Samen leren, samen wijs.

Transcriptie

1 Samen leren, samen wijs. Verdieping in de huidige situatie omtrent het werken met of begeleiden van kinderen met een lichamelijke of verstandelijke beperking binnen het reguliere basisonderwijs in Nederland en een situatieschets van inclusief onderwijs in Europa Datum: Studenten: Begeleidster: Jomi Sahertian Lisanne de Jonge Hetty Tonneijck 1

2 Inhoudsopgave 1. Voorwoord Algemene Inleiding De stand van zaken binnen het regulier- en speciaal basisonderwijs Regulier- en speciaal basisonderwijs De groei in het speciaal basisonderwijs Inclusief onderwijs Mogelijke ontwikkelingen binnen het reguliere basisonderwijs voor kinderen met een beperking, schoolbesturen en leerkrachten Tips voor scholen en leerkrachten Korte samenvatting en visie Het overheidsbeleid en de wetgeving omtrent inclusief onderwijs Het overheidsbeleid door de jaren heen De wetgeving Wat is leerlinggebonden financiering Ervaringen van ouders met betrekking tot het overheidsbeleid Ervaringen van kinderen met een beperking binnen het reguliere basisonderwijs Korte samenvatting en visie Evaluatie van het huidige beleid en de nieuwe wetgeving Wat zijn de knelpunten in de huidige zorgstructuur Inhoud nieuwe wet Passend Onderwijs Ergotherapie en inclusief onderwijs Geschiedenis van de kinderergotherapie binnen het onderwijs in Nederland Kinderergotherapie en modellen in het basisonderwijs in Nederland Beschrijving van de ergotherapeut in samenwerking met het kind en zijn/haar omgeving Korte samenvatting en visie Huidige situatie in het buitenland Verdeling landen in categorieën van onderwijsaanbod Steun aan leerkrachten en scholen Opleiding voor het lesgeven aan kinderen met een beperking Conclusie en visie Overall conclusie Nawoord Bronnenlijst Bijlage Bijlage

3 1. Voorwoord Voor u ligt de afstudeerscriptie van Lisanne de Jonge en Jomi Sahertian. Wij zijn laatstejaars studenten van de Hogeschool van Amsterdam aan de opleiding Ergotherapie. We hebben als afstudeeropdracht gekozen voor een thema. Kenmerkend voor deze vorm van afstuderen is dat wij zelf een vraagstelling hebben mogen formuleren die voortkomt uit eigen belangstelling en perspectief in de beroepsuitoefening. Onze interesse gaat uit naar kinderen met een lichamelijke of verstandelijke beperking. Wij zijn op zoek gegaan naar onderwerpen die momenteel spelen binnen de Nederlandse maatschappij. Daaruit blijkt dat er momenteel veel aandacht wordt geschonken aan het inclusieve onderwijs. Deze scriptie is ontwikkeld naar aanleiding van een verdieping in de huidige situatie omtrent het werken met of begeleiden van kinderen met een lichamelijke of verstandelijke beperking binnen het reguliere basisonderwijs in Nederland. Een vergelijking met de situatie in Europa betreft inclusief onderwijs zal in deze scriptie ook aan bod komen, deze vergelijking hebben wij gebruikt om aanbevelingen op te stellen. Het lezen van deze scriptie biedt ouders van kinderen met een beperking, leerkrachten, ergotherapeuten, schoolbesturen en leerkrachten in opleiding de mogelijkheid meer duidelijkheid te verkrijgen over inclusief onderwijs. In dit verslag wordt concreet naar voren gebracht wat inclusief onderwijs is, hoe de wet- en regelgeving er uit ziet in Nederland, de rol van de ergotherapeut bij inclusief onderwijs en er wordt een korte situatieschets van inclusief onderwijs van 25 landen van Europa gegeven. Wij willen Hetty Tonneijck bedanken voor de ondersteuning en kritische blik tijdens de literatuurstudie en het schrijven van de scriptie. Veel leesplezier! 3

4 2. Algemene Inleiding Door onze interesse in het onderwerp: kinderen met een verstandelijke of lichamelijke beperking in het reguliere basisonderwijs in Nederland en door de verdieping in de verschillende literatuur en eerdere projecten zijn wij tot het volgende onderwerp voor de scriptie gekomen: Verdieping in de huidige situatie omtrent het werken met of begeleiden van kinderen met een lichamelijke of verstandelijke beperking binnen het reguliere basisonderwijs in Nederland en een situatieschets van inclusief onderwijs in Europa In het eerste hoofdstuk wordt de stand van zaken binnen het reguliere basisonderwijs en het speciale basisonderwijs beschreven. De groei van kinderen in het reguliere basis-, en speciaal onderwijs is in kaart gebracht. Daarnaast worden de voor- en nadelen van regulier basisonderwijs aan kinderen met een beperking beschreven. Tevens is er een vergelijking gemaakt tussen de voor en nadelen van regulier en speciaal basisonderwijs. Aan het eind van het hoofdstuk staan de conclusies beschreven en geven wij onze reactie op de conclusies. In het tweede hoofdstuk wordt er beschreven hoe het overheidsbeleid zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld, de huidige wet- en regelgeving omtrent inclusief onderwijs in Nederland en hoe de toekomstige wet en regelgeving er uit komt te zien. Tevens worden in dit hoofdstuk de gevolgen en ervaringen van ouders van kinderen met een beperking die naar het reguliere basisonderwijs willen of hier aan deelnemen in kaart gebracht. Aan het eind van het hoofdstuk staan de conclusies beschreven en wordt er een reactie gegeven op deze conclusies. In het derde hoofdstuk wordt de evaluatie van het huidige beleid in Nederland beschreven. Verder staan de toekomstplannen van de Nederlandse overheid gericht op het beleid van inclusief onderwijs beschreven. In dit hoofdstuk wordt een evaluatie gegeven met betrekking tot leerlinggebonden financiering en het Weer Samen Naar School beleid. De huidige knelpunten komen aan bod en aan de hand van deze knelpunten komen de motieven en consequenties voor nieuwe wetgeving aan bod. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een conclusie en een beschrijving van onze visie. In het vierde hoofdstuk wordt de rol van de ergotherapie binnen het inclusieve onderwijs beschreven. De vaardigheden en handelingen van de ergotherapeut bij het werken met kinderen in het basisonderwijs komen aan bod. Knelpunten van de ergotherapie in het inclusief onderwijs zullen ook beschreven worden. Daarnaast staat er in dit hoofdstuk beschreven hoe de ergotherapeut zich meer zou kunnen profileren in het inclusief onderwijs. Aan het eind van het hoofdstuk wordt de conclusie en onze visie beschreven. In het vijfde hoofdstuk wordt de situatie omtrent inclusief onderwijs in het buitenland beschreven. De situatie in Nederland zal steeds kort beschreven worden in vergelijking met de situatie in het Buitenland. In dit hoofdstuk komt het percentage leerlingen met een beperking (op speciaal onderwijs), het beleid van de landen en de situatie van de leerkracht (in opleiding) aan bod komen. De informatie uit dit hoofdstuk komt van het Europese Agency en de daarbij aangesloten National Working Partners waaronder onder andere leden van het ministerie van onderwijs in ieder land. Aan het einde van deze scriptie wordt een overall conclusie met onze visie gegeven. 4

