Op het eerste gezicht

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Op het eerste gezicht"

Transcriptie

1 1 Op het eerste gezicht Rede ter gelegenheid van de 87e Dies Natalis van de Radboud Universiteit Nijmegen, door prof. dr. Daniël H. J. Wigboldus, hoogleraar Sociale Psychologie, 20 mei You can't judge a fish by lookin' in the pond You can't judge right from looking at the wrong You can't judge one by looking at the other You can't judge a book by looking at the cover Willie Dixon, 1962 Mijnheer de rector, monseigneur, dames en heren, Deze diesrede gaat over het lezen van gezichten. Wat zien wij in de gezichten van anderen? Hierbij zijn twee vragen van belang. Wat zeggen deze indrukken over de geobserveerde en wat over de waarnemer? Beide vragen komen aan bod en duidelijk zal worden dat het lezen van gezichten misschien wel meer zegt over de waarnemer dan over de geobserveerde. Volgens de overlevering liep de Griekse filosoof Diogenes van Sinope op klaarlichte dag met een lantaarn op een marktplein op zoek naar een eerlijk mens. Hij gebruikte de lantaarn om mensen goed in het gezicht te kunnen kijken. Net als Aristoteles en andere filosofen uit die tijd ging Diogenes ervan uit dat het karakter van mensen waarneembaar is in het gezicht. De kunst van het lezen van het gelaat wordt fysiognomie, ofwel gelaatkunde genoemd. Een van de hoogtepunten in de geschiedenis van de fysiognomie vond plaats in de tweede helft van de 18e eeuw met de publicatie van een rijkelijk geïllustreerd vierdelig boek over fysiognomie van de Zwitserse filosoof, theoloog en dichter Johann Caspar Lavater. De invloed van het werk van Lavater was groot. Gedurende de 19e eeuw speelde fysiognomie een belangrijke rol in het denken van niet alleen intellectuelen maar bijvoorbeeld ook zeevaarders. Zo had het niet veel gescheeld of kapitein Robert FitzRoy van de Beagle had een extra passagier geweigerd omdat deze een verkeerd gevormde neus had die volgens de fysiognomie van Lavater er op duidde dat de passagier niet de kracht en het doorzettingsvermogen bezat om de reis tot een goed einde te brengen. Gelukkig wist de jonge wetenschapper de kapitein te overtuigen van Lavater's ongelijk. De fysiognomie werd door serieuze wetenschappers bij gebrek aan wetenschappelijk bewijs al snel als pseudowetenschap gekwalificeerd. Onderzoek uitgevoerd in de eerste helft van de vorige eeuw laat zien dat metingen van individuele gezichtskenmerken in vrijwel geen enkel geval samenhangen met psychologische karakteristieken. Er zijn geen neuzen die duiden op een gebrek aan wilskracht. Desondanks lijkt het idee achter fysiognomie nog steeds populair te zijn. Recent westers onderzoek laat zien dat meer dan 75 procent van een representatieve steekproef meent dat persoonseigenschappen zijn af te lezen van iemands gezicht. Ook in Nederland is de gelaatkunde populair. Zo kunnen bij het instituut Gelaatkunde karakteranalyses cadeau gedaan worden en doet Emile Ratelband goede zaken met zijn boek Somatology waarin hij onder andere de gezichten van bekende Nederlanders analyseert. En wat te denken van onze eigen universiteit? Het vriendelijke en betrouwbare gezicht van onze rector magnificus straalde mij tegemoet vanaf een groot spandoek toen ik onlangs tijdens een voorlichtingsdag over de campus liep. Een gezicht zegt meer dan 1000 woorden? Er is een hoop te zeggen voor het idee achter fysiognomie. Natuurlijk zijn gezichten heel informatief. We hoeven een gezicht maar heel kort te zien om in een flits iemands identiteit en belangrijke kenmerken als leeftijd, geslacht en etniciteit te kunnen vaststellen. Ons visuele systeem is bijzonder goed uitgerust voor het waarnemen van gezichten. Dat is het geval van jongs af aan. Enkele minuten na de geboorte kijken baby's al langer naar een afbeelding die op een

2 2 gezicht lijkt dan naar afbeeldingen die hier niet op lijken. Baby s van drie maanden oud lijken het gezicht van de moeder te kunnen onderscheiden van andere gezichten. Slechts enkele jaren later zijn we in staat om feilloos honderden gezichten van elkaar te onderscheiden en te identificeren. Een knap staaltje werk als u bedenkt hoeveel verschillende uitdrukkingen een gezicht kan aannemen. Er is iets speciaals aan de hand met het kijken naar gezichten en dit gaat verder dan het waarnemen van specifieke kenmerken zoals de grootte van de neus, ogen, oren of lippen. Naast relatief statische kenmerken als leeftijd, geslacht en etniciteit weten we uit het gezicht van een ander veel dynamische informatie te halen. Zo geeft de kijkrichting van de ogen aan waar iemand zijn of haar aandacht op richt. Naast kijkrichting spreken gelaatsuitdrukkingen veelal boekdelen. Het beroemde onderzoek van Paul Ekman heeft laten zien dat mensen met gemak zeven basisemoties herkennen op grond van gelaatsuitdrukkingen: angst, boosheid, blijdschap, walging, verdriet, verbazing en minachting. U zou moeiteloos deze basisemoties moeten herkennen in Figuur 1. Hoewel sommige kenmerken specifiek zijn voor bepaalde emoties, geldt dat het in de meeste gevallen gaat om de integratie van verschillende kenmerken om een emotie te kunnen herkennen. Figuur 1. De zeven basisemoties en een neutrale gezichtsuitdrukking Geslacht, leeftijd, etniciteit, kijkrichting en emoties, we kunnen het allemaal in een split second afleiden van een gezicht. Hierbij lijken we niet zozeer op specifieke afzonderlijke kenmerken te letten, zoals de neus van Darwin, maar juist het gezicht als geheel te verwerken. Hoe zit het dan met persoonlijkheidseigenschappen? We hebben al gezien dat deze zich niet zozeer uiten in specifieke kenmerken als de vorm van de neus. Echter, wat als we het gezicht als geheel bekijken zonder ons te richten op een specifiek onderdeel? We weten uit onderzoek dat mensen al snel geneigd zijn om conclusies te trekken over iemands persoonlijkheid op grond van zijn of haar gezicht. Onderzoek van Alexander Todorov waarin proefpersonen gedurende zeer korte tijd gezichten kregen aangeboden heeft laten zien dat we slechts 100 milliseconden nodig hebben om bijvoorbeeld de betrouwbaarheid van een gezicht in te schatten. Of een gezicht nu gedurende 100, 500, of 1000 milliseconden op een computerscherm werd aangeboden, het betrouwbaarheidsoordeel was steeds vrijwel gelijk aan een beoordeling zonder tijdslimiet. Naarmate proefpersonen een gezicht langer te zien kregen werden ze zekerder over hun oordeel, maar de inschatting van iemands betrouwbaarheid op grond van zijn of haar gezicht lijken we al na 100 milliseconden paraat te hebben. Alles wijst erop dat dit een automatisch proces is. Of we het willen of niet, op grond van het gezicht van een ander komen we razendsnel tot een eerste betrouwbaarheidsinschatting. Soortgelijke effecten zijn gevonden voor oordelen over bijvoorbeeld hoe aardig, competent en agressief een persoon is. Impressies op grond van iemands gelaat lijken een grote impact te hebben op de beslissingen die mensen nemen. Opmerkelijk onderzoek van dezelfde Alexander Todorov op grond van lokale verkiezingen in Amerika heeft laten zien dat het gezicht van een kandidaat een belangrijke rol kan spelen bij politiek stemgedrag. Deelnemers aan het onderzoek

