Celdeling vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 14 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Celdeling Intro Vooraf Eindproduct-Beoordeling Leerdoelen Werkwijze Aan de slag Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Begrippenlijst Celdeling Antwoorden Aan de slag Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Celdeling Intro Cellen delen zich voortdurend. Bij groei en voortplanting speelt celdeling een belangrijke rol. Een gemiddelde celdeling duur bij een mens ongeveer 20 uur. Het duurt dus wel even voordat je een mens hebt die ongeveer uit (= 100 biljoen) cellen bestaat. Pagina 2

4 Vooraf Eindproduct-Beoordeling Eindproduct Bij celdeling wordt onderscheid gemaakt tussen de 'gewone' celdeling en de reductiedeling. Als afronding van deze opdracht maak je schema waarin je de verschillen tussen beide soorten celdeling aangeeft. Daarna maak je een toets over celdeling. Beoordeling Je hebt de opdracht goed uitgevoerd als het schema goed en volledig is ingevuld en als je voor de toets ongeveer 80% van de punten hebt gehaald. Leerdoelen Pagina 3

5 Na deze opdracht: weet je het verschil in aantal chromosomen tussen 'gewone' cellen en geslachtscellen. kun je de gewone celdeling (mitose) beschrijven. ken je de reductiedeling (meiose) beschrijven. begrijp je wat het verschil is tussen geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting. Werkwijze Groepsgrootte Deze opdracht doe je alleen. Benodigdheden Geen bijzonderheden. Tijd Pagina 4

6 2 lesuren. Pagina 5

7 Aan de slag Stap1 Ongeslachelijke voortplanting Je weet wel, dat je nieuwe plantjes kunt opkweken uit zaadjes. Het is dan moeilijk te voorspellen hoe de plant er uit komt te zien. Je hebt kans op allerlei kleuren en vormen bloemen. De nakomeling zijn vaak een mix van de ouderplanten. Maar je kunt een plant ook stekken of klonen. Als je een plant stekt of kloont krijg je plantjes die er precies hetzelfde uitzien als de moederplant. Stekken en klonen zijn voorbeelden van ongeslachtelijk voortplanten. Bij ongeslachtelijke voortplanting bij planten ontstaat uit één plantencel of uit een deel van een plant door vele celdelingen een nieuwe plant. De cellen van de nakomelingen hebben precies dezelfde chromosomen als de ouderplant. De nakomelingen zullen daardoor erg op de ouderplant lijken. De nieuwe plant kan er alleen anders uitzien door verschillen in milieuomstandigheden, zoals de hoeveelheid zonlicht of de bodem waarop de plant groeit. Bekijk het volgende filmpje. Beantwoord de onderstaande vragen. 1. Waar of niet waar? Stekken is een voorbeeld van ongeslachtelijke voortplanting. A. Waar B. Niet waar 2. Waar of niet waar? Een plant die is ontstaan door stekken heeft altijd hetzelfde genotype als de ouderplant. A. Waar B. Niet waar 3. Waar of niet waar? Een plant die is ontstaan door stekken heeft altijd hetzelfde fenotype als de ouderplant. A. Waar B. Niet waar Je spreekt van geslachtelijke voortplanting als twee verschillende organismen van een soort het DNA combineren in een nieuw individu. 4. Waar of niet waar? Kruisbestuiving is een voorbeeld van geslachtelijke voortplanting. Pagina 6

8 A. Waar B. Niet waar 5. Waar of niet waar? Een plant die is ontstaan door geslachtelijke voortplanting heeft altijd hetzelfde genotype als één van de ouderplanten. A. Waar B. Niet waar 6. Waar of niet waar? Geslachtelijk voortplanting heeft als voordeel dat een organisme zich kan aanpassen aan zijn omgeving. A. Waar B. Niet waar Stap2 Gewone celdeling: mitose Bij de celdeling spelen chromosomen een belangrijke rol. Bestudeer pagina 1, 2 en 3 van het volgende onderdeel KB: Chromosomen en celdeling Waar of niet waar? 1. Iedere menselijke cel bevat 23 chromosomen. 2. Een verzameling chromosomen wordt een karyogram genoemd. 3. Een karyogram van de chromosomen in een spiercel van meneer A is anders dan een karyogram van de chromosomen van wangcel van meneer A. 4. Ben je een man dan worden de geslachtschromosomen beide X-chromosomen genoemd. 5. Een gewone celdeling wordt ook wel mitose genoemd. 6. Bij een gewone celdeling hebben de nieuwe cellen evenveel chromosomen als de begincel. Stap3 Pagina 7

