2 Zand, klei, humus en kalk Zandgrond Kleigrond en zavelgrond Humus en kalk Afsluiting 36

Transcriptie

1 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Grondonderzoek Wat kan er mis zijn met de grond? Vervuilde grond Bodemziekten Bodemprofiel en bodemstructuur Resultaten van het onderzoek Afsluiting 23 2 Zand, klei, humus en kalk Zandgrond Kleigrond en zavelgrond Humus en kalk Afsluiting 36 3 Structuur, profiel en groeiomstandigheden Bodemstructuur Groeifactoren Oogsten en bewerken Welke eisen stellen de gewassen? Afsluiting 46 4 Beheer van de grond Organische stof Groenbemesters Bodemleven Afsluiting 59 5 Grond en grondbewerkingswerktuigen Een goed zaai-, plant- of pootbed Verschillende vormen van grondbewerking Afsluiting 67 6 Plantenvoeding en voedingselementen Plantaardige productie Hoofdelementen en spoorelementen Voedingsstoffen in de bodem Opname door de plant Voedingselementen in de bodem Afsluiting 76 INHOUD 9

2 7 Kali Functie van kalium Kaliumovermaat en kaliumtekort Kaliopname en kalifixatie Kalimeststoffen Tijdstip van bemesten Kaliadvies Afsluiting 84 8 Fosfor Functie voor de plant Fosfaatovermaat en fosfaattekort Processen in de bodem Fosfaatmeststoffen Hoeveelheid, tijdstip en wijze van bemesten Afsluiting 91 9 Stikstof Functie voor de plant Stikstoftekort en stikstofovermaat Processen in de bodem N-bemestingsadvies Aanvullende advisering Meststoffen Tijdstip van bemesten en hoeveelheid Afsluiting Overige voedingselementen Magnesium Zwavel Spoorelementen Afsluiting Samengestelde en vloeibare meststoffen Blends Samengestelde meststoffen Vloeibare meststoffen Afsluiting Organische meststoffen en bemonstering Soorten organische bemesting Werking van organische meststoffen De wijze van toedienen van mest Mestwetgeving Afsluiting BODEM, BEMESTING EN TEELTPLAN

3 13 Bemestingsplan opstellen Grondonderzoek en het analyseformulier Streefniveau De begrippen zuur en basisch De functie van calcium Invloed ph op de opneembaarheid van voedingsstoffen Gewenste ph Verzuring van de grond Kalkbalans Meststoffen Tijdstip van bemesten Afsluiting Mineralenbalans opstellen Heffingen Bedrijfsniveau Forfaitaire aangifte of verfijnde aangifte Afsluiting Teeltplan en gewassen De teelten op het bedrijf Vruchtwisseling Selectie Afsluiting Teeltplan en mechanisatie Werken met bedieningssystemen Toepassingen van bedieningssystemen Onderhoud uitvoeren aan bedieningsorganen Afsluiting Teeltplan en machines Inventariseren van machines en werktuigen Logistiek in de berging Machinekosten Afsluiting Teeltplan en saldo De opbouw van het inkomen Het saldo van een gewas Algemene kosten en bedrijfssaldo Afsluiting Teeltplan en arbeid Taaktijden Arbeidsfilm Optimaliseren De bedrijfssituatie Afsluiting 204 INHOUD 11

4 Bijlage 1 Effectieve organische stof van diverse gewassen 205 Bijlage 2 Effectieve organische stof van diverse mestsoorten 206 Bijlage 3 Bemestingsonderzoek groenteteelt 207 Bijlage 4 Bemestingsonderzoek boomteelt 208 Bijlage 5 Scheikundige namen van de voedingselementen 209 Bijlage 6 Enkelvoudige en samengestelde meststoffen 210 Bijlage 7 Spoorelementen-meststoffen 212 Bijlage 8 Kalkmeststoffen 213 Bijlage 9 Organische meststoffen 214 Bijlage 10 Stikstof als % van Ntot 215 Bijlage 11 Werking van stikstof 216 Bijlage 12 Werkzame meststof in opeenvolgende jaren 217 Bijlage 13 N-bemesting van spruitkool 218 Bijlage 14 Stikstof-bijmestmonster 219 Trefwoordenlijst BODEM, BEMESTING EN TEELTPLAN

