DIE BERLINER MAUER. Profielwerkstuk geschiedenis 7 DECEMBER SARA VAN ASSEN & TESS VAN MELICK 6Aa I.O.V.: Dhr. Van der Vos

Transcriptie

1 DIE BERLINER MAUER Profielwerkstuk geschiedenis 7 DECEMBER 2015 SARA VAN ASSEN & TESS VAN MELICK 6Aa I.O.V.: Dhr. Van der Vos

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 3 Motivatie... 3 Het onderzoek... 3 De opbouw van het verslag... 4 Hoofdstuk 1 De verhoudingen voor De vrede van Brest Litovsk... 5 De burgeroorlog in Rusland... 5 De oprichting van de Communistische Internationale... 7 De conferentie van München... 7 Het Molotov Ribbentroppact... 7 De samenwerking in de Tweede Wereldoorlog... 9 Het tweede front... 9 De Poolse Kwestie De Conferentie van Teheran De Conferentie van Jalta Conclusie Hoofdstuk 2 De Conferentie van Potsdam De afspraken Conclusie Hoofdstuk 3 De splitsing van Duitsland Verslechterde verhoudingen en vervreemde vijandbeelden De Trumandoctrine Bestuur in de bezettingszones Marshallplan Grondwet en economische eenheid Blokkade van West Berlijn Oprichting BRD Conclusie Hoofdstuk 4 Versperringen van de grens IJzeren Gordijn Grensmarkeringen Conclusie Hoofdstuk 5 De druppel Vluchtpogingen Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 1

3 Verstoorde planeconomie Chroesjtsjov ultimatum Walter Ulbricht Conclusie Conclusie Evaluatie Tess Sara Bronnenlijst Literatuurlijst Internetbronnen Bijlagen Logboek Tess Logboek Sara Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 2

4 Inleiding De Berlijnse Muur. Veel mensen weten van de Berlijnse muur, en welke rol het speelde in de geschiedenis van Duitsland en Europa. Maar grote vraag is; hoe kwam het zo ver? Een reeks achtereenvolgende oorzaken en gevolgen tijdens de Koude Oorlog leidden uiteindelijk tot de splitsing van Berlijn, dat midden in de Duitse Democratische Republiek lag. Alleen welke oorzaken en gevolgen zijn dat, en hoe hebben die effect op elkaar? Voor het vak geschiedenis gaan dit onderzoeken, en beschrijven we hoe deze gebeurtenissen uiteindelijk kwamen tot het bouwen van de fameuze muur. We beginnen daarbij in het jaar 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, tijdens de Conferentie van Potsdam, wanneer Berlijn in vieren gedeeld werd. Motivatie In de derde klas hebben wij een lange tijd besteed aan de geschiedenis van Duitsland en ook die van Berlijn, omdat we aan het einde van het jaar een week met school naar de hoofdstad gingen en hier onder andere een rondleiding hebben gehad langs het restant van de Berlijnse Muur. We waren hiervan beide erg onder de indruk en het was een ontzettend leuke, maar ook zeker leerzame week. Toen we ons onderwerp moesten kiezen voor ons PWS, was het reisje naar Berlijn hetgeen dat ons voor het vak geschiedenis heeft laten kiezen. We hadden de Muur gezien en nu wilden we weten waarom het zo gelopen was. De Conferentie van Potsdam hebben we gekozen als beginpunt, omdat hierbij Berlijn verdeeld wordt. Het onderzoek Zoals eerder beschreven, beginnen we bij Conferentie van Potsdam. We zoeken uit hoe in zestien jaar het einde van de Tweede Wereldoorlog, kon leidden tot het hoogtepunt van de Koude oorlog. We beschrijven of er een correlatie tussen de bouw van de muur en de conferentie van Potsdam verband, en zo ja, welke. Dat doen we door het beantwoorden van de onderstaande vraag, die we onszelf gesteld hebben: In hoeverre leidde de Conferentie van Potsdam tot de bouw van de Berlijnse Muur? Om een beter beeld te krijgen van de situatie voorafgaand aan de conferentie stelden we ons de eerste deelvraag, die luidt: Wat waren de verstandhoudingen tussen Oost en West, voorafgaand aan de Conferentie van Potsdam?. We bespreken vanaf de Oktoberrevolutie, wanneer Rusland communistisch werd, hoe de relaties tussen het Oosten en het Westen ontwikkelen en veranderen. Met Oost wordt meestal Rusland bedoeld, soms inclusief de invloedssfeer van Rusland. Met West worden de Verenigde Staten bedoeld, meestal vergezeld door Groot Brittannië en Frankrijk, of andere landen in de invloedssfeer van de Amerikanen. We eindigen dit onderdeel vlak voor de conferentie van Potsdam. Vervolgens wordt behandeld welke belangrijke afspraken er worden gemaakt tijdens de Conferentie van Potsdam. We vragen ons af: Wat vond er plaats op de Conferentie van Potsdam?. Met deze vraag willen wij tevens bespreken hoe de sfeer was tussen Oost en West. We willen door het beantwoorden van deze tweede deelvraag een beeld geven van wat het begin zou zijn van de Koude Oorlog. Op die manier kunnen wij later behandelen wat de effecten van de Conferentie waren, en hoe dat resulteerde in de Berlijnse Muur. Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 3

5 Na de conferentie bestaat er nog steeds één Duitsland. Hoe kwam het dat Duitsland verdeeld raakte in twee staten, één West en één Oost? Om dat te beantwoorden stelden wij ons de vraag: Hoe en waarom vond de splitsing tussen Oost en West Duitsland plaats?. Toen Duitsland verdeeld was, probeerde men op allerlei verschillende manieren duidelijk te maken waar de grenzen lagen en waar men wel en niet mocht komen. De grenzen werden steeds strenger bewaakt en het werd steeds lastiger om naar een ander gebied te komen. Een groot onderdeel hiervan waren de verschillende invloedssferen. Wij hebben hierbij de volgende vraag opgesteld: Wat vond er voorafgaand aan de bouw van de Berlijnse Muur plaats met als doel het versperren van de grens tussen Oost en West Duitsland?. De laatste deelvraag van ons PWS luidt: Wat was de directe aanleiding van de bouw van de Berlijnse Muur?. Met deze deelvraag willen we vaststellen waarom de Muur uiteindelijk is gebouwd en door wie. De opbouw van het verslag Ons werkstuk is op chronologische wijze opgebouwd. Er vond een kettingreactie plaats, waarbij de meeste dingen zich ontwikkelen als respons op een andere ontwikkeling. Als gevolg daarvan beantwoorden wij onze hoofdvraag in volgorde van tijd. Het leek ons niet meer dan logisch onze deelvragen daarom ook in die volgorde te formuleren, en uiteindelijk beantwoorden. We hebben onze hoofdstukken ingedeeld per hoofdvraag. Onze deelvragen omvatten één onderwerp per keer, waardoor het handig is dit binnen één hoofdstuk te bespreken. Na het behandelen van de relevante informatie bij het betreffende onderwerp, geven we aan het einde van een hoofdstuk kort antwoord op de deelvraag. Aan het einde van dit verslag vindt u een conclusie waar we antwoord proberen te geven op de hoofdvraag, en waarmee we ons onderzoek afsluiten. Aan het einde vindt u ook bronnen en literatuurlijst, evenals een evaluatie en logboeken. Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 4

