Opslag. Houdbaarheid van kwaliteit

Transcriptie

1 Opslag Houdbaarheid van kwaliteit

2

3 Houdbaarheid van kwaliteit Theorie T. Van der Hoorn eerste druk, 2001 HOUDBAARHEID VAN KWALITEIT 3

4 Artikelcode: Colofon Illustraties Verbaal - bureau voor visuele communicatie Redactie Fidder & Löhr 2001 Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum. 4 HOUDBAARHEID VAN KWALITEIT

5 Voorwoord Deze uitgave bevat de onderwijseenheid Houdbaarheid van kwaliteit van de deelkwalificatie Opslag. Voor de onderwijseenheid is er een uitgave met opdrachten en bronnen en een uitgave met theorie. Opdrachten Aan het begin van elke opdracht staat het opdrachtdoel. Daar staat wat je aan het einde van de opdracht moet kunnen. De opdrachten bevorderen de zelfwerkzaamheid. Met de opdrachten kun je je kennis in de praktijk toetsen of bepaalde vaardigheden trainen. Als je alle opdrachten met voldoende resultaat hebt uitgevoerd, beheers je de stof. Bronnenoverzicht Om de opdrachten uit te voeren heb je informatie nodig. Hiervoor kun je het bijbehorende theorieboek gebruiken. Maar je kunt ook andere bronnen raadplegen. In het bronnenoverzicht staat waar je informatie kunt vinden over product en kwaliteit. Dit kunnen boeken zijn, maar ook vakbladen, folders, video s, het internet, enzovoort. Theorie Het theorieboek bevat de theorie die je het meest nodig hebt en die niet gauw verandert. Om het bestuderen en verwerken van de tekst gemakkelijker te maken, kun je aan het einde van elke paragraaf verwerkingsvragen maken. Namens het auteursteam wens ik je veel succes bij het werken met deze uitgave. De auteur, Ton van der Hoorn VOORWOORD 5

6 Inleiding Houdbaarheid van kwaliteit is een onderwijseenheid van de deelkwalificatie Opslag. Je maakt hierin kennis met de belangrijkste begrippen rondom productkwaliteit. Juist bij de handel in bloemen en planten is het van belang dat je weet wat kwaliteit is en waar je op moet letten om te kunnen bepalen of iets kwaliteit is. Soms is kwaliteit met het oog waarneembaar. Maar soms ziet iets er goed uit, terwijl de gebruikswaarde van het product toch gering blijkt te zijn. In hoofdstuk 1 komen de belangrijkste begrippen met betrekking tot kwaliteit aan bod en wordt aangegeven waarom kwaliteit zo belangrijk is voor de concurrentiepositie van de Nederlandse sierteelt. Ook vind je in dit hoofdstuk wat wetgevers en veilingen doen om de productie van kwaliteitsproducten te bevorderen. Kwaliteit ontstaat niet vanzelf. Veredelaars en tuinders zijn vaak jaren bezig met veredelen en selecteren om tot betere producten te komen. Het is goed dat handelaren weten hoe er geselecteerd en veredeld wordt. Want dan kunnen zij ook inschatten wat ze wel en niet van de veredelde producten mogen verwachten. De belangrijkste begrippen en principes worden in hoofdstuk 2 behandeld. Tot slot worden in hoofdstuk 3 enkele organisaties besproken die zich met de kwaliteit van sierteeltproducten bezighouden.kleur, vorm en omvang van een bloem zijn eigenschappen die vaak erg smaak gebonden zijn. Consumenten kunnen daar op korte of langere termijn anders over gaan denken. Voor houdbaarheid ligt dat anders. Een slecht houdbare snijbloem zal nooit een hoge waardering krijgen. Daarom moet houdbaarheid steeds meer als een minimum eis gezien worden. In hoofdstuk 4 kijken we naar het begrip houdbaarheid. Wat verstaan we onder houdbaarheid? Welke fysiologische processen liggen ten grondslag aan een goede of slecht houdbaarheid? Hoe kunnen we de houdbaarheid verbeteren? Welke rol speelt de veiling met betrekking tot houdbaarheid? In hoofdstuk 5 en 6 wordt de rol van de handel en detaillist met betrekking tot de houdbaarheid van potplanten en snijbloemen nader bekeken. 6 HOUDBAARHEID VAN KWALITEIT

