE PET-CT SCAN BIJ SARCOIDOSE
PATIËNTENINFORMATIE PET-CT SCAN BIJ SARCOIDOSE Algemeen Door middel van deze brief wil Maasstad Ziekenhuis u informeren over een PET-CT-scan bij sarcoïdose. Wij adviseren u deze informatie zorgvuldig door
Nadere informatieSAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN
SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN Samenvatting voor niet-ingewijden Wanneer een persoon zich verwondt en een bloeding optreedt zal normaal gesproken snel de bloedstolling beginnen en zich een korstje
Nadere informatiePKU: een inleiding. Inleiding
PKU: een inleiding Inleiding Gezond en toch ziek Wat is phenylketonurie of PKU? Wat is phenylalanine voor een stof? Wat gebeurt er bij patiënten met PKU? De behandeling Het dieet Het behandelend team Opname
Nadere informatieEen niersteen. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op
Een niersteen Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U heeft een niersteen uitgeplast of deze is door de uroloog verwijderd. In deze folder leest u meer over nierstenen.
Nadere informatiePorus One Laat uremische toxines uw kat niet klein krijgen
Porus One Laat uremische toxines uw kat niet klein krijgen Uw dierenarts heeft aan u Porus One voor uw kat meegegeven. Met deze brochure willen wij u informeren over dit product en het gebruik ervan. Porus
Nadere informatieUreumcyclusdefecten en organische zuur syndromen Voor kinderen en jongeren
Ureumcyclusdefecten en organische zuur syndromen Voor kinderen en jongeren www.e-imd.org Wat is een ureumcyclusdefect of een organische zuren syndroom? Het voedsel dat we eten wordt door ons lichaam afgebroken
Nadere informatieNederlandse samenvatting Liesbeth van rensen
Nederlandse samenvatting Liesbeth van rensen Wat is astma? Patiënten met astma hebben het regelmatig benauwd. Kenmerkend voor de ziekte is dat de benauwdheid gepaard gaat met een piepende ademhaling, hoesten
Nadere informatieDe Kracht van Eiwit. Hans Wassink. EFAA Fitness- & Personal Training Congres 15 Februari 2009, Noordwijkerhout
De Kracht van Eiwit Hans Wassink EFAA Fitness- & Personal Training Congres 15 Februari 2009, Noordwijkerhout Programma Eigen Kracht 10.00 uur De Kracht van Eiwit Hans Wassink 11.15 uur Afslanken met IJzer
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING CHAPTER X 188 INLEIDING Wereldwijd neemt het aantal mensen met overgewicht steeds verder toe. In Nederland heeft ruim de helft van de huidige bevolking overgewicht, en 14% heeft
Nadere informatieElke dag bouwen aan sterke botten
Elke dag bouwen aan sterke botten Waarom aandacht voor sterke botten? Hoe krijg je sterke botten? Of je sterke botten hebt of niet wordt voor een groot deel bepaald door erfelijke factoren. Een beetje
Nadere informatieDiabetes mellitus. Victoza en voeding
Diabetes mellitus Victoza en voeding In het kort Wat is diabetes? Diabetes mellitus wordt in de volksmond ook wel suikerziekte genoemd. Bij Diabetes mellitus is er geen of onvoldoende insuline beschikbaar
Nadere informatieWij, Nederlanders, hebben er ook veel nieuwe eetgewoontes bij gekregen. Dat komt door drie dingen:
Samenvatting door B. 739 woorden 29 november 2016 6,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende dingen af: je voorkeur voor eten
Nadere informatieVitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Vitaminen en mineralen Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Vitaminen 3 Mineralen 4 Voeding 4 Dagelijkse behoefte 4 Wanneer extra vitaminen gebruiken
Nadere informatie8 Nederlandse samenvatting
8 Nederlandse samenvatting Achtergrond Bij een groot aantal ziektes (onder andere Alzheimer en Multiple Sclerose) treedt ontsteking op. Dit is een reactie van het lichaam op ongewenste (bijvoorbeeld lichaamsvreemde
Nadere informatieWerkblad Naut Thema 3: Voeding en je lichaam
Werkblad Naut Thema 3: Voeding en je lichaam 3.1 Wat heeft je lichaam nodig? Je lichaam is heel slim Een heel slimme machine Je lichaam kan rennen en kijken en groeien een snee gaat vanzelf weer dicht
Nadere informatieSamenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose.
1 Samenvatting Samenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose. Zowel arteriële trombose (trombose
Nadere informatieTopsport en Voeding V R I J D A G 2 8 M A A R T 2 0 1 4 Z N B A S A R A I P A N N E K OE K S P ORTVOEDINGSADVIES
Topsport en Voeding V R I J D A G 2 8 M A A R T 2 0 1 4 Z N B A S A R A I P A N N E K OE K S P ORTVOEDINGSADVIES Het menu voor de ouders Even voorstellen Voedingspiramide Basissportvoeding Koolhydraten,
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
Samenvatting 188 Samenvatting Samenvatting voor niet-ingewijden Diabetes mellitus type 2 (DM2), oftewel ouderdomssuikerziekte is een steeds vaker voorkomende aandoening. Dit heeft onder andere te maken
Nadere informatiePET/CT scan: ter voorbereiding op radiotherapiebehandeling
Radiotherapie PET/CT scan: ter voorbereiding op radiotherapiebehandeling www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl RTH008 / PET/CT scan: ter voorbereiding
Nadere informatieNucleaire geneeskunde. PET/CT-scan.
