Franchise in zorg. Formule voor vernieuwing

Transcriptie

1 Franchise in zorg Formule voor vernieuwing

2 Colofon Auteur Edse Dantuma ING Economisch Bureau Redactieraad Esthrella Khouw ING Zakelijke Arrangementen Marcel Peek ING Economisch Bureau Dirk Visser ING Zakelijke Arrangementen Erwin Winkel ING Sectormanagement 2

3 Voorwoord Geachte lezer, De wereld om ons heen is volop in beweging. Zo worden we niet alleen geconfronteerd met een heftige economische crisis, maar speelt er ook een aantal andere structurele uitdagingen voor de Nederlandse economie die we het hoofd moeten bieden, zoals bijvoorbeeld de Nederlandse woningmarkt, de vergrijzing, en natuurlijk de zorg. Het systeem van gezondheidszorg zoals we dat in de huidige vorm kennen is op de langere termijn niet houdbaar. Aan de ene kant hebben we te maken met een voortdurende stijging van de collectieve zorgkosten. Dit vormt een risico voor de houdbaarheid van het stelsel. Aan de andere kant is de zorgconsument steeds kritischer, en verlangt zij hoogwaardige en betaalbare zorgverlening op maat, bij voorkeur kleinschalig georganiseerd. De huidige verdien- en bedrijfsmodellen komen daarmee in toenemende mate onder druk te staan, en de noodzaak tot een omvangrijke hervorming van het zorgstelsel is groot. Het ondernemerschap in de zorg is in ontwikkeling, en de behoefte aan efficiëntere bedrijfsprocessen, innovatieve zorgconcepten, en een verbeterde prijs-kwaliteitverhouding is groter dan ooit. We constateren dat de lucht uit het systeem moet omdat burgers, zorgconsumenten en verzekeraars steeds meer verwachten voor hun geld. Dit dwingt de gezondheidszorg te transformeren naar een meer bedrijfsmatige aanpak van de zorginstellingen. Dit is nodig, niet in de laatste plaats om de continuïteit en financierbaarheid van de zorg in de toekomst te kunnen waarborgen. ING is als financier al jaren prominent aanwezig in de zorg. Wij nemen daarmee ook mede verantwoordelijkheid in de huidige transformatie en dragen vanuit onze rol ook graag bij aan het delen van kennis en het vinden van oplossingen. Als we met elkaar concluderen dat er behoefte is aan nieuwe innovatieve zorgconcepten, meer ondernemerschap, meer waar voor je geld, een andere vorm van organisatie en efficiëntere bedrijfsprocessen, dan is de slag naar franchise gauw gemaakt. Het nu voorliggende rapport van het ING Economisch Bureau heeft de vraag onderzocht of franchise voor de zorg een toegevoegde waarde kan hebben; onze conclusie is dat dit zeker het geval kan zijn, mits er aan een aantal belangrijke voorwaarden wordt voldaan. Een andere belangrijke conclusie is echter ook dat er haast geboden is, we kunnen het ons niet permitteren om te lang te wachten met het doorvoeren van hervormingen. Ik hoop dat dit rapport u dus met name ook helpt om een volgende stap te zetten naar een efficiënt, kwalitatief hoogstaand, en betaalbaar zorgstelsel. Hans van der Noordaa, CEO Banking Benelux 3

4 Inhoud Voorwoord 3 Franchise in zorg Formule voor vernieuwing 5 Managementsamenvatting 6 1. Samenwerkend ondernemerschap in de gezondheidszorg 10 a) Zorgmarkt beweegt naar klant 11 b) Samenwerking en nieuwe businessmodellen 12 c) Nieuwe verhoudingen in eerstelijns zorg 13 d) Dynamiek neemt toe: cure-akkoorden tussen politiek en veld 14 e) Dynamiek neemt toe: grote veranderingen in langdurige zorg Van samenwerking naar zorgformule 16 a) Nieuwe samenwerkingsvormen 17 b) Nederlandse zorgformules 18 c) Opkomst franchise in zorg 19 d) Franchise: voordelen en voorwaarden 20 e) Waar heeft franchise toekomst? 21 f) Nederlandse zorgfranchisers over hun formule 22 g) Zorgfranchise in de buurlanden 23 h) Hindernissen en nadelen zorgfranchise Franchise: formule voor samenwerking 26 a) Trends in franchise 27 b) De voor- en nadelen van franchise 28 c) De verschillende samenwerkingsvormen langs de meetlat Vijf stappen naar succes in zorgfranchise 30 a) Kies de juiste vorm 31 b) Spreek de taal van de zorgprofessional 32 c) Investeer in relaties met stakeholders 33 d) Maak zorguitkomsten aantoonbaar en wees transparant 34 e) Steek tijd in de voorbereiding : Formule Zorg 36 Bijlage 39 Met dank aan 39 Bronnen 40 4