6 Hoofdstuk 1 De verhoudingen voor 1945 Wat waren de verstandhoudingen tussen Oost en West, voorafgaand aan de Conferentie van Potsdam? We bespreken in dit hoofdstuk de onenigheden en de samenwerkingen tussen Oost en West. Met West worden Groot Brittannië, Frankrijk en vaak ook de Verenigde Staten bedoeld. In Oost heeft de Sovjet Unie de hoofdrol. We beginnen onze beschrijving van de verstandhouding aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, nadat Rusland communistisch was geworden. Het communisme is een ideologie en manier van regeren die, door middel van een revolutie, het particulier bezit wil nationaliseren, met als doel een klasseloze samenleving. De tegenhanger van het communisme is kapitalisme. Het kapitalibsme is een stelsel waarbij een vrije markteconomie essentieel is. Kapitalisten hechten waarde aan vrijheid en zo min mogelijk overheidsbemoeienis. De vrede van Brest Litovsk We zijn aan het einde van de Eerste Wereldoorlog beland. De Triple Entente (een bondgenootschap van voornamelijk Rusland, Groot Brittannië en Frankrijk, later ook de Verenigde Staten en andere landen) was op dit moment in oorlog met de Centralen (een bondgenootschap van Duitsland, Oostenrijk Hongarije, het Ottomaanse rijk en Bulgarije). Rusland was in de Oktoberrevolutie communistisch geworden en heette vanaf toen naast Rusland ook de Sovjet Unie. Vladimir Lenin was aan de macht. Rusland in het bijzonder heeft veel verlies geleden tijdens de oorlog en Lenin had aan het Russische volk beloofd dat hij de oorlog zou beëindigen. Geen van zijn bondgenoten wilden echter vrede sluiten en ook de communistische opstanden, waarvan hij hoopte dat ze in Duitsland of Frankrijk zouden plaatsvinden, gingen niet door. De Sovjet Unie stond er alleen voor. Ook Duitsland, op dat moment onder het bewind van keizer Wilhelm II, wilde van de oorlog met Rusland af. Zij waren onbedoeld in een tweefrontenoorlog terecht gekomen en wilden de oorlog in het oosten afronden, zodat zij hun krachten konden sparen voor het westfront. Er vonden onderhandelingen van 9 december 1917 tot 3 maart 1918 plaats. De onderhandelingen werden door de Sovjet Unie met opzet gerekt, met hoop op alsnog een communistische revolutie in Duitsland. Uiteindelijk werd in Brest, een plaats die nu in Wit Rusland ligt, maar toen tot de Sovjet Unie behoorde, de vrede besloten. Voor de vrede moest de Sovjet Unie veel land afstaan. Veel gebieden werden onafhankelijk (waaronder bijvoorbeeld Wit Rusland, Finland en Polen), andere gebieden gingen naar Turkije of Roemenië. De vrede van Brest Litovsk wekte veel aversie op in Rusland, voornamelijk onder de nietcommunistische bevolking. Door de vrede en een aantal andere redenen brak uiteindelijk de Russische burgeroorlog uit. De vrede had mede als gevolg dat de westerse geallieerden de Sovjet Unie als bondgenoot kwijtraakten. De Duitsers gingen zich vanaf toen focussen op de oorlog in het westen. Hierdoor werd de oorlog aan het westfront verergerd. De westerse geallieerden namen Rusland dit kwalijk en namen onder andere daarom later deel in de Russische burgeroorlog. De burgeroorlog in Rusland In het begin werd het communisme door de westerlingen niet gevreesd. Men dacht namelijk dat het een Russische bevlieging was die snel omver zou worden geholpen. De Fransen en Engelsen wilden echter wel de bevolking van Oekraïne, Transkaukasië en de Kozakken (in deze periode alle drie ten Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 5

7 zuidwesten van de Sovjet Unie) helpen. Deze gebieden waren van Rusland gescheiden tijdens het verdrag van Brest Litovsk of wilden niet communistisch worden en de Fransen en Engelsen wilden hen overhalen om door te vechten tegen de Duitsers, ter compensatie van het verlies van Rusland als bondgenoot, als poging opnieuw een tweede front te openen. Dit mislukte uiteindelijk, toen de Oekraïners zich onder Duitse bescherming plaatsten. Vervolgens vonden er Britse, Franse, Japanse, Canadese en Amerikaanse invasies plaats. De meeste daarvan waren oorspronkelijk bedoeld om een tweede front te openen tegen de Duitsers. De Britten, die daar al gelegerd waren om tijdens de Eerste Wereldoorlog de Russische haven van Moermansk tegen de Duitsers te beschermen, vielen Moermansk (een stad in het Noorden van Rusland) binnen. Later namen de Britten ook nog de haven van Archangelsk in (vlak bij Moermansk), bij beide acties vergezeld door Fransen en Amerikanen. Later vielen de Britten het Zuiden van de Sovjet Unie ook binnen vanuit Perzië. Daar namen ze bezitting van een belangrijk oliecentrum, Bakoe. Het openen van het tweede front ging uiteindelijk niet door, omdat de Verenigde Staten het geen realistisch plan vonden. De Japanners bezetten de haven van Vladivostok, in het zuidoosten van Rusland. Deze actie was wel direct gericht tegen het communisme, met als doel een deel van Rusland in te nemen. In de Sovjet Unie heerste sinds de Oktoberrevolutie onvrede over de staatsgreep van Lenin. Zoals eerder beschreven waren ook veel niet communisten (ook wel de Witten genoemd) boos om het feit dat de communisten ( de Roden ) de Vrede van Brest Litovsk hadden gesloten. Ze zagen dit als een nationale ramp en een schande voor Rusland. Ook waren de Witten boos over het feit dat Lenin de Constituerende vergadering had gesloten. Dit was een bestuursorgaan dat Lenin uitschakelde om zelf meer macht te kunnen uitvoeren. In 1917 ontstond een Burgeroorlog tussen de Roden en de Witten. Het verzet nam in 1918 nog verder toe. De oorlog groeide ne werd een groot slachtveld met ruim een miljoen doden. De voornaamste doodsoorzaak was een gebrek aan eerste levensbehoeften, zoals voedsel. In de rest van Europa ontstonden er echter pogingen tot communistische revoluties, met name in Duitsland. Vanaf toen begonnen de Westerse kapitalisten voor een uitbreiding van het communisme te vrezen. De Amerikanen steunden de Witten in Rusland financieel en lieten een spionagenetwerk in Rusland opzetten. Ook de Britten en Fransen steunden de Witten financieel en door middel van het leveren van wapens. Een van de belangrijkste leiders van de Witten was generaal Koltsjak. Hij was een liberale, intelligente militair. Financieel was hij behalve afhankelijk van de Westerse kapitalisten, ook afhankelijk van rijke liberale boeren. Zij hadden hem voedsel geleverd, maar omdat er in Rusland een inflatie uitbrak, staakten de boeren hun leveringen. Er ontstonden financiële problemen voor Koltsjak, waardoor hij zijn achterban kwijtraakte. Daarom besloten Groot Brittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten in 1919 Koltsjak openlijk te steunen. Koltsjak moest in ruil daarvoor beloven dat hij een democratische regering zou opzetten, mocht hij de oorlog winnen. Daarnaast moest hij de buitenlandse schulden van Rusland aflossen en de privileges van grote landeigenaren in Rusland afschaffen. De Britten zetten een legertje op, voornamelijk van Tsjechoslowaakse deserteurs, dat gedurende 1918 een groeispurt maakte naar man. Dit leger werkte samen met Koltsjak. In november 1918 viel een tweede Brits leger de Sovjet Unie binnen, gevolgd door een Frans leger in december. Deze legers waren echter niet gemotiveerd en ze namen uiteindelijk nauwelijks deel in de strijd. In Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 6