7 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Kwaliteit Kwaliteit en concurrentiepositie Kwaliteitskenmerken Kwaliteitsbeleid Samenvatting 19 2 Kwaliteit van uitgangsmateriaal Ontwikkeling van nieuwe producten Veredelingstechnieken Selectietechnieken F 1-Hybriden Bescherming van nieuwe rassen Samenvatting 34 3 Organisaties en kwaliteit Vaste Keuringscommissie (VKC) NAKTuinbouw Verenigde Bloemenveilingen Nederland (VBN) Afsluiting 46 4 Houdbaarheid van snijbloemen Wat is houdbaarheid? Beperken van de bacteriegroei in de bloemstengel Voeden van de snijbloemen Vertraging van de bladvergeling Beschermen van de bloem tegen ethyleen Lucht in de stengel na droge bewaring Wondheling Opname van voorbehandelingsmiddelen Afsluiting 60 5 Handhaven van de houdbaarheid in de handelsketen Verzorging in de handelsketen Gebruik van middelen in de handelsketen Kwaliteitsbehoud in de keten door koelen Verzorging bij de detaillist Verzorging bij de consument Afsluiting 76 INHOUD 7

8 6 Houdbaarheid van potplanten in de keten Aspecten bij de aankoop door de handel Temperatuur, tijd en kwaliteit Licht Hygiëne in de keten Potten Informatie naar de consument Afsluiting 88 Trefwoordenlijst 91 8 HOUDBAARHEID VAN KWALITEIT

9 1 Kwaliteit Oriëntatie Iedereen in de sierteeltsector heeft het over kwaliteit. Maar wat is dat eigenlijk? En waarom is dat zo belangrijk? En wie bepaalt eigenlijk wat kwaliteit is? Zomaar een paar vragen die je eerst moet beantwoorden om een zinnige discussie over kwaliteit te kunnen voeren. In dit hoofdstuk wordt op het begrip kwaliteit nader ingegaan. 1.1 Kwaliteit en concurrentiepositie Ik koop mijn cd s voornamelijk via internet. Dat is een mooi stukje goedkoper. En als ik ze eerst wil afluisteren doe ik dat ook via internet of anders bij de platenzaak om de hoek. Ik ga echt geen tientje extra betalen voor dezelfde cd. In de agrarische sector maken we een onderscheid in: de veehouderij; de akkerbouw; de tuinbouw; de visserij. De tuinbouw is van deze sectoren de belangrijkste, zowel naar productie- als naar exportwaarde gemeten (figuur 1.1). Binnen de tuinbouw, die ook weer uit verschillende sectoren bestaat, is de glastuinbouw de belangrijkste. De tuinbouw wordt ook wel onderverdeeld in voedingstuinbouw en sierteelt. De sierteelt bestaat uit: de bloementeelt (inclusief de potplantenteelt); de boomteelt (inclusief de vaste plantenteelt); de bollenteelt. Fig. 1.1 Zowel naar export- (links) als naar productiewaarde (rechts) gemeten, is de tuinbouw de belangrijkste sector van agrarisch Nederland. akkerbouw 21% visserij 6% tuinbouw 37% overige landbouw 8% akkerbouw 11% intensieve veehouderij 21% tuinbouw 38% veehouderij 36% rundveehouderij 22% Bloemkwekerijproducten zijn luxegoederen. Daarom zal de consument kritischer worden bij het kopen van bloemen en planten als hij zuinig moet omgaan met zijn KWALITEIT 9

10 geld. Je moet er dus voor zorgen dat het product in een goede kwaliteit op de markt komt. Dat betekent dat zowel de veredelaar, de producent als de handel aandacht moet besteden aan de kwaliteit van het product. groeisector De Nederlandse bloemkwekerijbranche is al jarenlang een groeisector. Hoe het deze sector in de toekomst zal vergaan, hangt af van verschillende nationale en internationale ontwikkelingen. 1 Hoe zullen de (Europese) consumenten zich in de toekomst gedragen? 2 Welke eisen zal de overheid stellen op het gebied van het milieu? 3 In welke mate blijft de overheid zich met de bedrijfstak bemoeien (bezuinigen en terugtreden)? 4 Welke Europese regels zullen in de toekomst gelden? 5 Welke internationale handelsafspraken zullen in de toekomst gemaakt worden? 6 Kan de bedrijfstak over voldoende arbeid blijven beschikken? 7 Wat wordt de positie van de veiling en de handel ten opzichte van buitenlandse markten (bijvoorbeeld de spotmarkt in Frankfurt)? De Nederlandse handel beheerst rond tweederde van de wereldbloemenhandel. Dit marktaandeel is mede bereikt door een aantal sterke punten van de Nederlandse bloemensector (teelt en handel), zoals: groot sortiment; levering door het gehele jaar; afzetapparaat; kwaliteit; goede promotie. Aanbod van een groot sortiment Door ons afzetsysteem nemen de Nederlandse telers en de handel een gunstige positie in ten opzichte van vele buitenlandse collega s. Een Nederlandse producent kan zich specialiseren dankzij het geconcentreerde aanbod op de veilingen. Die specialisatie heeft geleid tot: het vervroegen en verlaten van bepaalde gewassen; het telen van moeilijke gewassen; de productie van een zeer groot sortiment. importbloemen Bovendien komen op de veiling steeds meer importbloemen, zelfs bloemen die in Nederland niet eens geteeld kunnen worden. Om je een idee te vormen: op de veiling worden alleen al honderden verschillende rozen, tulpen en gerbera cultivars aangeboden. Hierdoor kan de handel op een efficiënte wijze in korte tijd een zeer breed sortiment inkopen. 10 HOUDBAARHEID VAN KWALITEIT

