Overzicht artikelen Topsectoren uit FOM expres. Uit FOM Expres oktober Kabinet stelt Topteams samen om economie te versterken

Transcriptie

1 Overzicht artikelen Topsectoren uit FOM expres Uit FOM Expres oktober 2011 Kabinet stelt Topteams samen om economie te versterken Begin dit jaar heeft minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie (EL&I) besloten om samen met ondernemers en onderzoekers negen cruciale 'topsectoren' van onze economie gericht te versterken. De topsectoren waarvoor de fysica het meest kan betekenen zijn Energie en High Tech Systemen & Materialen. Ook zijn er enkele raakvlakken met Chemie, Life Sciences en Water. Van elke topsector is een speciaal 'Topteam' samengesteld, met daarin een boegbeeld uit de sector, een wetenschapper, een topambtenaar en een innovatieve MKB'er (midden- en kleinbedrijf). De teams maken onderdeel uit van het nieuwe bedrijfslevenbeleid, waarin ondernemers en onderzoekers zelf aan het stuur worden gezet. De Topteams geven aan welke doelen ze zichzelf stellen en hoe de overheid de negen topsectoren kan faciliteren, zodat ze concurrerend blijven op de wereldmarkt. Meer dan voorheen wordt er gekeken naar zaken als het fundamentele onderzoek dat nodig is om technologische doorbraken te forceren, overbodige regels, benodigde infrastructuur, knelpunten in het vakonderwijs en hoe er in de sectoren gezorgd kan worden voor meer snelle groeiers en starters. Gezamenlijk advies van de Topteams De verschillende Topteams hebben medio juni gezamenlijk een advies aan de minister uitgebracht over de ambities en de benodigde acties voor de sectoren. Daarin wijzen de Topteams op de inhoudelijke raak vlakken tussen de topsectoren die grote kansen bieden voor innovatie en groei, zoals de biobased-economy, ICT en nanotechnologie. Bedrijfsleven,

2 overheid en kennisinstellingen worden opgeroepen om op de thema's de handen krachtig ineen te slaan op basis van een drietal elementaire voorwaarden: 1. de vraag van het bedrijfsleven moet leidend zijn; 2. de overheid moet daar op een samenhangende wijze met duidelijke regie op inspelen; 3. er moet geïnvesteerd worden in een vruchtbare langjarige samenwerking tussen publieke en private partijen. Verder wordt een groot punt gemaakt van het onderwijs, de opleiding van mensen met een technische/bèta achtergrond in het bijzonder. Voor onderzoek en innovatie moet er per topsector een roadmap komen waarvoor de regering langjarige financiële commitments moet aangaan. Er moet één loket komen dat de bijdragen uit de diverse publieke partijen (o.a. NWO) coördineert. Verder voeren de topteams gezamenlijk een pleidooi voor meer ondernemerschap en fi scale maatregelen om bedrijven te stimuleren zelf meer aan R&D te doen en meer R&D bij publieke partijen uit te besteden ofwel mede te financieren. Regie en uitvoering beleid Op Prinsjesdag (20 september jl.) heeft de regering een nieuw bedrijfslevenbeleid uitgebracht, waarin duidelijk is gemaakt wat zij van de adviezen, die in juni zijn uitgebracht, vindt en wat ermee gaat gebeuren. NWO gaat op basis van haar missie en strategie een significante bijdrage leveren aan de regie en uitvoering van het topsectorenbeleid. Binnen de financieringsvormen van NWO en bij de onderzoeksprogramma's van de NWO-instituten (waaronder FOM), gaat zij meer nadruk leggen op de aansluiting met de topsectoren. Wat hiervan de consequenties zijn voor de bedrijfsvoering van FOM is op dit moment nog niet duidelijk. Veel hangt ook af van de bereidheid van het bedrijfsleven om aan de gewenste veranderingen financieel bij te dragen. Dat zal nog moeten blijken. De volgende negen topsectoren zijn samengesteld: 1 Tuinbouw 2 Creatieve industrie 3 Agrofood 4 High Tech 5 Energie 6 Logistiek 7 Life Sciences 8 Chemie 9 Water

3 Uit FOM Expres december 2011 Update over de topsectoren In de FOM expres van oktober berichtten we al over de negen cruciale 'topsectoren' die het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) heeft samengesteld en wat dit voor FOM betekent. In deze editie de huidige stand van zaken. De ontwikkeling van het topsectorenbeleid wordt de laatste maanden met kracht ter hand genomen: de minister van EL&I streeft ernaar dat er vóór eind december voor alle topsectoren zogenaamde 'innovatiecontracten' worden afgesloten, waarin industrie, kennisinstellingen en de overheid zich committeren aan een gezamenlijke invulling van de Topsectoragenda. Dit commitment dient ook financieel te zijn: zowel de bedrijven als NWO (met onder andere Technologiestichting STW en FOM), KNAW en TNO worden geacht expliciet aan te geven hoeveel ze in de voorliggende periode in het onderzoek zullen investeren.