8 het begin van 1919 besloten ze de troepen terug te trekken. Frankrijk en Groot Brittannië steunden vanaf toen Koltsjak alleen nog financieel. De Witten leken de burgeroorlog te winnen. Koltsjak kon vanuit Siberië oprukken tot aan het Europese gedeelte van de Sovjet Unie. In het voorjaar van 1919 werd hij daar toch verslagen door de Roden. Ook andere ingrepen van de Witten werden door het rode leger onderdrukt. De Roden vochten met een groot en efficiënt leger met veel soldaten uit het buitenland. Maar de nederlaag van de Witten was buiten militaire oorzaken net zo goed te wijten aan politieke oorzaken. De meeste burgers op het platteland waren namelijk niet geïnteresseerd in wie de burgeroorlog zou winnen, zo lang ze maar genoeg land een voedsel zouden krijgen. Koltsjak wilde de verzoeken van het volk om eten uitstellen tot na de oorlog. Als hij tijdens de burgeroorlog naar het volk geluisterd had, hadden zij vervolgens zijn achterban willen vormen. Zo had hij een grotere kans gehad om de oorlog te winnen. In 1920 werd Peter Wrangel, de laatste witte generaal, door de Roden verslagen. In 1922 werden alle Japanse troepen teruggedrongen. Dat is het einde van de burgeroorlog. De communisten in de Sovjet Unie hebben na de oorlog de indruk dat het voor nooit meer mogelijk zal zijn een bondgenootschap met de kapitalisten te sluiten. De oprichting van de Communistische Internationale De Communistische Internationale, ook wel Komintern, was een internationale samenwerking tussen communistische partijen. De Komintern werd geleid door de communistische partij van de Sovjet Unie, de CPSU, en werd opgericht door Lenin in maart 1919 in Moskou. Het doel van de Komintern was dat er internationaal zo veel mogelijk communistische partijen werden opgericht, om zo een communistische wereldrevolutie te beginnen. Het eindpunt zou wereldwijd communisme zijn. Alle congressen werden in Moskou gehouden. Er kwamen belangrijke leden uit Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland en Bulgarije, maar de leden uit de Sovjet Unie hadden het laatste woord. Onder kapitalisten wekte de oprichting van de Communistische Internationale veel aversie op. Men had afkeer en angst voor het idee van een communistische wereldrevolutie. De conferentie van München In Duitsland was in 1933 Hitler aan de macht gekomen. Hitler was een nationaal socialist. Het nationaalsocialisme (ook wel het nazisme) is een ideologie die bestaat uit een mengeling van fascisme, socialisme, militarisme, revanchisme, antisemitisme en het geloof in de dolkstootlegende. Volgens Hitler was daarbij het zogenoemde 'Germaanse ras', oftewel het Arische ras, superieur. Het Arische ras bestaat oorspronkelijk uit het nageslacht van Europezen, Perzen en Indiërs. Hitler stelde zich de Ariër voor als een blonde Germaan met blauwe ogen. De tegenpool van het Arische ras is het Semitische ras. Tot dit ras behoren mensen die Hebreeuwse of Arabische talen spreken. Voor het Arische ras wilde Hitler lebensraum creëren, levensruimte. Eén groot, sterk rijk met daarin ruimte voor het superieure ras. In 1938 begon Hitler het uitbreiden van zijn rijk door middel van de Anschluss, de annexatie van Oostenrijk. Hitler wilde zijn rijk verder uitbreiden en daarvoor zou hij Sudetenland, een gedeelte van Tsjecho Slowakije, inlijven. Hij wist dat als hij Sudetenland zou bezetten, Frankrijk en de Sovjet Unie beide Tsjecho Slowakije te hulp zouden schieten. Daarom organiseerde hij in 1938 de conferentie van München, om een diplomatieke oplossing te vinden. Aanwezig waren Hitler (namens Duitsland), Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 7

9 Mussolini (namens Italië), Chamberlain (namens Groot Brittannië) en Daladier (namens Frankrijk). Er werd besloten dat Duitsland Sudetenland mocht bezetten. Frankrijk en Groot Brittannië wilden Hitler niet te veel tegenwerken om een tweede grote oorlog te voorkomen. Ze gingen daarom met zijn plan mee. Ook werd er een niet aanvalsverdrag gesloten tussen de vier landen. Nadat Lenin in 1924 overleed, lukte het Josef Stalin om in 1928, na een lange machtsstrijd, de leiding van de Sovjet Unie op zich te nemen. Stalin was echter niet uitgenodigd voor de conferentie van München. Hij vreesde een samenwerking van de grote vier tegen het communisme. Daarom gaf hij de hoop op een alliantie met Groot Brittannië en Frankrijk tegen Duitsland op. De conferentie van München v.l.n.r: Chamberlain, Daladier, Hitler en Mussolini Het Molotov Ribbentroppact Later in 1939 werd het duidelijk dat Hitler Polen ook bij zijn grondgebied wilde betrekken. Uit zijn plannen betreffende meer lebensraum creëren was niet onbekend dat hij die ruimte voornamelijk in het oosten zou zoeken, waar de Slaven, een volgens Hitler minderwaardig ras, wonen. In maart 1939 garandeerden Frankrijk en Groot Brittannië daarom de Poolse onafhankelijkheid. Ze zouden Duitsland dus de oorlog moeten verklaren als Hitler Polen zou aanvallen. Ook Stalin voelde zich bedreigd door de plannen van Hitler en wilde een nieuwe oorlog voorkomen. Hij had twee opties om dit te realiseren. De eerste optie was een bondgenootschap met Frankrijk, Groot Brittannië en Polen sluiten. Dit zou Hitler wellicht af schrikken van een aanval op Polen, en hij zou bij de Russische grenzen uit de buurt blijven. Dit probeerde Stalin, maar Daladier en Chamberlain namen zijn onderhandelingspogingen niet serieus. Ze waren anticommunistisch en bang voor de terreur die Stalin binnen de Sovjet grenzen uitvoerde. Tijdens de besprekingen tussen Groot Brittannië, Frankrijk en de Sovjet Unie werd het voor Stalin bovendien duidelijk dat de Fransen en Britten Polen niet daadwerkelijk te hulp zouden komen wanneer Hitler een inval zou doen, om een Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 8