3 3 kregen gedurende slechts één seconde twee campagnefoto's te zien. Eentje van een winnaar en eentje van een nietwinnaar van een eerder gehouden lokale verkiezing. Van belang hierbij is dat de deelnemers deze lokale kandidaten en de uitslag van die specifieke verkiezing niet kenden. De deelnemers werd gevraagd om aan te geven wie van deze twee personen ze het meest competent vonden op basis van die ene seconde die ze gekregen hadden om naar de twee campagnefoto's te kijken. Het opmerkelijke resultaat was dat in bijna 70% van de gevallen het gezicht dat binnen één seconde de meest competente indruk op de deelnemers maakte het gezicht was van de winnaar van de betreffende lokale verkiezing. Hoe competent iemand eruitziet lijkt te voorspellen of iemand politieke verkiezingen wint of niet. Zo ook is uit onderzoek gebleken dat de mate waarin gezichten van militairen als dominant ervaren worden voorspelt wat de rang van een militair is. En, recentelijk is gevonden dat de mate waarin gezichten van directeuren gezien worden als machtig voorspelt hoeveel winst hun bedrijf maakt. Het moge duidelijk zijn dat iemands gezicht een invloedrijke rol kan spelen in het dagelijks leven. Politici met competente gezichten hebben een grotere kans gekozen te worden, militairen met dominante gezichten krijgen een hogere rang, en directeuren met een machtig gezicht verdienen meer geld. Dit suggereert dat deze mensen ook daadwerkelijk competent, dominant, of machtig zijn. Dit is echter maar de vraag. Het kan immers ook zo zijn dat hier sprake is van een zogenaamde self fulfilling prophecy. Omdat Jan een dominant gezicht heeft gaan anderen zich hiernaar gedragen. Ze zijn eerder geneigd om orders van Jan op te volgen dan van babyface Piet. Dit beïnvloedt vervolgens het gedrag van Jan die zich steeds zekerder gaat voelen als leidinggevende en daarmee ook daadwerkelijk dominanter wordt. Maar, hoe accuraat zijn onze inschattingen van persoonlijkheid op grond van een gezicht eigenlijk? Een veel gebruikte opzet om dit te onderzoeken is dat bij een groep mensen niet alleen een foto van het gezicht wordt gemaakt, maar ook een batterij aan persoonlijkheidstesten wordt afgenomen. De Big Five persoonlijkheidstest is hierbij favoriet. Deze test meet vijf persoonlijkheidsdimensies: extraversie, zorgvuldigheid, inschikkelijkheid, emotionele stabiliteit, en openheid. Vervolgens krijgen proefpersonen die deze mensen niet kennen, de vraag om op grond van alleen de foto's de persoonlijkheidsvragenlijsten in te vullen. Wat voor persoonlijkheid denken ze dat de persoon op de foto heeft? Nu kunnen de scores van deze waarnemers vergeleken worden met de feitelijke persoonlijkheidsscores van de eigenaren van de gezichten. Wat wordt er gevonden? Ten eerste blijken proefpersonen het onderling erg eens te zijn over welke eigenschappen op welk gezicht van toepassing zijn. Een gezicht dat door de ene waarnemer inschikkelijk gevonden wordt, wordt dat door de andere ook. Maar hoe accuraat zijn deze inschattingen? De opvattingen onder onderzoekers lijken hierover verdeeld te zijn. In sommige gevallen worden accurate inschattingen voor de ene eigenschap gevonden, in andere gevallen weer voor de andere eigenschap en soms wordt er helemaal geen relatie gevonden. Over het algemeen worden zwakke relaties tussen de scores van de waarnemers en de geobserveerden gevonden. Als er één Big Five dimensie is waarbij in meerdere onderzoeken sprake lijkt te zijn van een consistente relatie dan is het extraversie. Daarnaast lijkt ook dominantie redelijk accuraat ingeschat te kunnen worden op grond van alleen een gezicht. Op individueel niveau lijkt er aldus voor enkele eigenschappen sprake te zijn van een relatie tussen iemands persoonlijkheid en zijn of haar gezicht. Blijft de vraag wat deze relatie veroorzaakt. Ten eerste kan er daadwerkelijk sprake zijn van een biologische relatie tussen gezichtskenmerken en bepaalde eigenschappen. Hoewel intelligentie over het algemeen niet goed van een gezicht kan worden afgelezen is het wel zo dat bijvoorbeeld het syndroom van Down in veel gevallen duidelijk zichtbaar is. Een ander voorbeeld is de invloed van testosteron op de ontwikkeling van het gezicht. Een hoog testosteron gehalte hangt bij mannen samen met meer mannelijke gezichtskenmerken en met dominant gedrag. Dit kan de link tussen deze gezichtskenmerken en dominantie-inschattingen verklaren. Een tweede verklaring is dat gezichten zich gedurende het leven vormen naar iemands karakter. Zo zal iemand die veelvuldig lacht na vele jaren een andere mond krijgen dan iemand die continu verdrietig is en kijkt. In lijn met deze verklaring blijken we op grond van een foto persoonlijkheid accurater af te lezen van oudere gezichten dan van jongere gezichten. Zo ook is gevonden dat de gezichten van oudere echtparen meer op elkaar lijken dan de gezichten van pas getrouwde stellen. Het idee is dat we elkaars gelaatsexpressies vaak imiteren. Als we dat gedurende bijna een mensenleven doen met het gezicht van onze partner gaat ons eigen gezicht langzamerhand meer op dat van onze partner lijken. Last but not least

4 4 is er de eerder genoemde self fulfilling prophecy verklaring. Omdat mensen in onze omgeving met ons omgaan op een wijze die overeenkomt met ons uiterlijk gaan wij ons hier uiteindelijk ook naar gedragen. Samenvattend, het bewijs voor de accuraatheid van de oordelen die we op grond van individuele gezichten vellen is gemengd. Met name voor de eigenschap extraversie is redelijk wat bewijs dat we deze tot op zekere hoogte kunnen aflezen van iemands gezicht. Voor veel andere eigenschappen is er geen bewijs dat we deze van iemands gezicht kunnen aflezen. Dit staat in schril contrast tot de mate waarin we automatisch geneigd zijn om persoonlijkheidseigenschappen van de gezichten van mensen om ons heen af te leiden. Als de snelle oordelen die we op grond van iemands gezicht maken maar in beperkte mate gerelateerd zijn aan hoe iemand daadwerkelijk is, waar komen ze dan vandaan? Een interessante hypothese is dat deze oordelen deels meer zeggen over de waarnemer dan over degene die waargenomen wordt. Wanneer wij naar het gezicht van een ander kijken doen wij dit niet onbevooroordeeld. We kijken immers niet alleen met onze ogen, we kijken vooral ook met ons brein en daarbij spelen eerdere ervaringen en opgedane kennis een grote rol. Met een groep onderzoekers doen we aan de Radboud Universiteit sinds een aantal jaar onderzoek naar de invloed van vooroordelen en stereotypen van waarnemers op het waarnemen en verwerken van gezichten en gezichtsuitdrukkingen. Twee lijnen van onderzoek licht ik er hier uit. Onderzoek in samenwerking met Gijs Bijlstra en Rob Holland richt zich op de vraag of, en in hoeverre het herkennen van een emotie op een gezicht beïnvloed wordt door de stereotype denkbeelden van de waarnemer. In deze lijn van onderzoek krijgen proefpersonen steeds een gezicht te zien waarvoor ze zo snel mogelijk moeten aangeven of dit gezicht bijvoorbeeld boos of verdrietig kijkt (zie Figuur 2). De gezichten die we hiervoor gebruiken zijn niet zomaar gezichten. De afgelopen periode hebben we voor ons onderzoek naar gezichten met een groep onderzoekers (gecoördineerd door Oliver Langner) hard gewerkt aan een set foto s van gezichten die we de Radboud Faces Database noemen. In deze database zitten meer dan 8000 foto s van 67 personen die onder gecontroleerde omstandigheden verschillende emoties laten zien. Hierbij is veel aandacht besteed aan het uiten van deze emoties. We hebben volgens de eisen van Paul Ekman s internationaal erkende Facial Action Coding System (FACS), met de hulp van twee gecertificeerde FACS specialisten alle modellen zo geïnstrueerd dat ze voor elke emotie steeds precies de juiste gezichtsuitdrukking lieten zien. Bovendien zijn alle foto s gevalideerd door een onafhankelijke groep proefpersonen. Aan de gebruikte gezichten zal het dus niet liggen. Figuur 2. Twee boze gezichten uit de Radboud Faces Database Terug naar ons onderzoek. De taak die we de proefpersonen gaven om zo snel mogelijk de geuite emoties te identificeren was een makkelijke. Elk gezicht heeft duidelijk een boze of verdrietige uitdrukking. De proefpersonen maakten dan ook weinig fouten. Waar wij in geïnteresseerd waren is de snelheid waarmee proefpersonen hun antwoord gaven. Is het zo dat proefpersonen eerder boosheid herkennen op een mannengezicht en verdriet op een vrouwengezicht? We weten uit eerder onderzoek dat de emotie verdriet sterker geassocieerd is met vrouwen dan met mannen, terwijl voor de emotie boosheid het omgekeerde geldt. Deze stereotype associaties in het hoofd van een