4 Geen subsidies Een belangrijk onderdeel van het nieuwe beleid is dat de regering af wil van subsidies. Investeringen van het bedrijfsleven in eigen R&D en in onderzoek bij de kennisinstellingen wil de regering stimuleren via een belastingaftrek, de zogenaamde RDA-regelingen (RDA staat voor Research & Development Aftrek). FOM ziet hierin goede nieuwe kansen voor nieuwe dynamiek en om door middel van nieuwe Industrial Partnership Programmes het onderzoek aan de instituten en universiteiten in samenwerking met de bedrijven te stimuleren. Wel moeten dan de regels waaraan voldaan moet worden om gebruik te mogen maken van de RDA niet te beperkend zijn. De nadere uitleg van deze regels staat nog ter discussie mogelijk wordt ondertekening van het innovatiecontract een voorwaarde, ook is nog onder discussie of de regeling ook zal kunnen gelden voor contracten met één bedrijf. Topteams blijven De minister heeft inmiddels besloten dat de topteams bestaan. meeste topsectoren begint af te tekenen is dat onder de topteams zogenaamde regiegroepen komen, en dat er onder de regiegroepen nog weer zogenaamde Kennis- en Innovatietafels komen. Bij de topsector HTS&M (High Tech Systemen & Materialen), waarvan het topteam is blijven bestaan, is de structuur inmiddels duidelijk (er zijn 15 Kennis- en Innovatietafels) en er is al een begin gemaakt met het opstellen van de innovatiecontracten. Maar bij de topsector Energie, waarvan het nieuwe 'boegbeeld' (de voorzitter van het topteam) pas medio september bekend werd, is het proces nog veel minder ver. Bijdrage NWO en KNAW De minister van EL&I verlangt van NWO en KNAW samen dat zij in toenemende mate bijdragen aan de topsectoren, tot een bedrag dat oploopt tot 350 miljoen euro in Deze eis zal het onderzoekslandschap ongetwijfeld enorm veranderen. Bedenk, om dit in perspectief te plaatsen, dat het NWO-budget de komende jaren afneemt. Dat de bestedingsvrijheid afneemt, doordat de staatssecretaris een deel van het NWO-budget (oplopend tot 47 miljoen euro per jaar vanaf 2018) geoormerkt heeft voor een aantal specifieke posten. Dat OCW als randvoorwaarde oplegt dat voor de Vernieuwingsimpuls op jaarbasis 150 miljoen euro beschikbaar blijft, en dat uit het budget van NWO (en FOM) ook de vaste middelen van de instituten worden betaald (bij FOM heet dit de Missiebudgetten van de instituten). De eerste analyses van de consequenties binnen NWO, in nauwe samenspraak en stichtingen, geven aan dat als er geen extra investeringen in het onderzoek komen, er in de toekomst binnen de bètadisciplines zoals de natuurkunde en de chemie aanzienlijk minder ruimte zal zijn voor nieuwsgierigheidsgedreven en toepassingsgedreven fundamenteel onderzoek buiten de topsectoren. Onderzoek in andere disciplines die verder van de topsectoren af staan (niet alleen de maatschappij- en gedragswetenschappen en de geesteswetenschappen, maar bijvoorbeeld ook de wiskunde, astronomie en aardwetenschappen) zal over de volle breedte onder druk komen. FOM is nauw betrokken bij de discussies binnen NWO hoe in te spelen op het topsectorenbeleid. Onlangs heeft het Algemeen Bestuur van NWO besloten om drie nieuwe topsectorgeïnspireerde NWO-thema's te starten: Creatieve industrie, High tech systemen en materialen en Agro, food en tuinbouw. Deze worden toegevoegd aan de zes al bestaande onderzoeksthema's uit de strategie , waaronder Duurzame energie, Water en klimaat en Materialen: oplossingen voor schaarste. Onderdeel van het NWO-beleid is ook een sterke inzet van de instituten op de topsectoren. FOM zet erop in het topsectorenbeleid uit te voeren via de bestaande instrumenten; naast de missies voor de instituten zijn de Vrije FOM-programma's (deadline

5 eind februari) en de Industrial Partnership Programmes (indiening doorlopend) daarvoor het meest geschikt.

6 Uit FOM Expres april 2012 Update Topsectorenbeleid: Niet louter kommer en kwel, ook kansen De vorige edities van FOM expres bevatten een update over de ontwikkelingen rondom de topsectoren en wat dit voor het FOM-onderzoek betekent. We schetsten al dat de omgeving waarin FOM opereert sterk aan verandering onderhevig is: FES-middelen voor de kennisinfrastructuur verdwijnen en een substantieel deel van de publieke middelen voor Research & Development wordt in bepaalde topsectoren ingezet via vraagsturing door het bedrijfsleven. Deze ontwikkelingen beperken de speelruimte van FOM, maar bieden ook kansen. Wat is de huidige stand van zaken? Het Topsectorenbeleid impliceert voor een verschuiving van de financiering van vrij wetenschappelijk onderzoek naar investeringen in thema's die voor de industrie van belang zijn. FOM zet erop in het Topsectorenbeleid uit te voeren via de bestaande instrumenten; naast de missies voor de instituten zijn de FOM-programma's, in het bijzonder de Industrial Partnership Programmes en de nieuwe Strategieprogramma's, daarvoor het meest geschikt. Op 15 februari presenteerde NWO haar plannen voor een substantiële bijdrage aan het Topsectorenbeleid. De plannen omvatten een breed pakket aan activiteiten waarmee NWO de komende jaren de wetenschap koppelt aan de strategische onderzoeks- en innovatieagenda's die zijn opgesteld voor de negen topsectoren. Het totale pakket aan voorgestelde investeringsplannen voor omvat ruim M 225 miljoen aan NWO-middelen. Het FOM-aandeel hiervan is circa M 30 miljoen. Samen met honderden wetenschappers brachten vertegenwoordigers van