10 oorlog met Duitsland te voorkomen. Stalin zou dan alleen komen te staan tegenover Hitler, en dat probeerde hij juist te voorkomen. De tweede optie was een verbond met Hitler sluiten. De druk om oorlog te voorkomen werd voor Stalin nog meer verhoogd toen hij in het oosten in een oorlog met Japan terecht dreigde te komen. Een tweefrontenoorlog zou een fatale klap voor de Sovjet Unie en de macht van Stalin worden. Om de samenwerking met Duitsland te bevorderen had Stalin zijn huidige minister van buitenlandse zaken, Maxim Litvinov, al ontslagen. Litvinov was joods en bovendien openlijk antinazistisch. Litvinov werd vervangen door Vjatsjeslav Molotov. Op 23 augustus 1939 werd het verbond in Moskou ondertekend. In het niet aanvalspact stond onder andere dat als Polen was verslagen, Stalin de Oekraïense en Wit Russische delen van Polen mocht inlijven. Daarbij mochten ze Baltische staten, Finland en Bessarabië annexeren, die voor Rusland in het verslag van Brest Litovsk verloren waren gegaan. Ook kreeg Rusland van Duitsland een grote lading moderne wapens. Duitsland kreeg van Rusland grondstoffen en voedsel, die hij door een handelsblokkade van de Britten moeilijk nog kon krijgen. Daarbij dacht Hitler nu geen twee fronten oorlog meer te hoeven voeren. Hij dacht dat Frankrijk en Groot Brittannië pas werkelijk wat zouden ondernemen als Rusland mee ging vechten met de Duitsers. Omdat de ideologieën van de Sovjet Unie (communisme) en Nazi Duitsland (nationaalsocialisme) lijnrecht tegenover elkaar stonden kwam de aankondiging van het verdrag voor de rest van de wereld als een grote verbazing. Het werd als een schok ontvangen. De samenwerking in de Tweede Wereldoorlog Ondanks het niet aanvalspact viel Duitsland op 22 juni 1941 de Sovjet Unie binnen. De Russen waren hier niet op voorbereid. Meer dan vier miljoen soldaten waren bij de grens met Polen gelegerd, maar niet klaar om zichzelf tegen de Duitsers te verdedigen. De organisatie van het leger verliep de eerste paar werken erg slecht en meer dan 85% van alle munitie ging verloren. Bovendien namen de Duitsers ruim drieënhalf miljoen Russische soldaten als krijgsgevangen. Stalin vreesde dat Groot Brittannië vrede zou sluiten met Hitler om hem te steunen in de strijd tegen het communisme, maar het tegendeel was echter waar. Churchill (hij was de opvolger van Chamberlain) verklaarde dat hij alles zou doen om Hitler tegen te houden. In juli 1941 besloten Stalin en Churchill samen te gaan werken. Een belangrijk aspect van het pact was, dat geen van beide een afzonderlijke vrede zou sluiten met Duitsland. Dit was gebaseerd op de vrede van Brest Litovsk. Ook Roosevelt (president van de Verenigde Staten) besloot Stalin te helpen. Groot Brittannië en de Verenigde Staten vreesden het nazisme meer dan het communisme. De hulp was vooral in de vorm van de leverantie van wapens en voedsel. In 1942 bevestigde Stalin opnieuw, door het ondertekenen van een verdrag van de Verenigde Naties, dat hij geen afzonderlijke vrede met Duitsland zou sluiten en dat Duitsland de hoofdvijand was. Het tweede front Hitler hoopte dat hij de Sovjet Unie in 1941 veroverd zou hebben. Dit plan mislukte, onder andere bij de slag bij Moskou in 1941, waarbij de Sovjets de Duitsers versloegen, maar de Russen kregen daarom wel de zwaarste klappen te verduren. In 1941 bevond meer dan 70% van het Duitse leger zich aan het oostfront. Stalin vroeg aan zijn westerse bondgenoten een tweede front te openen in Frankrijk, zodat de druk in het oosten wat af zou nemen. Begin 1942 spraken Roosevelt en Stalin af dat de Verenigde Staten een tweede front zouden openen, als de Sovjet Unie een oorlog met Japan Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 9