11 Fig. 1.2 In de bloemenhandel is de veilingklok een van de belangrijkste manieren van verkoop. Producten zijn door het gehele jaar leverbaar De Nederlandse telers zijn in staat om vele producten het gehele jaar aan te leveren. Voor een aantal producten is een aanvulling op het pakket gerealiseerd door middel van importproducten. Op deze wijze kan de handel op elk moment van het jaar beschikken over nagenoeg alle producten. Nee verkopen is dus niet zo snel aan de orde. Bovendien zijn veel producten ook in de winterperiode door belichting van goede kwaliteit. Het afzetapparaat distributie De bloemisterijsector is in staat om in korte tijd te leveren en tegen concurrerende prijzen. Door de structuur van de handel kan het totale assortiment direct over de hele wereld geleverd worden. En dankzij de fijnmazige handelsstructuur kan elke vraag in de wereld naar bloemen direct beantwoord worden. De afnemer betaalt de prijs die in een concurrerende markt tot stand is gekomen. Deze structuur activeert de handel en noodzaakt tot een efficiënte bedrijfsvoering. Ook de graad van distributie is hierbij belangrijk. Distributie omvat: de opslag; de overslag; het vervoer. In de distributieketen vindt onvermijdelijk enig kwaliteitsverlies plaats. Dit moet je zo gering mogelijk zien te houden door verschillende maatregelen. Bij bederfelijke goederen als snijbloemen moet je altijd de gehele keten in beschouwing nemen. Een goede distributie is belangrijker naarmate de markten verder weg zijn, zoals de U.S.A. en Japan. De handelaar wil de aangekochte bloemen op de plaats van bestemming krijgen met een maximaal behoud van de beginkwaliteit. KWALITEIT EN CONCURRENTIEPOSITIE 11

12 De kwaliteit voorbehandelen De kwaliteit van de producten zal mede het marktaandeel in de toekomst bepalen. Meer dan elders in de wereld wordt in Nederland aandacht besteed aan een goede kwaliteit. Zo wordt s winters bij veel teelten assimilatiebelichting toegepast om een betere kwaliteit te krijgen. Bloemen moet je zorgvuldig voorbehandelen voor ze naar de veiling gaan. Daarom wordt zowel bij teeltbedrijven als bij handelsbedrijven steeds meer gewerkt met zorgsystemen als ISO en Florimark. De promotie Telers en handelaren dragen een deel van hun omzet af aan het Productschap voor de Tuinbouw. Dat geld gebruikt het Bloemen Bureau Holland (BBH) onder andere voor reclamecampagnes. Deze beperken zich niet tot Nederland, maar worden in talloze landen in de wereld gevoerd. Vragen 1.1 Hoe het met de sector in de toekomst zal gaan, hangt af van verschillende nationale en internationale ontwikkelingen. In de tekst worden zeven ontwikkelingen (1 t/m 7) genoemd. Zet deze ontwikkelingen of bedreigingen in de volgens jou juiste volgorde van belangrijkheid. 1.2 Kwaliteitskenmerken Een mooie auto. Nog prachtig in de verf. Keurig op de bandjes en niet heel veel kilometers op de teller. Dat zijn toch kwaliteitskenmerken. Onder kwaliteit verstaan wij in de sierteelt het geheel van producteigenschappen dat van invloed is op de geschiktheid van het product om te voldoen aan de gestelde verwachtingswaarde. Kwaliteit heeft betrekking op een complex van eigenschappen. Naast de objectieve kenmerken spelen ook subjectieve (psychologische) belevingskenmerken een rol, bijvoorbeeld de sierwaarde of de smaak. Hier zullen we de subjectieve belevingskenmerken, die voor ieder mens anders zijn, buiten beschouwing laten. De objectieve kwaliteitskenmerken van het product kun je verdelen in: de inwendige eigenschappen; de uitwendige eigenschappen. Fig. 1.3 Kwaliteit heeft verschillende aspecten. Kwaliteit: subjectieve kenmerken objectieve kenmerken uitwendige eigenschappen inwendige eigenschappen Uitwendige kwaliteitskenmerken Uitwendige kwaliteitskenmerken zijn zichtbaar. Voor de veilingklok worden de uitwendige kwaliteitseigenschappen per partij getoond. Een aantal kenmerken is van 12 HOUDBAARHEID VAN KWALITEIT

