66 Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries

Transcriptie

1 Literatuur American Psychiatric Association (2000 text revision). Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders (4th ed.). Washington DC: American Psychiatric Press. Belicki, K. (1992). The relationship of nightmare frequency to nightmare suffering with implications for treatment and research. Dreaming, 2, Berquier, A., & Ashton, R. (1992). Characteristics of the frequent nightmare sufferer. Journal of Abnormal Psychology, 101, Bishay, N. (1985). Therapeutic manipulation of nightmares and the management of neuroses. British Journal of Psychiatry, 147, Bixler, E., Kales, A., Soldatos, C., Kales, J.D., & Healey, S. (1979). Prevalence of sleep disorders in the Los Angeles metropolitan area. American Journal of Psychiatry, 79, Blagrove, M., Farmer, L., & Williams, E. (2004). The relationship of nightmare frequency and nightmare distress to well-being. Journal of Sleep Research, 13, Boon, S., & Draijer, N. (1995). Screening en diagnostiek van dissociatieve stoornissen. Lisse: Swets & Zeitlinger. Declerck, A.C. (2001). Parasomnieën. In Bemmel, A.L. van, Beersma, D.G.M., De Groen, J.H.M., & Hofman, W.F. (Eds.). Handboek Slaap en Slaapstoornissen ( ). Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg. Forbes, D., Phelps, A., & McHugh, T. (2001). Treatment of combat-related nightmares using imagery rehearsal: a pilot study. Journal of Traumatic Stress, 14, Forbes, D., Phelps, A.J., McHugh, A.F., Debenham, P., Hopwood, M., & Creamer, M. (2003). Imagery Rehearsal in the treatment of posttraumatic nightmares in Australian veterans with chronic combat-related PTSD: 12-month follow-up data. Journal of Traumatic Stress, 16, Furman, B. (2010). Nico s nachtmerries. Huizen: Pica. Hublin, C., Kaprio, J., Partinen, M., & Koskenvuo, M. (1999). Nightmares: familial aggregation and association with psychiatric disorders in a nationwide twin cohort. American Journal of Medical Genetics, 88, Kales, A., Soldatos, C., Caldwell, A.B., Charney, D.S., Kales, J.D., Markel, D., et al. (1980). Nightmares: clinical characteristics and personality patterns. American Journal of Psychiatry, 137, Kellner, R., Neidhardt, J., Krakow, B., & Pathak, D. (1992). Changes in chronic nightmares after one session of desensitization or rehearsal instructions. American Journal of Psychiatry, 149, Kerkhof, G.A., & Coenen, A.M.L. (2001). Slaap: gedrag en fysiologie. In Bemmel, A.L. van, Beersma, D.G.M., De Groen, J.H.M., & Hofman, W.F. (Eds.). Handboek Slaap en Slaapstoornissen (13-35). Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg. Köthe, M., & Pietrowsky, R. (2001). Behavioral effects of nightmares and their correlations to personality patterns. Dreaming, 11, A. van Schagen et al., Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries, DOI / , 2012 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