11 zou beginnen (de Verenigde staten waren op dat moment in oorlog met Japan, de Sovjet Unie had met Japan een neutraliteitsverklaring getekend). Om daad bij het woord te voegen was Roosevelt van plan in de zomer van 1942 in Frankrijk een landing te doen. Churchill kon Roosevelt er echter van overtuigen een landing in Noord Afrika te doen, om het Suezkanaal voor de Britten te beveiligen. Later, in 1943, bood zich een nieuwe kans om een tweede front te openen en Stalin bleef aandringen. Toch haalde Churchill Roosevelt weer over om het niet te doen. Voor Stalin was dit een teken voor de onwil van het Westen samen te werken met de Sovjets. Hij organiseerde daarom in april 1943 onderhandelingen met Hitler. Deze waren tegen de samenwerking in maar zouden druk op de Westerlingen zetten om het tweede front te realiseren. In de maand erna besloten de Britten en de Amerikanen tot het openen van het front, door middel van operatie Overlord. Toen in 1944 de Amerikanen in Frankrijk geland waren, nam het percentage Duitse soldaten in het oosten af naar ongeveer 55%. De Poolse Kwestie Polen voelde zich voor de Tweede Wereldoorlog net zo belazerd door de Sovjet Unie als door Duitsland. De Poolse regering bevond zich in Londen, en liet zich daarom, toen ook de Sovjet Unie in oorlog kwam met Duitsland, door Groot Brittannië overhalen een verbond te sluiten met de Russen. De Sovjets lieten vanaf het begin af aan weten dat ze de inname van Polen niet gingen opgeven. Ze wilden de situatie voor de Polen wel eventueel verzachten door middel van compensatie van het grondgebied aan de Duitse grens. De Polen wilden dit pas bespreken aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. De samenwerking verliep verder goed, tot er een gerucht opkwam die vertelde dat de Russen, na de verdeling van Polen, duizenden Poolse officieren en hoge ambtenaren hadden geliquideerd. De leider van Polen, Wladyslaw Sikorski, stemde in met een Duits voorstel over onderzoek naar het incident, waardoor aan het licht kwam dat de Russen inderdaad vele krijgsgevangenen hadden vermoord. De Russen ontkenden en verbraken het verbond met Polen. Vervolgens stelden de Russen een communistisch comité in, het Comité van Lublin om Polen te regeren. Toen ze Warschau naderden werden ze tegengehouden door de Poolse regering in Londen, die wilde laten zien dat ze de Sovjets niet nodig hadden voor hun bevrijding. Het Poolse verzetsleger, genaamd het Binnenlandse Leger, probeerde vervolgens zelf een opstand tegen de Duitsers te beginnen. De Sovjets hielpen het antisovjetsgezinde leger niet en verboden de Britten en Amerikanen in Sovjet gebied te landen met bevoorradingsvliegtuigen. Het werd een bloedige strijd tussen de Polen en de Duitsers waarbij Polen stierven, en Polen gedeporteerd werden naar Duitsland. Pas nadat de Duitsers Warschau hadden verwoest, trokken de Russen de stad binnen. De Polen waren boos over het handelen van de Sovjet Unie en wilden niet meer onderhandelen over de Poolse grenzen. Stalin beschouwde het Comité van Lublin als de regering van Polen. De problematiek werd deels opgelost op de Conferentie van Jalta. De Conferentie van Teheran De Conferentie van Teheran was georganiseerd op verzoek van Roosevelt en vond plaats van 28 november tot 1 december Aanwezig waren Roosevelt, Churchill en Stalin. Stalin was tijdens de Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 10

12 conferentie superieur. De andere twee waren namelijk hun afspraak over het tweede front nog niet nagekomen en de Verenigde Staten hadden de Sovjet Unie nodig voor hun oorlog met Japan. Tijdens de Conferentie van Teheran bevestigden de Britten en Amerikanen dat ze het front zouden openen (Stalin reageerde hierop met het afschaffen van het Komintern, maar om een stok achter de deur te zetten, organiseerde hij opnieuw een onderhandeling met de Duitsers). Ook werden er nieuwe grenzen van Polen ingesteld, en mocht Rusland bevriende regeringen aanstellen in verschillende landen in Oost Europa. In ruil daarvoor ging Stalin akkoord met het idee van Roosevelt een veiligheidsraad van de VN in te stellen en dat de Sovjet Unie deel zal nemen aan de oorlog met Japan. Ook belooft Stalin de onafhankelijkheid van Finland. De Conferentie van Jalta Bij deze conferentie was Stalin nog steeds in het voordeel. Roosevelt had nog steeds Stalins hulp nodig voor de oorlog met Japan, die Stalin bevestigde. Hij zou de Verenigde Staten bijstaan, drie maanden nadat de oorlog afgelopen zou zijn. Stalin eiste op zijn beurt weer tien miljard aan herstelbetalingen in goederen en industrieproducten van de Duitsers. Dit was logisch, aangezien Rusland van alle landen die in oorlog waren met Duitsland, de meeste verliezen had geleden. Roosevelt wilde dit wel overwegen, maar Churchill was tegen. Over de grenzen van Polen werd ook gediscussieerd. De oostgrens werd vastgelegd, over de westgrens werd nog gediscussieerd. De problematiek wat betreft de regering van Polen werd opgelost. De Sovjets zouden het communistische apparaat wat nu regeerde aanvullen met westerse Polen, en zo snel mogelijk vrije verkiezingen organiseren. Ook werd besloten dat de grote drie voortaan verantwoordelijk zouden zijn voor de vrede van Europa. In de landen die ze op de Duitsers veroverd hadden zou bovendien een democratisch bestuur worden ingesteld. Stalin stemde hiermee in om Roosevelt te vrede te stemmen en omdat hij verwachtte dat Roosevelt dit alleen nodig vond om het Amerikaanse volk te vrede te stellen. Ze besloten ook dat ze Duitsland zouden verdelen in bezettingszones. Stalin ging ook mee in het voorstel van Groot Brittannië om Frankrijk een bezettingszone toe te kennen. Frankrijk was niet echt van groot nut geweest voor de geallieerden in de oorlog, maar de Britten wilden graag een Europees tegenwicht naast de twee grootmachten. Op de Conferentie van Jalta heerste een goede sfeer, en er werden veel compromissen gesloten. De Conferentie van Jalta wordt daarom ook als een hoogstandje in de diplomatie gezien. Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 11

13 De conferentie van Jalta v.l.n.r: Churchill, Roosevelt en Stalin Conclusie Ondanks veel problemen voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog; samengevat: De vrede van Brest Litovsk, de burgeroorlog in Rusland, waaraan de Westerse geallieerden deelnamen, de oprichting van het Komintern, de Conferentie van München waarbij Stalin niet uitgenodigd was en het Molotov Ribbentroppact, slaagden de Russen, Britten en Amerikanen er toch in tijdens de Tweede Wereldoorlog samen te werken tegen Duitsland. Dit verliep ook niet soepel, door de kwestie van het tweede front, die een vertrouwensprobleem bij de Russen veroorzaakte en de Poolse tragedie, die bij de westerse geallieerden wantrouwen opwekte. Ondanks dat gebrek aan vertrouwen wisten Roosevelt, Chamberlain en Stalin zich toch diplomatiek en flexibel op te stellen tijdens de Conferentie van Teheran en de Conferentie van Jalta. Er werden een aantal knopen doorgehakt en compromissen gesloten, en de sfeer leek goed. Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 12