13 afstand niet zichtbaar. Daarom vindt op de veiling een keuring plaats van alle producten aan de hand van de eisen die zijn vastgelegd in de VBN-aanvoervoor- schriften. Hierbij maakt de keurmeester gebruik van een keurcode. Deze keurcodes maken het ook mogelijk om de producten los te koppelen van de informatie. Ze kunnen dan geveild worden alleen op basis van de informatie, een zogenaamde infoveiling. keurcode negatieve keuropmerkingen Fig. 1.4 De keurcodes zijn gerangschikt per groep. In de keurcode wordt een unieke code gegeven aan elke keuropmerking, die in diverse groepen zijn ondergebracht. Per groep zijn de opmerkingen gealfabetiseerd en voorzien van een nummer. De totale code is driecijferig. Het eerste cijfer is de groepscode en het tweede en derde cijfer een volgnummer. Er zijn maar een beperkt aantal groepsnummers: 1.xx staat voor keuropmerkingen over de bloem, 2.xx over de inwendige kwaliteit, enzovoort. Figuur 1.4 laat het totale overzicht zien. Het betreft hier allemaal negatieve keuropmerkingen. Negatieve keuropmerkingen Eerste nummer van keurcode Groep keuropmerkingen 1. Bloem (scherm / knop) 2. Inwendige kwaliteit 3. Wortel / kluit 4. Tak / steel / stam 5. Blad (naald / doorn) 6. Parasieten / parasitaire aantastingen 7. Verpakking 8. Sortering 9. Overige bemerkingen positieve keuropmerkingen Er wordt gebruikgemaakt van even en oneven cijfers om aan te geven hoe zwaar de aanmerking is. Het even cijfer is de lichte afwijking. Het daaropvolgende oneven cijfer is de zware afwijking. Naast negatieve keuropmerkingen kennen we ook positieve keuropmerkingen. Inkopers voor de klok weten dan dat de partij bloemen of planten zich onderscheidt door een of meer positieve eigenschappen. Ook hiervoor wordt een driecijferige code gehanteerd volgens het principe zoals dat in figuur 1.5 te vinden is. De veilingen brengen jaarlijks een codeboekje uit, waarin onder andere de keurcodes staan vermeld. Fig. 1.5 Een positieve keuropmerking maakt inkopers er op attent dat de partij zich in positieve zin onderscheidt van het gemiddelde. Positieve keuropmerkingen Fytosanitair kenmerk Kenmerk uitwendige kwaliteit Kenmerk inwendige kwaliteit (eerste positie) (tweede positie) (derde positie) 3 = (gereserveerd) 1 = belicht 0 = xxxx 4 = schoon 2 = met consumenteninformatie 5 = virusvrij 7 = quality flower 6 = insectenvrij 8 = zelfkeur 7 = 100% mineervliegvrij 9 = plant + KWALITEITSKENMERKEN 13