5 5 waarnemer blijken inderdaad de snelheid van het herkennen van gezichtsuitdrukkingen te beïnvloeden. We vonden dat proefpersonen op vrouwelijke gezichten verdriet sneller herkenden dan boosheid. Voor mannelijke gezichten vonden we precies het omgekeerde: Boosheid werd sneller herkend dan verdriet. Dit onderzoek suggereert dat we sneller boze mannen en verdrietige vrouwen zien dan dat we verdrietige mannen en boze vrouwen herkennen. Op deze wijze bevestigen we als waarnemers keer op keer onze eigen sekse-stereotypen. De associaties die een waarnemer heeft met bepaalde sociale categorieën kunnen aldus het waarnemen van gezichtsuitdrukkingen beïnvloeden. Onderzoek in samenwerking met Ron Dotsch en Ad van Knippenberg richt zich op een gerelateerde vraag. Heeft iemand die hoog bevooroordeeld is ten opzichte van een bepaalde groep een negatiever beeld van hoe groepsleden eruitzien dan een laag bevoordeeld persoon? Er is in dit onderzoek sprake van hoge bevooroordeeldheid wanneer iemand relatief sterke, negatieve denkbeelden over een groep heeft. In ons onderzoek richten we ons in dit verband met name op vooroordelen over Nederlandse Marokkanen. Helaas, een op dit moment sterk gestigmatiseerde groep. Om onze hypothese te toetsen hebben we een bijzondere taak ontwikkeld. Proefpersonen kregen op een computerscherm vele malen twee plaatjes naast elkaar aangeboden (zie Figuur 3). Deze plaatjes bestaan uit een basisgezicht met daaroverheen ruis geprojecteerd. Het bijzondere is dat het gezicht dat onder de ruis zit elke keer hetzelfde mannelijke gezicht is. Wat verschilt is de ruis. Hierdoor wordt het basisgezicht in het linkerplaatje op een iets andere wijze vertekend dan in het rechterplaatje. Figuur 3. Links het basisgezicht + ruis, rechts het basisgezicht - ruis De opdracht die proefpersonen kregen was om aan te geven welke van de twee korrelige afbeeldingen ze het meest Marokkaans eruit vonden zien. Op deze wijze kregen de proefpersoon honderden malen hetzelfde basisgezicht aangeboden met steeds andere ruispatronen eroverheen geprojecteerd. De truc is nu dat we alle ruispatronen waarbij een proefpersoon aangeeft dat het onderliggende gezicht Marokkaans lijkt bij elkaar op kunnen tellen. Deze optelsom van ruis kunnen we vervolgens over het basisgezicht heen leggen. Het resultaat is dat het basisgezicht vertekend wordt op een wijze waarvan de proefpersonen aangegeven hebben dat deze het gezicht meer Marokkaans maakt. In Figuur 4 staat de resulterende afbeelding weergegeven. Ernaast staat een afbeelding die op precies dezelfde manier tot stand is gekomen, gebruikmakend van hetzelfde basisgezicht, maar hier werd de proefpersonen gevraagd om steeds aan te geven welk van de twee korrelige gezichten ze er meer Chinees uit vonden zien. De verschillen met het Marokkaanse gezicht zijn duidelijk waarneembaar.

6 6 Figuur 4. Links het resulterende Marokkaanse gezicht, rechts het Chinese gezicht Vervolgonderzoek heeft laten zien dat het type Marokkaans gezicht dat resulteert uit deze taak afhankelijk is van hoe bevooroordeeld de maker is ten opzicht van Marokkanen. In lijn met de populistische gedachte dat Marokkanen crimineel zouden zijn, vonden we dat hoe meer bevooroordeeld de proefpersoon was, hoe crimineler het resulterende Marokkaanse gezicht eruit zag. Vervolgens hebben we onderzocht of het omgekeerde ook het geval is. Is het zo dat criminele gezichten door zeer bevooroordeelden eerder als Marokkaans worden gezien dan door minder bevooroordeelden? Om deze vraag te beantwoorden hebben we de ruistaak nogmaals gebruikt, ditmaal om vast te stellen wat proefpersonen een crimineel gezicht vonden. Door de criminele en Marokkaanse ruis te combineren konden we criminele Marokkaanse gezichten maken. Voor de duidelijkheid, het gaat hier om het beeld dat onze proefpersonen hebben van hoe een Marokkaans of crimineel gezicht eruitziet. De Marokkaanse gezichten uit de vorige studie en de nieuwe crimineel-marokkaanse afbeeldingen hebben we door elkaar gehusseld en één voor één aan een nieuwe groep proefpersonen laten zien. Deze proefpersonen werd gevraagd om voor elke afbeelding aan te geven of ze dachten dat het een Marokkaans gezicht was of niet. Aangezien alle gezichten Marokkaans leken zullen de proefpersonen geprobeerd hebben om de meest Marokkaanse gezichten eruit te halen. Uit de resultaten bleek dat proefpersonen geneigd waren om een relatief groot deel van de crimineel-marokkaanse gezichten als Marokkaans te categoriseren in vergelijking met de Marokkaanse gezichten waaraan geen criminaliteit was toegevoegd. Bovendien was dit effect sterker voor meer bevooroordeelde proefpersonen. Met name mensen met negatieve associaties ten opzichte van Marokkanen waren geneigd om een gezicht waaraan criminaliteit is toegevoegd als Marokkaans te zien. Op deze wijze houden bevooroordeelde waarnemers het negatieve beeld dat ze van Marokkanen hebben zelf in stand. Zij zijn geneigd om met name criminele gezichten als Marokkaans te categoriseren en daarmee bevestigen ze hun eigen vooroordelen. Deze diesrede begon met twee vragen: Wat zegt een gezicht over de geobserveerde en wat over de waarnemer? Wetenschappelijk onderzoek naar de accuraatheid van het lezen van gezichten laat zien dat deze accuraatheid een hoop te wensen overlaat. Het lezen van gezichten zegt misschien wel meer over de waarnemer dan over de geobserveerde. We kijken niet alleen met onze ogen naar anderen, we doen dit vooral ook met ons bevooroordeelde brein. Vandaar dat onze inschattingen van anderen deels meer zeggen over onszelf dan over de ander. Ook de Radboud Universiteit wordt bevolkt door veel verschillende gezichten. Naar ik mag hopen zal deze diversiteit als gevolg van de verdere internationalisering de komende jaren alleen maar toenemen. Ik ben er trots op te werken aan een universiteit die in haar strategisch plan expliciet stelt dat buitenlandse medewerkers en studenten gastvrij ontvangen moeten worden op de universiteit zodat zij zich welkom voelen. Ik hoop dat ze zich na de landelijke verkiezingen op 9 juni ook buiten de universitaire campus welkom zullen blijven voelen. Aan hun gezicht zal het niet liggen. Aan de vooroordelen van de rest van Nederland hopelijk ook niet. Ik heb gezegd.