2 66 Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries Krakow, B., Hollifield, M., Johnston, L., Koss, M., Schrader, R., Warner, T.D., Tandberg, D., Lauriello, J., McBride, L., Cutchen, L., Cheng, D., Emmons, S., Germain, A., Melendrez, D., Sandoval, D., & Prince, H. (2001). Imagery Rehearsal Therapy for chronic nightmares in sexual assault survivors with posttraumatic stress disorder. Journal of the American Medical Association, 286, Krakow, B., Johnston, L., Melendrez, D., Hollifield, M., Warner, T.D., Chavez-Kennedy, D., & Herlan, M.J. (2001). An open-label trial of evidence-based cognitive behavior therapy for nightmares and insomnia in crime victims with PTSD. American Journal of Psychiatry, 158, Krakow, B., Kellner, R., Pathak, D., & Lambert, L. (1995). Imagery rehearsal treatment for chronic nightmares. Behaviour Research and Therapy, 33, Krakow, B., Sandoval, D., Schrader, R., Keuhne, B., McBride, L., Yau, C.L., & Tandberg, D. (2001). Treatment of chronic nightmares in adjudicated adolescent girls in a residential facility. Journal of Adolescent Health, 29, Krakow, B., & Zadra, A. (2006). Clinical management of chronic nightmares: Imagery Rehearsal Therapy. Behavioral Sleep Medicine, 4, Lancee, J., Spoormaker, V.I., & van den Bout, J. (2010a). Cognitive behavioral self-help treatment for nightmares: a randomized controlled trial. Psychotherapy and Psychosomatics, 79, Lancee, J., Spoormaker, V.I., & van den Bout, J. (2010b). Nightmare frequency is associated with subjective sleep quality but not with psychopathology. Sleep and Biological Rhythms, 8, Lancee, J., Spoormaker, V.I., & van den Bout, J. (2011). Long term effectiveness of cognitive behavioral self-help intervention for nightmares. Journal of Sleep Research, 20, Lavie, P. (2001). Sleep disturbances in the wake of traumatic events. North English Journal of Medicine, 345, Levin, R., & Fireman, G. (2002). Nightmare prevalence, nightmare distress, and self reported psychological disturbance. Sleep, 25, Li, S.X., Zhang, B., Li, A.M., & Wing, Y.K. (2010). Prevalence and correlates of frequent nightmares: a community-based 2-phase study. Sleep, 33 (6), Marks, I. (1978). Rehearsal relief of a nightmare. British Journal of Psychiatry, 133, Mume, C.O. (2009). Nightmares in schizophrenic and depressed patients. The European Journal of Psychiatry, 23, Neidhardt, E.J., Krakow, B., Kellner, R., & Pathak, D. (1992). The beneficial effects of one treatment session and recording of nightmares on chronic nightmare sufferers. Sleep, 15, Ohayon, M.M., Morselli, P.L., & Guilleminault, C. (1997). Prevalence of nightmares and their relationship to psychopathology and daytime functioning in insomnia subjects. Sleep, 20, Ross, R.J., Ball, W.A., Sullivan, K.A., & Caroff, S.N. (1989). Sleep disturbance as the hallmark of posttraumatic stress disorder. American Journal of Psychiatry, Rothbaum, B.O., & Mellman, T.A. (2001). Dreams and exposure therapy in PTSD. Journal of Traumatic Stress, 14, Schredl, M. (2003). Effects of state and trait factors on nightmare frequency. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 253, Schredl, M. (2010). Nightmare frequency and nightmare topics in a representative German sample. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 260, Schreuder, J., Kleijn, W., & Rooijmans, H. (2000). Nocturnal re-experiencing more than forty years after war trauma. Journal of Traumatic Stress, 13,

3 Literatuur 67 Simard, V., & Nielsen, T. (2009). Adaptation of imagery rehearsal therapy for nightmares in children: a brief report. Psychotherapy Theory, Research, Practice, Training, 46, Spoormaker, V.I. (2005). Alles over dromen. Utrecht: Kosmos Z&K Uitgevers. Spoormaker, V.I. (2008). A cognitive model of recurrent nightmares. International Journal of Dream Research, 1 (1), Spoormaker, V.I., Schredl, M., & van den Bout, J. (2006). Nightmares: from anxiety symptom to sleep disorder. Sleep Medicine Reviews, 10 (1), Spoormaker, V.I., & van den Bout, J. (2005). The prevalence of sleep disorders in the Netherlands. Sleep-Wake Research in the Netherlands, 16, Spoormaker, V.I., & Van den Bout, J. (2006). Lucid dreaming treatment of nightmares: a pilot study. Psychotherapy and Psychosomatics, 75, St-Onge, M., Mercier, P., & de Koninck, J. (2009). Imagery rehearsal therapy for frequent nightmares in children. Behavioral Sleep Medicine, 7, Swart, M., van Schagen, A.M., Lancee, J., & van den Bout, J. (submitted). Prevalence of nightmares in a psychiatric population. Verbeek, I., & van de Laar, M. (2010). Behandeling van langdurige slapeloosheid. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Wittmann, L., Schredl, M., & Kramer, M. (2007). Dreaming in posttraumatic stress disorder: A critical review of phenomenology, psychophysiology and treatment. Psychotherapy and Psychosomatics, 76, Zadra, A.L., & Donderi, D.O. (2000). Nightmares and bad dreams: their prevalence and relationship to well-being. Journal of Abnormal Psychology, 109, Zadra, A.L., Pilon, M., & Donderi, D.C. (2006). Variety and intensity of emotions in nightmares and bad dreams. The Journal of Nervous and Mental Disease, 194 (4), Zayfert, C., & De Viva, J.C. (2004). Residual insomnia following cognitive behavioral therapy for PTSD. Journal of Traumatic Stress, 17,