5 3. De stand van zaken binnen het regulier- en speciaal basisonderwijs Inleiding In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe het reguliere basisonderwijs, speciaal basisonderwijs en inclusief basisonderwijs eruit ziet in Nederland. Tevens komt de groei van leerlingen op het speciaal- en regulierbasisonderwijs aan bod. Uit onderzoek blijkt dat er steeds meer kinderen met een beperking zijn die inclusief onderwijs gaan volgen (zie hoofdstuk 3.2.). Daarom is ervoor gekozen om in dit hoofdstuk de voor- en nadelen van inclusief onderwijs onder de loep te nemen. Daarnaast zijn er aan de hand van literatuur tips geschreven om inclusief onderwijs zo goed mogelijk te laten verlopen. Deze tips zijn gericht op scholen en leerkrachten, zodat zij hier mogelijk gebruik van kunnen maken binnen het inclusief onderwijs. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een complete samenvatting onze visie op dit hoofdstuk. 5

6 3.1. Regulier- en speciaal basisonderwijs Basisonderwijs In 1985 is de basisschool ontstaan in Nederland, in plaats van de kleuterschool en lagere school. Er zijn in Nederland ongeveer 7000 basisscholen die basisonderwijs aanbieden. Het basisonderwijs wil een bijdrage leveren aan de persoonsvorming van de leerlingen als deel van hun opvoeding, aan de vorming in maatschappelijke en culturele zin ter voorbereiding op toekomstig democratisch staatsburgerschap en verantwoordelijkheidsgevoel en daarnaast wil het basisonderwijs een bijdrage leveren aan de voorbereiding op de beroepsuitoefening en deelname aan de arbeidsmarkt. (Ahlers, J. Vreugdenhil, K., 2006) In Nederland ontvangen ouders meestal een brief wanneer hun kind drie geworden is. Dan hebben ze de mogelijkheid om hun kind in te schrijven bij een basisschool naar keuze. Vanaf hun vierde levensjaar hebben kinderen de mogelijkheid om naar school te gaan en vanaf hun vijfde levensjaar geldt de leerplicht. Deze wet is in 1901 ingevoerd in Nederland en heeft als doel dat kinderen vanaf hun vijfde jaar verplicht zijn om onderwijs te volgen. De basisschool is onderverdeeld in acht groepen. Groep 1 tot en met 4 behoren bij de onderbouw en de groepen 5 tot en met 8 behoren bij de bovenbouw. De indeling van de groepen verschilt per school. Sommige scholen plaatsen kinderen met verschillende leeftijden in een groep bij elkaar en andere scholen plaatsten kinderen met hetzelfde ontwikkelingsniveau bij elkaar. Hieruit blijkt dat scholen rekening houden met verschillen tussen kinderen. Speciaal onderwijs Sinds 1998 kan een kind met een beperking in Nederland ook naar een school voor speciaal basisonderwijs. Kinderen die het binnen het reguliere onderwijs niet redden door bijvoorbeeld een gedragsstoornis of doordat ze moeilijk kunnen leren, hebben de mogelijkheid om onderwijs te volgen op het speciaal basisonderwijs. Het speciaal basisonderwijs is bedoeld voor kinderen die extra zorg nodig hebben. Tot het speciaal onderwijs behoren: scholen voor dove kinderen, slechthorende kinderen, kinderen met ernstige spraakmoeilijkheden, visueel gehandicapte kinderen, zeer moeilijk lerende kinderen en kinderen, kinderen met lichamelijke of verstandelijke beperking of met een chronische ziekte. Ook het speciaal basisonderwijs is onderverdeeld in acht groepen voor kinderen in de leeftijd van vier tot en met twaalf jaar. De groepen binnen het speciaal onderwijs zijn kleiner (gemiddeld vijftien leerlingen) dan binnen het reguliere onderwijs (gemiddeld 25 leerlingen). Hierdoor kunnen ze meer individuele begeleiding krijgen en houdt de leerkracht rekening met het tempo van iedere leerling. Ook zijn er binnen het speciaal onderwijs veel materialen en hulpmiddelen beschikbaar. ( Ahlers, J. Vreugdenhil, K., 2003) Het speciaal onderwijs is in vier clusters ingedeeld: Cluster 1: Scholen voor visueel gehandicapte kinderen (blind of slechtziend) Cluster 2: Scholen voor kinderen met gehoorproblemen Cluster 3: Scholen voor kinderen met een lichamelijke handicap of verstandelijk leerprobleem en voor kinderen met een chronische ziekte Cluster 4: Scholen voor kinderen met ernstige gedrag- of psychiatrische problemen. (Dijk, van B., Slabbertje, A., Maarschalkerweerd, A., 2007) 6

7 3.2. De groei in het speciaal basisonderwijs In dit hoofdstuk komt de groei van het aantal kinderen met een beperking binnen het speciaal onderwijs aan bod. Dit zal van invloed zijn op de huidige onderwijssituatie met betrekking tot inclusief onderwijs in Nederland. Tussen 2000 en 2005 is het aantal leerlingen in het speciaal onderwijs in Nederland sterk toegenomen en neemt nog steeds toe (zie tabel 1). Dit komt mede doordat de groei van het aantal kinderen toeneemt (bevolkingsgroei), kinderen eerder gediagnosticeerd worden als kinderen met een beperking (bijvoorbeeld ADHD) en steeds meer allochtone kinderen onderwijs gaan volgen. De kans is groter dat kinderen met een beperking deel gaan nemen aan het reguliere onderwijs aangezien ouders voor inclusief onderwijs (zie hoofdstuk 3.3) kunnen kiezen. Dit is mede mogelijk doordat er in Nederland steeds betere wet- en regelgeving is en er meer voorzieningen zijn voor een kind met een beperking. Het totale aantal kinderen in het regulier onderwijs (2004) bedraagt ruim 1,5 miljoen in basisscholen. Daarnaast zitten er ruim kinderen op een school voor speciaal onderwijs verdeeld over 332 scholen. Ongeveer 5% van het totale aantal kinderen gaat op dit moment naar speciaal onderwijs. Het is van groot belang dat scholen proberen aan te sluiten bij deze groei en maatregelen nemen om kinderen met een beperking te kunnen plaatsen op het reguliere onderwijs (Ahlers, J. Vreugdenhil, K., 2006). De groei van het aantal leerlingen in het speciaal onderwijs is in onderstaande tabel aangegeven. Tabel 1 Aantal leerlingen Speciaal onderwijs (SO) In onderstaande tabel worden de ontwikkelingen in absolute aantallen per cluster weergegeven van kinderen binnen het speciaal basisonderwijs. Tabel 4. Cluster Cluster 2 Cluster 2 Cluster 3 Cluster 3 Cluster 4 Cluster 4 Jaar Speciaal onderwijs Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Groei van het (voortgezet) speciaal onderwijs. 7