9 Reductiedeling of meiose Bestudeer nu pagina 4, 5 en 6 van het volgende onderdeel KB: Chromosomen en celdeling Waar of niet waar? Menselijke geslachtscellen bevatten 23 chromosomen. Bij een reductiedeling hebben de nieuwe cellen evenveel chromosomen als de begincel. Zaadcellen zijn mannelijke geslachtcellen. De bevruchting waarbij vrouwelijke en mannelijke geslachtcellen samengaan, wordt wel meiose genoemd. 5. Na de bevruchting ontstaat een 'gewone' cel met 46 chromosomen. Maak de volgende oefening. Reductiedeling of meiose kn.nu/2abc8 1 Reductiedeling of meiose Hieronder wordt beschreven hoe de meiose verloopt. Sleep de woorden naar de juiste plek. De celdeling waarbij voortplantingscellen of geslachtscellen ontstaan heet. Voordat de cel zich deelt liggen de als een kluwen door elkaar in de celkern. Iedere cel heeft. Vlak voor de celdeling wordt het DNA exact nagemaakt en ontstaan er uit elke chromosoom twee gelijke die op één plek nog aan elkaar vastzitten. Als de cel zich gaat delen worden die chromosomen eerst korter en dikker. Die chromosomen gaan 2 aan 2 tegen elkaar liggen. Dunne draadjes trekken de chromosomen naar de uiteinden van de cel. Pagina 8

10 Daar komen twee om heen en daarna deelt de cel zich in tweeën. De twee geslachtscellen hebben ieder. Er verschijnen opnieuw dunne draadjes die de chromatiden los van elkaar trekken. Dan wordt opnieuw rond de chromosomen een kernmembraan gevormd. De cellen snoeren in en er ontstaan in totaal 4 cellen. Elke voortplantingscel heeft nu 23 chromosomen. Elk chromosoom bestaat nu uit één enkele chromatide. Beschikbare keuzes: chromosomen, chromatiden, 46 chromosomen, 23 chromosomen, kernmembranen, meiose Stap4 Verschil mitose en meiose Als eindproduct van deze opdracht zet je de verschillen tussen de mitose met de meiose op een rijte. Maak de oefening "Mitose en meiose" onderaan deze pagina. Kom je er niet uit? Kijk voor hulp op de site van bioplek: vergelijking mitose en meiose. Klaar? Neem het schema ook over in je schrift. Mitose en meiose kn.nu/d9mx0 Pagina 9

11 1 Vergelijk beide vormen van celdeling door de juiste woorden naar de juiste kolom van de tabel te slepen. Verschil Mitose Meiose Aantal celdelingen Wat wordt er als eerste uit elkaar getrokken? Aantal cellen na deling Aantal sets chromosomen na deling Aantal chromosomen in elke cel bij de mens na deling Beschikbare keuzes: 46, 4 cellen, 2 sets, 23, 1 set, 2 delingen, 1 deling, chromatiden, chromosomenparen, 2 cellen Stap5 Toets celdeling Je hebt de informatie over ongeslachtelijke voortplanting bestudeerd en je hebt een schema gemaakt waarin je de verschillen tussen mitose en meiose op een rijtje hebt gezet. Tijd voor een toets. De toets bestaat uit vijf vragen. Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score. Je kunt van de vragen die je fout had ook het goede antwoord zien. Klik op de volgende knop om te beginnen: Celdeling kn.nu/rim17 Pagina 10

12 1 van 5 Genotype of fenotype? Een plant die is ontstaan door stekken heeft altijd hetzelfde... als de ouderplant. a. genotype b. fenotype 2 Waar of niet waar? Kruisbestuiving is een voorbeeld van geslachtelijke voortplanting. a. waar b. niet waar 3 Hoe wordt een verzameling chromosomen of een chromosomenportret wel genoemd? _ 4 Waar of niet waar? I Iedere menselijke cel bevat 23 chromosomen. II Ben je een vrouw dat worden de geslachtshormonen beide X-chromosomen genoemd. a. I en II zijn beide waar. b. I is waar, II is niet waar. c. I is niet waar, II is waar. d. I en II zijn beide niet waar. 5 Meiose of mitose? Hoe wordt de celdeling genoemd waarbij geslachtscellen ontstaan? a. meios b. mitose Pagina 11

13 Begrippenlijst Celdeling Karyogram Een chromosomenportret; overzicht van een verzameling chromosomenparen van een individu. X-chromosoom Vrouwelijk geslachtschromosoom; een vrou lichaamscel twee X-chromosomen. Y-chromosoom Mannelijk geslachtschromosoom; een man heeft in een lichaamscel een X- en een Y-chromosoom. Lichaamscellen Gewone cellen met in de celkern een dubb (chromosoomparen). Mitose Proces van (gewone) kerndeling die aan de (gewone) celdeling vooraf gaat. Geslachtscellen Voortplantingscellen met in de celkern een (de helft van het aantal chromosomen in ee Meiose Kerndeling waarbij geslachtscellen ontstaan, met de helft van het oorspronkelijke aantal chromosomen. Ook reductiedeling genoemd. Het vindt plaats in de geslachtsorganen. Tijdens de meiose zijn de chromosomen zichtbaar. Reductiedeling Kerndeling waarbij geslachtscellen ontstaa oorspronkelijke aantal chromosomen. Ook vindt plaats in de geslachtsorganen. Tijden chromosomen zichtbaar. Pagina 12

14 Antwoorden Aan de slag Stap 1 Ongeslachtelijke voortplanting A A B A B A Pagina 13

15 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 14 July 2016 om 16:55 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO gemengde leerweg, 2; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 2; VMBO theoretische leerweg, 1; VMBO gemengde leerweg, 1; VMBO theoretische leerweg, 2; Leerinhoud en Reproductie en evolutie; Biologie; Reproductie; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting Pagina 14 2 uur en 0 minuten