14 Inwendige kwaliteit Onder inwendige kwaliteit verstaan we alle niet-zichtbare kwaliteitskenmerken. Zowel bij potplanten als bij snijbloemen kan de uitwendige kwaliteit prima zijn, terwijl het uiteindelijke resultaat bij de consument toch kan tegenvallen. Het omgekeerde is overigens ook mogelijk. De drie belangrijkste inwendige kwaliteitskenmerken zijn: schadegevoeligheid; droogtegevoeligheid; houdbaarheid. De inwendige kwaliteit wordt vooral bepaald door factoren, die een teler kan beïnvloeden. We noemen hier de belangrijkste: 1 De kwaliteit van het uitgangsmateriaal. Hoe beter het uitgangsmateriaal, hoe gemakkelijker de tuinder een kwalitatief hoogwaardig eindproduct kan leveren. Nederlands uitgangsmateriaal heeft als voordeel dat het onder een strenge keuring staat. Buitenlands uitgangsmateriaal (met name stekken) is onder zonnige omstandigheden gegroeid en daarom vaak groeikrachtiger. Maar ten aanzien van keuring op rasechtheid en aanwezigheid van ziekte is de keuring minder streng. 2 De eigenschappen van de cultivar of het ras. Kwekers kiezen rassen die vaak snel groeien en goed houdbaar zijn. Jammer genoeg zijn alle raseigenschappen die voor de handel van belang zijn, niet altijd bekend bij de kopers. Via de referentietoets probeert men daar wat aan te doen. 3 De groeiomstandigheden bepalen in hoge mate de kwaliteit. Producten die geteeld worden bij een hoge temperatuur en een hoge luchtvochtigheid (gejaagd geteeld), zijn vaak uitwendig goed in orde. Maar de houdbaarheid is veelal beperkt. Hier speelt dus de naam van de teler een belangrijke rol voor de inkoper. 4 De behandeling na de oogst. Hier doelen we vooral op het voorbehandelen van de bloemen door de teler. Dit wordt meestal steekproefsgewijs gecontroleerd door de veiling. Bijvoorbeeld door het meten van het bacteriegetal in de steel van de Gerbera. Of door het aantonen van de aanwezigheid van voorbehandelingsmiddelen in het gewas met behulp van knopmonsters bij trosanjers. 5 De aanwezigheid of afwezigheid van Botrytissporen in het product. Botrytissporen kunnen in het afzetkanaal voor veel schade zorgen door smet. 14 HOUDBAARHEID VAN KWALITEIT

15 Er speelt bij de handel nog een ander probleem ten aanzien van inwendige kwaliteit. Dat is de klachtenprocedure voor niet-zichtbare kwaliteitsgebreken aan via de veilingklok gekochte bloemkwekerijproducten. Het is vaak moeilijk vast te stellen wie de oorzaak is van schade verderop in de keten. Het veilingreglement voorziet wel in een goede regeling bij klachten over producten, die zichtbare gebreken vertonen op het moment van aflevering door de veiling. Blad- en bloemknopverbruining Het probleem van blad- en bloemknopverbruining speelt sterk bij de lelie Star Gazer en treedt op tijdens het verzenden van deze lelie naar USA, Canada, Japan en andere markten. Onderzoek van de BVN toont het volgende aan: Het kasklimaat moet voldoende actief gehouden worden. Er moet vóór 10 uur geoogst worden in verband met de verandering van de R.V. De koelceltemperatuur lijkt de grootste invloed te hebben op het optreden van bloemknopverbruining. Bij een koelceltemperatuur van circa 1 tot 5 ºC kan knopverbruining optreden. De producttemperatuur kan als gevolg van verdamping 1 à 2 ºC onder de koelceltemperatuur dalen. Ook bij een correct ingestelde koelcel kan daardoor koudeschade ontstaan. Het is noodzakelijk om de temperatuurmeter van de koelcel regelmatig en goed te ijken. Knopverbruining neemt toe naarmate de tijd verstrijkt: na 1 dag in de koelcel: verbruining bij 5% van de knoppen; na 3 dagen in de koelcel: verbruining van 50% van de knoppen; na 7 dagen in de koelcel: verbruining van 65% van de knoppen. Sparen is dus heel nadelig voor de kwaliteit van Star Gazer. De handel wil naar aanleiding van deze problemen met Star Gazer een regeling waarbij de ingediende schadeclaims verhaald kunnen worden op de veroorzaker van het probleem. Daarbij zal het een twistpunt blijven of de kweker, de veiling of de handel de schakel is waar het probleem is veroorzaakt. Vragen 1.2 a In de lijst van het keurcodesysteem van de VBN kom je een aantal typische vaktermen tegen. Geef van de hierna genoemde keuraanduidingen aan wat ze betekenen en bij welke gewassen ze voorkomen. Keuraanduingen: blauw, doorwas, duim, oortje, platknop, tongen, bloempunt, gepeld, slechte nagel, verdroogde knop, haken, hieltje, schieters, splittak, watersteel, knopval, krimpers. b De kwaliteit van een product is onder andere afhankelijk van de factoren, die in kolom 1 van de volgende tabel genoemd worden. In kolom 2 staan de begrippen die daar bij horen. Maak de juiste combinaties. 1.3 Kwaliteitsbeleid Als ik een tweedehands auto koop, wil ik ook zeker weten dat het een goede is. Daarom koop ik er liever een bij een dealer dan bij een particulier. Een dealer zal zijn zaakjes toch wel goed geregeld hebben en borg staan voor kwaliteit. KWALITEITSBELEID 15