7 NWO en FOM hun deskundigheid in bij alle topteams. Dat fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, inclusief ongebonden nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek en de opleiding van excellente onderzoekers, een belangrijke pijler is voor duurzame economische groei, wordt door alle topteams onderschreven. Over de 2000 bladzijden tellende roadmaps heeft de afgelopen weken veel discussie plaatsgevonden. Nu is het tijd voor de uitvoering. Op 2 april tekende minister Verhagen van EL&I de innovatiecontracten. Bij het ter perse gaan van deze FOM expres was nog niet geheel duidelijk op welke manier de voorstellen van NWO opvolging krijgen. Op de websites van FOM en NWO vindt u steeds het laatste nieuws. De gevolgen voor FOM Het totaalbudget van NWO loopt terug van meer dan MM 700 in 2011 tot rond de MM 550 in Dit blijft voor FOM niet zonder consequenties. In 2013 is het budget al structureel MM 2,5 per jaar lager. Bij ongewijzigd beleid moet gevreesd worden dat deze korting in de komende jaren weleens zou kunnen oplopen. Duidelijk is dat aan drastische ingrepen in de FOM-begroting c.q. de uitvoering van het vigerende Strategisch plan niet te ontkomen valt. De Raad van Bestuur treft voorbereidingen voor zorgvuldige besluitvorming in het najaar. Een bijzondere complicatie is dat er niet alleen substantieel minder geld beschikbaar komt, maar dat dit onder invloed van het Topsectorenbeleid van de regering ook structureel anders besteed moet worden. In 2016 moet een groot deel van het NWO-budget (MM 275 per jaar) worden ingezet op basis van vraagsturing vanuit het bedrijfsleven. De missie van FOM blijft uiteraard fundamenteel onderzoek, maar een inperking van de ruimte voor 'curiosity driven' werk ten gunste van 'use inspired' research lijkt onontkoombaar. De nieuwe benadering hoeft niet louter kommer en kwel te zijn, zij biedt voor de fysica ook mogelijkheden: De pleidooien zwellen aan om bij NWO een substantiële budgetverschuiving ten gunste van de bèta- en technische wetenschappen aan te brengen (ook binnen de Vernieuwingsimpuls waar de fysica nogal stiefmoederlijk bedeeld is); bedenk hierbij ook dat uit eerdere NOWT-rapporten telkenmale gebleken is dat binnen de Nederlandse onderzoeksportfolio de bètadisciplines kleiner van omvang zijn dan in het buitenland. Een grotere bereikbaarheid van private middelen getriggerd door de RDA+ regeling. Er hebben de afgelopen maanden diverse modellen de revue gepasseerd; de huidige lijn lijkt te zijn de RDA+ toeslag via de Topconsortia Kennis en Innovatie (TKI's) te laten lopen. Het gevaar hiervan is wel dat de directe prikkel voor het bedrijfsleven, om meer te investeren in onderzoek aan de kennisinstellingen, lager is. Hopelijk kan daar bij de uitwerking nog iets tegen gedaan worden. Nieuwe initiatieven Met Shell werkt FOM aan een groot programma op het gebied van computational science, terwijl ook de door FOM getrokken activiteiten binnen het NWO-thema Duurzame Energie (Solar fuels en Smart Energy Systems) mede daardoor een flinke boost krijgen. Verder participeert FOM in een grote HTSM-call met STW als voortrekker. Met ALW vindt samenwerking plaats op het gebied van Water en Agro Food. Met de op 2 april door minister Verhagen, de boegbeelden van de topsectoren en de voorzitter van TNO, NWO en KNAW getekende innovatiecontracten is, in eerste instantie zonder al te grote budgettaire ingrepen, het laaghangende fruit geplukt. Voor veel ideeën uit de innovatiecontracten is nadere discussie nodig, plus uitwerking en afspraken tussen publieke en private partijen, voordat een verantwoorde uitvoering op het vereiste wetenschappelijke niveau kan plaatsvinden. Dan loopt de financiële teller uiteraard verder op. In de volgende ronde kunnen ook nieuwe

8 onderwerpen worden ingebracht. Het blijft wenselijk aan de kennis- en innovatietafels meer evenwicht te creëren in de diverse delegaties uit de publieke en private sector. Vraagsturing kan niet zonder een goede dialoog met degenen die de vraag moeten beantwoorden, vindt FOM.

9 Uit FOM Expres juni 2012 Kennisinstellingen pleiten voor meer fundamenteel onderzoek De vorige edities van FOM expres bevatten een update over de ontwikkelingen rondom de topsectoren en wat dit voor het FOM-onderzoek betekent. Met de val van het kabinet en een nieuwe regering op komst is een nieuwe situatie aan de orde. Op dit moment heeft FOM te maken met de implementatie van het topsectorenbeleid. Waar de fysica met de veranderingen uit zal komen is moeilijk te zeggen. De toestroom van middelen wordt enerzijds ongewisser, anderzijds zijn er ook nieuwe kansen. De vorige edities van FOM expres bevatten een update over de ontwikkelingen rondom de topsectoren en wat dit voor het FOM-onderzoek betekent. Met de val van het kabinet en een nieuwe regering op komst is een nieuwe situatie aan de orde. Op dit moment heeft FOM te maken met de implementatie van het topsectorenbeleid. Waar de fysica met de veranderingen uit zal komen is moeilijk te zeggen. De toestroom van middelen wordt enerzijds ongewisser, anderzijds zijn er ook nieuwe kansen. De inzet van het topsectorenbeleid spoort op zich goed met de inzet van FOM, zoals verwoord in het Strategisch Plan 'Topfysica midden in de wereld', om de samenwerking met het bedrijfsleven en de Grote Technologische Instituten te versterken. De FOM-instituten hebben de afgelopen jaren in dit opzicht grote slagen gemaakt en de omvorming van het FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen tot DIFFER is mede ingegeven door het beleid om physics for society te versterken. Ook aan de universiteiten ziet FOM sterk groeiende belangstelling voor de valorisatieprojecten. FOM zal ook haar startupbeleid nieuwe impulsen geven. Het topsectorenbeleid heeft ontegenzeggelijk veel nieuwe