7 7 Geraadpleegde literatuur Bijlstra, G., Holland R. W., & Wigboldus, D. H. J. (2010). The social face of emotion recognition: Evaluations versus stereotypes. Journal of Experimental Social Psychology, 46, Dotsch, R., Wigboldus, D. H. J., Langner, O., & Van Knippenberg, A. (2008). Ethnic faces are biased in the prejudiced mind. Psychological Science, 19, Gleitman, H., Reisberg, D., & Gross, J. (2007). Psychology (seventh edition). London: Norton. Hassin, R., & Trope, Y. (2000). Facing faces: Studies on the cognitive aspects of physiognomy. Journal of Personality and Social Psychology, 78, Langner, O., Dotsch, R., Bijlstra, G., Wigboldus, D. H. J., Hawk, S, T., & van Knippenberg, A. (in press). Presentation and validation of the Radboud Faces Database. Cognition and Emotion. Macrae, C. N. & Quadflieg, S. (2010). Perceiving people. In D. T. Gilbert, S. T. Fiske, & G. Lindzey (Eds.), The handbook op social psychology (5th ed., pp ). New York: McGraw-Hill. Penton-Voak, I. S., Pound, N., Little, A. C., Perrett, D. I. (2006). Personality judgments from natural and composite facial images: More evidence for a kernal of truth in social perception. Social Cognition, 24, Olivola, C. Y., & Todorov, A. (2010). Fooled by first impressions? Reexamining the diagnostic value of appearance-based inferences. Journal of Experimental Social Psychology, 46, Todorov, A., Mandisodza, A. N., Goren, A., & Hall, C. C. (2005). Inferences of competence from faces predict election outcomes. Science, 308, Willis, J., & Todorov, A. (2006). First impressions: Making up your mind after a 100-ms exposure to a face. Psychological Science, 17, Zebrowitz, L. A., (1996). Physical appearance as a basis of stereotyping. In. M. H. N. McRea & C. Stangor (Eds.), Foundations of stereotypes and stereotyping (pp ). New York: Guilford Press. Zebrowitz, L. A. (2006). Finally, faces find favor. Social Cognition, 24,

De rol van stereotiepe verwachtingen in emotieherkenning. Gijsbert Bijlstra, Rob W. Holland, & Daniel H. J. Wigboldus. Radboud Universiteit Nijmegen,

De rol van stereotiepe verwachtingen in emotieherkenning. Gijsbert Bijlstra, Rob W. Holland, & Daniel H. J. Wigboldus. Radboud Universiteit Nijmegen, Running Head: STEREOTYPE VERWACHTINGEN IN EMOTIEHERKENNING 1 De rol van stereotiepe verwachtingen in emotieherkenning Gijsbert Bijlstra, Rob W. Holland, & Daniel H. J. Wigboldus Radboud Universiteit Nijmegen,

Nadere informatie

Moral Misfits. The Role of Moral Judgments and Emotions in Derogating Other Groups C. Wirtz

Moral Misfits. The Role of Moral Judgments and Emotions in Derogating Other Groups C. Wirtz Moral Misfits. The Role of Moral Judgments and Emotions in Derogating Other Groups C. Wirtz Mensen die als afwijkend worden gezien zijn vaak het slachtoffer van vooroordelen, sociale uitsluiting, en discriminatie.

Nadere informatie

Samenvatting. (Summary in dutch)

Samenvatting. (Summary in dutch) Samenvatting (Summary in dutch) 74 Samenvatting Soms kom je van die stelletjes tegen die alleen nog maar oog hebben voor elkaar. Ze bestellen hetzelfde ijsje, maken elkaars zinnen af en spiegelen elkaar

Nadere informatie

Context Effecten op Interculturele Emotie Perceptie

Context Effecten op Interculturele Emotie Perceptie Bachelorthese Sociale Psychologie Context Effecten op Interculturele Emotie Perceptie Esther T.F. Martens Bachelorthese Sociale Psychologie 23-06-2013 Studentnummer 10007709 Begeleider: P. Kommattam 8033

Nadere informatie

Nemo Science Live 2011

Nemo Science Live 2011 NEMO Science Live 2011 19 februari-13 maart / 22 april-08 mei 2011 Onderzoekers: Theo Gevers, Albert Ali Salah, Hamdi Dibeklioglu en Sezer Karaoglu. I. UvA-NEMO Database Een grote collectie van video s

Nadere informatie

Een speelvriendje op batterijen: hoe gaan kinderen om met robots?

Een speelvriendje op batterijen: hoe gaan kinderen om met robots? Behavioural Science Institute Afdeling Sociale en Cultuurpsychologie Een speelvriendje op batterijen: hoe gaan kinderen om met robots? Terugkoppeling onderzoeksresultaten mei-juni 2016 Sari Nijssen, promovenda

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Het aantal eerste en tweede generatie immigranten in Nederland is hoger dan ooit tevoren. Momenteel wonen er 3,2 miljoen immigranten in Nederland, dat is 19.7% van de totale

Nadere informatie

Sociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen

Sociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen Sociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen Onderzoek met het Virtuele Lab Social Cognition in Psychologically Healthy Adults Research with the Virtual Laboratory Anja I. Rebber Studentnummer: 838902147

Nadere informatie

Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur

Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur Hoewel kinderen die leren praten geen moeite lijken te doen om de regels van hun moedertaal

Nadere informatie

De sociale psychologie van waargenomen rechtvaardigheid en de rol van onzekerheid

De sociale psychologie van waargenomen rechtvaardigheid en de rol van onzekerheid Kees van den Bos De sociale psychologie van waargenomen rechtvaardigheid en de rol van onzekerheid In deze bijdrage wordt sociaal-psychologisch onderzoek naar sociale rechtvaardigheid besproken. Sociaal-psychologen

Nadere informatie

Informatie over de deelnemers

Informatie over de deelnemers Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting De adolescentie is lang beschouwd als een periode met veelvuldige en extreme stemmingswisselingen, waarin jongeren moeten leren om grip te krijgen op hun emoties. Ondanks het feit

Nadere informatie

03.03.2010 Conferentie Studiesucces

03.03.2010 Conferentie Studiesucces 03.03.2010 Conferentie Studiesucces Anita de Vries A.devries@noa-vu.nl A.de.vries@psy.vu.nl 1/40 03.03.2010 Conferentie Studiesucces Persoonlijkheid als voorspeller van Studieprestatie & Contraproductief

Nadere informatie

Ontstaan, werking, voortbestaan en verandering van stereotypen

Ontstaan, werking, voortbestaan en verandering van stereotypen Ontstaan, werking, voortbestaan en verandering van stereotypen Introductie op Module 2 Training Selecteren zonder Vooroordelen Voor de beste match! Dit opleidingsaanbod is tot stand gekomen met financiële

Nadere informatie

Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008

Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.