4 Formulieren Alle formulieren zitten ook in het werkboek voor de cliënt. A. van Schagen et al., Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries, DOI / , 2012 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

5 Formulieren 69 Formulier 1: Dagboek Slaap en Nachtmerries Week: Aantal nachtmerries Slaapkwaliteit Nachtmerrie Wakker Emotie in nachtmerrie Ernst emotie Onderwerp nachtmerrie Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Dag 5 Dag 6 Dag 7 1 Vul hier uw slaapkwaliteit in (1 = heel slecht; 10 = heel goed) 2 Aantal nachtmerries: vul uw aantal nachtmerries in 3 Vul de ernst van uw nachtmerrie in (1 = niet zo vervelend; 10 = vreselijk) 4 Vul hier in of u wakker bent geworden uit uw nachtmerrie (ja/nee) 5 Vul hier in welke emotie de boventoon voerde (bijvoorbeeld: A = angst; B = boosheid) 6 Vul hier de ernst of intensiteit van uw emotie in (1 = niet zo intens; 10 = vreselijk intens) 7 Vul hier het onderwerp van uw nachtmerrie in steekwoorden in (bijvoorbeeld: achtervolging / herhaling nare gebeurtenis).

6 70 Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries Formulier 2: Nachtmerrieschema Korte omschrijving van de nachtmerrie Onderwerp/code

7 Formulieren 71 Formulier 3: Oefenschema voor het inbeelden van de aangepaste nachtmerrie Dag Tijd start oefening Soort nachtmerrie Angstniveau Tijd einde oefening Commentaar (onderbrekingen) Veranderingen t.o.v. gisteren Vóór Tijdens Na

8 72 Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries Formulier 4: Terugvalpreventieplan a. In welke situaties kunnen andere nachtmerries opduiken of oudere nachtmerries weer terugkomen? b. Waaraan zou ik merken dat er sprake is van een terugval? c. Wat kan ik doen als ik een terugval krijg en de nachtmerries terugkomen? d. Wat heb ik nodig om de oefeningen te blijven volhouden?

9 Over de auteurs Drs. Annette van Schagen (1974) studeerde klinische psychologie aan de Universiteit van Amsterdam. Na haar afstuderen heeft ze ruim twee jaar als onderzoekspsycholoog gewerkt aan de St. George s University of London, Department of Psychiatry (Verenigd Koninkrijk) in het onderzoeksteam voor eetstoornissen bij kinderen en jeugdigen. Vervolgens heeft zij de opleiding tot gezondheidszorgpsycholoog gedaan bij Rivierduinen in Leidschendam. Tijdens de behandelingen klaagden regelmatig cliënten over nachtmerries. Dit wekte haar interesse, mede omdat er weinig over de behandeling van nachtmerries bekend bleek te zijn. Na de gz-opleiding heeft ze de specialistische opleiding tot klinisch psycholoog gedaan bij de Symfora groep (tegenwoordig GGz Centraal) te Amersfoort. In het kader van de specialistische opleiding heeft ze onderzoek gedaan naar het effect van de behandeling van nachtmerries in de GGZ. Sinds 2008 werkt zij als klinisch psycholoog bij GGz Centraal de Meregaard te Almere. Ze verricht diagnostiek en psychotherapie bij complexe problematiek, zowel individueel als in groepen, met als specialisme slaapproblemen en nachtmerries. Ze houdt zich bezig met de ontwikkeling van behandelingsprogramma s op grond van stepped care (getrapte zorg). Daarnaast doet ze in het kader van haar promotie aan de Universiteit Utrecht onderzoek naar de prevalentie en behandeling van nachtmerries in de GGZ. Tevens geeft ze les over beroepsidentiteit bij de RINO Groep in Utrecht aan de specialistische opleiding tot klinisch psycholoog. Dr. Jaap Lancee (1980) studeerde klinische psychologie aan de Universiteit Utrecht met een specialisatie in nachtmerries. Sindsdien heeft dit onderwerp hem niet meer losgelaten. Voor zijn proefschrift Cognitive-behavioral self-help treatment for nightmares and insomnia (2011) beschreef hij een zelfhulpbehandeling voor nachtmerries en voor insomnie. Beide heeft hij gevalideerd in grootschalige onderzoeken. Sinds zijn promotie in april 2011 is hij verbonden aan de Universiteit Utrecht waar hij onderzoek doet naar nachtmerries en insomnie. A. van Schagen et al., Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries, DOI / , 2012 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