10 contacten en samenwerkingsverbanden gecreëerd. Naast de positieve elementen en nieuwe mogelijkheden dreigt de complexiteit van het wetenschapssysteem sterk toe te nemen en is een aantal mogelijkheden om de dynamiek te bevorderen tot nu toe onderbelicht gebleven. Ook is er door de gelijktijdige bezuinigingen weinig ruimte om het beleid krachtig te ondersteunen, zonder dat dit ten koste gaat van het nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek in de onderzoeksportfolio van FOM. De inzet van FOM is daarom om met andere partners het wetenschapssysteem dezelfde combinatie van wetenschappelijke excellentie en innovatieve dynamiek te geven als die in de omgeving van instellingen als MIT en Stanford. Nieuwe verkiezingen Door de val van het kabinet en de eurocrisis is een nieuwe politieke realiteit ontstaan. Grosso modo zijn alle betrokkenen het erover eens dat het verstandig is het topsectorenbeleid nu door te zetten en de initiatieven uit de innovatiecontracten en proposities volgens plan uit te voeren, mits er ruimte is voor aanpassingen en er (bescheiden) extra middelen beschikbaar komen om het beleid uit te voeren. De kennisinstellingen dragen inmiddels ook gezamenlijk deze lijn uit naar de politieke partijen toe. Op 4 mei hebben de kennisorganisaties NWO, KNAW, TNO, VSNU, HBO-Raad en AcTI-nl een gezamenlijke brief gestuurd naar de verkiezingsprogrammacommissies van de politieke partijen. Ze pleiten voor continuïteit in wetenschaps- en innovatiebeleid, met een aantal aanvullingen en wijzigingen die recht doen aan de ambitie om Nederland terug te brengen in de top vijf van kenniseconomieën. De verschillende signalen lijken inmiddels opgepikt te worden in de eerste verkiezingsprogramma's die beschikbaar komen: zo pleit het CDA voor extra investeringen in fundamenteel onderzoek en de PvdA voor opleiding van meer bètakenniswerkers. De VVD legt de nadruk op het samenspel tussen kennisinstellingen en het bedrijfsleven en wil innovatie zelfs onderbrengen bij een nieuw ministerie voor onderwijs, wetenschap en innovatie. D66 wil centres of excellence verder versterken en nieuwe wetenschappelijke inzichten in de praktijk (valorisatie) uitbouwen. Nederland moet zich concentreren op een selectief aantal innovatiegebieden die vanuit economische en duurzaamheidsoptiek kansrijk zijn, stelt de ChristenUnie. Hoofd Onderzoekbeleid van FOM drs. Hendrik van Vuren is uiteraard geïnteresseerd in de verkiezingsuitslag, de kabinetsformatie en de nieuwe accenten in het wetenschaps- en technologiebeleid, maar neemt bepaald geen afwachtende houding aan: We zijn in het kader van het topsectorenbeleid in gesprek met vele partijen uit de wetenschap, de technologie en het bedrijfsleven. Dit belooft een aantal samenwerkingsprogramma's op te leveren. We moeten het momentum nu vasthouden en tot zaken komen.

11 Uit FOM Expres september 2012 Schone productie van brandstoffen: nieuw onderzoeksprogramma in de maak In het najaar van 2011 en het voorjaar van 2012 is door FOM en het gebied Chemische Wetenschappen (CW) via het NWO-thema Duurzame Energie de ontwikkeling ingezet van een multidisciplinair nationaal wetenschappelijk programma op het gebied van schone productie van brandstoffen uit water en koolstofdioxide. Dit onderzoeksprogramma moet het Nederlandse solar fuels onderzoeksveld, dat van grote innovatieve waarde voor de samenleving kan zijn, verder versterken. Het programma zal onderzoekers onder meer in staat stellen effectiever in te spelen op vragen uit de industrie (topsectoren) en beter aan te sluiten bij de stormachtige ontwikkelingen internationaal. De ontwikkeling van dit programma gebeurt in afstemming met het Topconsortium voor Kennis en Innovatie (TKI) Gas/Power2gas, dat onderdeel is van de Topsector Energie. Onderzoekers en industriële en technologische partners uit chemische, fysische en technische disciplines, zullen de krachten bundelen en gezamenlijk een onderzoekskader ontwikkelen, voor 10 tot 25 projecten. Daarbij zal het programma bijdragen aan een versteviging van de infrastructuur van de nieuwe onderzoekslijnen van FOM-instituut DIFFER. De looptijd van het voorgestelde programma is zes jaar met een totaal beoogd budget van 10 miljoen euro. NWO, FOM en industriële partners Shell en Alliander brengen dit budget samen op. DIFFER zal het programma coördineren. Voor de totstandkoming van het programma wordt een zogenaamde jointprogramming-aanpak gevolgd. Een schrijfcommissie stelt een concept thematekst op rondom de vier subthema's 1) Out of equilibrium processing, 2) Process and reactor development for the downstream synthesis of fuels or chemicals, 3) Smart matrices for CO2 neutral production of solar fuels, 4) Photocatalytic approaches for CO2 neutral fuels: functional inorganic semiconductor. Vervolgens toetsen onderzoekers en stakeholders uit 'het veld' deze teksten. Tijdens een workshop op 27 november 2012 komen onderzoekers samen met stakeholders om het onderzoekskader van het programma te structureren en de leidende subthema's met concrete doelstellingen te definiëren. Dit onderzoekskader en de subthema's vormen daarna samen de basis voor een call for proposals die naar verwachting begin 2013 open gaat.

12 Uit FOM Expres september 2012 Topsector High Tech Systems & Materials vindt onderdak bij FOM FOM's IPP-programmacoördinator dr. Pieter de Witte is benoemd tot lid van de directie van het Topconsortium voor Kennis en Innovatie (TKI) voor de Topsector High Tech Systems & Materials (HTSM). FOM gaat dit TKI-bureau ook 'hosten'. De Witte is nu vooral actief als kwartiermaker van het nieuwe bureau, dat vermoedelijk i n de loop van het najaar definitief van start zal gaan. Het TKI-bureau ondersteunt de directie van het HTSM TKI en verzorgt het TKI-secretariaat. De hoofdtaken zijn 1) uitvoering van de TKI toeslag, 2) administratie, 3) communicatie, 4) internationale relaties en 5) loket voor het MKB. De taken van het bureau worden zoveel mogelijk belegd via direct gelieerde organisaties (FOM, STW, TNO, NLR, FME, Syntens). Uitvoering verloopt via deeltijd detachering bij het TKI van alle benoemde personen uit deze organisaties. Een effectieve samenwerking is daarbij zeer belangrijk. De dagelijkse leiding van het team ligt bij De Witte, die als plaatsvervangend directeur gedetacheerd is vanuit FOM.