5 Franchise in zorg Formule voor vernieuwing Oranje is kansen zien. En een beetje persoonlijke nieuwsgierigheid. Dat waren de ingrediënten bij aanvang van dit rapport. Iedereen in Nederland heeft iets met onze zorg. We betalen premie, gaan naar de huisarts, hebben zorg nodig of halen medicijnen op. En ook iedereen heeft wel iets met McDonald s, doet zijn boodschappen bij Jumbo of koopt een boek bij de Bruna. Franchise is niet meer weg te denken in ondernemend Nederland. Uit onderzoek van het ING Economisch Bureau blijkt dat franchise het goed doet in lastige tijden. Meer met minder en meer waar voor je geld! Daar is het waar het nu om draait in de zorg. We zien veel zorgaanbieders hier enorm mee worstelen. Een hogere kwaliteit en meer doelmatigheid kunnen juist in de zorg prima samengaan. Alleen dat al zou een ieder moeten uitnodigen om het huidige bedrijfsmodel onder de loep te nemen. Franchise biedt kansen. Er is bewijs dat het model levensvatbaar is in de sector. Vertaald naar de zorg biedt franchise perspectief op echte zorgvernieuwing, innovatie, waarbij voortdurende verbeteringen in zorgverlening de patiënt centraal stelt. Ontzorging van medische professionals, een platte organisatiestructuur, schaalvoordelen en een uniforme uitstraling naar de patiënt. In de medisch specialistische zorg kunnen full service concepten goed werken, bijvoorbeeld bij het insourcen van de electieve, planbare zorg binnen de reguliere ziekenhuizen. Processen zijn goed te standaardiseren en er zijn reeds bewezen formules op de markt die actief zijn op deelmarkten als de oogheelkunde en orthopedie. Het helpt reguliere ziekenhuizen ook bij het maken van de nu echt noodzakelijke portfoliokeuzes. In de eerstelijns zorg zijn formules met franchisekenmerken vooral een alternatief voor de traditionele, op inhoud gerichte samenwerkingsverbanden. Verzekeraars zijn hier voor potentiële franchisegevers een belangrijke partij vanwege mogelijke financiering, mits de meerwaarde maar duidelijk wordt ten opzichte van de traditionele samenwerking. Wilt u graag eens praten over het bedrijfsmodel franchise, laat het uw ING relatiemanager vooral weten. Wij stellen graag onze kennis over zorg en franchise en ons franchisenetwerk beschikbaar. De implementatie vergt tot slot de nodige aandacht. De zorg is een complexe, weerbarstige sector met een geheel eigen dynamiek. Begrijp deze en bovenal begin nu! U als bestaande of toekomstige franchisegever bent mogelijk geïnteresseerd in het op- of inrichten van een zorgformule. Wellicht trekt de zorgsector uw aandacht, is het uw passie of ziet u mogelijkheden. U kent het bedrijfsmodel, maar expertise uit de sector is onontbeerlijk alsmede de relatie met belangrijkste stakeholders zoals de zorgverzekeraars en expertise van regelgeving. Als franchisenemer dient u zich ervan te vergewissen dat u focus kan leggen op uw patiënt met hoogstaande kwaliteitszorg. Uw verdienmodel dient voldoende duurzaamheid te borgen. Onderzoek dan de mogelijkheden waar werkzaamheden kunnen worden gebundeld maar misschien ook worden gestandaardiseerd. Het ontwikkelen of introduceren van een nieuw bedrijfsmodel, zoals franchise, vereist echter wel een investering. Zowel in tijd, kapitaal als arbeid. Erwin Winkel, Sectormanager Gezondheidszorg Esthrella Khouw, Manager Zakelijke Arrangementen 5

6 Managementsamenvatting 6

7 Managementsamenvatting Franchise in zorg Formule voor vernieuwing Noodzaak van zorgvernieuwing Voortdurende stijging collectieve zorgkosten vormt risico voor houdbaarheid stelsel. Zorgconsument wordt volwassen: keuze voor betaalbaarheid, service en kwaliteit. Groeiend klant- en kostenbewustzijn bij zorgaanbieders. Samenwerking Van schaalgedreven consolidatie naar slimmere organisatie. Zorg vaker in omgeving dichtbij patiënt georganiseerd, door de partij die kwaliteit en kosteneffectiviteit recht doet. Rol huisarts als spil en regisseur van zorg groeiende. Nieuwe verhoudingen binnen zorg door meer samenwerking binnen eerste lijn en over segmentsgrenzen heen. Dynamiek Opkomst van nieuwe businessmodellen en private zorg. Zorgakkoorden in cure: consensus over zorgvernieuwing; meer waar voor maatschappelijk geld. Stelselwijziging in care: gemeenten en burgers krijgen meer verantwoordelijkheid, zorglasten worden alleen collectief gedragen voor zwaardere langdurige zorg. Ondernemerschap Over de gehele linie is het kwaliteits- en kostenbewustzijn toegenomen, de externe druk op zorgaanbieders neemt toe. Grote verschuivingen in zorglandschap op komst. Groei in het verschiet voor klantgerichte, hoogwaardige en efficiënte zorgondernemingen. Opkomst van zorgformules die op vernieuwende manier herkenbare zorg verlenen. Franchisenemer kan tegen betaling van bewezen bedrijfsmodel gebruikmaken Hechte samenwerking tussen juridisch en financieel zelfstandige ondernemingen Uniforme uitstraling Franchise: krachtig samenwerkingsmodel Overdracht van knowhow Voortdurende begeleiding en ondersteuning Franchise in zorg: Lokaal ondernemerschap in grootschalig verband Binnen de zorg bestaan franchise-initiatieven in alle soorten en maten. Franchise staat nog in de kinderschoenen: het aantal bestaande formules in de zorg dat als franchise te typeren is en al met één of meer vestigingen actief is, ligt rond de 25. Terugkerende elementen bij bestaande franchise georiënteerde zorgformules zijn: - Ontzorging van zorgverleners door administratieve en facilitaire ondersteuning en gezamenlijke belangenbehartiging. - Zorg zonder winstoogmerk: kwaliteit en continuïteit zorgverlening staan voorop. - Ondernemerschap door franchisenemers of participanten vrij in te vullen binnen kaders van gezamenlijke formule of concept. - Schaalvoordelen: platte organisatiestructuur zonder middenmanagement; overheadkosten verdienen zich terug. - Vernieuwende concepten die inspelen op ontstane en toekomstige behoeften. - Transparante, efficiënte logistieke organisatie. - Kleinschalige zelfsturende teams die binnen bepaalde standaarden of afspraken op de patiënt afgestemde zorg leveren. - Snellere doorgroei naar meer vestgingen dan met alleen eigen vestigingen. 7