16 Het door de veilingen te voeren beleid is er uiteindelijk op gericht om de consument tevreden te stellen door het aanbieden van een goede kwaliteit, die voldoet aan de verwachtingswaarde van de consument. Deze verwachtingswaarde wordt sterk beïnvloed door vele factoren en is daarom steeds in beweging. De moeilijkheid hierbij is dat de consument zijn bevrediging omtrent de aankoop niet alleen ontleent aan kwalitatieve eigenschappen van het product, maar ook aan een aantal niet-kwaliteitsgebonden producteigenschappen zoals bloemkleur, grootte van de bos, enzovoort. Een enquête onder consumenten over snijbloemen leverde het volgende resultaat op (figuur 1.6): Fig. 1.6 Mening van consumenten over snijbloemen. Aspecten bij de Het belang wat de De mate waarin de aankoop van consument hecht aan de consument tevreden is snijbloemen genoemde eigenschap (%) over deze eigenschap Kwaliteit Houdbaarheid Keuze boeketten Gebruikte soorten Prijs Kundig advies Bereikbaarheid winkel Exclusiviteit Verpakking Tijd van verzorging Hieruit volgt dat het te voeren kwaliteitsbeleid geen statistisch gebeuren is maar regelmatig moet worden bijgesteld. De moeilijkheid bij het begrip kwaliteit zit in de combinatie van subjectieve en objectieve aspecten, die het begrip uitbloei kenmerken. Het aspect houdbaarheid blijkt voor de consument een belangrijke eigenschap te zijn, maar met name de gewoontekoper laat zich ook veel gelegen liggen aan de prijs. gezamenlijke verantwoordelijkheid In het algemeen wordt de consument zich steeds meer bewust van het begrip kwaliteit. De verwachtingswaarde wordt steeds hoger. Daarom zal de gehele sector moeten streven naar het afleveren van een steeds betere kwaliteit. Hierin ligt een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor producent, veiling en handel. Aan dit kwaliteitsbeleid wordt door de veilingen inhoud gegeven door: het veilen op telersnaam; het veilen op variëteitsnaam; het opstellen van aanvoervoorschriften. Deze drie aspecten zullen we hierna toelichten. Het veilen op telersnaam teeltomstandigheden De verhandeling van producten op naam van de kweker is van bijzonder groot belang. Immers de inwendige kwaliteit wordt mede bepaald door de teeltomstandigheden. Als een betere kwaliteit gewaardeerd wordt in de opbrengst zal dat de teler stimuleren om een kwaliteitsproduct af te leveren. Bovendien kost het een kweker veel tijd om 16 HOUDBAARHEID VAN KWALITEIT