13 Uit FOM Expres december 2012

14 Nieuw financieel perspectief voor de wetenschap Bezuinigingen Topsectoren In de afgelopen edities van de FOM expres heeft u telkens een update gekregen over de financiële ontwikkelingen bij FOM en de topsectoren. In deze editie gaan we in op de laatste stand van zaken. Financieel perspectief De financiële perspectieven van FOM zijn momenteel niet zo goed. Bij een ongewijzigd beleid moet gevreesd worden dat het FOM-budget de komende jaren met ongeveer 10% zal teruglopen. Daarbij komt nog dat FOM al een drietal jaren geen loon en prijscompensatie heeft ontvangen. Bovenop de bezuinigingen komt dus nog eens een afname van de koopkracht van de FOM-euro's van rond de 2% per jaar. De combinatie van afnemende investeringen in onderzoek en het uitblijven van loon- en prijscompensatie zal er toe te leiden dat de koopkracht van FOM op het gebied van onderzoek rond 2015/2016 ongeveer 20% minder zal zijn dan in Het Uitvoerend Bestuur van FOM heeft zich de afgelopen maanden dan ook intensief beraden op de ingrijpende maatregelen die nodig zijn om op dit sombere meerjarenperspectief in te spelen. Er zijn gelukkig tekenen die hoop geven dat het tij begint te keren in Den Haag en dat de ergste bezuinigingen op langere termijn afgewend zullen worden. In de programma's van verschillende politieke partijen stonden al voornemens voor extra investeringen in fundamenteel onderzoek. Bovendien hebben de kennisinstellingen met de werkgeversvertegenwoordigers VNO-NCW en MKB-Nederland een week voor de verkiezingen een gezamenlijk Manifest ondertekend, waarin de politiek werd opgeroepen extra te investeren in wetenschappelijk onderzoek. In het regeerakkoord dat op 29 oktober gepubliceerd werd, schrijven de politieke partijen VVD en PvdA letterlijk: Er komt 150 miljoen extra beschikbaar voor versterking van het fundamenteel onderzoek, waarvan 50 miljoen door herprioritering. Een substantieel deel zetten we in om te kunnen meedingen voor extra middelen uit het Europese onderzoeksprogramma Horizon Bekend moet nog worden wanneer het accres beschikbaar komt, hoe dit geld ingezet zal worden en welke invulling er aan het begrip 'herprioritering' gegeven zal worden. Omdat het nieuwe kabinet er tegelijkertijd aan vast houdt dat NWO 275 miljoen euro bijdraagt aan de topsectoren zal de druk op de bètagebieden om bij te dragen aan de topsectoren onverminderd hoog blijven. Overigens verdubbelt de nieuwe regering ook het budget voor de TKI-toeslag (TKI: Topconsortium voor Kennis en Innovatie), als extra stimulans voor de bedrijven om nog meer in publiek-private samenwerking te investeren. Het zal nog een aantal maanden duren voor het financiële langetermijnperspectief van FOM duidelijk wordt. In de bestuursvergadering van 30 oktober jl. heeft de Raad van Bestuur van FOM ingestemd met de voorstellen van het Uitvoerend Bestuur over de verwerking van de bezuinigingen die in 2012 en 2013 op FOM afkomen. FOM is in die jaren structureel 2,1 miljoen euro per jaar gekort op het 'stuurbare deel' van de FOM-begroting van ongeveer 60 miljoen euro. De bezuinigingen worden onder andere als volgt verwerkt. De voorgenomen Cross-Disciplinary Programmes worden niet uitgerold en het budget van de Vrije FOM-programma's zal verkleind worden. Daarnaast zal op de FOM-Projectruimte structureel bezuinigd worden door een andere opzet te hanteren. Besluitend zullen budgetten van de drie FOM-instituten fors teruglopen door het sterk afnemen van de incidentele NWO-middelen. FOM zal proberen de instituten enigszins te ontzien in de verwerking van de eerste bezuinigingsronden.

15 Topsectoren Afgelopen zomer zijn er 19 Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI's) opgericht. In een TKI bundelen overheid, bedrijfsleven en onderzoekinstellingen hun krachten, met het doel publiek-private samenwerking te bevorderen. Smeerolie voor deze samenwerking wordt door het ministerie van EL&I verstrekt in de vorm van een TKI-toeslag. De TKI-toeslag bedraagt 25% over de cash bijdragen van bedrijven aan onderzoeksorganisaties zoals onder andere NWO, FOM, STW, TNO en ECN binnen een TKI. De TKI-toeslag wordt door de TKI's zelf aangevraagd en aan nieuw publiek-privaat onderzoek besteed. De aanvragen (inclusief bestedingsplan) moesten door de TKI's voor 1 december 2012 bij Agentschap NL ingediend worden. De afgelopen maanden hebben de meeste topsectoren hun energie vooral gericht op het oprichten van deze TKI's, en is in de meeste TKI's hard gewerkt aan de aanvraag van de TKI-toeslag. FOM zet zich in om de koppeling tussen de programma's (bijvoorbeeld de Industrial Partnership Programmes) en de besteding van de toeslag zo sterk mogelijk te maken, opdat de prikkel voor bedrijven om in IPP's te investeren zo sterk mogelijk is. In het geval van het Computational Sciences programma met Shell (zie pagina 2) zijn hierover al goede afspraken gemaakt. Voor de Topsector HTSM (High Tech Systems and Materials) is de uitvoering van het TKI-bureau bij FOM belegd. De dagelijkse leiding van het TKI HTSM offi ce berust bij programmacoördinator dr. Pieter de Witte, die tot voor kort werkzaam was op het IPP-bureau van FOM. Onlangs is FOM-programmacoördinator dr. Jasper Reijnders begonnen als de kennissecretaris van het Topteam Energie.