8 Managementsamenvatting Franchise in zorg Formule voor vernieuwing Vervolg Voordelen franchise voor zorg evident: Franchise heeft in de zorg voor zowel ondernemers als professionals veel potentie. Rijksoverheid, zorgverzekeraars, gemeenten en zorgvragers zijn allemaal op zoek naar meer toegankelijkheid, betaalbaarheid, kwaliteit, transparantie, samenhang en lokale inrichting van zorgverlening. Slimme franchise georiënteerde concepten die op deze vraag inspelen zullen een steeds belangrijkere rol gaan spelen in de Cure en Care. Franchisegevers hebben de mogelijkheid om zorgvernieuwing via een formuleaanpak snel uit te rollen, terwijl franchisenemers van een bewezen concept gebruik kunnen maken. Vooral nieuwe bottom-up concepten en soft franchise kansrijk: In principe is alle zorg die te standaardiseren is, op een meer of minder strikte manier te franchisen. Laag complexe zorgverlening die beter eenduidig kan worden vormgegeven (productiestraat) is het meest geschikt. Verder wordt in relatief nieuwe zorgdisciplines meer gestandaardiseerd en evidence based gewerkt, waardoor franchiseformules daar beter toepasbaar en succesvoller zijn. De bottom-up benadering is het meest kansrijk: nieuwe formules vanuit ondernemende zorgverleners die zien hoe het beter kan en dit in de praktijk brengen in nieuwe samenwerkingsvormen. Rode draad: zorg dichtbij en rondom patiënt organiseren. Voor de meeste en zeker de meer complexe zorgvormen zal de ideale franchisevorm waarschijnlijk meer neigen naar soft franchise met minder verplichtingen dan naar full service franchise met beperkte speelruimte voor de franchisenemer. Verdienmodel is uitdaging: afdrachten aan centrale organisatie zijn nodig om ondersteuning te kunnen bieden en formule te kunnen doorontwikkelen, maar marges zijn vaak dun. Dus moeten zorguitkomsten op gebied van kwaliteit en doelmatigheid concurrerend zijn. Een toenemend aantal innovatiemodules en toekomstige uitkomstbekostiging geeft verzekeraars mogelijkheden om vernieuwende franchise-initiatieven te stimuleren. De sterkte van franchise is ook zijn zwakte: werken onder één formulenaam versterkt de uitstraling van een onderneming, maar reputatieschade is ook groter in geval van falende franchisenemers. Door de minder directe aansturing is dit risico bij franchisevestigingen groter dan bij vestigingen die niet zelfstandig zijn. Combinatie van ondernemerschap, zorgconcept en adequaat personeel essentieel De voordelen van franchise als business format in de zorg zijn evident, maar specifieke marktomstandigheden en ondernemerskwaliteiten verschillen van geval tot geval. De manier waarop aan een zorgconcept invulling wordt gegeven blijft doorslaggevend voor het succes ervan. De franchisegever zal continu zijn formule moeten doorontwikkelen. Samen met een zorgvuldige selectie en uitgekiende ondersteuning van franchisenemers en hun medisch personeel, zal dit uiteindelijk het individuele succes van franchise in de zorg bepalen. Snelle groei tegen beperkte investering Herkenbare kwaliteit en uitstraling Care Ontzorgen professional Goede franchisekansen: Kleinschalige woonzorgvormen voor ouderen en verstandelijk of lichamelijk gehandicapten, thuiszorg, 2 e lijns GGZ Meer sturing op zorgconcept Franchise Schaalvoordelen Bedrijfsmatige insteek Lokaal ondernemerschap Cure Goede franchisekansen: 1 e lijns zorg, medischspecialistische zorg: hoog volume, laag complex planbare zorg v.b.: plastisch, oog, kaak, KNO, dermatologie Hindernissen voor franchise in zorg: Acceptatie door zorgprofessional, zorgverzekeraar en consument. Gevestigde structuren met gevestigde belangen. Businessmodel moet zich eerst bewijzen. Fee s ongewenst. Aansturing via franchise minder directief. Regelgeving. Standaardisatie lastig te realiseren. Taboe op hoge winstmarges. Ondernemerschap in zorg nog onderontwikkeld. 5 Stappen naar succes in zorgfranchise: 1 Kies de juiste vorm. 2. Spreek de taal van de zorgprofessional. 3. Investeer in relaties met stakeholders. 4. Maak zorguitkomsten aantoonbaar en wees transparant. 5. Steek tijd in de voorbereiding. Minder goede franchisekansen: Zeer specialistische en complexe zorg. Grootschalige intramurale zorg. Minder goede franchisekansen: intensieve, hoogcomplexe specialistische zorg laag volume, hoog complex 8

9 Managementsamenvatting Franchise in zorg Formule voor vernieuwing Vervolg 2025: Franchise in vele vormen alom aanwezig in zorg Franchise is het bedrijfsmatige antwoord op voortdurend uitdijende zorgorganisaties waarin het belang van patiënten steeds verder naar de achtergrond schuift. Zorgformules zullen in 2025 gemeengoed zijn. Niet in alle deelmarkten van de zorg zal franchise echter even goed aanslaan. Waar bestaande structuren verschuiven, voorkeuren veranderen en zorgvernieuwing meerwaarde biedt, hebben nieuwkomers met een franchiseformule kans van slagen. Al zal het veelal niet om traditionele franchise gaan, in de zin van een herkenbare formule met een totaalconcept voor de patiënt. De zorg zal ook in 2025 een rijk pallet aan diensten omvatten, 2025 Door zaken te delen is kwaliteit te vermenigvuldigen Kleinschalig werken in grootschalig verband Meer ruimte voor professionals Zorg: geen commodity, maar specialty maar dan in efficiëntere, herkenbaarder en klantgerichtere vormen. Franchise heeft alles in zich om dergelijke formules groot te maken. Franchise zal zijn waarde weten te bewijzen, daar waar: meer sturing op nieuwe concepten gewenst is, omdat bestaande structuren niet tot optimale maatschappelijke uitkomsten leiden; zorgvernieuwing wordt gestimuleerd door bijvoorbeeld stelselwijzigingen, veeleisender verzekeraars, gemeenten en zorgvragers; standaardisatie aan de achterkant (inkoop, facilitaire ondersteuning, administratie) of aan de voorkant (zorgverlening, marketing en communicatie) meerwaarde oplevert in de vorm van kostenbeperking en kwaliteitswinst. Niet budgetgericht, maar resultaatgericht Franchise vernieuwt en ontzorgt To visit: McDoc, McCheck, McDiet, McTooth, McEye, McKnee, McCare 9