8 3.3. Inclusief onderwijs In 1994 heeft Nederland net als alle andere landen die lid zijn van United Nations Educational Scientific and Cultural Organisation (UNESCO) de Salamanca- verklaring ondertekend (zie bijlage 1). De landen hebben zich daarin tot doel gesteld het principe van inclusief onderwijs aan te nemen en de hoogste prioriteit te geven aan de verbetering van het onderwijs om dat mogelijk te maken. Voor de complete tekst van de Salamanca verklaring verwijzen wij naar de bijlage (Bolsenbroek, van Houten & Nossin, 2006). Kinderen moeten in staat gesteld worden om op te groeien als onafhankelijke, functionerende volwassenen. Het onderwijs heeft hier een groot aandeel in. Binnen Europa is men van mening dat inclusief onderwijs bijdraagt bij het verstrekken van gelijke kansen voor kinderen met een beperking. Het doel van inclusief is dat kinderen met- en zonder beperkingen samen naar dezelfde reguliere basisschool in de woonomgeving kunnen gaan. Steeds meer ouders willen inclusief onderwijs waar ieder kind aan kan deelnemen. Inclusief onderwijs gaat over 'mee doen' en 'erbij horen' (Meijer, 2004). Inclusief onderwijs kan alleen als er bepaalde randvoorwaarden aan gesteld worden, zoals bijvoorbeeld een individueel programma en een veilig en prettig klimaat voor kinderen die extra aandacht nodig hebben. Daarnaast moeten er voldoende mogelijkheden zijn binnen een school om deze kinderen te kunnen ondersteunen (Chronisch zieke en Gehandicapten Raad, november 2005). Wat de benodigdheden zijn om inclusief onderwijs aan te bieden wordt in het vervolg van dit hoofdstuk beschreven. 8

9 3.4. Mogelijke ontwikkelingen binnen het reguliere basisonderwijs voor kinderen met een beperking, schoolbesturen en leerkrachten. In dit hoofdstuk wordt beschreven wat de mogelijke ontwikkelingen binnen het reguliere basisonderwijs zijn voor kinderen met een beperking. Door verdieping in zowel de voor- en nadelen van het reguliere basisonderwijs voor kinderen met een beperking wordt de huidige situatie in Nederland beschreven. Onderstaand wordt beschreven wat de mogelijke voordelen van inclusief onderwijs kunnen zijn voor kinderen met een beperking, ouders, schoolbesturen en leerkrachten. Voordelen voor kinderen met een beperking Uit werkconferenties van de Stichting Perspectief (2005) over inclusief onderwijs komt naar voren dat kinderen met beperkingen op een reguliere school beter presteren dan kinderen in het speciaal onderwijs. Leerlingen met beperkingen zijn succesvoller en worden meer gestimuleerd in de omgeving van de reguliere school. Verder blijkt dat kinderen met een beperking op een reguliere school meer vrienden hebben en dat de kans op diploma s en betaald werk wordt vergroot. Daarnaast blijkt dat deze kinderen meer zelfvertrouwen krijgen (Bolsenbroek, A., Houten van, D., Nossin, M., 2006 ). Verschillende scholen in Nederland die met inclusief onderwijs werken ervaren dat ondanks dat er nog middelen en mogelijkheden (in de vorm van voorzieningen, lesmateriaal, voorlichting e.d.) ontbreken voor inclusief onderwijs ze toch steeds meer in staat zijn om problemen op te lossen omtrent het inclusief onderwijs. Zij geven aan dat de leerprestaties van kinderen met beperkingen verbeterd werden en dat deze kinderen een stimulans in hun sociale ontwikkeling hebben verkregen. Kinderen zonder beperkingen ervaren ook voordelen binnen het inclusieve onderwijs. De bevindingen zijn dat ze op hetzelfde niveau en soms zelfs op een hoger niveau, dan leerlingen die in een klas zitten zonder kinderen met een beperking, presteren. Dat zou kunnen komen doordat men vindt dat inclusief onderwijs het doel heeft om het leervermogen voor alle kinderen te optimaliseren, dus ook kinderen zonder beperkingen krijgen speciale aandacht. Wanneer zij deelnemen in een klas waar ook kinderen met een beperking zitten wordt er extra aandacht besteed voor het vermogen tot communicatie en probleemoplossend vermogen. Kinderen zijn minder bang voor verschillen en vertonen daarnaast verbeteringen in hun sociale ontwikkelingen (Bolsenbroek, A., et al 2006 ). Uit ervaringen van scholen die inclusief onderwijs al toepassen komt naar voren dat de kinderen met een beperking (eventueel met hulpmiddelen) de verwachtingen vaak overtreffen. De ervaring was dat kinderen waarvan niet verwacht werd dat ze konden rekenen, lezen of schrijven dit toch bleken te kunnen (Bolsenbroek, A., et al 2006). Leerlingen met een beperking zijn succesvoller en worden meer gestimuleerd in de omgeving van een reguliere school. Ze hebben meer vrienden en de kans op een betaalde baan en diploma s is groter. Bovendien blijken zij meer zelfvertrouwen te krijgen en zijn de verwachtingen die door henzelf of anderen aan hen gesteld worden hoger (Bolsenbroek, A., et al 2006). 9