5 1 Grondonderzoek Oriëntatie De Nederlander rijdt graag en veel in de auto. De files bewijzen dat. En vaak krijgt de auto vlak voor de reis naar Zuid-Frankrijk nog even een vakantiebeurt in de garage. We willen er zeker van zijn dat alles het goed doet wanneer we zo n lange reis gaan ondernemen. Omdat er zoveel auto s rondrijden en het aantal verkeersongelukken nog steeds veel te hoog is, vindt de overheid dat alle auto s in goede staat moeten verkeren. Daarom moeten auto s jaarlijks een APK-keuring ondergaan. Koop geen tweedehands auto zonder een keuringsrapport van een betrouwbare garage, waarin aangegeven staat dat er met de auto niets mis is. Met de grond waarop je gewassen gaat verbouwen, is het niet anders. Voordat je een teelt start, wil je natuurlijk graag weten hoe de toestand van de grond is. Verbouw je gewassen die elders verder geteeld worden (pootgoed, onderstammen of plantmateriaal), dan wil de koper van dit materiaal zeker weten dat het opgekweekt is op grond die geen besmettelijke ziekten bevat. De grond mag bijvoorbeeld absoluut geen aaltjes bevatten. Dit kan aangetoond worden door onderzoek in een erkend laboratorium. Als blijkt dat je grond is vervuild met schadelijke stoffen, dan kun je daar als gebruiker zelf last van krijgen. Als je je grond wilt verkopen, dan zal ook de nieuwe eigenaar de garantie willen hebben dat de grond schoon is. Fig. 1.1 We willen de garantie dat de grond geen ziekten bevat. GRONDONDERZOEK 13

6 1.1 Wat kan er mis zijn met de grond? De opbrengst van gewassen kan van jaar tot jaar en van bedrijf tot bedrijf erg verschillen. Voor open teelten is het weer tijdens het groeiseizoen natuurlijk een hele belangrijke factor. De vakbekwaamheid van de teler of kweker is ook van belang. Maar de kwaliteit van de grond, dus de mate waarin de grond geschikt is voor jouw teelt, bepaalt de opbrengst in hoge mate. Daarbij dient te worden opgemerkt dat de vakbekwaamheid van de teler of kweker vaak ook bepalend is voor de kwaliteit van de grond. kwaliteit van de grond De kwaliteit van de grond kun je onderscheiden naar de: chemische kwaliteit; fysische kwaliteit; biologische kwaliteit. Chemische kwaliteit bodemvruchtbaarheid De chemische kwaliteit van de grond wordt bepaald door de bodemvruchtbaarheid en de mate van vervuiling met schadelijke stoffen. De bodemvruchtbaarheid kan van nature goed zijn, zoals bijvoorbeeld bij jonge zeekleigronden, maar moet wel onderhouden worden. Een van nature wat minder rijke grond kan door goede bemesting wel op een hoger (streef)niveau gebracht worden. Deze zaken betreffende bodemvruchtbaarheid kun je terugvinden in andere literatuur. Ze komen in dit boek verder niet meer aan de orde. Fysische kwaliteit De fysische kwaliteit van de grond wordt door de samenstelling en de structuur van de bodem beïnvloed. Het gaat hier onder andere om zaken als aan- en afvoer van water, draagkracht en bewerkbaarheid. Biologische kwaliteit bodemleven Voor de biologische kwaliteit van de grond is het bodemleven uiterst belangrijk. Een goed ontwikkeld en gevarieerd bodemleven heeft een positieve werking op de grond. Sommige aaltjes, schimmels, bacteriën of andere vormen van bodemleven hebben juist een negatieve werking. 1.2 Vervuilde grond bodemverontreiniging Onder het motto zand erover is er in het verleden veel rommel, waaronder chemisch afval, onder de grond verdwenen. In 1980 werd bij Lekkerkerk een ernstig geval van bodemverontreiniging ontdekt. Deze ontdekking was de eerste van een hele reeks gevallen en was de aanleiding tot het opstellen van de Wet bodembescherming. Eén van de gevolgen van deze wet is dat grondeigenaren verantwoordelijk zijn voor het schoonmaken, het saneren, van vervuilde grond. De kosten daarvan kunnen bijzonder hoog zijn (wel tot euro per ha). Het is daarom ook logisch dat de koper van een stuk grond zeker wil weten dat de grond niet verontreinigd is en daar een officieel 14 BODEM, BEMESTING EN TEELTPLAN