10 Hoofdstuk 1. Samenwerkend ondernemerschap in de gezondheidszorg 10

11 1 Samenwerkend ondernemerschap in de gezondheidszorg a) Zorgmarkt beweegt naar klant Noodzaak om keuzes te maken in de zorg De kostenontwikkeling in de zorg heeft een niveau bereikt waarop het steeds moeilijker is om door te gaan met herverdelen van de collectieve lasten. Politiek en samenleving zijn volop bezig met het ontwikkelen van oplossingen. Kostenbewustzijn speelt hierbij een belangrijke rol, maar ook basale inrichtingsvraagstukken zoals de toekomst van de AWBZ, de rol van gemeenten, spreiding en concentratie van ziekenhuisfuncties en verlegging van activiteiten door ziekenhuizen naar de eerste lijn. Kortom, op alle fronten worden maatregelen getroffen om het stelsel duurzaam in te richten. Het begin van deze ontwikkeling is duidelijk zichtbaar. Van patiënt naar bewuste consument We staan aan de vooravond van een belangrijke verandering. De zorggebruiker krijgt meer en meer invloed. Hij is een snelle leerling. Empowerment en emancipatie van de consument krijgen de komende jaren steeds meer vorm. Deze ontwikkeling zal steeds nadrukkelijker van invloed zijn op de veranderingsprocessen in de zorg. Klant- en kostenbewustzijn stimuleren ondernemerschap Door een kleiner verzekerd pakket en hogere eigen bijdragen zullen de ontwikkeling richting klantoriëntatie en de daarbij behorende netwerken sneller van de grond komen. Patiënten gaan namelijk koopgedrag vertonen. Zij gaan bewustere keuzes maken. De mogelijkheden voor commerciële partijen in de gezondheidszorg nemen daardoor toe. Patiënten zullen stap voor stap meer vertrouwen krijgen in commerciële zorgaanbieders, ook voor de meer complexe zorg. De keuze van de consument voor betaalbaarheid, service en kwaliteit, doet het verschijnsel vanzelfsprekende groei bij traditionelere zorgaanbieders verdwijnen. Zorguitgaven groeien absoluut en relatief sterk _ Zorguitgaven per hoofd van de bevolking _ Zorguitgaven in % van BBP (rechter as) 16% 14% 12% 10% 8% Nieuwe, meer sociaal vaardige generaties van zorggebruikers Bron: CBS Meer verantwoordelijkheidsbesef, ook voor zorg en gezondheid (roken, drinken, bewegen, eten) Opkomst en gebruik van Social Media (communities gaan krachten mobiliseren) Meer kostenbewustzijn (minder collectief en meer eigen betalingen leiden tot een veranderend zorggebruik) Zorggebruiker steeds veeleisender Brede beschikbaarheid van (internet) technologie (meer mogelijkheden tot actieve participatie van de consument, bijvoorbeeld zelf bloedwaarden meten, zelfdiagnose, e-health en telezorg) Bron: CBS 11

12 1 Samenwerkend ondernemerschap in de gezondheidszorg b) Samenwerking en nieuwe businessmodellen Samenwerking steeds meer regel dan uitzondering Klantoriëntatie betekent dat de behoeften van de klant voorop staan. De vraag naar het niveau en de schaal waarop zorg moet worden georganiseerd volgt uit de vertaling van klantbehoeften naar organisatievormen. Diverse opties zijn mogelijk: organiseren op buurtniveau, regionaal, nationaal of internationaal. Toenemende technische mogelijkheden faciliteren dit proces. De verwachting is dat traditionele scheidslijnen in de zorg (curatieve zorg en care, geestelijke en somatische zorg, eerste en tweede lijn) gaan vervagen. Zorgorganisaties gaan vaker samenwerken als netwerkorganisaties die de klant volgen. Samenwerking traditioneel schaalgedreven In de zorg vindt al jaren op vele niveaus samenwerking plaats. Hoewel het zorglandschap vooral uit stichtingen en (kosten-)maatschappen bestaat en winstuitkeringen in de intramurale zorg nog niet zijn toegestaan, is er al geruime tijd een ontwikkeling richting grootschaliger instellingen gaande. Onder druk van overheid, zorgverzekeraars en publieke onvrede met de oplopende zorgkosten, vindt een geleidelijke consolidatie plaats gericht op een efficiënter en kwalitatief beter zorgaanbod. Meer marktwerking in de vorm van vrije prijsvorming heeft in de ziekenhuiszorg de aanzet gegeven voor vele fusies, partnerships en de opkomst van zelfstandige behandelcentra. Gedreven door de voordelen van specialisatie en logistieke en facilitaire voordelen zijn nieuwe zorgketens ontstaan die de overheadkosten samen delen of uit de weg gaan door opsplitsing in kleinere units. Groei van zorg dichtbij Tegelijkertijd is er binnen de Nederlandse gezondheidszorg ook een belangrijke beweging gaande om de zorgverlening dichter bij de zorggebruiker te laten plaatsvinden. Om de zorg betaalbaar te houden en kwalitatief te verbeteren, leggen overheid, zorgverzekeraars en zorgaanbieders in hun sturing van de zorgverlening daarom steeds meer de nadruk op een substitutie van tweedelijns zorg en intramurale zorg naar meer eerstelijns en extramurale zorg. Het akkoord Zorg dichtbij tussen ministerie en het veld heeft als uitgangspunt de wens van mensen om zoveel en zolang mogelijk in hun eigen omgeving te kunnen blijven functioneren, thuis te kunnen blijven wonen en te kunnen participeren in de maatschappij. Kostbare tweedelijns zorg moet waar mogelijk door minder dure eerstelijns zorg en zelfzorg worden vervangen. Nieuwe businessmodellen: Ketenzorg voor bepaalde groepen chronische patiënten (diabetes, reuma, COPD en dergelijke). Behandeling van ouderen in de thuissituatie met behulp van buurtzorg en technische hulpmiddelen. Onderbrengen van acute zorg in de keten met in de top daarvan topklinische centra (zoals traumacentra). Aanbrengen van onderscheid in organisaties naar complexiteit en volume bij de electieve zorg. Organiseren van poliklinieken per doelgroep of thema (mammapoli s). Kiezen voor andere trajecten in de geestelijke gezondheidszorg bij lifestyle-gerelateerde problemen dan bij aandoeningen als schizofrenie, angststoornis of forse depressie. Inzet van andere zorg bij een handicap dan bij een te behandelen stoornis. De zorg moet zich daarbij vooral richten op kwaliteit van leven en daarop worden afgestemd en gestuurd. 12