14 Hoofdstuk 2 De Conferentie van Potsdam Wat vond er plaats op de Conferentie van Potsdam? Roosevelt was op 12 april 1945 overleden. Hij was altijd bereid geweest om samen te werken met de Sovjet Unie. Hij dacht dat als de Verenigde Staten af en toe een beetje meegaven in de richting van de Russen, zij zich wel zouden neerleggen bij de uiteindelijke macht van de Amerikanen. Hij geloofde daarbij in een systeem waarbij de grote macht in de wereld was verdeeld tussen de Sovjets, Amerikanen, Britten en Chinezen. Roosevelt werd vervangen door Harry S. Truman. Truman was nationalistisch en minder bereid zich in te leven in de belangen van andere landen als zijn voorganger. Buiten nationalist was Truman een anticommunist, hij vond dat alle internationale problemen te wijten waren aan het communisme. Bovendien had Truman minder verstand van zaken dan Roosevelt had gehad. Hij wist weinig over de situatie in Europa, laat staan Oost Europa. Door gebrek aan kennis kon Truman wat onzeker zijn. Hij probeerde Roosevelts voetstappen te volgen. Als dat niet lukte, maakte hij vaak starre en ondoordachte beslissingen om zijn gebrek aan kennis te verbergen. Omdat Truman zelfverzekerd wilde zijn tegenover Stalin tijdens de Conferentie van Potsdam, stelde hij de conferentie uit tot na de eerste atoombomexplosie proef. Amerika was tijdens de Tweede Wereldoorlog bezig geweest met het ontwikkelen van een kernwapen. De proef vond plaats op 16 juli De explosie was gelukt en Amerika was dus in staat het meest destructieve wapen van dat moment te produceren. Hij kon dit eventueel gebruiken om dingen af te dwingen bij de Sovjets. Churchill was ook vervangen, namelijk door Clement Attlee, die de verkiezingen in Groot Brittannië had gewonnen. De Conferentie van Potsdam vond plaats van 17 juli tot 2 augustus 1945, na de capitulatie van Duitsland. Het speelde zich, zoals de naam doet vermoeden, af in Potsdam, een stad vlak bij Berlijn. Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 13

15 De conferentie van Potsdam v.l.n.r: Attlee, Truman en Stalin De afspraken Er was al besloten dat Duitsland verdeeld zou worden in 4 bezettingszones (evenals Oostenrijk) op de Conferentie van Jalta. Men maakte die beslissing definitief en bepaalde ook de grenzen in het Akkoord van Potsdam. Hieraan werd toegevoegd dat Berlijn en Wenen (hoofdsteden van Duitsland en Oostenrijk) een gelijksoortige verdeling zouden ondergaan. Dat Berlijn ook in vier zones werd verdeeld was een bijzondere beslissing. Berlijn lag namelijk midden in de Sovjet bezettingszone. Over de grenzen van Polen werd wederom niets besloten. De Polen wilden graag dat de rivieren de Oder en de Neisse werden aangehouden (de Oder Neissegrens) als westgrens, maar de Britten en Amerikanen waren het hier niet mee eens. Zoals de Sovjet Unie eerder had aangegeven wilden ze Duitsland herstelbetalingen laten doen om de verliezen in Rusland te herstellen. De Angelsaksische landen vonden dit een slecht idee, maar kwamen na lange onderhandelingen Rusland wat tegemoet. Besloten werd dat iedere bezetter het recht had om de nodige betalingen te halen in zijn eigen zone. De betalingen mochten worden gedaan in industriële goederen, eindproducten en arbeidskrachten. Voor Rusland werd de waarde van de herstelbetalingen op tien miljard dollar besloten. Hij mocht ook fabrieken in de Westerse bezettingszones ontmantelen om aan geld te komen. De geallieerden legden de Verklaring van Potsdam af, welke de voorwaarden van een Japanse overgave beschreef. Truman en Stalin wilden beide niet ingaan op de vredesvoorstellen van de Japanners. Stalin was officieel nog steeds neutraal, maar hij wilde een aantal gebieden op de Japanners veroveren (die hij in een oorlog in 1905 aan ze had verloren) voordat hij de oorlog zou Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 14

16 beëindigen. Truman had een atoombom ontwikkeld die hij graag wilde inzetten om indruk te maken op onder andere de Sovjets. Japan was een geschikt doelwit en daarom zag ook Truman geen nut in het beëindigen van de oorlog met Japan. Daarbij werd op de Conferentie van Potsdam besloten dat ze Duitsland zouden demilitariseren en denazificeren. De Denazificatie zou onder andere verlopen via de processen van Neurenberg, waar de oorlogsmisdadigers zouden worden berecht. Duitsers die in de door Duitsland veroverde gebieden woonden zouden worden gerepatrieerd, en de grenzen zouden hersteld worden. Alle onbesloten zaken zouden zo snel mogelijk worden beslist op een definitieve vredesconferentie. De westelijke geallieerden wilden bijvoorbeeld pas tijdens de definitieve vredesconferentie de voorlopige 'administratieve' Oder Neissegrens van Polen in een officiële grens omzetten. De bezettingszones in Duitlsand De bezettingszones in Berlijn Conclusie De Conferentie van Potsdam werd gezien als een dieptepunt in de samenwerking tussen de westerse geallieerden en de Sovjet Unie. Er werd vrijwel niets nieuws besloten en de sfeer was ernstig verslechterd. Wat betreft Duitsland werden er geen nieuwe dingen afgesproken, behalve de demilitariseren en denazificeren en de onderverdeling van Berlijn. Over andere zaken waren eerder al afspraken gemaakt, of er kon geen compromis worden gesloten. Er werd besloten resterende problemen op een vredesconferentie te bespreken, dit was eigenlijk een uitstel van executie. Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 15