10 Voordelen voor ouders: Ouders hebben de mogelijkheid om een reguliere basisschool te kiezen voor hun kind (Bolsenbroek et al, 2006 ). Dit ervaren ouders als een voordeel omdat ze hun kind nu in de woonomgeving naar school kunnen laten gaan. Daarnaast vinden ze het prettig om de mogelijkheid te hebben om te kunnen kiezen in plaats van dat ze scholen aangewezen krijgen. Voordelen voor schoolbesturen Scholen werken meer samen met het speciaal onderwijs waardoor hun expertise en kennis met betrekking tot kinderen met een beperking wordt vergroot. Ze gaan steeds meer samenwerkingsverbanden aan met speciale scholen om kinderen de mogelijkheid te bieden om door te stromen naar het reguliere onderwijs. Ook bieden scholen met speciaal onderwijs hun expertise aan voor de begeleiding van kinderen met beperkingen in een reguliere school. Scholen die kinderen met beperkingen includeren blijken even goed of zelfs beter te presteren in vergelijking met andere scholen (Bolsenbroek et al, 2006 ). Het positieve effect van inclusie is dat scholen hun grenzen durven te verleggen in wat ze denken aan te kunnen. Dit positieve gevoel komt naar voren nadat scholen ervaren dat het inclusief onderwijs beter verloopt dan ze voorafgaand hadden verwacht van zichzelf. Voordelen voor leerkrachten: Leerkrachten blijken zelf heel creatief te zijn in het bedenken van adequate oplossingen voor problemen waar ze op stuiten (Leeuwen van, Limpens, 2007). Als scholen en leraren er echt voor willen gaan, zijn ze tot meer in staat dan ze zelf voor mogelijk houden. In onderstaande tekst wordt beschreven wat de mogelijke nadelen van inclusief onderwijs kunnen zijn voor kinderen met een beperking, schoolbesturen en leerkrachten. De vier meest gehoorde bezwaren van inclusief onderwijs: - Kinderen die extra zorg nodig hebben komen te kort op een reguliere school - Er is een te grote belasting en een gebrek aan expertise van reguliere scholen - Er heerst angst voor verminderde schoolprestaties van kinderen zonder beperkingen - Kinderen met beperkingen kunnen niet goed genoeg communiceren met andere kinderen om goed met hen te kunnen samenleven op een reguliere school Nadelen voor kinderen met een beperking Sommige leerlingen met beperkingen zijn in het regulier onderwijs niet op hun plek. Bijvoorbeeld omdat ze zich er zelf niet prettig voelen, ofwel omdat ze in de setting van het regulier onderwijs een bedreiging vormen voor de overige leerlingen (Leeuwen van, Limpens, 2007). Nadelen voor ouders Ouders zijn bang dat de leerprestaties van hun kind zonder beperking zullen lijden onder het gedrag van kinderen met een beperking in de klas, omdat ze bang zijn dat hun kind minder aandacht zal krijgen van de leerkracht wanneer deze aandacht opgeëist zal worden door de kinderen met een beperking. 10

11 Nadelen voor schoolbesturen Ondanks dat schoolbesturen de zorgplicht opgelegd hebben gekregen en daarmee ook de verantwoordelijkheid om voor iedere leerling die zich bij een school aanmeldt inclusief onderwijs (of een alternatief) te bieden heeft het schoolbestuur de mogelijkheid om kinderen af te wijzen indien de school er niet op ingesteld is of nog niet voldoende voorzieningen heeft. Voor sommige leerlingen is het budget dat ze via de rugzak (zie hoofdstuk 4.4) ontvangen onvoldoende waardoor de school niet de juiste zorg kan bieden. Scholen ervaren dat dit budget niet de kosten van de zorg dekt die voor deze leerlingen nodig is en mede hierdoor kan de bereidheid van scholen beïnvloed worden bij het opnemen van kinderen met een beperking. Niet iedere reguliere school is in staat om de benodigde passende voorzieningen en aanpassingen aan te bieden waardoor de meeste basisscholen niet toegankelijk zijn voor kinderen met een beperking (Leeuwen van, Limpens, 2007). Nadelen voor leerkrachten De leraren hebben in hun eigen schooltijd en in hun loopbaan meestal geen ervaringen kunnen opdoen met de omgang met kinderen met een beperking in de klas. Daarnaast ervaren leraren al vaak een hoge werkdruk. Ook hebben de leerlingen weinig ervaring in het omgaan met kinderen met een beperking. Leerkrachten moeten ouders goed informeren over de kwaliteit van het onderwijs aangezien ouders zijn bang dat de leerprestaties van de andere kinderen zonder beperkingen er op achteruit gaan en dat deze kinderen teveel worden afgeleid door de kinderen met een beperking. Voor leerkrachten is het moeilijk om ouders hiervan te overtuigen (Bolsenbroek et al, 2006 pp 24-33) Veel leraren binnen reguliere basisscholen hebben de grootste moeite om de juiste omgang te vinden met leerlingen met een beperking (Leeuwen van, Limpens, 2007). Een leraar moet niet alleen basiskennis hebben van de handicapspecifieke kenmerken van een kind en de consequenties daarvan voor het leren en onderwijzen, maar hij moet vooral ook in staat zijn om daar naar te handelen. De leraar moet in staat zijn om de leerstof uitdagend te maken, zinvolle inhoud voor het onderwijs te bedenken, een passende didactiek te vinden en geschikt onderwijs leermateriaal te vinden of te ontwikkelen (Leeuwen van, Limpens, 2007). Niet alle leraren in het reguliere basisonderwijs zijn voldoende in staat om het onderwijs zo in te richten dat alle leerlingen maar met name de leerlingen met een beperking onderwijs op maat krijgen. De vaardigheden zoals communiceren, aanpassingsvermogen en verschillende benaderingswijze bij het omgaan met kinderen met een beperking zijn nog onvoldoende ontwikkeld. Daarnaast is er veel onduidelijkheid over de regie en de verantwoordelijkheid als het gaat om de plaatsing van leerlingen met een beperking. Ouders weten niet welke scholen ze moeten benaderen. Ook is er geen goede afstemming tussen leraren en de voorzieningen en zorgtrajecten voor kinderen met een beperking. 11