Nadere informatie

De Perceptie van Fair-Trade Producten door Mannen. Pascal van Vliet ANR: 888951. Bachelor thesis Psychologie en Maatschappij. Datum: 13 februari 2014

De Perceptie van Fair-Trade Producten door Mannen. Pascal van Vliet ANR: 888951. Bachelor thesis Psychologie en Maatschappij. Datum: 13 februari 2014 1 De Perceptie van Fair-Trade Producten door Mannen Pascal van Vliet ANR: 888951 Bachelor thesis Psychologie en Maatschappij Datum: 13 februari 2014 Docent: Dhr. R. M. A. Nelissen Universiteit van Tilburg

Nadere informatie

OMGAAN MET DISCRIMINATIE

OMGAAN MET DISCRIMINATIE OMGAAN MET DISCRIMINATIE Diversiteit: 19 beschermde criteria bepaald door de wet 10/5/2007 Leeftijd Seksuele geaardheid Burgerlijke staat Geloof of levensbeschouwing Vermogen Politieke overtuiging Taal

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting 10 Samenvatting Samenvatting Hoe snel word je boos als iemand je provoceert? Het traditionele antwoord op deze vraag is dat het afhangt van je individuele neiging om boos te worden. Als je

Nadere informatie

Het slimme onbewuste

Het slimme onbewuste Het slimme onbewuste SAMENVATTING Dus jij denkt dat je bewustzijn de touwtjes stevig in handen heeft daarboven in je brein? Dat je bewust keuzes maakt en meningen vormt? Niets is minder waar, toont psycholoog

Nadere informatie

Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar

Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar - Factsheet - Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar NIGZ, Project Alcohol Voorlichting en Preventie 3 juli 2003 Inleiding Het NIGZ voert elk jaar, als onderdeel van het Alcohol

Nadere informatie

Theorie! Cognitive Bias Modification! Resultaten onderzoek!

Theorie! Cognitive Bias Modification! Resultaten onderzoek! Cognitive Bias Modification Resultaten onderzoek December 2013 Jules Reijnen Ron Jacobs Theorie Cognitive Bias Modification (CBM) is een recent onderzoeksgebied dat zich richt op de vertekening (bias)

Nadere informatie

Rapportage Eigenschappen. Bea het Voorbeeld. Naam: Datum:

Rapportage Eigenschappen. Bea het Voorbeeld. Naam: Datum: Rapportage Eigenschappen Naam: Bea het Voorbeeld Datum: 01.04.2016 Email: support@meurshrm.nl Bea het Voorbeeld / 01.04.2016 / Eigenschappen (QPN) 2 Inleiding Wat zijn jouw meest kenmerkende eigenschappen?

Nadere informatie

Derks & Derks B.V. Derks & Derks Selectievalkuilen-kalender De meest voorkomende selectievalkuilen op humoristische wijze toegelicht.

Derks & Derks B.V. Derks & Derks Selectievalkuilen-kalender De meest voorkomende selectievalkuilen op humoristische wijze toegelicht. 2006 Derks & Derks Selectievalkuilen-kalender De meest voorkomende selectievalkuilen op humoristische wijze toegelicht. Januari 52 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Nadere informatie

Rapport voor deelnemers M²P burgerpanel

Rapport voor deelnemers M²P burgerpanel Rapport voor deelnemers M²P burgerpanel Weergaven van publieke opinie in het nieuws en hun invloed op het publiek Dit rapport beschrijft de resultaten van een onderzoek over weergaven van publieke opinie

Nadere informatie

Het onbewuste regeert. Ap Dijksterhuis

Het onbewuste regeert. Ap Dijksterhuis Het onbewuste regeert Ap Dijksterhuis Hoogleraar Radboud Universiteit Nijmegen Partner Dijksterhuis & van Baaren BV www.apdijksterhuis.nl www.dbgedrag.com 1.Onbewuste invloed op gedrag 2.Associaties of

Nadere informatie

Achtergronden bij het instrument

Achtergronden bij het instrument Achtergronden bij het instrument P E O P L E I M P R O V E P E R F O R M A N C E Computerweg 1, 3542 DP Utrecht Postbus 1087, 3600 BB Maarssen tel. 0346-55 90 10 fax 0346-55 90 15 www.picompany.nl servicedesk@picompany.nl

Nadere informatie

Connector Big Five Personality

Connector Big Five Personality Connector Big Five Personality Frequently Asked Questions P E O P L E I M P R O V E P E R F O R M A N C E Computerweg 1, 3542 DP Utrecht Postbus 1087, 3600 BB Maarssen tel. 0346-55 90 10 fax 0346-55 90

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pouw, Lucinda Title: Emotion regulation in children with Autism Spectrum Disorder

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Interactionistische perspectieven benadrukken dat de persoon en zijn of haar omgeving voortdurend in interactie zijn en samen een systeem vormen. Dit idee van integratie

Nadere informatie

Les over persoonlijkheid voor leerlingen van groep 7 en 8. Les voor groep 7/8: Wie ben ik? Leerlingversie Yasmin Don Wetenschapsknooppunt EUR pag.

Les over persoonlijkheid voor leerlingen van groep 7 en 8. Les voor groep 7/8: Wie ben ik? Leerlingversie Yasmin Don Wetenschapsknooppunt EUR pag. Les over persoonlijkheid voor leerlingen van groep 7 en 8 3 Inhoud 1. Persoonlijkheid, wie ben ik eigenlijk? 2. Introductie 3. Wat is persoonlijkheid? 4. Kun je aan de buitenkant zien wat de persoonlijkheid

Nadere informatie

Take Home Examen. Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman. i Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II

Take Home Examen. Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman. i Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II Take Home Examen Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman i444049 Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II De Amerikaanse filosoof Nelson Goodman heeft een boek geschreven, genaamd Ways of Worldmaking.

Nadere informatie

KLEURRIJKE EMOTIES psychologie en kleur

KLEURRIJKE EMOTIES psychologie en kleur KLEURRIJKE EMOTIES psychologie en kleur Iedere ouder zal het volgende herkennen: de blauwe en rode potloden uit de kleurdozen van kinderen zijn altijd het eerst op. Geel roept aanvankelijk ook warme gevoelens

Nadere informatie

Nerderlandse Samenvatting (Summary in Dutch) Zo Wint men Verkiezingen: Een Evolutionair Psychologisch Model van Context,

Nerderlandse Samenvatting (Summary in Dutch) Zo Wint men Verkiezingen: Een Evolutionair Psychologisch Model van Context, Nerderlandse Samenvatting (Summary in Dutch) Zo Wint men Verkiezingen: Een Evolutionair Psychologisch Model van Context, Gezichtskenmerken, en Boodschap Voorspelt Verkrijging van Leiderschap Het is belangrijk

Nadere informatie

Juggling with Media. The Consequences of Media Multitasking for Adolescent Development. W.A. van der Schuur

Juggling with Media. The Consequences of Media Multitasking for Adolescent Development. W.A. van der Schuur Juggling with Media. The Consequences of Media Multitasking for Adolescent Development. W.A. van der Schuur Nederlandse Samenvatting [DUTCH SUMMARY] Nederlandse Samenvatting JONGLEREN MET MEDIA: DE GEVOLGEN

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) * 132 Baby s die te vroeg geboren worden (bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken) hebben een verhoogd risico op zowel ernstige ontwikkelingproblemen (zoals mentale

Nadere informatie

HTS Report NEO-PI-3. Persoonlijkheidsvragenlijst. Jeroen de Vries ID Datum Basisrapport. Hogrefe Uitgevers BV, Amsterdam

HTS Report NEO-PI-3. Persoonlijkheidsvragenlijst. Jeroen de Vries ID Datum Basisrapport. Hogrefe Uitgevers BV, Amsterdam NEO-PI-3 Persoonlijkheidsvragenlijst HTS Report ID 15890-3155 Datum 18.07.2017 Basisrapport NEO-PI-3 Inleiding 2 / 22 INLEIDING Dit rapport bevat de scores op de NEO-PI-3 persoonlijkheidsvragenlijst. De

Nadere informatie

HET ASSESSMENT INFORMATIE

HET ASSESSMENT INFORMATIE HET ASSESSMENT INFORMATIE HET ASSESSMENT U bent uitgenodigd voor een assessment. In de praktijk blijkt dat bij veel kandidaten vragen leven met betrekking tot dit soort onderzoek. In het hiernavolgende

Nadere informatie

de Rol van Persoonlijkheid Eating: the Role of Personality

de Rol van Persoonlijkheid Eating: the Role of Personality De Relatie tussen Dagelijkse Stress en Emotioneel Eten: de Rol van Persoonlijkheid The Relationship between Daily Stress and Emotional Eating: the Role of Personality Arlette Nierich Open Universiteit

Nadere informatie

Ontstaan, werking, voortbestaan en verandering van stereotypen

Ontstaan, werking, voortbestaan en verandering van stereotypen Ontstaan, werking, voortbestaan en verandering van stereotypen Introductie op Module 2 Cursus Selecteren zonder vooroordelen: Voor de beste match! Dit opleidingsaanbod is tot stand gekomen met financiële

Nadere informatie

Geven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.