17 een goede naam op te bouwen bij de kopers voor de klok en ook om een slechte naam weg te werken. Het veilen op variëteitsnaam Door een verdere toename van de kennis over de eigenschappen van de cultivar zullen de goede cultivars beter betaald worden. Mindere cultivars verdwijnen dan vanzelf omdat de prijsvorming achterblijft. Alle variëteiten worden aangegeven door een landelijk uniform codenummer. Veilingen stimuleren de bekendheid met nieuwe cultivars op vele manieren. Zo kent VBA de aanduidingen Fleurprimeur en Plantprimeur, de veiling in Rijsburg de aanduiding Floraprimeur en de veiling Holland de aanduiding Hollandprimeur. De producten die in deze groepen worden geveild, zijn nieuwigheden die extra aandacht krijgen en op een gunstige tijd worden geveild. referentietoets Cultivars worden ook wel onder de aandacht gebracht door middel van de referentietoets. Door deze referentietoets te koppelen aan de kwaliteitsgroepenindeling, krijgt de inkopende handel op de veiling inzicht in de inwendige kwaliteit van het aangevoerde product. Uiteindelijk kan dat een betere prijsvorming bewerkstelligen. Referentietoets De referentietoets is ontwikkeld om meer handen en voeten te geven aan het streven naar betere kwaliteit. Daarbij is meer accent komen te liggen op inwendige kwaliteit. Een bloem of plant kan er mooi uitzien, maar als de houdbaarheid matig is of de transportgevoeligheid te groot, dan loopt de aankoop voor de consument uit op een teleurstelling. De referentietoets is een toets die iets zegt over de eigenschappen van het sortiment, in het bijzonder de cultivars. Daarbij wordt met name uitspraak gedaan over de potentiële inwendige kwaliteit van een cultivar. Deze uitspraak bevat echter geen garantie, want het resultaat is uiteindelijk altijd afhankelijk van de behandeling die een bloem of plant heeft gehad in de teelt- en afzetfase. Vandaar dat wordt gesproken van potentiële inwendige kwaliteit. De naam referentietoets (= refereren aan) duidt op het vergelijken van de cultivars met de belangrijkste cultivars (top tien) uit het sortiment. Hierop zijn ook de beoordelingsnormen gebaseerd. Maar het sortiment is voortdurend in beweging en telt gaandeweg meer positief beoordeelde cultivars. Daarom zal ook het kwaliteitspeil geleidelijk omhoog schuiven. De resultaten van de referentietoets worden niet alleen aan veredelaars en telers bekendgemaakt, maar ook richting afnemers op de veilingen en in de rest van de keten. Dit wordt gedaan om het proces van kwaliteitsverbetering te bevorderen en moet leiden tot een grotere doorzichtigheid van de markt en daarmee tot een sterkere marktpositie van het product. Op deze manier wordt immers inzicht gegeven in de kwaliteitsverschillen binnen een sortiment. Aanvoervoorschriften Aanvoervoorschriften kun je splitsen in: aanvoervoorschriften snijbloemen; aanvoervoorschriften potplanten. KWALITEITSBELEID 17

18 De aanvoervoorschriften zijn de laatste jaren flink aangescherpt. Telers moeten aan allerlei voorschriften voldoen als zij producten op de veiling willen aanvoeren. In de aanvoervoorschriften vinden we: de minimale eisen waaraan een product moet voldoen om aangevoerd te mogen worden; de kwaliteitsvoorschriften, waaraan de planten of snijbloemen moeten voldoen; de sorteringsvoorschriften waaraan de partij bloemen of planten moet voldoen; de verpakkingsvoorschriften die gelden voor het product; het aanduidingsvoorschrift, waarin wordt aangegeven wat op de aanvoerbrief vermeld moet worden. Fig. 1.7 In de aanvoervoorschriften staan foto s (boven Rosa First Red; onder Rosa Evelien) over het juiste aanvoerstadium. De middelste foto geeft het ideale aanvoerstadium weer. Vragen 1.3 a Wat vindt jij een belangrijke eigenschap van een snijbloem? Neem de volgende tabel over en zet in elke kolom maximaal twee kruisjes. 18 HOUDBAARHEID VAN KWALITEIT

19 meest belangrijke eigenschap belangrijke eigenschap minder belangrijke eigenschap minst belangrijke eigenschap kleur geur prijs houdbaarheid gemengd boeket grootte van de bos worm takje groen b Noem tenminste tien eigenschappen waarop we de kwaliteit van respectievelijk een trosanjer, een Forsythia-tak en een Gerbera kunnen beoordelen. 1.4 Samenvatting De Nederlandse bloemkwekerijbranche is een groeisector. Hoe dit zich in de toekomst verder zal ontplooien? Dat hangt af van verschillende nationale en internationale ontwikkelingen, zoals: consumentengedrag (internationaal); het milieu; bezuinigende en terugtredende overheid; regels van de Europese Gemeenschap; internationale handelsafspraken; arbeidsvoorziening in de bedrijfstak; positie veiling en handel ten opzichte van buitenlandse markten. De Nederlandse handel beheerst rond tweederde van de wereldbloemenhandel. Dit marktaandeel is mede bereikt door een aantal factoren: het aanbod van een groot sortiment; de levering van de producten door het gehele jaar; een korte levertijd en concurrerende prijzen; de kwaliteit van de producten; de promotie van de producten. Met name kwaliteit zal een belangrijk wapen zijn in de concurrentiestrijd. Kwaliteit staat in de sierteelt voor: het geheel van producteigenschappen dat van invloed is op de geschiktheid van het product om te voldoen aan de gestelde verwachtingswaarde. SAMENVATTING 19