12 3.5. Tips voor scholen en leerkrachten Om inclusief onderwijs efficiënt te laten verlopen worden er in dit hoofdstuk mogelijke tips beschreven voor scholen en leerkrachten. Afkomstig uit recente literatuur zijn de volgende tips tot stand gekomen. De mogelijke tips zijn niet voor iedere leerkracht of school van toepassing maar zijn te gebruiken als ondersteuning. De tips hebben betrekking op: - communicatie - kennis van hulpmiddelen en voorzieningen - lesniveau van het onderwijs - samenwerking met zorgstructuren - benaderingswijze van leerkrachten tegenover het kind. Communicatie Een goede communicatie is een eerste stap om tot sociale interactie te komen. Niet alleen verbale maar ook non-verbale communicatie kan de sociale ontwikkeling van kinderen bevorderen maar ook belemmeren. Belangrijk is dat ieder kind in staat is om te kunnen communiceren op school. Voor kinderen met een beperking bestaan er hulpmiddelen (bijvoorbeeld een schrijfbord of spraakcomputer) om de communicatie te bevorderen. Als leerkracht kun je het goede voorbeeld geven door ook te communiceren met kinderen met bijvoorbeeld een spraakstoornis. Hierdoor is de drempel minder hoog voor de andere kinderen om dit over te nemen. Vaak worden leerlingen met een beperking onderschat qua cognitief inzicht. Dit kan te maken hebben met bijvoorbeeld een lichaam wat niet wil meewerken bij kinderen met een motorische beperking. Een school kan een communicatiespecialist inschakelen voor het aanbieden van hulpmiddelen zodat een leerling met een lichamelijke beperking mee kan komen in de klas. In de klas kan een assistent kinderen helpen en ondersteunen door bijvoorbeeld de bewegingen samen met het kind op te starten (Grooff, 2004 hoofdstuk 2, 3 en 4). Kennis van hulpmiddelen en voorzieningen Het regelen van hulpmiddelen of voorzieningen kan via de gemeente. Scholen kunnen overleg met de ouders en een zorgaanbieder besluiten welk(e) hulpmiddel/voorziening nodig is voor het kind om op school te kunnen functioneren. Deze hulpmiddelen/voorzieningen kunnen via de zorgverzekeraar (zie hoofdstuk 4.2) aangevraagd worden. Voor een leerkracht is het van belang dat hij/zij kennis heeft over de werking van het hulpmiddel of van de voorziening zodat hij/zij het kind kan helpen en ondersteunen bij het gebruik hiervan in de klas. Lesniveau van het onderwijs Probeer de verwachtingen met betrekking tot het lesniveau aan te laten sluiten bij het cognitieve en fysieke niveau van het kind. Hierdoor heeft het kind succeservaringen en minder het gevoel van mislukking. Door succeservaringen voelt het kind zich gemotiveerd om verder te gaan. Wanneer het lesniveau te laag ligt zal de uitdaging verdwijnen. Probeer hier een middenweg in te vinden (Grooff, 2004 hoofdstuk 2, 3 en 4). Bied een individueel lesprogramma aan voor kinderen met een beperking, zodat ze op hun eigen niveau kunnen functioneren (Chronisch zieken en Gehandicapten Raad, 2007). 12

13 Samenwerking met zorgstructuren Zorg voor de aanwezigheid van meerdere leerlingen met beperkingen waardoor kinderen niet in een uitzonderingspositie komen en zich niet speciaal/apart voelen (Chronisch zieken en Gehandicapten Raad, 2007). Benaderingswijze van leerkrachten tegenover het kind Voor het scheppen van een veilig pedagogisch klimaat is de leerkracht van groot belang. De leerkracht heeft een voorbeeldfunctie en als hij/zij normaal en met respect omgaat met een leerling met een beperking, nemen andere kinderen en ouders dit gedrag meestal vanzelf over. Probeer bij het aanbieden van de lesstof aan te sluiten bij de leerstijl van het kind. Zo kan er rekening gehouden worden met het feit dat sommige kinderen leren door beelden te zien en andere leren door het lezen van de leerstof. Het kan ook zijn dat een kind het beste leert door zijn/haar lichaam te gebruiken. Wanneer de leerkracht voor de groep staat is het handig dat hij/zij probeert de lesstof over te brengen op verschillende manieren zodat ieder kind het kan oppakken. Bijvoorbeeld een tekening op het bord maken met daarnaast een verhaal op schrift zodat ze kunnen meelezen. Wanneer kinderen moeite hebben met lesstof uit een boek leren kun je bijvoorbeeld opdrachten aanbieden waarbij ze zelf op zoek moeten gaan naar antwoorden. 13

14 3.6. Korte samenvatting en visie Er zijn momenteel twee soorten basisonderwijs in Nederland: Speciaal onderwijs en Regulier basisonderwijs. Speciaal onderwijs is er voor alle kinderen vanaf 4 jaar met een beperking. Dit betreft dove kinderen, slechthorende kinderen, kinderen met ernstige spraakmoeilijkheden, visueel gehandicapte kinderen, zeer moeilijk lerende kinderen en kinderen, kinderen met lichamelijke of verstandelijke beperking of met een chronische ziekte. Kinderen zonder bovenstaande beperking zijn verplicht basisonderwijs te volgen. Het aantal kinderen in Nederland neemt toe waaronder ook het aantal kinderen met een beperking. Ouders van kinderen met een beperking kunnen in Nederland kiezen voor inclusief onderwijs. Dat houdt in dat het kind met een beperking deel kan nemen aan het reguliere basisonderwijs en niet per se geplaatst hoeft te worden op het speciale basisonderwijs. Wat betreft het inclusief onderwijs zijn de meningen verdeeld. Uit kwalitatief onderzoek komt naar voren dat er leerlingen met beperkingen zijn die succesvoller worden meer gestimuleerd worden in de omgeving van de reguliere school. De kans op diploma s is groter wanneer het kind met een beperking inclusief onderwijs volgt. Wanneer kinderen speciaal onderwijs volgen verlaat meer dan 5% van de leerlingen het speciaal onderwijs zonder diploma. Uit onderzoek komt naar voren dat nadelen van inclusief onderwijs kunnen zijn dat leraren in het reguliere basisonderwijs soms nog onvoldoende in staat zijn om het onderwijs zo in te richten dat alle leerlingen, maar voornamelijk de leerlingen met een beperking onderwijs op maat krijgen. Dit komt onder andere doordat de vaardigheden bij het omgaan met kinderen met een beperking nog onvoldoende zijn ontwikkeld bij leraren. Daarnaast is er veel onduidelijkheid over de regie en de verantwoordelijkheid als het gaat om de plaatsing van leerlingen met een beperking. Ouders weten niet welke scholen ze moeten benaderen. Ook is er geen goede afstemming tussen de voorzieningen en zorgtrajecten voor kinderen met een beperking. Om inclusief onderwijs op maat aan te bieden aan kinderen met een beperking zullen scholen een aantal tips kunnen gebruiken als ondersteuning. Op het gebied van communicatie, kennis van hulpmiddelen en voorzieningen, lesniveau van onderwijs, samenwerking met zorgstructuren en de benaderingswijze tegenover het kind valt er nog veel te verbeteren. Visie: Wij zijn van mening dat inclusief onderwijs een positieve bijdrage kan leveren aan de ontwikkeling van het kind met een beperking. Echter beseffen wij dat inclusief onderwijs niet geschikt is voor ieder kind met een beperking. Dit heeft onder andere te maken met soms de geringe vaardigheden van de leerkrachten, de reguliere basisscholen beschikken over te weinig kennis en expertise om kinderen te kunnen plaatsen en de scholen zijn meestal nog niet toegankelijk voor kinderen met een beperking. Ook is het belangrijk om een individueel lesprogramma aan te bieden, een prettig en veilig klimaat te bieden voor kinderen die extra aandacht nodig hebben en de aanwezigheid van meerdere leerlingen met beperkingen waardoor kinderen niet in een uitzonderingspositie komen. Om goed inclusief onderwijs aan te bieden zal er volgens ons betere voorlichting moeten komen voor scholen en leerkrachten, zodat ze de vaardigheden, kennis, en expertise hebben om een kind met een beperking in de klas te kunnen begeleiden. Deze vaardigheden en kennis zouden bijvoorbeeld verkregen kunnen worden door workshops, trainingen, presentaties van mensen uit het werkveld met ervaring en door zelf literatuur te lezen. 14