Geven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte. Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van

Nadere informatie

Hiermee rekenen we de testwaarde van t uit: n. 10 ( x ) ,16

Hiermee rekenen we de testwaarde van t uit: n. 10 ( x ) ,16 modulus strepen: uitkomst > 0 Hiermee rekenen we de testwaarde van t uit: n 10 ttest ( x ) 105 101 3,16 n-1 4 t test > t kritisch want 3,16 >,6, dus 105 valt buiten het BI. De cola bevat niet significant

Nadere informatie

Samenvatting. Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid Samenvatting

Samenvatting. Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid Samenvatting Samenvatting Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid 2 2 3 4 5 6 7 8 Samenvatting 161 162 In de meeste Westerse landen neemt de levensverwachting

Nadere informatie

nederlandse samenvatting Dutch summary

nederlandse samenvatting Dutch summary Dutch summary 211 dutch summary De onderzoeken beschreven in dit proefschrift zijn onderdeel van een grootschalig onderzoek naar individuele verschillen in algemene cognitieve vaardigheden. Algemene cognitieve

Nadere informatie

Laat zien en vertel, dat is het motto van

Laat zien en vertel, dat is het motto van Geef een presentatie en doe dat vooral met tekeningen Dan Roam, Visueel presenteren - Het ontwerpen van presentaties die overtuigen, Vakmedianet, 260 blz., ISBN 978 94 6276 016 5. Het doel van de presentator

Nadere informatie

CULTUURARME INTELLIGENTIETEST RAPPORT

CULTUURARME INTELLIGENTIETEST RAPPORT CULTUURARME INTELLIGENTIETEST RAPPORT Name: Datum: Website: Jan de Vries -05-206 www.2test.nl Deze IQ test meet je vermogen om logisch te redeneren. Cultuurarme IQ tests meten nonverbale capaciteiten.

Nadere informatie

Ondanks dat het in Nederland niet is toegestaan om alcohol te verkopen aan jongeren onder de 16 jaar, drinkt een groot deel van deze jongeren

Ondanks dat het in Nederland niet is toegestaan om alcohol te verkopen aan jongeren onder de 16 jaar, drinkt een groot deel van deze jongeren Ondanks dat het in Nederland niet is toegestaan om alcohol te verkopen aan jongeren onder de 16 jaar, drinkt een groot deel van deze jongeren alcohol. Dit proefschrift laat zien dat de meerderheid van

Nadere informatie

Cover Page. Author: Meijer, Eline Title: This is [not] who I am : understanding identity in continued smoking and smoking cessation Date:

Cover Page. Author: Meijer, Eline Title: This is [not] who I am : understanding identity in continued smoking and smoking cessation Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/57383 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Meijer, Eline Title: This is [not] who I am : understanding identity in continued

Nadere informatie

Pizza Verdi. Opdrachtenblad. Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten

Pizza Verdi. Opdrachtenblad. Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten Pizza Verdi Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten Opdrachtenblad Lesuurpakket Pizza Verdi (thema s: sociale verschillen, stereotyperingen/vooroordelen; verdiepingsopdracht Amerikaanse burgerrechten)

Nadere informatie

Onderzoek postpartum depressie HvdM mei 2018

Onderzoek postpartum depressie HvdM mei 2018 Onderzoek postpartum depressie HvdM mei 2018 Contact: Maaike Jongsma T: 050-3171777 E: maaikejongsma@kienonderzoek.nl Groningen / Haarlem W: www.kienonderzoek.nl twitter.com/panelwizardnl facebook.com/panelwizardnl

Nadere informatie

Rapportage. Vertrouwelijk. De volgende tests zijn afgenomen: Persoonsgegevens Aanvullende persoonsgegevens. D. Emo. Naam.

Rapportage. Vertrouwelijk. De volgende tests zijn afgenomen: Persoonsgegevens Aanvullende persoonsgegevens. D. Emo. Naam. Rapportage De volgende tests zijn afgenomen: Test Persoonsgegevens Aanvullende persoonsgegevens Persoonlijkheidstest (MPT-BS) Status Voltooid Voltooid Voltooid Vertrouwelijk Naam Datum onderzoek Emailadres

Nadere informatie

Psychometrie Nederlandse persoonlijkheidstest

Psychometrie Nederlandse persoonlijkheidstest Psychometrie Nederlandse persoonlijkheidstest Versie 1.0 (c) Mei 2008, Dr Edwin van Thiel Copyright 123test alle rechten voorbehouden info@123test.nl 1 Over de Nederlandse persoonlijkheidstest Dit document

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Seksuele inhibitie en excitatie: een verkennende studie van factoren die samenhangen met variatie in excitatie en inhibitie

Seksuele inhibitie en excitatie: een verkennende studie van factoren die samenhangen met variatie in excitatie en inhibitie Seksuele inhibitie en excitatie: een verkennende studie van factoren die samenhangen met variatie in excitatie en inhibitie Wouter Pinxten (contact: Wouter.Pinxten@UGent.be) Prof. Dr. John Lievens Achtergrond

Nadere informatie

Netwerkbijeenkomst Gezonde School Mentale Gezondheidsbevordering 10 mei 2012

Netwerkbijeenkomst Gezonde School Mentale Gezondheidsbevordering 10 mei 2012 Netwerkbijeenkomst Gezonde School Mentale Gezondheidsbevordering 10 mei 2012 Dr. Rinka van Zundert Orthopedagogiek Gezin & Gedrag Radboud Universiteit Nijmegen Positieve psychologie Geluk, optimaal functioneren,

Nadere informatie

Implementations of Tests on the Exogeneity of Selected Variables and Their Performance in Practice M. Pleus

Implementations of Tests on the Exogeneity of Selected Variables and Their Performance in Practice M. Pleus Implementations of Tests on the Exogeneity of Selected Variables and Their Performance in Practice M. Pleus Dat economie in essentie geen experimentele wetenschap is maakt de econometrie tot een onmisbaar

Nadere informatie

Inhoud. Aristoteles. Quotes over emotionele intelligentie. Rianne van de Ven Coaching & Consulting 1

Inhoud. Aristoteles. Quotes over emotionele intelligentie. Rianne van de Ven Coaching & Consulting 1 Hoogbegaafdheid en Emotionele Intelligentie WUR 23-04-2018 Inhoud Wat is emotionele intelligentie? Relatie met IQ Waarom speciaal voor HB? Het EQi-2.0 model De vaardigheden www.riannevdven.nl Quotes over

Nadere informatie

Bevindingen In totaal hebben we de test afgenomen bij 9 mensen. Helaas door beperkte aanwezigheid van vrouwen zijn dit enkel mannen geweest.