16 Uit FOM expres december 2012

17 Veel animo voor eerste Call Topsector High Tech Systemen en Materialen De call die de Topsector High Tech Systemen en Materialen (HTSM) op 1 juni van dit jaar opende heeft 74 voorstellen opgeleverd, voor een totaal aangevraagd bedrag van 36,4 miljoen euro. In dat bedrag zitten toezeggingen van deelnemende bedrijven voor een totaalbedrag van 14,3 miljoen euro (7,8 miljoen euro in cash en 6,5 miljoen euro in natura). FOM, Technologiestichting STW, NWO en ZonMw hebben samen een budget van 11,9 miljoen euro voor de call beschikbaar gesteld. Daarmee kan maximaal ongeveer de helft van de aanvragen gehonoreerd worden, mits van voldoende kwaliteit. Naar verwachting is de beoordelingsprocedure vóór de Kerst afgerond en moet bekend zijn welke projecten worden goedgekeurd. NWO investeert in Nieuwe Chemische Innovaties binnen Topsector Chemie NWO investeert 16 miljoen euro in Nieuwe Chemische Innovaties, binnen het door NWO opgerichte Topconsortium voor Kennis en Innovatie Nieuwe Chemische Innovaties (TKI NCI). Ook FOM draagt hier aan bij. Het bedrijfsleven wordt gevraagd 10 miljoen euro matching aan dat bedrag toe te voegen. De investering is onderdeel van de bijdrage van NWO aan de Topsector Chemie. Consortia van universitaire onderzoekers en bedrijven konden vanaf 1 november hun voorstellen voor onderzoeksprojecten indienen bij het TKI NCI. Er zijn verschillende financieringsvormen, afhankelijk van het type samenwerkingsverband. De looptijd van de projecten bedraagt vier tot vijf jaar.

18 Uit FOM expres april 2013 Update topsectoren In deze rubriek vindt u een update over FOM en de topsectoren, verdeeld over verschillende kaders. Kabinet verdeelt extra investeringen in onderzoek via NWO In februari 2013 werd bekend dat het kabinet een aantal maatregelen heeft aangekondigd die er voor zorgen dat het structurele NWO-budget in de komende jaren ongeveer op peil wordt gehouden. Het kabinet zal de in het regeerakkoord aangekondigde extra 100 miljoen euro voor fundamenteel onderzoek per jaar namelijk via NWO inzetten. Dit biedt ruimte voor verdere versterking van samenwerking tussen excellente onderzoekers en ambitieuze ondernemers om aan de hand van strategische kennisthema's te werken aan groei van welvaart en welzijn in de toekomst. Het kabinet bouwt met deze maatregelen voort op het gezamenlijk manifest van kennisorganisaties en het georganiseerd bedrijfsleven uit september Daarin werd gepleit voor structurele investeringen in onderzoek en innovatie om aansluiting te houden met de top vijf kenniseconomieën van de wereld. De extra investering van 100 miljoen euro voor onderzoek, die komt van het ministerie van OCW, start met 25 miljoen euro in 2014 en loopt via 75 miljoen euro in 2015, 2016 en 2017 op tot 100 miljoen euro vanaf Daarnaast is het kabinet voornemens eenmalig 50 miljoen euro van de jaarlijkse extra middelen voor de TKI's (Topconsortium voor Kennis en Innovatie) in te zetten voor privaat-publieke samenwerking op het terrein van fundamenteel onderzoek via NWO. FOM ontvangt TKI-toeslagen Eind februari is bekend gemaakt dat het TKI van de Topsector High Tech Systemen en Materialen (HTSM) een TKI-toeslag heeft toegekend aan de Stichting FOM van euro. Eind november hebben verschillende kennisorganisaties zoals FOM, STW, universiteiten en TNO een verzoek ingediend om een TKI-toeslag te ontvangen. In een TKI bundelen overheid, bedrijfsleven en onderzoeksinstellingen hun krachten, met het doel publiekprivate samenwerking te bevorderen. Het ministerie van Economische Zaken verstrekt de smeerolie voor deze samenwerking in de vorm van een TKI-toeslag. De TKI-toeslag bedraagt 25% over de cash bijdragen van bedrijven aan samenwerkingen met organisaties zoals universiteiten, NWO, FOM, STW, TNO en ECN. FOM zal de toegekende TKI-toeslag inzetten voor nieuwe onderzoeksactiviteiten binnen deze sector en in ieder geval ten goede laten komen aan nieuw onderzoek met bedrijven die de grondslag hebben opgebracht. De toeslag vloeit bijvoorbeeld terug naar promotie- of postdocprojecten of valorisatieprojecten. FOM zet zich in om de koppeling tussen de programma's (bijvoorbeeld de Industrial Partnership Programmes) en de besteding van de toeslag zo sterk mogelijk te maken, zodat de prikkel voor bedrijven om in deze programma's te investeren zo sterk mogelijk is. Ook bij andere topsectoren heeft FOM een verzoek ingediend om een TKI-toeslag te ontvangen. Vanuit de Topsector Energie heeft FOM een toeslag van euro toegekend gekregen; dit bedrag is gegenereerd door en zal ingezet worden voor het programma van Shell, NWO en FOM 'Computational sciences for energy research'.