15 4. Het overheidsbeleid en de wetgeving omtrent inclusief onderwijs Inleiding Het overheidsbeleid in Nederland bepaalt in grote mate welke rechten kinderen met beperkingen hebben binnen het onderwijs. De Nederlandse overheid wil kinderen met een beperking integreren binnen het reguliere onderwijs, dus zijn de wetten erg belangrijk met betrekking tot inclusief onderwijs. In dit hoofdstuk wordt het overheidsbeleid door de jaren heen, de huidige wet- en regelgeving en de ervaringen van ouders met een kind met beperkingen en de ervaringen van de kinderen zelf beschreven. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een complete samenvatting en onze visie op dit hoofdstuk. 15

16 4.1. Het overheidsbeleid door de jaren heen Enkele decennia geleden was men ervan overtuigd dat kinderen met beperkingen het best tot ontwikkeling kwamen als zij werden opgevangen in speciale scholen. In de jaren zestig ontstond er twijfel over dit standpunt en tegenwoordig gaan beleid, wetgeving, media en publiek er veelal van uit dat speciale scholen alleen als laatste redmiddel of noodgreep acceptabel zijn (Pijl, Nakken & Edelenbos, 1999). In de jaren tachtig vond de Nederlandse overheid dat er teveel kinderen speciaal onderwijs volgden. In de Wet Basis Onderwijs is daarom in 1985 opgenomen dat de zorgbreedte op de basisschool vergroot moest worden om zoveel mogelijk kinderen deel te kunnen laten nemen aan het reguliere basisonderwijs. In 1994 heeft Nederland net als alle andere landen die lid zijn van UNESCO de Salamanca- verklaring ondertekend (zie bijlage 1). De landen hebben zich daarin tot doel gesteld het principe van inclusief onderwijs aan te nemen en de hoogste prioriteit te geven aan de verbetering van het onderwijs om dat mogelijk te maken. In de jaren negentig is voor het speciaal basisonderwijs (SBaO) het zogenaamde Weer Samen Naar School- beleid ontwikkeld, wat erop gericht is de groei van het SbaO terug te dringen door te stimuleren dat kinderen, die tot nu toe naar dit type onderwijs verwezen werden, zo veel en zo lang mogelijk op de reguliere basisschool blijven. Dit beleid is inmiddels uitgebreid geëvalueerd (zie hoofdstuk 5). Op 1 augustus 2003 is de Wet leerlinggebonden financiering in werking getreden. Deze regeling geeft ouders van een kind met een beperking het recht om te bepalen op welk gebied extra zorg voor hun kind wordt gerealiseerd. Er kan een keuze gemaakt worden tussen extra zorg binnen het regulier onderwijs of binnen het speciaal onderwijs, afhankelijk van waar het kind naar school gaat (zie hoofdstuk 4.3). 16

17 4.2. De wetgeving In opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) zijn de volgende wetten ingevoerd met betrekking tot leerlingen met een beperking in het onderwijs. - Wet op Expertisecentra (Wec); - Wet op primair onderwijs (WPO); - Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ); - Persoons Gebonden Budget (PGB); - Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). In dit hoofdstuk zal beschreven worden wanneer de wet is ingegaan, wat het doel is van de wet en op welke manier de wet een bijdrage levert aan inclusief onderwijs: Wet op Expertisecentra (WEC) De Wet op Expertisecentra is in 2003 ingevoerd. Deze wet regelt onder andere de inrichting van en de toelating tot het speciaal onderwijs (Dijk van, Slabbertje, Maarschalkerweerd, 2007). Het beleid van de WEC leidt tot: optimale keuzevrijheid voor ouders van kinderen met een beperking; versterken van de positie van ouders als vragers van onderwijs; stimuleren van de integratie van leerlingen met een beperking in het reguliere onderwijs; objectivering van de toewijzing van speciale voorzieningen en middelen door een centraal indicatiebeleid; regelen dat de middelen de leerling volgen naar de plaats waar het feitelijk onderwijs wordt gegeven; behoud van de expertise in het (voortgezet) speciaal onderwijs; grotere doelmatigheid en bereikbaarheid van de speciale voorzieningen ( thuisnabij onderwijs ); onderlinge afstemming van onderwijs en zorg. De Wet op de Expertisecentra heeft geleid tot het oprichten van Regionale Expertisecentra (zie hoofdstuk 4.6.) en de bundeling van het onderwijsaanbod in vier clusters (Meihuizen-de Regt, de Moor, Mulders, 2003). Wet op primair onderwijs Op 1 augustus 1998 trad de Wet op het Primair Onderwijs in werking. Sindsdien zit elke school in een samenwerkingsverband met een of meer basisscholen en een of meer speciale scholen voor basisonderwijs. Dat samenwerkingsverband stelt zich ten doel een samenhangend geheel van zorgvoorzieningen te realiseren (Ahlers, Vreugdenhil, 2003). Basisscholen moeten volgens de Wet op primair onderwijs: - onderwijs afstemmen op de ontwikkeling van de kinderen; - onderwijs breed opzetten, zodat er aandacht is voor kennis en voor de creatieve, emotionele, sociale en lichamelijke ontwikkeling; - aandacht besteden aan de multiculturele samenleving; - individuele begeleiding bieden aan kinderen die dat nodig hebben; - leergebieden aanbieden zoals: rekenen, taal, aardrijkskunde, geschiedenis, natuur, tekenen, muziek, lichamelijke oefening, spel en beweging, sociale redzaamheid en bevordering gezond gedrag ( 17