7 schonegrond-verklaring bewijs van wil hebben. Dit bewijs, de zogenaamde schonegrond-verklaring, is ook nodig wanneer een ondernemer een bouwvergunning aanvraagt voor zijn grond. Naast de problemen bij aanvraag van vergunningen en de kosten voor sanering is het natuurlijk onplezierig gewassen te verbouwen op vervuilde grond. Niet alle stoffen zijn even schadelijk, maar in het ergste geval remmen ze de groei van je gewassen. Het kan voor mens of dier soms zelfs schadelijk zijn om de gewassen op te eten! Een bekend voorbeeld is de vervuiling met het element koper. Het voer voor mestvarkens bevatte vroeger veel koper om een hogere voederconversie (rendement van het voer) te krijgen. De mest van deze varkens was daarom ook relatief rijk aan koper. Als grasland ermee werd bemest, bleek het gras een dusdanig hoog kopergehalte te krijgen dat weidende schapen er ziek van werden en soms zelfs doodgingen. 1.3 Bodemziekten Onder de ziekteverwekkers en plagen die kunnen optreden in open teelten, zijn veel micro-organismen en insecten die kunnen overleven in de grond. De veroorzakers van de ziekten kunnen bacteriën, schimmels of andere bodemorganismen zijn. Zo is de aandacht al geruime tijd gericht op een nieuwe variant van de schimmel Phytophthora, de veroorzaker van de aardappelziekte. Deze kan in tegenstelling tot vorige varianten wél in de grond overleven. plantparasitair schadelijke bodemorganismen Van de in de bodem levende organismen nemen de aaltjes een belangrijke plaats in. Het overgrote deel van de aaltjes is onschadelijk en heeft een nuttige functie. Echter, het kleine deel dat plantparasitair is, kan behoorlijk veel schade aanrichten, voornamelijk aan de wortels. Aangezien veel aaltjes met levend materiaal of met aanhangende grond van het ene naar het andere perceel verplaatst kunnen worden, mag de grond waarop dergelijke gewassen verbouwd worden, geen schadelijke aaltjes bevatten. Aaltjes komen veel voor en ze zijn redelijk goed aan te tonen. Daarom is het zinvol de grond op het voorkomen ervan te laten onderzoeken. Eén van de instanties die zich met het onderzoek naar schadelijke bodemorganismen bezighoudt, is het Bedrijfslaboratorium voor grond- en gewasanalyse te Oosterbeek. Vragen 1.1 Zeker als je plantmateriaal verbouwt dat bedoeld is voor vermeerdering of voor export is het verplicht grondonderzoek te doen naar bodemziekten. Maar ook als je gewassen verbouwt die bedoeld zijn voor consumptie of verdere verwerking is het, als de ontwikkeling van het gewas daartoe aanleiding geeft, verstandig onderzoek te laten doen naar de aard van de ziekte. Er zijn vele mogelijkheden. Probeer te ontdekken welke mogelijkheden er op dit gebied zijn bij het Bedrijfslaboratorium voor grond- en gewasanalyse (Blgg) te Oosterbeek. Ga naar de website ( en beantwoord de volgende vragen voor de sector akker- en tuinbouw. a b c Welke soorten onderzoeken kan het Blgg uitvoeren op het gebied van bodemziekten? Welke soorten aaltjes die voor jouw sector van belang zijn, kunnen aangetoond worden? Het Blgg is in staat de soort en de hoeveelheid aaltjes te bepalen. Wat kunnen de onderzoekers jou als teler aan de hand daarvan nog meer vertellen? BODEMZIEKTEN 15

8 d e f Wanneer kun je voor een schonegrond-verklaring volstaan met een summier onderzoek naar bodemverontreiniging en wanneer is een uitgebreid onderzoek vereist? Noem eens twee voorbeelden van stoffen waarop de grond wordt onderzocht voor een schonegrond-verklaring. Vergelijk jouw antwoorden met die van een klasgenoot en probeer het over eventuele verschillen eens te worden door nogmaals de website te bekijken. De kans op schade door aaltjes is erg verschillend per gewas en per aaltjessoort. Ook de mate waarin aaltjes zich op gewassen vermeerderen, varieert enorm. Een overzicht daarvan is te zien in figuur BODEM, BEMESTING EN TEELTPLAN