Nucleaire geneeskunde PET/CT-scan www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is een PET/CT-scan?... 3 Voorbereidingen... 4 Belangrijk... 4 Extra voorbereiding voor patiënten met suikerziekte... 5 Het onderzoek...
Nadere informatieS C H I J F V A N V I J F
SCHIJF VAN VIJF DE SCHIJF VAN VIJF, GOED VOOR JE LIJF! V o o r i e d e r e e n i s e e n v o e d i n g s k e u z e v a n b e l a n g w a a r a l l e b e n o d i g d e voedingsstoffen in zitten. Dit zijn
Nadere informatiePET/CT scan van de hersenen
Binnenkort komt u naar het Medisch Centrum Leeuwarden, afdeling nucleaire geneeskunde, voor een PET/CT-scan. Uw behandelend arts heeft met u besproken waarom de PET/CT-scan gedaan wordt. In deze folder
Nadere informatieniveau 2, 3, 4 thema 5.5
niveau 2, 3, 4 thema 5.5 Gezonde voeding Inleiding Wanneer eet je gezond? Hoeveel moet ik dagelijks eten? Wat is een goed lichaamsgewicht? Onder- en overgewicht Inleiding Goede voeding levert de dagelijks
Nadere informatieaanpassingen en veranderingen in de stofwisselmg vergeleken zouden moeten worden met de kliniek zou deze het best vergelijkbaar zijn met de vroeg
Samenvatting In de aanwezigheid van kanker ontstaan stoomissen in de stofwisseling die leiden tot gewichtsverlies en ondervoedmg Dit heeft een negatief effect op de uitkomst van de behandeling van kanker
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Metabolisme verhogen door minder koolhydraten te gebruiken Metabolisme is een ander woord voor stofwisseling. Het Metabolisme verhogen is eigenlijk een hogere/snellere stofwisseling. Metabolisme is de
Nadere informatiePatiënteninformatie PET-CT scan
Patiënteninformatie PET-CT scan Bij verhindering Als u, om welke reden dan ook, niet in staat bent om de gemaakte afspraak na te komen, verzoeken wij u dit uiterlijk de dag vóór de PET-CT scan aan ons
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3. Gezonde voeding
GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen
Nadere informatiePreventie van nier- en ureterstenen
Infobrochure Preventie van nier- en ureterstenen mensen zorgen voor mensen De nier De nieren zijn boonvormige organen die achter in de buikholte liggen. Met een uitgebreid filtersysteem verwijderen de
Nadere informatieNederlandstalige samenvatting van het rapport Prospects to reduce aggressive and sexual behaviours in entire male pigs
Nederlandstalige samenvatting van het rapport Prospects to reduce aggressive and sexual behaviours in entire male pigs Tette van der Lende, ProPhys Animal Science Consultancy, Swifterbant, The Netherlands
Nadere informatieEiwitten en gewichtsbeheersing
Eiwitten en gewichtsbeheersing Het lichaam bestaat uit verschillende bouwstoffen waar water en eiwitten de belangrijkste van zijn. Alle vezels van ons lichaam zoals de huid, spieren, haar en hormonen bestaan
Nadere informatieVOCHT- EN ZOUTBEPERKING GOEDE EIWITINNAME EN FOSFORBEPERKING AVVZ-DIEET (ARM AAN VERZADIGDE VETTEN) DIABETES-DIEET
HET DIEET INHOUD INLEIDING 3 VOCHT- EN ZOUTBEPERKING 4 5 GOEDE EIWITINNAME EN FOSFORBEPERKING 6 AVVZ-DIEET (ARM AAN VERZADIGDE VETTEN) 7 DIABETES-DIEET 7 2 INLEIDING Alles wat u eet en drinkt geeft afvalstoffen.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Kransslagadervernauwing en hartklachten Kransslagadervernauwing is een van de belangrijkste ziekten in de westerse wereld. De kransslagaderen zijn de bloedvaten die het hart van
Nadere informatieEiwitbehoeftes van zwarte soldatenvlieg larven
Eiwitbehoeftes van zwarte soldatenvlieg larven Larven van de zwarte soldatenvlieg zijn in staat om heel wat verschillende reststromen om te zetten tot nutritionele biomassa. In het kader van de projecten
Nadere informatieVoeding bij pancreatitis
UMC St Radboud Voeding bij pancreatitis (alvleesklierontsteking) Patiënteninformatie Deze brochure geeft u algemene informatie over de voeding bij pancreatitis. Heeft u na het lezen van deze brochure nog
Nadere informatieCF-patiënten hebben een verhoogd risico op infecties. Bram heeft hierdoor al een paar keer in het ziekenhuis gelegen met een longontsteking.
Leven met cystic fibrosis Taaislijmziekte of cystic fibrosis (CF) is een ernstige en veelvoorkomende erfelijke aandoening. Doordat de ziekte complex is, wordt de behandeling in Nederlandse CF-centra multidisciplinair
Nadere informatie