18 Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten Sinds 1 januari 1968 bestaat de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten. De AWBZ is een volksverzekering. Dat betekent dat iedere Nederlander hier een beroep op kan doen wanneer hij of zij geconfronteerd wordt met ziekte, handicap of ouderdom. Sommige leerlingen of studenten met een beperking hebben op school aanvullende hulp nodig. AWBZzorg kan dan een uitkomst zijn. De AWBZ biedt hulp binnen zes categorieën: persoonlijke verzorging; verpleging; ondersteunende begeleiding; activerende begeleiding; behandeling; verblijf. De zes categorieën zijn echter niet allemaal mogelijk bij de AWBZ- zorg op school. Voor de AWBZ-zorg op school kan er gebruikt worden gemaakt van drie categorieën: persoonlijke verzorging; verpleging; ondersteunende begeleiding. Persoonlijke verzorging Persoonlijke verzorging is gericht op het ondersteunen bij of overnemen van lichaamsgebonden zorg. Het gaat om het stimuleren, aanleren en opheffen of compenseren van een tekort aan zelfredzaamheid op het gebied van algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL). Persoonlijke verzorging kan zowel thuis, in een instelling als elders worden aangeboden. Concreet gaat het op school over: 1. Persoonlijke verzorging, begeleiding en hygiëne van de individuele cliënt: Aan- en uitkleden bij bijvoorbeeld gym of zwemmen. Toiletgang, bijvoorbeeld urinaal aanleggen, incontinentiemateriaal verwisselen en hulp bij op het toilet gaan zitten. Handen wassen of douchen na het sporten. Eten en drinken: hulp bij het eten en drinken. 2. Hulp bij beweging en/of houding. 3. Algemene persoonlijke zorg, bijvoorbeeld verzorging van de haren, sieraden omdoen, mond- en gebitsverzorging, het aanbrengen en uitdoen van prothesen, bril opzetten en poetsen, supervisie of toezicht bij zelfzorgactiviteiten en het aanreiken van spullen zoals bril of hoortoestel. 4. Hulp bij niet-complex medicijngebruik. 18

19 Verpleging Verpleging gaat over het uitvoeren van verpleegkundige handelingen die zijn gericht op herstel van de gezondheid of het voorkomen dat een ziekte of aandoening erger wordt. Ook is verpleging gericht op verlichting van lijden en ongemak en op het observeren, herkennen, analyseren en controleren van gezondheidsproblemen. Voorlichting, advies, instructie en begeleiding horen hierbij. Concreet gaat het op school over: 1. Algemene, verpleegkundige handelingen: zoals verpleegtechnisch handelen, wonden/ of stomaverzorging, ondersteuning bij uitscheiding (katheter e.d.). 2. Gespecialiseerde handelingen: sondevoeding bij kinderen, uitzuigen trachea, beademing, specifieke voorlichting en instructie. 3. Voorlichting, informatie, advies, instructie: bijvoorbeeld als in chronische situaties de verpleegkundige in een beperkt aantal contacten uitlegt en adviseert hoe gezondheidsproblemen in de schoolsituatie in praktische zin kunnen worden aangepakt. Ondersteunende begeleiding Bij ondersteunende begeleiding gaat het om begeleiding bij activiteiten in verband met een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicap of een psychiatrisch probleem. De begeleiding is gericht op het bevorderen of op het behoud van de zelfredzaamheid en het bevorderen van de integratie in de samenleving. Concreet gaat het op school bij ondersteunende begeleiding om activiteiten die ondersteunen bij de dagindeling en de participatie op school. Kan de leerling niet met de groep mee, bemoeilijkt het gedrag van de leerling de omgang met anderen, dan is ondersteunende begeleiding mogelijk. Bijvoorbeeld het structureren van de dag, het geven van praktische hulp, begeleiding bij praktijklessen, het bieden van ondersteuning bij het voeren van de regie over het leven. Begeleiding: Bij wegloopgedrag. Bij niet, zonder begeleiding, kunnen deelnemen aan sport, spel, praktijklessen, pauze, leswisselingen e.d. op school. Bij een zeer beperkte concentratie. Bij allerlei andere situaties waarin een leerling afhankelijk is van begeleiding om optimaal van onderwijs te kunnen profiteren. Afhankelijk van de situatie kan de zorg zowel individueel als in groepsverband worden aangeboden. Het onderwijs is zelf verantwoordelijk voor de activerende begeleiding. De twee functies behandeling en verblijf zijn niet aan de orde in het onderwijs (Bruijn, 2008). 19

20 Wet Maatschappelijke Ondersteuning Sinds 1 januari 2007 is de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in werking getreden. In de Wmo zijn de Wet voorzieningen gehandicapten (WVG), de Welzijnswet en het onderdeel huishoudelijke verzorging uit de AWBZ samengebracht. Het doel van de Wmo is: iedereen kan meedoen in de maatschappij. Iedereen moet zo lang en zo zelfstandig mogelijk kunnen deelnemen aan de samenleving. De Wmo moet dus bijdragen aan het bevorderen en behouden van de zelfredzaamheid en de maatschappelijke participatie van burgers. De gemeente voert de Wmo uit. Ze zorgt ervoor dat iedereen zo goed mogelijk mee kan doen in de maatschappij. Hoe de gemeente dit doet, bepaalt de gemeente voor een belangrijk deel zelf. De gemeente zorgt ervoor dat mensen met een beperking de voorzieningen, hulp en ondersteuning krijgen die ze nodig hebben. De voorzieningen op het gebied van maatschappelijke ondersteuning zijn erop gericht dat een persoon met een beperking in staat is: a. een huishouden te hebben/onderhouden; b. zich te verplaatsen in en om de woning; c. zich lokaal te verplaatsen per vervoermiddel; d. medemensen te ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden aan te gaan. Er zijn twee manieren waarop een voorziening kan worden verstrekt: in natura of in de vorm van een persoonsgebonden budget. Een voorziening in natura is een voorziening die niet bestaat uit geld, maar uit goederen of diensten. Als de gemeente een voorziening in natura aanbiedt, dan hoeft de persoon zelf niets te regelen. Wanneer een persoon bijvoorbeeld een rolstoel nodig heeft, dan krijgt hij/zij rechtstreeks een rolstoel en wanneer er huishoudelijke verzorging nodig is, komt er iemand de toegekende hulp geven. Persoonsgebonden budget Vanaf 1 januari 2007 bestaat het persoonsgebonden budget. Wanneer er een indicatie is voor een zorgfunctie van de AWBZ, kan er door de ouders gekozen worden voor een persoonsgebonden budget (PBG). Met het gemeentelijk persoonsgebonden budget kunnen bovenstaande voorzieningen (hulp in huishouden, woon- en vervoervoorzieningen, hulp bij opvoeding en rolstoelen) ingekocht worden. Het persoonsgebonden budget is een geldbedrag waarmee ouders zelf zorg, begeleiding en hulp kunnen inkopen. Daarbij kunnen ze zelf hulpverleners kiezen. Deze zorg mag overal ingezet worden, dus ook op school. Dit budget wordt vrijgegeven vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) en dus verstrekt door de gemeenten. Bijvoorbeeld: voorheen zat er in iedere gemeente een bepaalde rolstoel in het voorkeurspakket. Deze rolstoel heeft een vastgesteld bedrag. Met een persoonsgebonden budget krijg je het geld wat anders de voorkeursrolstoel van de gemeente gekost zou hebben. Met dit vrijgegeven bedrag kan de persoon zelf of de ouders van het kind met een beperking een andere rolstoel kan aanschaffen. Wanneer de school een deel van de zorg, hulp en begeleiding al op zich neemt, is er sprake van een voorliggende voorziening, dit betekent dat er voor dat deel geen extra hulp of begeleiding geïndiceerd wordt. Dit kan in situaties waarbij al zorg op school aanwezig is zoals vaak het geval is op het speciaal onderwijs. Er kan dan geen extra hulp ingekocht worden wanneer er op school al gebruik gemaakt wordt van deze hulp. 20