17 Hoofdstuk 3 De splitsing van Duitsland Hoe en waarom vond de splitsing tussen Oost en West Duitsland plaats? Na de Tweede Wereldoorlog waren de Verenigde Staten het machtigste ter wereld. Ze hadden tijdens de oorlog nauwelijks schade opgelopen in vergelijking met anderen landen. Daarbij liepen ze voor op technologisch, militair en economisch gebied. Ze hadden op 6 augustus een atoombom op Hiroshima en op 9 augustus op Nagasaki (in Japan) geworpen. Daarmee hadden ze hun militaire en technologische voorsprong getoond aan de rest van de wereld. Naast de atoombommen hadden ze ook nog de sterkste luchtmacht en de sterkste zeemacht ter wereld. Economisch gezien was Amerika ook in het voordeel. Het BNP van de Amerikanen was in de oorlog zelf sterk gestegen. De Sovjet Unie was het slechtste uit de oorlog gekomen. Er waren veel doden, steden, dorpen spoorwegen en fabrieken door de Duitsers verwoest, de landbouwproductie was sterk afgenomen en meer dan vijfentwintig miljoen mensen waren dakloos geworden. Verslechterde verhoudingen en vervreemde vijandbeelden De relatie tussen de Verenigde Staten en de Sovjet Unie was er niet beter op geworden. De Amerikanen waren niet meer van plan in enig opzicht mee te werken met de Russen en wilden zich alleen focussen op de economische uitbreiding van Amerika. De Sovjets wilden zich vooral focussen op het economische herstel van de Sovjet Unie. Ze wilden dat onder andere bereiken door middel van de herstelbetalingen en een half beloofde lening van de Amerikanen die zes miljard dollar zou bedragen. Door de verslechterde relaties tussen de Russen en Amerikanen vonden er een aantal crisissen plaats, in Iran en in Turkije. De ruzies gingen in beide gevallen over grote plannen die de Russen met het land zou hebben, die voorkomen moesten worden door de Amerikanen. In Iran zouden de Sovjets alle olie onder hun controle willen. Wat betreft Turkije wilden de Russen een strategisch gelegen zeestraat verdedigen, waarvan met de Amerikanen was afgesproken dat het mocht. De westerse geallieerden verdachten de Sovjets er echter van de ze met die actie ook probeerden Turkije en misschien zelfs Griekenland in hun invloedssfeer te trekken. Deze laatste beschuldiging kwam vooral uit Britse hoek. De beschuldigingen zijn nooit bewezen. De Amerikanen gingen hun economische voorsprong als politiek hulpmiddel gebruiken. Rusland kreeg de lening van zes miljard niet en ook andere landen in Oost Europa kregen geen lening. Er was in de Verenigde Staten besloten dat alleen landen die een democratisch en kapitalistisch bestuur, die buiten de invloedssfeer van de Sovjet Unie vielen, van de Amerikaanse economie mee mochten profiteren. Voorbeelden van landen in Oost Europa die onverwacht geen lening kregen waren Polen en Tsjecho Slowakije. De Amerikanen verboden daarnaast Sovjet Unie om nog fabrieken in de westerse bezettingszones te ontmantelen, tegen de afspraak van Potsdam in. Deze economische maatregelen hadden een averechts effect. De bedoeling was geweest Stalin onder druk te zetten, maar zijn houding tegenover het Westen verstarde alleen. Dit verergerde de verhoudingen nog meer. Beide kampen, Oost en West, hadden een negatief en onrealistisch beeld van elkaar. Het beeld was gebaseerd op vooroordelen, verkeerde interpretaties en ervaringen uit de Tweede Wereldoorlog. Het westen dacht van het oosten dat zij als doel hadden het aanwakkeren van een communistische wereldrevolutie waardoor ze een einde wilden maken aan het kapitalisme en de vrijheid van het Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 16

18 westen. Dit was geen realistisch beeld. De Sovjet Unie was veel te druk met binnenlandse problemen om zich met het beïnvloeden van het buitenland bezig te houden. In het oosten dacht men op hun beurt dat de kapitalisten het communisme overal beoogde te beëindigen, en dat ze hun economische invloed over de hele wereld wilde verspreiden. De Trumandoctrine In de jaren 1945 en 1946 hadden de Sovjets Noord Korea en veel Oost Europese staten onder hun invloed. Daar waren ze van plan communistische regeringen te vormen. In West Europa namen in veel landen communistische partijen onderdeel uit van de regering. Deze partijen stonden (volgens de Amerikanen) sterk onder invloed van de Russen. Daarnaast braken in Turkije en Griekenland communistische opstanden uit. Deze drie oorzaken, samen met het negatieve beeld dat er in de Verenigde Staten heerste over de Sovjet Unie, resulteerden in de Trumandoctrine. Truman wilde voorkomen dat Turkije en Griekenland communistisch werden, en wilde daarom geld van Congres in Amerika los krijgen. Het Congres is een wetgevend orgaan in de Verenigde Staten, vergelijkbaar met de Staten Generaal in Nederland. Dit geld had als doel economische steun voor de Turken en Grieken. Daarmee zouden deze twee landen hun economie kunnen verbeteren, maar ook makkelijker onder Amerikaanse invloed vallen. Om het Congres te overtuigen sprak hij over het in bedwingen van het communisme door middel van het onderdrukken van iedere communistische aanval tegen de vrije wil. Het was eerst alleen de bedoeling om de Grieken en de Turken op deze manier te beïnvloeden. Dit veranderde echter. Later kregen ook Frankrijk en Italië geld, als de communistische partijen de regering zouden verlaten. Bestuur in de bezettingszones De afspraak was dat Duitsland door de vier bezetters via de Geallieerde Controleraad vanuit Berlijn centraal bestuurd zou worden. Deze afspraak werd niet nageleefd. Het was moeilijk overeenstemming te vinden tussen die vier bestuurders en vredesconferenties mislukten keer op keer. Daarnaast had elke bezetter eigen belangen voor zijn zone die ze belangrijker vonden dan de afspraken die er op de Conferentie van Potsdam gemaakt hadden. De Sovjet Unie schakelde belangrijke Duitse officieren uit en plunderde Oost Duitsland in verband met herstelbetalingen. In het oosten was dit extremer dan in West Duitsland. Dat kwam omdat de Sovjets niet meer in het Westen herstelbetalingen mochten werven. Ook begon Rusland met het begin van het opzetten van een nieuwe Duitse regering, waarmee dan een vredesverdrag zou kunnen worden gesloten. De Sovjets oefenden druk uit op bestaande communistische en socialistische partijen om samen een sterke partij te vormen. Dit werd de SED, Sozialistische Einheitspartei Deutschlands. Stalin wilde met deze regering geen gespleten Duitsland regeren. Zijn bedoeling was om Duitsland als geheel een onafhankelijke staat te laten vormen, onder invloed van alle vier de bezetters. Dit was vooral zodat hij gebruik zou kunnen maken van productieve industriegebieden in het westen, zoals het Ruhrgebied. De Fransen, Britten en Amerikanen toonden een grote gelijkenis in hun manier van regeren in het westen van Duitsland. Maar ze gingen, in tegenstelling tot de Russen, niet over op een extreme denazificatie van het oude bestuur van Duitsland en ze lieten de meeste industriegebieden intact. Dit deden ze om Duitsland economisch gezien zo zelfstandig mogelijk te houden. Ook streefden ze ernaar de Duitsers zelf goederen te laten exporteren en zelf hun voedselimport te laten financieren. Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 17