19 Topsectorenbeleid NWO, waar FOM deel van uitmaakt, zal dit voorjaar een rapport opstellen met daarin hun bijdrage aan het topsectorenbeleid in de periode FOM levert aan deze 'NWOpropositie' een belangrijke bijdrage. Zo zal FOM bij NWO aangeven welke middelen er in de FOM-begroting voor die periode al aan de topsectoren zijn toegekend en hoeveel nieuwe initiatieven FOM kan opstarten. En natuurlijk ook welke plannen FOM heeft voor de besteding van het NWO-accres van 100 miljoen euro. Zie Tabel 1. HTSM verdeelt 19 miljoen euro over 32 projectvoorstellen In juni vorig jaar schreef de Topsector HTSM een call for proposals uit. Van de 73 ingediende voorstellen zijn in december 32 projectvoorstellen gehonoreerd voor een totaalbedrag van 19 miljoen euro. Technologiestichting STW, NWO, FOM en ZonMw dragen 11,4 miljoen euro bij. Het hightech bedrijfsleven legt 7,5 miljoen euro in waarvan 4 miljoen euro cash, 40% van de totale projectkosten. De call werd georganiseerd door Technologiestichting STW, samen met de Stichting FOM en ZonMw. Van de 32 projecten zal FOM vier natuurkundeprojecten uitvoeren. Alle projecten passen in een van de vijftien HTSM-roadmaps. Advanced Instrumentation: roadmap in ontwikkeling binnen Topsector HTSM Binnen de Topsector HTSM worden topwetenschap en hightech industrie bij elkaar gebracht om nieuwe ideeen en technologieen te ontwikkelingen. Hiermee kunnen belangrijke industriele en maatschappelijke uitdagingen worden aangepakt, zoals gezondheid, mobiliteit, duurzaamheid en nieuwe energiebronnen. De inhoudelijke thema's zijn beschreven in verschillende roadmaps, zoals Healthcare, Solar en Hightech Materials. Een nieuwe roadmap is in ontwikkeling om een belangrijke tak van de Nederlandse wetenschap en industrie optimaal aan te laten sluiten bij de Topsector HTSM: 'Advanced Instrumentation'.

20 Uit FOM expres juli 2013 Innovatiemotor TKI HTSM De roadmaps van de Topsector HTSM zijn onlangs weer herzien en het tweede innovatiecontract is in de maak. Op 21 maart was het TKI HTSM op het Holland High Tech event in de Jaarbeurs in Utrecht en ook op de Hannover Messe in Duitsland liet de topsector zien waar zij voor staat. Maar hoe zit het ook alweer met Topsector en TKI High Tech Systemen en Materialen? En wat is de stand van zaken en wat kunnen we nog verwachten? De Topsector High Tech Systemen en Materialen (HTSM) heeft eind augustus 2012 de Stichting Topconsortium voor Kennis en Innovatie (TKI HTSM) opgericht om handen en voeten te kunnen geven aan de publiek-private samenwerking binnen deze topsector. Het TKI is de innovatiemotor van de topsector. Het TKI bundelt de krachten (via de roadmaps), coördineert de aansluiting van de sector bij EU-initiatieven en het mkb (via mkb-loket) en laat onderzoek uitvoeren door de TKI-toeslag terug te laten vloeien naar onderzoeksinstellingen. De Stichting Holland High Tech is opgericht om de krachten te bundelen en de zichtbaarheid van de sector te vergroten. Het TKI HTSM is hierbij aangesloten. Roadmaps Centraal staan 16 roadmaps, die gericht zijn op 16 inhoudelijke thema's en die het ecosysteem van R&D en innovatie beschrijven en mogelijkheden aangeven voor publiek-private samenwerking. Zij zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking tussen onderzoeksorganisaties en bedrijven en bevatten de meerjarenplannen met de onderzoeksthema's voor onderzoek en innovatie. Via betrokken kennisinstellingen (NLR, TNO, Holst Centre, M2i en NWO, via STW, FOM en EW) worden de publiek-private onderzoeksprogramma's uitgevoerd in nauwe samenwerking met de bedrijven. De roadmaps worden tenminste eenmaal per jaar kritisch bekeken en herzien; dat is begin 2013 gebeurd door de roadmapteams. Nieuw is dat nu voor Advanced Instrumentation een Roadmap is opgesteld. Deze is op 3 juni aangeboden aan ing. Amandus Lundqvist, boegbeeld van de Topsector HTSM, in aanwezigheid van vertegenwoordigers van bedrijven en kennisinstellingen in het Biosciencepark Leiden. In vogelvlucht kwamen de gezamenlijke uitdagingen langs, met de kansen en ambities over de volle breedte van het high tech instrumentatieveld. Lundqvist sprak van een unieke gebeurtenis: "Nederland is sterk, omdat industrie en wetenschappelijke instellingen elkaar vertrouwen, in allerlei dwarsverbanden werken, en bereid zijn in een open innovatiemodel wensen uit te spreken en kennis met elkaar te delen. Deze roadmap zal uitmonden in baanbrekende technologieën". Inmiddels is deze roadmap officieel erkend en hebben meer dan vijftig bedrijven aangegeven te willen participeren in de programma's van de Roadmap Advanced Instrumentation. Diverse sprekers, zowel van het mkb als grote bedrijven, toonden hun enthousiasme voor de wijze waarop de samenwerking binnen dit vakgebied hun bedrijf tot ontwikkeling en groei kan brengen. Het economische belang van deze roadmap is aanzienlijk, getuige de grote steun van de aanwezigen uit het bedrijfsleven. Hun kennis, kunde en doelmatigheid zal bijdragen aan het succes van deze branche. Dr. Roland van Vliet (TNO) stelde dat de intensieve kruisbestuiving van de Big Science en de bedrijven in drie jaar voor een verdubbeling van de omzet in de industrie kan zorgen. "Advanced Instrumentation is een modelvoorbeeld van hoe het topsectorenbeleid moet werken en als zodanig een startmotor voor andere sectoren", aldus Van Vliet. Niet alleen heeft het proces rond de invulling van de roadmap de relaties tussen bedrijven en de (para-) universitaire sector versterkt, maar ook nu al voor meer en betere contacten tussen de bedrijven onderling gezorgd.