10 74 Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries Momenteel ontwikkelt hij een geavanceerde internetapplicatie voor insomnie. De komende tijd bekijkt hij in een gecontroleerd onderzoek of ondersteuning via door een therapeut het effect van zelfhulpbehandeling voor insomnie verbetert. Naast het onderzoek naar de zelfhulpbehandelingen onderhoudt hij verschillende websites, is hij behandelend psycholoog en volgt hij de VGCT-opleiding tot cognitief gedragstherapeut. Dr. Victor Spoormaker (1979) studeerde klinische psychologie aan de Universiteit Utrecht en promoveerde in 2005 op het onderwerp meting en behandeling van nachtmerries. Hij richtte zich hierna op de vraag hoe slaap wordt verstoord na het meemaken van een traumatische gebeurtenis, eerst als post-doctoral fellow aan de University of Oxford (Verenigd Koninkrijk) en later aan het Max Planck Instituut voor Psychiatrie in München (Duitsland). Hij werkt daar sinds 2008 op de afdeling Neuroimaging en onderzoekt op experimentele wijze hoe het verstoren van slaap het emotionele geheugen beïnvloedt, als model voor posttraumatische slaapklachten. Daartoe doet hij met behulp van elektro-encefalografie (EEG) en functional magnetic resonance imaging (fmri) onderzoek naar hersenactiviteit tijdens de slaap en tijdens angstprocessen na normale of verstoorde slaap. Sinds begin 2011 zit hij in het jonge college van de Beierse Academie voor de Wetenschappen.

11 Toelichting op de dvd Op de dvd treft u fragmenten aan van de interventiemethode die in dit boek is beschreven. Deze zijn bedoeld als illustratie voor de therapeut. Daarnaast treft u een voorbeeld aan van een uitgevoerde interventie zoals deze NIET is bedoeld. In de fragmenten worden zowel de cliënt als de therapeut gespeeld door de auteurs. 1 Uitleg registratie Dagboek Slaap en Nachtmerries In dit fragment wordt getoond hoe de therapeut aan de cliënt uitlegt op welke manier het Dagboek Slaap en Nachtmerries ingevuld dient te worden. Te zien is dat de therapeut met de cliënt stilstaat bij mogelijke knelpunten bij het registreren. 2 Oefening met de veilige/prettige plek Dit fragment laat zien hoe de therapeut de oefening met de veilige plek uitlegt aan de cliënt. Tijdens de sessie wordt het naar de veilige plek toe gaan met de cliënt geoefend. 3 Uitleg registratie Oefenschema inbeelden nieuw nachtmerrieverhaal In dit fragment wordt het invullen van het Oefenschema inbeelden nieuw nachtmerrieverhaal uitgelegd en met de cliënt geoefend. 4 Rescripting en imaginatie van thematische nachtmerries In dit fragment bespreekt de therapeut met de cliënt welke nachtmerrie hij wil veranderen en bedenken ze samen een nieuw einde voor de nachtmerrie. Vervolgens gaat de cliënt de nieuwe droom inbeelden en wordt de cliënt gemotiveerd om thuis verder te gaan met het inbeelden van de nieuwe droom. A. van Schagen et al., Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries, DOI / , 2012 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

12 76 Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries 5 Rescripting en imaginatie van posttraumatische nachtmerries Het veranderen van het verhaal van een posttraumatische nachtmerrie wordt besproken, en verschillende strategieën om het verhaal te veranderen komen aan bod. De cliënt beeldt zich vervolgens de nieuwe droom in. 6 De veilige plek, hoe het niet moet! Dit fragment toont dat een passieve houding van de therapeut ertoe kan leiden dat de oefening met de veilige plek een averechts effect heeft.