20 Kwaliteit heeft betrekking op een complex van eigenschappen. Naast objectieve kenmerken spelen ook subjectieve (psychologische) belevingskenmerken een rol, bijvoorbeeld de sierwaarde. Bepalend daarbij zijn: uitwendige kwaliteitskenmerken; inwendige kwaliteit. Uitwendige kwaliteitskenmerken zijn zichtbaar. Maar een aantal kenmerken is van afstand niet zichtbaar. Daarom worden op de veiling alle producten gekeurd aan de hand van eisen die zijn vastgelegd in de VBN-aanvoervoorschriften. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een keuringscode. Onder inwendige kwaliteit verstaan we alle niet-zichtbare kwaliteitskenmerken. Deze worden onder andere bepaald door: de cultivareigenschappen; de kwaliteit van het uitgangsmateriaal; de teeltomstandigheden; de naoogstbehandeling. De drie belangrijkste inwendige kenmerken zijn: schadegevoeligheid; droogtegevoeligheid; houdbaarheid. De veilingen voeren een kwaliteitsbeleid, waaraan inhoud wordt gegeven door onder andere: bij het veilen de telersnaam te vermelden; bij het veilen de variëteitsnaam te vermelden; voor telers duidelijke aanvoervoorschriften op te stellen. Voor de inwendige kwaliteit is er de referentietoets. Die zegt iets over de eigenschappen van het sortiment, in het bijzonder de cultivars. De referentietoets bevat echter geen garantie, want het resultaat blijft uiteindelijk altijd afhankelijk van de behandeling die een bloem of plant heeft gehad in de teelt- en afzetfase. De referentietoets wordt tegenwoordig alleen nog maar door veredelingsbedrijven gebruikt om een nieuw product te promoten. 20 HOUDBAARHEID VAN KWALITEIT

21 2 Kwaliteit van uitgangsmateriaal Oriëntatie Het maken van een nieuw ras kost heel veel tijd en geld. Alleen maar simpel kruisen is al lang niet meer voldoende. Er bestaan tal van belangrijke selectie- en veredelingstechnieken. Sommige technieken zijn erg kostbaar en daarom moet een nieuw ras beschermd worden. Elk nieuw ras kun je in feite vergelijken met een uitvinding, waarop je patent kunt aanvragen. Dit patent wordt kwekersrecht genoemd. De kweker vraagt kwekersrecht aan om te voorkomen dat iedereen het nieuwe ras zomaar kan telen. Maar er zijn ook andere mogelijkheden om nieuwe rassen te beschermen. 2.1 Ontwikkeling van nieuwe producten Ik heb nu al een paar jaar die BMW. Best wel een aardig karretje, maar ik wil gewoon weer eens wat anders. En dank zijn mijn beleggingen heb ik wel een paar stuivers. Ik ga nu de allernieuwste Alfa Romeo kopen. genetisch materiaal chromosomen In de plantenveredeling wordt gewerkt met het erfelijk of genetisch materiaal van planten. De erfelijke eigenschappen worden bepaald door de genen die zijn ingebouwd in de chromosomen van de cel. Elk chromosoom bevat heel veel erfelijke eigenschappen. De basis van al deze genetisch informatie is het DNA-molecuul. De veredelaars proberen steeds betere planten te maken door gunstige eigenschappen met elkaar te combineren. Maar waarom is veredeling eigenlijk nodig? Het doel is om de planten zo te veranderen dat ze beter voldoen aan de wensen van de gebruikers: de telers, de handel en de consumenten. Voor de telers in de sierteelt proberen de veredelaars te komen tot producten met een: hogere opbrengst, dus bijvoorbeeld meer per m 2 ; betere kwaliteit, dus betere smaak, kleur, geur en houdbaarheid; grotere oogstzekerheid, dus minder gevoelig voor ziekten en aangepast aan de teeltomstandigheden; planbaar oogsttijdstip, vroeger of later en door het gehele jaar in verband met hogere prijzen; zo laag mogelijke kostprijs, bijvoorbeeld door oogstmechanisatie of een lage energiebehoefte; goede houdbaarheid; goede transporteerbaarheid; geringe droogtegevoeligheid. Voor de handel zijn deze punten natuurlijk ook van belang, maar vooral het leveren van nieuwe producten houdt de vraag bij afnemers levendig. Daarom is het ook voor de handel van belang enigszins vertrouwd te zijn met enkele begrippen uit de verdeling. Je kunt die immers in de vakliteratuur overal tegenkomen. KWALITEIT VAN UITGANGSMATERIAAL 21