21 In december 2012 namen TNO en enkele NWO-instituten het initiatief tot de Roadmap Advanced Instrumentation. Deze omvat instrumenten en infrastructuur voor grote wetenschappelijke projecten in nationale en internationale context, zoals bijvoorbeeld CERN, ESA, ESO, ITER, SKA, maar daarnaast ook high end instrumenten voor wetenschappelijke, analytische en medische toepassingen, of high tech productieapparatuur. Dr. Marco Beijersbergen, eigenaar van Cosine Research BV en voorzitter van het Roadmapteam Advanced Instrumentation, memoreerde dat het voor bedrijven heel belangrijk is vanaf de start betrokken te zijn bij wetenschappelijke i ontwikkelingen. De Roadmap Advanced Instrumentation is dan ook een vanuit de industrie aangestuurde blauwdruk van die aspecten in bedrijven waaraan de wetenschap kan gaan bijdragen. Beijersbergen benadrukte dat veel bedrijven, zowel mkb als multinationals, nu naast elkaar acteren. "Deze roadmap kan ze bij elkaar brengen, in consortia. Het is zaak om tempo te maken, zodat innovatie snel zijn beslag krijgt." Dr. Marco Beijersbergen (rechts), voorzitter van het Roadmapteam Advanced Instrumentation, overhandigt de roadmap aan HTSMboegbeeld ing. Amandus Lundqvist (links). TKI-toeslag De eerste activiteit van het TKI was het aanvragen van de TKI-toeslag voor de topsector op 30 november Dit resulteerde in een TKI-toeslag van 28,1 miljoen euro, waarvan euro door FOM te besteden. Het TKI besteedt deze toeslag aan versterking van de publiekprivate onderzoeksactiviteiten in de Topsector HTSM ('terugploegen naar de bron'). Dit gebeurt ook via de betrokken onderzoeksorganisaties. Deze organisaties zullen met de TKItoeslag nieuwe publiek-private onderzoeksprogramma's uitvoeren in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven. Plannen voor de besteding daarvan zijn door de betrokken instellingen ingediend en grotendeels al gehonoreerd: de eerste calls/tenders voor onderzoeksvoorstellen lopen al. Ook TNO is gestart met het uitwerken van enkele publiek-private samenwerkingsprojecten. FOM zet hiervoor met name de Industrial Partnership Programmes in.

22 Uit FOM expres oktober 2013 Nederlandse Kennis en Innovatiecontract ondertekend Tijdens de innovatieconferentie op 2 oktober in Den Haag heeft minister Kamp van Economische Zaken bekend gemaakt dat de TU Delft gaat werken aan de bouw van een volgende generatie computer: de quantumcomputer (zie pagina 1). Voorafgaand aan de innovatieconferentie werd het Nederlandse Kennis en Innovatiecontract tussen Nederlandse bedrijven, publieke kennisinstellingen en overheden getekend. Dit is een overeenkomst over investeringen in kennis en innovatie in de negen topsectoren voor de periode In totaal tekenden twintig partijen voor de samenwerking. Op basis van de nieuwe innovatiecontracten gaan onderzoekers, ondernemers en overheden in de topsectoren, zoals High Tech Systemen en Materialen (HTSM) en Energie, concrete onderzoeksprojecten uitwerken. In het Innovatiecontract stond ook hoe de financiering van het Advanced Research Centre for NanoLithography, een samenwerkingsverband tussen NWO, FOM, de Amsterdamse universiteiten UvA en VU en het bedrijf ASML, wordt geregeld. Ook voor andere activiteiten ten behoeve van de topsectoren HTSM en Energie ontvangt FOM van NWO aanzienlijke extra middelen. Het gaat hier onder andere om onderzoek aan materialen, stromingsverschijnselen en nanofotonica. >> >> >>

23 Workshop Topsector HTSM en de Europese R&D-agenda Op woensdag 11 september stond een interessant onderwerp centraal voor de High Tech Systemen en Materialen-achterban (HTSM): aansluiten bij de Europese onderzoeksagenda, met name Horizon2020, het programma van de Europese Commissie om Europees onderzoek en innovatie te stimuleren. Duidelijk een aansprekend en actueel onderwerp, want bijna driehonderd geïnteresseerden kwamen naar Den Bosch. Doel van de middag was om tot concrete acties en aanbevelingen te komen voor een verbeterde aansluiting van de HTSM-gemeenschap (bedrijven en kennisinstellingen) met de EU-agenda. HTSM-boegbeeld ing. Amandus Lundqvist opende de middag met een schets waar de topsector HTSM nu staat en het belang van Europa. Drs. Koen de Pater van AgentschapNL richtte zijn blik naar buiten en gaf een aardig overzicht van analyses van de Nederlandse positie. Zo scoort Nederland een derde plek als het gaat om de return rate van EU-geld (Estland en Griekenland staan bovenaan). En het blijkt dat Nederland meedoet met één op de drie Europese HTSM-projecten. Ook schetste hij letterlijk een beeld van het HTSM-netwerk en wie met wie samenwerkt op welk onderwerp, wat ook inzicht gaf in de profilering van kennisinstellingen. Tot slot bracht dr.ir. Fred van Roosmalen, directeur van het TKI HTSM, de aansluiting van de HTSM-onderzoeksagenda bij de EU-thema s naar voren. Het blijkt dat de programmering van de topsector HTSM op vrijwel alle sleuteltechnologieën en maatschappelijke thema s aansluit. In twee rondes met in totaal 17 sessies gingen de deelnemers met elkaar in discussie over de Europese onderzoeksagenda. In elke sessie kwam de actuele status van Europese verbindingen aan bod, en werden sterke en zwakke punten en tips en trucs gedeeld en bediscussieerd. Samenwerken is cruciaal, zo bleek tijdens de plenaire terugkoppeling en afsluiting. Ook zien de deelnemers veel kans. Meedoen waar je goed in bent, in je sterkte investeren. Bedrijven en wetenschappelijke instellingen moeten elkaar vinden, dus neem elkaar bijvoorbeeld mee bij evenementen. En wat vindt de gebruiker? Die moet immers ook meedoen in het Europees proces. Aandachtspunt is het verschillende jargon, bedoelen we hetzelfde in Nederland en in Europa? Als voorbeeld noemde Van Roosmalen ICT: de Europese definitie van ICT is veel breder dan de Nederlandse definitie. De plenaire presentaties (en te zijner tijd ook de conclusies uit de sessies) zijn beschikbaar op de HTSM-website. (GZ)

24 >>