Bevindingen In totaal hebben we de test afgenomen bij 9 mensen. Helaas door beperkte aanwezigheid van vrouwen zijn dit enkel mannen geweest. Bevindingen In totaal hebben we de test afgenomen bij 9 mensen. Helaas door beperkte aanwezigheid van vrouwen zijn dit enkel mannen geweest. Wel hebben we gekeken om verschillende profielen en leerjaren

Nadere informatie

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting Aandacht

Nederlandse samenvatting Aandacht Nederlandse samenvatting Aandacht Stel je bent op een feestje en je hebt een interessant gesprek met iemand die je al tijden niet meer hebt gesproken. De verhalen van deze oude bekende zijn dusdanig interessant

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25829 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Nunspeet, Félice van Title: Neural correlates of the motivation to be moral Issue

Nadere informatie

Zelfbeeld. Voortgezet onderwijs

Zelfbeeld. Voortgezet onderwijs Voortgezet onderwijs 2 Wereldwijd bestuderen wetenschappers hoe mensen over zichzelf nadenken. Dat gebeurt ook bij de Universiteit Leiden: daar doen wetenschappers bij het Brain & Development Onderzoekscentrum

Nadere informatie

DUTCH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING

DUTCH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 205 Het is niet zonder reden dat autoriteiten wereldwijd aandacht besteden aan programma s en interventies om mensen meer te laten bewegen. Sportactiviteiten van gemiddelde tot

Nadere informatie

Integratieonderzoek. Rapport. Ronald Baden. E9787/88 november 2007

Integratieonderzoek. Rapport. Ronald Baden. E9787/88 november 2007 Grote Bickersstraat 74 1013 KS Amsterdam Postbus 247 1000 AE Amsterdam t 020 522 54 44 f 020 522 53 33 e info@tns-nipo.com www.tns-nipo.com Rapport Integratieonderzoek Ronald Baden E9787/88 november 2007

Nadere informatie

Hoe goed of slecht beleeft men de EOT-regeling? Hoe evolueert deze beleving in de eerste 30 maanden?

Hoe goed of slecht beleeft men de EOT-regeling? Hoe evolueert deze beleving in de eerste 30 maanden? Hoe goed of slecht beleeft men de EOT-regeling? Hoe evolueert deze beleving in de eerste 30 maanden? Auteur: Ruben Brondeel i.s.m. Prof. A. Buysse Onderzoeksvraag Tijdens het proces van een echtscheiding

Nadere informatie

ASSESSMENT The Right Profile

ASSESSMENT The Right Profile ASSESSMENT The Right Profile ASSESSMENT De basis van een succesvolle onderneming wordt gevormd door zijn werknemers. De concurrentiekracht van een bedrijf wordt bepaald door de snelheid waaraan ze zich

Nadere informatie

Het geheugenverlies van de kiezer en het effect daarvan op de peilingen

Het geheugenverlies van de kiezer en het effect daarvan op de peilingen Het geheugenverlies van de kiezer en het effect daarvan op de peilingen Bij ieder steekproefonderzoek is de mate van representativiteit een probleem. Gelden de uitspraken die gedaan worden op basis van

Nadere informatie

Klantpensioenmonitor Pensioenfonds UMG

Klantpensioenmonitor Pensioenfonds UMG St. Anthoniusplaats 9 6511 TR Nijmegen 024 663 9343 info@movate.nl Klantpensioenmonitor Pensioenfonds UMG 05-06-2015 1 Inhoudsopgave Management summary 3 Introductie 5 Deelnemerinformatie 6 Pensioenbewustzijn

Nadere informatie

Rapportgegevens Marketing en sales potentieel test

Rapportgegevens Marketing en sales potentieel test Rapportgegevens Marketing en sales potentieel test Respondent: Jill Voorbeeld Email: voorbeeld@testingtalents.nl Geslacht: vrouw Leeftijd: 39 Opleidingsniveau: wo Vergelijkingsgroep: Normgroep marketing

Nadere informatie

hoofdstuk 2 een vergelijkbaar sekseverschil laat zien voor buitenrelationeel seksueel gedrag: het hebben van seksuele contacten buiten de vaste

hoofdstuk 2 een vergelijkbaar sekseverschil laat zien voor buitenrelationeel seksueel gedrag: het hebben van seksuele contacten buiten de vaste Samenvatting Mensen zijn in het algemeen geneigd om consensus voor hun eigen gedrag waar te nemen. Met andere woorden, mensen denken dat hun eigen gedrag relatief vaak voorkomt. Dit verschijnsel staat

Nadere informatie

Kijken en voelen. Over hoe we emoties van anderen lezen en wat dat met ons doet. Nieuwjaarsbijeenkomst Mediatorsvereniging 7 januari 2016

Kijken en voelen. Over hoe we emoties van anderen lezen en wat dat met ons doet. Nieuwjaarsbijeenkomst Mediatorsvereniging 7 januari 2016 Kijken en voelen Over hoe we emoties van anderen lezen en wat dat met ons doet Nieuwjaarsbijeenkomst Mediatorsvereniging 7 januari 2016 Agneta Fischer Universiteit van Amsterdam Mediation congres 2016,

Nadere informatie

Spelen in het groen. Agnes van den Berg Roderik Koenis Magdalena van den Berg

Spelen in het groen. Agnes van den Berg Roderik Koenis Magdalena van den Berg Spelen in het groen Effecten van een bezoek aan een natuurspeeltuin op het speelgedrag, de lichamelijke activiteit, de concentratie en de stemming van kinderen Agnes van den Berg Roderik Koenis Magdalena

Nadere informatie

Persoonlijkheidstesten

Persoonlijkheidstesten Persoonlijkheidstesten De gratis korte persoonlijkheid test De eerste test die ik heb gemaakt is een gratis test. Deze test bestaat uit één vraag waar wordt gevraagd een van de negen figuren te kiezen.

Nadere informatie

Vergeving, De Sleutel Tot Innerlijk Geluk

Vergeving, De Sleutel Tot Innerlijk Geluk 1 Vergeving, De Sleutel Tot Innerlijk Geluk IT ONLY TAKES ONE PERSON TO CHANGE YOUR LIFE YOU. First published on September 21, 2017 in Tilburg, Netherlands. INHOUD Introdu ctie Oefening Hoofdstuk 1 Hoofdstuk

Nadere informatie

6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015

6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015 6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015 Het is al weer lang geleden dat jullie iets van ons hebben gehoord en dat komt omdat er veel is gebeurd. We hebben namelijk heel veel analyses kunnen doen op

Nadere informatie

Moral misfits: The role of moral judgments and emotions in derogating other groups

Moral misfits: The role of moral judgments and emotions in derogating other groups UvA-DARE (Digital Academic Repository) Moral misfits: The role of moral judgments and emotions in derogating other groups Wirtz, C. Link to publication Citation for published version (APA): Wirtz, C. (2014).

Nadere informatie

Waarden en emoties rondom lijsttrekkers 2 de kamer verkiezingen Kroes en Rutte ideale premier

Waarden en emoties rondom lijsttrekkers 2 de kamer verkiezingen Kroes en Rutte ideale premier Waarden en emoties rondom lijsttrekkers 2 de kamer verkiezingen Kroes en Rutte ideale premier Wie is de ideale premier? Merkinnovatie consultancy Emote en onderzoeksbureau DBMI hebben een door Emote ontwikkelde

Nadere informatie

Coöperatie en communicatie:

Coöperatie en communicatie: Nederlandse Samenvatting (summary in Dutch) 135 Coöperatie en communicatie: Veranderlijke doelen en sociale rollen Waarom werken mensen samen? Op het eerste gezicht lijkt het antwoord op deze vraag vrij

Nadere informatie

Samenvatting. Exploratieve bewegingen in haptische waarneming. Deel I: de precisie van haptische waarneming

Samenvatting. Exploratieve bewegingen in haptische waarneming. Deel I: de precisie van haptische waarneming Exploratieve bewegingen in haptische waarneming Haptische waarneming is de vorm van actieve tastwaarneming waarbij de waarnemer de eigenschappen van een object waarneemt door het object met zijn of haar

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Deze dissertatie gaat over antecedenten en consequenties van publiek vertrouwen in organisaties die betrokken zijn bij de ontwikkeling van en de besluitvorming

Nadere informatie

DESSA. Vragenlijst over sociaal-emotionele competenties. HTS Report. Liesbeth Bakker ID Datum Ouderversie

DESSA. Vragenlijst over sociaal-emotionele competenties. HTS Report. Liesbeth Bakker ID Datum Ouderversie DESSA Vragenlijst over sociaal-emotionele competenties HTS Report ID 5107-7085 Datum 10.11.2017 Ouderversie Informant: Mevrouw Bakker Ouder INLEIDING DESSA 2/23 Inleiding De DESSA is een vragenlijst waarmee

Nadere informatie

Pesten. Ouderavond Basisschool Brakkenstein Prof. dr. Ron Scholte (Radboud Universiteit Nijmegen, Praktikon)

Pesten. Ouderavond Basisschool Brakkenstein Prof. dr. Ron Scholte (Radboud Universiteit Nijmegen, Praktikon) Pesten Ouderavond Basisschool Brakkenstein 25-10-2018 Prof. dr. Ron Scholte (Radboud Universiteit Nijmegen, Praktikon) 1 Pesten en gepest worden Thema s: - definitie, prevalentie, en betrokkenheid - effecten

Nadere informatie

Tonen van dankbaarheid: een nieuw therapeutisch hulpmiddel?