13 1 Samenwerkend ondernemerschap in de gezondheidszorg c) Nieuwe verhoudingen in eerstelijns zorg Rol huisarts als spil en regisseur van zorg groeiende De huisarts heeft een centrale positie in de zorgverlening. Door de rol van doorverwijzer naar tweedelijns zorg is hij de poortwachter van het zorgstelsel. In verschillende akkoorden tussen het Ministerie van VWS en belangenverenigingen van eersteen tweedelijns zorgaanbieders en zorgverzekeraars, spreken de belanghebbende partijen zich unaniem uit voor het verminderen van doorverwijzingen naar de tweede lijn. Behalve vanuit de medischspecialistische- en ziekenhuiszorg zal ook steeds meer zorg vanuit andere domeinen zoals de GGZ en de ouderenzorg door de huisarts worden ingevuld. noopt tot meer samenwerking binnen eerstelijns zorg Huisartsen gaan meer en meer zorgverlening voor hun rekening nemen. Zij doen dit steeds vaker in grotere samenwerkingsverbanden waarbinnen multidisciplinaire teams volgens vaste protocollen de voorheen tweedelijns zorg efficiënt en hoogwaardig kunnen verlenen. Zo wordt de huisarts verantwoordelijk voor de coördinatie van de zorg rondom de patiënt en de ontwikkeling van zorgtrajecten of zorgpaden met andere eerstelijnsaanbieders, zoals apothekers, fysiotherapeuten, diëtisten, verloskundigen en medisch specialisten. Binnen eerstelijns gezondheidscentra werken deze aanbieders samen op één locatie. en nieuwe verhoudingen Vanuit hun regiefunctie zullen huisartsen zich steeds vaker tot zorgmanagers ontwikkelen, waarbij zij samenwerking binnen de eerste lijn zo coördineren dat de zorg op de patiënt wordt afgestemd. Met de medewerking van praktijkondersteuners houden zij zich in toenemende mate bezig met vroege signalering en ontwikkeling van zorgpaden en behandelplannen voor de patiënt. De zorgverlening ontwikkelt zich van reactief naar proactief. Naast een groeiende klantoriëntatie is in de zorg ook een groeiende klantverantwoordelijkheid zichtbaar. Het uitgangspunt is dat mensen zelf verantwoordelijkheid voor hun gezondheid moeten nemen. Collectief bekostigde zorg en ondersteuning bij gezondheidsproblemen zijn alleen gerechtvaardigd wanneer andere oplossingen geen uitkomst bieden. Beleidsmaatregelen als het scheiden van wonen en zorg en het stimuleren van mantelzorg sluiten hierbij aan. Winstuitkering medisch-specialistische zorg onder voorwaarden toegestaan? De Tweede Kamer heeft een wetsvoorstel van de regering in behandeling waarmee een gereguleerde winstuitkering door aanbieders van medisch-specialistische zorg en GGZ wordt mogelijk gemaakt, als de aanbieder aan de volgende voorwaarden voldoet: eenmalige kwaliteitstoets, eerste drie jaar geen winstuitkering, goedkeuringsrecht bestuur, adviesrecht Raad van Toezicht, geen winstuitkering bij garantieregeling, steunverlening of handhavingsmaatregelen kwaliteit, solvabiliteit van 20% en 3 jaar aaneengesloten positief resultaat uit gewone bedrijfsvoering. Winstuitkering is voortaan toegestaan voor: - Aanbieders van medisch-specialistische zorg, zoals ziekenhuizen, GGZinstellingen. Winstuitkering was al toegestaan voor: - Aanbieders van extramurale AWBZ-zorg. - Vrije beroepsbeoefenaren (o.a. in huisartsenzorg, fysiotherapie, farmaceutischezorg, mondzorg en GGZ). Winstuitkering blijft verboden voor: - Aanbieders van intramurale AWBZ-zorg. - Academische ziekenhuizen. Aantal traditionele zorginstellingen neemt 600 af Aantal Ziekenhuizen Aantal GHZ-instellingen _ Aantal GGZ-instellingen _ Aantal VVT-instellingen Bron: CBS maar gemiddelde omvang neemt toe Arbeidsjaren werknemers per instelling Zkhz-en GGZ GHZ VVT Bron: CBS en aantal ZBC s groeit snel Aantal ZBC s Bron: 100 NZa _ Aantal Ziekenhuizen _ Aantal GGZ-instellingen _ Aantal GHZ-instellingen _ Aantal VVT-instellingen

14 1 Samenwerkend ondernemerschap in de gezondheidszorg d) Dynamiek neemt toe: cure-akkoorden tussen politiek en veld 2015: Prestatiegerichte bekostiging 1 e lijn Zorg en ondersteuning zo laag mogelijk in zorgketen, op lokaal niveau, in eigen omgeving Sterke impuls aan e-health en zelfzorg geven Huisarts centraal: regisseur en poortwachter Afspraken minister en marktpartijen over 1 e lijns zorg Substitutie van 2 e naar 1 e lijn Substitutie GGZ en ouderenzorg naar huisartsenzorg en multidisciplinaire 1 e lijns zorg : max. 1% volumegroei 1 e lijn + max. 1,5% voor substitutie en vernieuwing Ondersteuning : max. 1% volumegroei Meer ambulante zorg: in 2020 een derde minder GGZ-bedden dan in 2008 Vergroten inzicht patiënt en verzekeraar in zorgrekening Versterking huisarts op gebied van diagnose en goede doorverwijzing Afspraken minister en marktpartijen over Geestelijke gezondheidszorg 2014: invoering van de generalistische basis-ggz en substitutie van de gespecialiseerde GGZ naar de basis-ggz Initiatieven voor meer: kwaliteit (o.a. behandelrichtlijnen en zorgstandaarden) transparantie, destigmatisering, inzicht in zorgvraagzwaarte, e-health, zelfmanagement en herstelvermogen patiënt Net als bij somatiek geen eigen bijdrage voor gespecialiseerde en generalistische GGZ Cure Vergroten inzicht patiënt in zorgrekening Zorgverzekeraars: gelijk speelveld, verkorting contracteercyclus, restitutiepolis blijft Integrale tarieven voor medisch specialistische zorg in ontwikkeling en invoering per 2015 Afspraken minister en marktpartijen over Medisch-specialistische zorg Verspilling aanpakken, kwaliteit en doelmatigheid zorg en inzichtelijkheid kwaliteit verbeteren Aanscherping en betere duiding nut en noodzaak van zorgverlening Sneller declareren en vergoeden van gesloten dbc-zorgtrajecten : max. 1% volumegroei Care 14