21 De regering in Nederland heeft besloten dat kinderen die via het PGB zorg op school willen ontvangen op het reguliere of speciale onderwijs, eerst een indicatie moeten aanvragen op speciaal onderwijs zodat het zeker is dat ze hulp/voorzieningen nodig hebben. Dit gaat ook op voor ouders die hun kind met een beperking naar het reguliere onderwijs willen laten gaan. Een indicatie voor het speciaal onderwijs kan aangevraagd worden bij het Regionaal Expertise Centrum (zie hoofdstuk 4.5). Een onafhankelijke Commissie van Indicatiestelling (zie hoofdstuk 4.4) beoordeelt of uw kind recht heeft op speciaal onderwijs. Als ouders moet er een indicatie aangevraagd worden bij het juiste cluster. Wanneer dit bij een verkeerd cluster gebeurt moet het indicatietraject opnieuw opgestart worden. Tevens kan er uit de indicatie naar voren komen dat het kind geen recht heeft op speciaal onderwijs. (Per saldo, 2005) 21

22 4.3. Leerlinggebonden financiering Op 1 augustus 2003 is de Wet leerlinggebonden financiering in werking getreden. Deze regeling geeft ouders van een kind met een beperking het recht om te bepalen op welk gebied extra zorg voor hun kind wordt gerealiseerd. Er kan een keuze gemaakt worden tussen extra zorg binnen het regulier onderwijs of binnen het speciaal onderwijs, afhankelijk van waar het kind naar school gaat. Het leerlinggebonden budget wordt op grond van een objectieve indicatiestelling toegewezen (zie hoofdstuk 4.4). De leerlinggebonden financiering wordt ook wel het rugzakje genoemd, omdat het geld gekoppeld is aan het kind, waarbij de ouders zeggenschap hebben over de besteding van de middelen. Uit de rugzak kunnen zaken bekostigd worden als onder andere: - ambulante begeleiding; (zie bijlage 2) - extra leerkrachten of onderwijs- assistenten; - aangepast (les) materiaal op scholen (Heeringa & Hermans, 2002). De middelen die uit de rugzak bekostigd kunnen worden, zullen onder aan deze pagina worden beschreven. Kinderen die in aanmerking komen voor de leerlinggebonden financiering Kinderen met een beperking die extra voorzieningen nodig hebben om regulier (basis- of voortgezet) onderwijs te kunnen volgen komen in aanmerking voor de rugzak. Deze financiering heeft betrekking op de handicaps: - visuele beperking; - auditieve en communicatieve; - verstandelijke of lichamelijk beperking; - langdurig zieke kinderen, kinderen met meervoudige beperkingen; - kinderen met gedragsstoornissen. De leerlinggebonden financiering kan ingezet worden op de gewone basisschool, de speciale basisschool voor basisonderwijs, het gewone voortgezet onderwijs, het leerwegondersteunend onderwijs en het praktijkonderwijs (Heeringa et al, 2002). Inhoud van de leerlinggebonden financiering De inhoud van de rugzak bestaat eigenlijk uit drie verschillende bedragen: 1. Een bedrag wat in uren uitgedrukt wordt in de vorm van formatie-uitbreiding, een klassenassistent, extra leerkracht of remedial teacher. Dit houdt in dat ieder kind ca. 3,5 uur extra ondersteuning per week per kind kan ontvangen. 2. Een bedrag voor ambulante begeleiding. Dit houdt in dat per kind ruim drie uur ambulante begeleiding ingeschakeld kan worden per week. 3. Daarnaast is er nog een vast bedrag beschikbaar voor de reguliere school wat gebruikt moet worden voor de materiële instandhouding. Hiervoor is 1.150,- beschikbaar. Dit kan onder andere worden besteed aan het aanpassen van lesmateriaal. De bedragen in de rugzak worden per handicap vastgesteld, maar komen voor de meeste kinderen op het bovenstaande neer. (Heeringa et al, 2002). 22

23 Indicatiestelling voor de rugzak De indicatiestelling wordt uitgevoerd door een onafhankelijk commissie. Deze Commissies voor Indicatiestelling (CvI) zoals ze officieel heten, maken deel uit van een Regionaal Expertise Centrum (REC) en beoordelen aan de hand van de landelijk vastgestelde criteria of het kind in aanmerking komt voor de rugzak en in welk cluster het wordt geplaatst. Wij zullen hieronder een uitleg geven over de stappen die doorlopen moeten worden om tot een indicatie te komen: 1. Het kind wordt door de ouders of verzorgers aangemeld bij een Commissie voor indicatiestelling (CvI). Zij vertegenwoordigen het cluster dat overeenkomt met de problematiek van het kind. Als er onduidelijkheden zijn bij welk cluster het kind het beste aangemeld kan worden, dan kunnen de ouders kostenloos hulp krijgen van het regionaal Expertisecentrum (REC). 2. Voordat de Commissie van Indicatiestelling de aanmelding in behandeling kan nemen, moet het dossier compleet zijn. Dat betekent dat alle benodigde onderzoeken en informatie over de stoornis, de onderwijsbeperking en de geboden zorg aanwezig moeten zijn. 3. Binnen acht weken besluit de CvI of het kind in aanmerking komt voor de leerlinggebonden financiering of een plaats op het speciaal onderwijs. Indien nodig kan de besluitvorming verlengd worden met acht weken. 4. Als de ouders het niet eens zijn met de beslissing van de CvI kunnen zij binnen zes weken een bezwaarschrift indienen bij de Commissie voor de Indicatiestelling (CvI). Indicatiecriteria De Commissie voor Indicatie (CvI) bepaalt op grond van landelijke, vastgestelde criteria welk kind een indicatie krijgt. Deze criteria zijn per onderwijscluster vastgesteld in thema s. In de criteria voor de indicatiestelling voor de speciale scholen of een rugzak gaat het om drie belangrijke thema s: 1. de ernst van de stoornissen en/of beperkingen; 2. de belemmering die de leerling daarvan bij het onderwijs ondervindt; 3. de mogelijkheden van de reguliere zorg uit het onderwijs of zorginstantie. Een voorbeeld van een benodigd onderzoek wat de Commissie van Indicatie nodig heeft zijn bijvoorbeeld voor kinderen met een auditieve beperking: - een audiologisch onderzoek en een onderwijskundig rapport. Bij kinderen met spraak- /taalmoeilijkheden wil de Commissie voor Indicatie een logopedisch onderzoek, psychodiagnotisch onderzoek en een onderwijskundig rapport. 23