Tonen van dankbaarheid: een nieuw therapeutisch hulpmiddel? Artikel Issue Issue / Series / Title PsychoPraktijk Issue / Series / Volume Nr 2 Issue / Date 2015 Issue / Pages / First Page Issue / Pages / Last Page Tonen van dankbaarheid: een nieuw therapeutisch hulpmiddel?

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/90117

Nadere informatie

Continuous Learning in Computer Vision S.L. Pintea

Continuous Learning in Computer Vision S.L. Pintea Continuous Learning in Computer Vision S.L. Pintea Continuous Learning in Computer Vision Natura non facit saltus. Gottfried Leibniz Silvia-Laura Pintea Intelligent Sensory Information Systems University

Nadere informatie

Lesideeën. Hedendaagse Propaganda Analyseren. uitgewerkt door

Lesideeën. Hedendaagse Propaganda Analyseren. uitgewerkt door Lesideeën uitgewerkt door Hedendaagse Propaganda Analyseren Activiteiten als aanvulling op de leerervaring bij het online Mind Over Media platform www.mindovermedia.be 1 Les 2: Propagandatechnieken herkennen

Nadere informatie

University of Groningen. Inferior or superior Carmona Rodriguez, Carmen

University of Groningen. Inferior or superior Carmona Rodriguez, Carmen University of Groningen Inferior or superior Carmona Rodriguez, Carmen IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the

Nadere informatie

Leiderschap De invloed van teamleiders op de teamprestaties

Leiderschap De invloed van teamleiders op de teamprestaties Leiderschap De invloed van teamleiders op de teamprestaties Een People Analytics onderzoek door Introductie: Waarom onderzoek naar leidinggevenden in een callcenter? Een organisatie ontwikkelt wanneer

Nadere informatie

Omdat uit eerdere studies is gebleken dat de prevalentie, ontwikkeling en manifestatie van gedragsproblemen samenhangt met persoonskenmerken zoals

Omdat uit eerdere studies is gebleken dat de prevalentie, ontwikkeling en manifestatie van gedragsproblemen samenhangt met persoonskenmerken zoals Gedragsproblemen komen veel voor onder kinderen en adolescenten. Als deze problemen ernstig zijn en zich herhaaldelijk voordoen, kunnen ze een negatieve invloed hebben op het dagelijks functioneren van

Nadere informatie

STABLE LOVE, STABLE LIFE?

STABLE LOVE, STABLE LIFE? STABLE LOVE, STABLE LIFE? De rol van sociale steun en acceptatie in de relatie van paren die leven met de ziekte van Ménière Oktober 2011 Auteur: Drs. Marise Kaper Master Sociale Psychologie, Rijksuniversiteit

Nadere informatie

How to present online information to older cancer patients N. Bol

How to present online information to older cancer patients N. Bol How to present online information to older cancer patients N. Bol Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Goede informatievoorziening is essentieel voor effectieve

Nadere informatie

VOORBEELDRAPPORT MARKETING EN SALES POTENTIEEL TEST

VOORBEELDRAPPORT MARKETING EN SALES POTENTIEEL TEST VOORBEELDRAPPORT MARKETING EN SALES POTENTIEEL TEST Respondent: J. de Vries ( voorbeeld) E- mailadres: jdevries@example.com Geslacht: Man Leef tijd: 32 Opleiding sniveau: HBO Verg elijking sg roep: Normg

Nadere informatie

Procesadvisering Bijeenkomst 4

Procesadvisering Bijeenkomst 4 Procesadvisering Bijeenkomst 4 Inhoud Terugblik bijeenkomst 3 Hoofdstuk 4: De beleving van adviseur en geadviseerde Rolopvatting adviseur Cyclus van veranderingen Appriciative inquiry Weerstand bij veranderingen

Nadere informatie

DANKZIJ DIGITALE HULPMIDDELEN MEER LEESBEGRIP EN MINDER LEESANGST

DANKZIJ DIGITALE HULPMIDDELEN MEER LEESBEGRIP EN MINDER LEESANGST DANKZIJ DIGITALE HULPMIDDELEN MEER LEESBEGRIP EN MINDER LEESANGST HENRI MICHAUX (1899-1984) DICK SCHRAM Interview: Het lezen van literatuur biedt vaak een bijzondere ervaring. Je leest over personages

Nadere informatie

Amsterdam, 5 september Geachte heer Lobach, beste Hans,

Amsterdam, 5 september Geachte heer Lobach, beste Hans, Amsterdam, 5 september 2018 Geachte heer Lobach, beste Hans, Dank voor uw brief van 3 augustus jongstleden, als reactie op het besluit van de Lymevereniging om niet te werven voor de zogenoemde chronische

Nadere informatie

Het toepassen van theorieën: een stappenplan

Het toepassen van theorieën: een stappenplan Het toepassen van theorieën: een stappenplan Samenvatting Om maximaal effectief te zijn, moet de aanpak van sociale en maatschappelijke problemen idealiter gebaseerd zijn op gedegen theorie en onderzoek

Nadere informatie

Hersenonderzoek en intelligentie

Hersenonderzoek en intelligentie 45 Hersenonderzoek en intelligentie U werkt als psycholoog-onderzoeker aan de universiteit. Binnenkort bezoekt u samen met een collega het symposium Hersenen en intelligentie. U hebt afgesproken dat ieder

Nadere informatie

Mindset: Onderwijsmythe of niet? Onderzoek naar de rol van mindset in het basisonderwijs

Mindset: Onderwijsmythe of niet? Onderzoek naar de rol van mindset in het basisonderwijs Mindset: Onderwijsmythe of niet? Onderzoek naar de rol van mindset in het basisonderwijs Door: Joshi Verschuren, Universiteit Utrecht Vele basisscholen besteden tegenwoordig aandacht aan de mindset van

Nadere informatie

HTS Report NEO-FFI-3. Persoonlijkheidsvragenlijst. Jeroen de Vries ID Datum Zelfrapportage. Hogrefe Uitgevers BV, Amsterdam

HTS Report NEO-FFI-3. Persoonlijkheidsvragenlijst. Jeroen de Vries ID Datum Zelfrapportage. Hogrefe Uitgevers BV, Amsterdam NEO-FFI-3 Persoonlijkheidsvragenlijst HTS Report ID 15890-3155 Datum 18.07.2017 Zelfrapportage INLEIDING NEO-FFI-3 2/8 Inleiding Dit rapport beschrijft de scores van de kandidaat op de NEO-FFI-3 persoonlijkheidsvragenlijst.

Nadere informatie

Gedeelde Waarden in Confrontaties met Morele Weigeraars: Tegenovergestelde Effecten op Zelf- en Weigeraar Beoordelingen

Gedeelde Waarden in Confrontaties met Morele Weigeraars: Tegenovergestelde Effecten op Zelf- en Weigeraar Beoordelingen Gedeelde Waarden in Confrontaties met Morele Weigeraars: Tegenovergestelde Effecten op Zelf- en Weigeraar Beoordelingen Florien M. Cramwinckel 1, Kees van den Bos 1, Eric van Dijk 2, Anneke Bruin 1, Simone

Nadere informatie