15 1 Samenwerkend ondernemerschap in de gezondheidszorg e) Dynamiek neemt toe: grote veranderingen in langdurige zorg Overheveling zorg tussen compartimenten Verdeling van langdurige zorg naar de verschillende wetten 100% 10% van uitgaven 25%van uitgaven 2014: Basis-GGZ. 2015: Wijkverpleegkundige ( 200 mln.). 2015: Nieuwe aanspraak thuisverpleging. 2015: Nieuwe cliënten gehandicapten- en ouderenzorg die zelfstandig kunnen wonen (lichtere zorgvormen) betreft uiteindelijk ca personen. 2015: Begeleid wonen (o.b.v. participatie). 2015: Geen aanspraak meer op extramurale begeleiding, kortdurende verblijf en vervoer, wel ondersteuning vanuit gemeente mogelijk (75% van AWBZ-budget blijft over en gaat naar gemeenten). 2015: Geen aanspraak meer op extramurale persoonlijke verzorging (85% van AWBZ-budget blijft over en gaat naar gemeenten). 2015: Sociale wijkteams ( 50 mln.). 2015: Huishoudelijke ondersteuning in eerste instantie eigen verantwoordelijkheid burgers (gemeenten behouden nog 60% van deze WMO-middelen). 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2013 AWBZ/kern-AWBZ Wmo ZVW Jeugdwet Bron: Ministerie van VWS 2017 ZVW verzekeraars AWBZ verzekeraars WMO verzekeraars Particulier Eerste lijn groeit ten koste van tweede lijn (specialistische zorg, ketenzorg, basis-ggz, thuiszorg) Kern-AWBZ blijft over voor meest kwetsbare mensen die intramurale zorg nodig hebben (ca. 32% minder plaatsen) Verregaande decentralisatie van uitvoering zorg en ondersteuning naar gemeenten Zelfredzaamheid voorop, alleen indien noodzakelijk zorg ondersteuning mogelijk, eerst vanuit eigen omgeving Eigen betalingen nemen toe 15

16 Hoofdstuk 2. Van samenwerking naar zorgformule 16

17 2 Van samenwerking naar zorgformule a) Nieuwe samenwerkingsvormen Dynamiek zorgmarkt biedt kansen voor nieuwe samenwerking De toenemende dynamiek leidt onvermijdelijk tot grote verschuivingen in het zorglandschap. Nieuwe businessmodellen zullen alleen maar in aantal en omvang toenemen door de aangekondigde maatregelen en akkoorden tussen veld en minister. Zo zal de substitutie van tweedelijns naar eerstelijns zorg gevolgen hebben voor zowel huisartsen, als ziekenhuizen en medisch specialisten. Hierop vooruitlopend is bijvoorbeeld de ontwikkeling naar nieuwe lokaal en regionaal werkende gezondheidscentra zichtbaar, waarin eerste en tweede lijn samenkomen. en ondernemerschap Ook in de care zijn nieuwe initiatieven zichtbaar die bijvoorbeeld inspelen op de scheiding van woon- en zorgdiensten. De vraag naar zorg aan huis of in nieuwe woonvormen met groepen patiënten zal de komende jaren blijven groeien ten koste van zorgverlening in instellingen. Enerzijds moeten bestaande aanbieders een antwoord op deze nieuwe ontwikkelingen zien te vinden instellingen zullen gemiddeld minder vastgoed nodig hebben, anderzijds biedt het nieuwe kansen om de zorg beter op de vrager af te stemmen zorgverlening in eigen- of aanleunwoning of in een woonzorgcomplex. Nieuwe organisatie- en werkvormen zijn nodig om op de toenemende eisen vanuit de zorgvrager, verzekeraar, gemeente en rijksoverheid in te kunnen spelen. Dit alles biedt buitenstaanders, maar ook ondernemende zorginsiders kansen op succesvolle introductie van vernieuwende zorgvormen. Combinatie van kwaliteit en efficiëntie essentieel voor succes zorgonderneming De invoering van de Zorgverzekeringswet (Zvw) en Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg) vormde in 2006 het startschot voor een geleidelijke introductie van marktwerking in de zorg. Hoewel lang niet voor alle zorgvormen vrije prijsvorming plaatsvindt in de intramurale AWBZ gelden bijvoorbeeld maximumtarieven, in de extramurale AWBZ vrijere bandbreedtetarieven, wordt het merendeel van de curatieve zorg inmiddels geleverd tegen tarieven die zorgaanbieders en verzekeraars ongebonden overeen zijn gekomen. De invoering van het nieuwe stelsel had als doel de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van de curatieve zorg te vergroten. Na zeven jaar zijn wachtlijsten grotendeels weggewerkt en heeft het stelsel volgens verschillende partijen tot hogere kwaliteit en doelmatigheid geleid (overigens zijn door volumegroei de totale kosten ook toegenomen). Over de gehele linie is het kwaliteits- en kostenbewustzijn toegenomen. Om zorg te kunnen leveren is het voor aanbieders, en zeker voor nieuwkomers, dus van essentieel belang een onderscheidend kwalitatief en doelmatig zorgconcept te ontwikkelen. Verzekerde zorg: schaal cruciaal Vanwege de centrale rol die zij in de zorg innemen is onderhandelingskracht richting zorgverzekeraars (AWBZ/Zvw) en gemeenten (WMO) daarnaast ook van groot belang als het om het aanbieden van verzekerde zorg gaat. Zij kopen de zorg in voor eigen verzekerden en inwoners en zijn daarmee een bepalende factor. Enige schaal is nodig en soms zelfs vereist om verzekerde zorg te kunnen leveren. Aan de eigen inkoopkant kunnen zorgaanbieders ook meer invloed op de prijsvorming uitoefenen als zij gezamenlijk optreden. Daarnaast is de kwaliteit vooral in de curatieve zorg gediend bij schaal in de zin van grotere volumes per verrichting. Zorgverzekeraars stellen op dit gebied bijvoorbeeld steeds strengere eisen aan ziekenhuizen en specialisten. Zij hebben inmiddels de eerste stappen op het gebied van selectief inkopen van zorg gezet en dit zal alleen maar toenemen onder de naturapolissen. Zorgverzekeraars lopen namelijk steeds meer ondernemersrisico over hun schadelast. Tot en met 2017 neemt de risicodragendheid stap voor stap toe tot bijna 100%. Rijksoverheid, zorgvragers Gemeenten, verzekeraars Zorgaanbieders Selectieve zorginkoop De zorgverzekerde kan kiezen tussen een natura- en een restitutiepolis. De verzekeraar kan onder de eerste vorm selectief op prijs en kwaliteit inkopen. Voor de verzekeraar is van belang dat hij daarbij de vrijheid heeft om vast te stellen welke vergoeding er geldt bij niet-gecontracteerde zorg. Tot nu toe is dit principe juridisch slechts beperkt houdbaar gebleken. Eén en ander wordt geborgd met het in behandeling zijnde wetsvoorstel tot aanpassing van artikel 13 Zvw. 17