19 Daarom werden de Britse en Amerikaanse zones vanaf 1947 opengesteld voor import vanuit Groot Brittannië en de Verenigde Staten. Omdat de vredesconferenties maar bleven mislukken, opperden de Britten het idee een Oost Duitsland en een West Duitsland te vormen, met in West Duitsland de zones van Frankrijk, Amerika en Groot Brittannië. Na een mislukte conferentie in Moskou stemden de Amerikanen hiermee in. Deze splitsing zou niet vanzelf gaan, maar westerse geallieerden namen kleine stappen in de richting van een gespleten Duitsland. Marshallplan Na nog een mislukte conferentie bedacht Marshall, een Amerikaanse generaal, een plan om de landen in West Europa inclusief West Duitsland economisch te steunen. De landen moesten zelf met een gezamenlijk plan op de proppen komen voor de wederopbouw van West Europa. De Verenigde Staten zouden dit financieren. Marshall dacht dat op deze manier het communisme in Europa kon worden geremd. Als in West Europa de hulp eenmaal zou werken, zou het in ieder geval indruk maken op de landen in Oost Europa, en ze uit de Sovjet invloedssfeer rukken, beredeneerde hij. Omdat West Duitsland ook hulp zou krijgen, zouden zij een economische voorsprong op het Oosten krijgen. De Amerikanen vertrouwden erop dat door het Marshallplan West Europa ook zelfstandiger zou worden. Ze zouden economisch en politiek verbeteren, maar toch trouw blijven aan de Verenigde Staten. Zij zouden dan ook een groter deel van hun eigen defensie kunnen betalen, zodat de Verenigde Staten daarop zouden kunnen besparen. Ook werd West Europa en de kolonies die daaraan verbonden zaten, een enorme afzetmarkt voor de Amerikanen. Bij acceptatie van de Marshallhulp mocht het land handel met Amerika namelijk niet weigeren. Hoewel de Sovjet Unie en andere Oost Europese landen officieel ook het aanbod kregen deel te nemen aan de Marshallhulp, was dit eigenlijk niet de bedoeling. Truman zou in Amerika geen geld krijgen als hij het ook zou uitgeven aan Oost Europa. Het was meer bedoeld als propaganda in eigen land. Truman wilde de Sovjets negatief neerzetten. Als de Oost Europeanen de hulp zouden weigeren, zou dat een negatief en star beeld van ze opwekken. Molotov was in eerste instantie positief over het plan, maar van Stalin mocht de Sovjet Unie niet deelnemen. Molotov luisterde in eerste instantie naar Stalin, maar organiseerde uiteindelijk toch onderhandelingen met de Verenigde Staten voor een eventuele lening. Uiteindelijk kwam Stalin er via spionage achter dat het Marshallplan alleen bedoeld was om West Duitsland te scheiden van de Sovjet Unie. Toen Stalin dat wist, ontsloeg hij Molotov. Polen, Joegoslavië en Tsjecho Slowakije wilden ook deelnemen aan het Marshallplan. Stalin verbood het ze echter en ook zij weigerden hierdoor. Nadat alle landen in Oost Europa hadden geweigerd kwam het geld naar Europa toe. De economie van West Duitsland, en met name West Berlijn namen sterk toe onder invloed van de Marshallhulp. Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 18

20 Het Marshallplan in uitvoering in West Berlijn Grondwet en economische eenheid Van februari tot juni 1948 werd de Zes Mogendheden Conferentie georganiseerd, met als deelnemers Frankrijk, Groot Brittannië de Verenigde Staten, België, Nederland en Luxemburg. Dit was een conferentie in Londen waar werd besloten over de oprichting van West Duitsland als apart land. Er werd gesproken over een aparte grondwet voor West Duitsland en de Frankfurter Dokumente werden geschreven. De Frankfurter Dokumente waren documenten aan de ministerpresident en twee burgemeesters van de west Duitse zones. Er werd in gevraagd of zij een Duitse grondwet wilden schrijven. Ook stonden er een aantal aanbevelingen en richtlijnen in over hoe de grondwet zou moeten zijn. Stalin was boos over deze conferentie. Als reactie stapte hij uit de Geallieerde Controleraad. Op 18 juni 1948 besloten de westerse geallieerden hun drie zones op economisch vlak ook samen te voegen. Daarnaast besloten ze tot de munthervorming. In de drie gebieden werd een nieuwe munteenheid ingevoerd: de D mark. Als reactie daarop besloot Stalin in Oost Duitsland ook een aparte munteenheid in te voeren, de Oost Duitse mark. Dit doet hij op 23 juni. Op 24 juni word de D mark ook in West Berlijn ingevoerd. Blokkade van West Berlijn De Sovjets zagen de invoering van de D mark als een schending van het Potsdam Akkoord. Ze waren vooral boos over de invoering van de mark in West Berlijn. Ze waren al langer geïrriteerd over het feit dat West Berlijn in kapitalistische handen was. Het was geen goede propaganda voor het communisme, dat het welvarende West Berlijn midden in de Sovjetzone van Duitsland lag. Als reactie op de munthervorming in Berlijn liet Stalin diezelfde dag nog alle toegangswegen van West Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 19

21 Duitsland naar West Berlijn sluiten, inclusief waterwegen. West Berlijn was dus een afgesloten eiland geworden midden in Oost Duitsland. Voor Truman was Berlijn geen oorlog waard en hij probeerde een geweldloze oplossing te vinden. De westerse geallieerden sloegen uiteindelijk terug door middel van de luchtbrug tussen West Duitsland en West Berlijn. Iedere dag werden per vliegtuig meer dan ton aan voorraden naar West Berlijn vervoerd. De Blokkade van West Berlijn stopte op 12 mei Tijdens deze Blokkade zijn er vluchten geweest om West Berlijn van goederen te voorzien. 1 De luchtbrug werd al snel een teken voor het starre doorzettingsvermogen van de westerse mogendheden en een symbool voor wat men de strijd voor vrijheid noemde. Oprichting BRD De Blokkade van West Berlijn had voor Stalin niet het gewenste effect. Hij hoopte dat hij nadat hij het zou opgeven er een handel tussen de twee Duitslanden zou kunnen komen. Bovendien hoopte hij dat de Blokkade de oprichting van West Duitsland als onafhankelijke staat zou voorkomen en de kapitalistische invloed op Berlijn zou verminderen. Dit mislukte. Tijdens de Blokkade werd Berlijn opgesplitst in Oost en West, en West Berlijn krijg een apart bestuur. De bezetters spraken met de bewoners af dat ze zo lang als nodig was in West Berlijn zouden blijven. Hun reputatie veranderde hierdoor. Ze werden nu gezien als bevrijders, in plaats van als bezetters. West Berlijn werd de belangrijkste locatie voor spionage en propaganda van de westerse mogendheden. De Blokkade had dus het tegenovergestelde effect van wat Stalin gehoopt had. Ondertussen was een verkozen vergadering begonnen met het schrijven van de grondwet voor West Duitsland. De nieuwe grondwet was af op 8 mei 1949, en ging op 23 mei 1949 in werking. Vanaf toen was West Duitsland de Bondsrepubliek Duitsland, ook wel de BRD. Het land had echter nog niet volledige onafhankelijkheid. De buitenlandse politiek en handel, de binnenlandse veiligheid en de defensie werden geregeld door de buitenlandse bezetters. Als reactie richtte Stalin de DDR op, de Duits Democratische Republiek. De oprichting was niet helemaal naar Stalins zin, maar hij besefte dat het de enige mogelijkheid was. De DDR werd bestuurd door de lokale Communistische leiders. 1 C.V. Lafeber Hoe korter de reikwijdte, des te doder de Duitsers. Duitsland en de Koude Oorlog, Tess van Melick Sara van Assen 6 atheneum 20