18 2 Van samenwerking naar zorgformule b) Nederlandse zorgformules Zorg vaak op zoek naar laaghangend fruit aan achterkant organisatie Intensieve samenwerking komt in de zorg langzaam van de grond. Hoewel de verbanden tussen aanbieders onderling groeien, is van medisch-inhoudelijk partnerschap vaak nog geen sprake. Schaalvergroting vindt tot dusver veelal plaats in de vorm van een gezamenlijke backoffice of (inkoop van) facilitaire diensten. De achterkant of backoffice van de organisatie wordt gezamenlijk vorm gegeven om (overhead-)kosten te minimaliseren. Werkmethodiek van zorgverlener en vermarkting van zorgconcept blijven meestal buiten schot. De voorkant van de organisatie blijft dan in handen van medische professionals die naar eigen inzicht de zorgverlening vormgeven. Formules vernieuwen zorglandschap Toch stapelt het aantal zorgorganisaties dat op meerdere locaties hetzelfde concept aanbiedt of vanuit strategisch oogpunt met elkaar samenwerkt, zich op. Terwijl specialistische privéklinieken nog geen 25 jaar geleden bijna verboden werden, zijn zij tegenwoordig alom aanwezig in de Nederlandse zorg. Waar het begon met onverzekerde zorg, zoals niet-noodzakelijke plastische chirurgie, zijn er meer en meer branches waar formules met hun aanbod van (al dan niet deels) verzekerde zorg succesvol zijn. Zo kent de thuiszorg, mondzorg en de farmaceutische zorg verscheidene ketens die onder één formulenaam werken. Maar ook de zelfstandige behandelcentra (ZBC s) leveren verzekerde zorg. Net als ziekenhuizen onderling sluiten zij strategische allianties om onrendabele, planbare en steeds vaker verzekerde ziekenhuiszorg efficiënter aan te kunnen bieden door een lagere overhead of lagere specialistenhonoraria. Sommige van deze formules zijn te kenschetsen als echte franchiseformules, bij andere is sprake van een formule met enkele franchisekenmerken. Achterkant Inkoop, Administratie, HRM, Opleidingen, Vastgoed Zorgorganisatie Voorkant Zorginhoud, Marketing, Communicatie, Website, Exploitatie Samenwerkend ondernemerschap in huisartsenzorg: Eerstelijns zorggroepen voorzien in behoefte De afgelopen jaren heeft zich een revolutie voorgedaan in het huisartsenlandschap. Terwijl de solopraktijk lange tijd gangbaar was, vormen huisartsen nu massaal samenwerkingsverbanden die over de grenzen van hun eigen vakgebied heen gaan. Andere eerstelijns zorgverleners, zoals de fysio, apotheker, verloskundige en diëtist, nemen meer en meer aan dergelijke verbanden deel en klassieke tweedelijns taken worden ook geleverd. Van 2000 op 2011 is het aandeel van groepspraktijken al van 29% tot 54% gestegen en het einde van deze ontwikkeling lijkt nog lang niet in zicht. De groepspraktijken vormen onderling bovendien steeds vaker grotere verbanden met b.v. s de zogenoemde zorggroepen die in handen zijn van stichtingen. Veel niet-kernactiviteiten besteden zij vervolgens uit aan organisaties die legio ondersteunende diensten leveren. Mogelijke voordelen samenwerking voor huisarts: - Inkoopvoordelen. - Lagere overhead door schaalvoordelen. - Meer invloed op contractering zorgverzekeraars. - Vastgoedontwikkeling en -beheer, HRM, ICT en financiën professioneler vormgeven. - Uitbesteden financiële administratie. - Hulp bij opstarten en overnemen praktijk. - Gebruikmaken van gezamenlijke zorginnovaties, best practices, scholing. - Meer mogelijkheden voor deeltijdwerk en vervanging. - Tijdelijke overname beheer praktijken mogelijk. - Collectief kwalitatieve zorgafspraken met andere zorgaanbieders. Mogelijke voordelen samenwerking voor patiënt, gemeente en verzekeraar: - Snellere en betere zorg. - Lagere kosten. - Substitutie vanuit tweede lijn beter mogelijk. - Ketenzorg verbetert. - Meer continuïteit in zorgaanbod. - Meer samenhang met lokale wijkverpleging en maatschappelijke ondersteuning. Stichting Huisartsenzorg regio A BV Huisartsenzorg regio Ab BV Huisartsenzorg regio Ac BV Huisartsenzorg regio Ad BV Ondersteunende organisatie op gebied van bijv. HRM, (financiële) administratie, inkoop, ICT, vastgoed, contractonderhandeling verzekeraars Stichting Huisartsenzorg regio A BV Huisartsenzorg regio Bc BV Huisartsenzorg regio Bd BV Huisartsenzorg regio Be BV 18

19 2 Van samenwerking naar zorgformule c) Opkomst franchise in zorg Franchise divers fenomeen Franchiseformules zijn er in vele soorten en maten. Het verbindende element is de hechte en voortdurende samenwerking tussen juridisch en financieel zelfstandige ondernemingen die binnen een franchiseverband plaatsvindt. Een uniforme uitstraling, de begeleiding en overdracht van knowhow en voortdurende ondersteuning zijn kenmerkende onderdelen van een franchiseformule. Essentieel is dat een ondernemer als franchisenemer tegen betaling van een bewezen bedrijfsmodel gebruik kan maken en daarbij op gebieden die niet door de formule gedekt worden geheel onafhankelijk is. Daar binnen zijn veel variaties mogelijk: van enkel faciliterend aan de achterkant door bijvoorbeeld de inkoop of backoffice gezamenlijk uit te voeren, tot een full service franchiseformule die ook de voorkant van de onderneming voor een groot deel vormgeeft. Dit door richtlijnen af te geven voor onder meer assortiments- en salesactiviteiten en key-performance-indicators. In geval van tamelijk vrijblijvende afspraken tussen franchisegever en -nemer wordt ook wel van soft franchise gesproken. Bij full service franchise worden er duidelijke afspraken gemaakt over vrijwel alle aspecten van de bedrijfsvoering. Groeiend aantal zorgformules met franchiseconcept Tot op heden neemt franchise in de zorg een bescheiden plaats in. Slechts enkele partijen erkennen hun formule als franchiseconcept. Dit hangt mede samen met negatieve bijsmaak die franchise bij menig professional in de zorg (en daar buiten) heeft. Onbekendheid met het fenomeen speelt ook een rol. Veel partijen werken al volgens een aantal franchiseprincipes maar benoemen het niet zo. Ondertussen blijft het aantal franchiseachtige zorgconcepten gestaag toenemen. In steeds meer zorgbranches zijn formules succesvol. Het aantal bestaande formules in de zorg dat als franchise te typeren is en al met één of meer vestigingen actief is, ligt rond de 25. In 2011 is de formule Thomashuizen zelfs genomineerd voor de trofee van beste franchiseformule van het land die de Nederlandse Franchisevereniging (NFV) jaarlijks uitreikt. Voorbeelden van Nederlandse (franchise)formules in de zorg: Benu, Kring Apotheek, Mediq Dental Clinics, Kies Mondzorg Indigo Buurtzorg, Joost Zorgt, Zorg en Zo Bergman Clinics, DC Klinieken, Eyescan, Medinova, Oogzorgnetwerk, Velthuis kliniek PsyQ Thomashuizen Woonzorgnet Huisartsenzorg Fysiotherapie Farmacie Diëtetiek Mondzorg Eerstelijns psychologen Eerstelijns verloskundige zorg Kraamzorg Thuiszorg Medisch specialistische zorg (ZKH/ZBC) Tweedelijns GGZ Revalidatie Verzorgingshuizen / verpleeghuizen Gehandicaptenzorg Eerstelijns zorg Tweedelijns zorg Archiatros Arts en Zorg. Cohesie, Hozl, Meditta, MedZZo PoZoB, RCH, Thoon, ZIO, ZONH, Zorggroep Almere Herbergier, Martha Flora 19

20 2 Van samenwerking naar zorgformule d) Franchise: voordelen en voorwaarden Franchise: kleinschalig ondernemerschap met schaalvoordelen Terugkerende elementen bij bestaande franchise georiënteerde zorgformules zijn: - Ontzorging van zorgverleners door administratieve en facilitaire ondersteuning en gezamenlijke belangenbehartiging. - Zorg zonder winstoogmerk: kwaliteit en continuïteit zorgverlening staan voorop. - Lokaal ondernemerschap door franchisenemers of participanten vrij in te vullen binnen bepaalde kaders van het gezamenlijke concept ofwel de formule. - Schaalvoordelen: platte organisatiestructuur zonder middenmanagement; overheadkosten franchisegever verdienen zich terug. - Vernieuwende concepten die inspelen op ontstane en toekomstige behoeften. - Transparante, efficiënte logistieke organisatie. - Kleinschalige zelfsturende teams die binnen bepaalde standaarden of afspraken op de patiënt afgestemde zorg leveren. - Snellere doorgroei naar meer vestigingen dan met alleen eigen vestigingen en minder risico s door gedeelde investeringen. Schaalvergroting en kostenefficiëntie F r a n c h i s e Ondernemerschap en kwaliteitszorg dichtbij patiënt Benutten schaalvoordelen: Voorwaarden voor succes bij full service franchiseformule: - Gezamenlijke reclamecampagnes - Inkoopvoordelen - Opleidingen personeel - Aansturing logistiek proces - Ontwikkelen marketingstrategie - Creëren van referentiekaders / benchmark - Inrichten administratie / automatisering - Invulling opvolgingsproblematiek - Assortiment samenstelling - Bedrijfsbegeleiding op kpi s (objectieve resultaatsmeting) - Servicegerichte intranettoepassing Optimaliseren kwaliteit en betaalbaarheid zorg Verantwoordelijkheden Franchisegever - Richt organisatie slank in - Stuurt op key performance indicators - Coacht franchisenemers - Is financieel gezond - Zorgt voor marketing en communicatie (incl. internet, intranet, branding) - Stelt profielschets op voor werving & selectie van franchisenemers - Levert benodigde informatie aan - Voert onderhandelingen met zorgverzekeraar - Koppelt kpi s terug aan zorgverzekeraars Verantwoordelijkheden Franchisenemer - Werkt volgens 1 formule - Richt zich op uitvoering van het concept - Is financieel gezond - Accepteert coaching en sturing - Gaat verplichtingen aan met franchisegever - Levert benodigde informatie aan - Maakt deel uit van onderhandelingscollectief - Is herkenbaar voor patiënten 20