Regeneratieve Geneeskunde: game changer op weg naar brede toepassing
|
|
- Joannes van Veen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Regeneratieve Geneeskunde: game changer op weg naar brede toepassing Regeneratieve geneeskunde biedt chronisch zieken uitzicht op genezing, in plaats van (dure) symptoombestrijding. Het betekent dat zieke weefsels en organen hersteld kunnen worden, zodat er geen transplantatie meer nodig is. Medicijnen kunnen getest worden op organs-on-a-chip, zonder dierproeven en zo nodig op maat voor de patiënt. Er wordt gewerkt aan nieuwe verbindingen tussen hersenen en elektronica, bijvoorbeeld in bionische ledematen. Een fascinerend toekomstbeeld dus, met enorme kansen voor gezondheidszorg en economie. Hoe behoudt Nederland zijn internationale voorsprong op dit terrein en hoe brengen we de regeneratieve geneeskunde grootschalig van het laboratorium naar de praktijk? Onze (beroeps)bevolking veroudert, waardoor het een uitdaging kan zijn om mee te blijven doen en vitaal te functioneren. Weefsels en organen gaan immers bij iedereen achteruit, maar soms nog sneller door ziekteprocessen zoals artrose, hart- en vaatziekten, diabetes of neurodegeneratieve aandoeningen. Gelukkig is er steeds meer bekend over natuurlijk weefselherstel en zijn er steeds meer biologische en technische mogelijkheden om weefsels en organen te herstellen. Chronische ziekten kunnen daardoor veel effectiever dan nu genezen worden. Het interdisciplinaire onderzoek op het gebied van regeneratieve geneeskunde (regenerative medicine) is mogelijk geworden dankzij de groeiende kennis op uiteenlopende terreinen, zoals stamcellen, groeifactoren, weefselarchitectuur, biomaterialen en verfijnde meettechnieken (chip/microfluidica technologie). In de afgelopen jaren is de wetenschappelijke basis gelegd in laboratoria, GMP faciliteiten en klinische afdelingen van umc's, in technische universiteiten en in bedrijven. Ook zijn de eerste veelbelovende stappen richting praktijk gezet, waarbij nieuwe expertise ontwikkeld is op het terrein van opschaling, GMP productie en (beeldvormende) diagnostiek om de effecten in het menselijk lichaam te meten. De tijd is nu rijp om deze basis verder uit te bouwen en de vertaalslag te maken naar brede toepassing in de praktijk. De inzet van de NFU voor sustainable health maakt het heel kansrijk om verder te investeren. Er is niet veel fantasie voor nodig om te bedenken dat dit enorme economische, medische en maatschappelijke voordelen kan opleveren. Sterker nog, nu al is regeneratieve geneeskunde een miljardenindustrie, met wereldwijd meer dan 700 bedrijven die in 2013 al een gezamenlijke marktwaarde van $16,4 miljard vertegenwoordigden, met een verwachte groei naar $67,5 miljard in 2020 (Proteus Data, 2014). De Nederlandse economie kan hiervan ruim meeprofiteren. Dat vraagt wel om voortgaande investering in publiek-private samenwerking om de roemruchte Valley of Death te overbruggen. De gemiddelde Nederlander heeft nog maar weinig gehoord over regeneratieve geneeskunde. Voor brede toepassing is het belangrijk het publiek goed te informeren en te betrekken in een dialoog over de sociale, juridische en ethische consequenties van deze nieuwe techniek. Zo'n open debat kan ertoe bijdragen dat de toepassingen die ontwikkeld worden, daadwerkelijk aansluiten bij de behoeften van Nederlanders en breed geaccepteerd zullen worden. Het is verder noodzakelijk om deze nieuwe zorgproducten te ontwikkelen op een duurzame en rendabele manier, om bij te dragen aan het beheersbaar houden van de kosten van de gezondheidszorg (sustainable health). 1
2 Game changers en randvoorwaarden Regeneratieve geneeskunde is op zichzelf een van de meest ingrijpende 'game changers' in de geneeskunde, naast personalised medicine en een nieuw perspectief op gezondheid (zie ook NWA- Route 1, Personalised medicine, en 3, Preventie, behandeling en gezondheidszorg). Zoals uit het vervolg van dit advies blijkt, zijn er nog wel inspanningen nodig om de beloften van regeneratieve geneeskunde in te lossen: Investeren in infrastructuur en onderzoek (fundamenteel/translationeel); Investeren in opleiding en talent, onder meer via de studierichtingen technische geneeskunde en Biomedische Technologie (Biomedical Engineering) en een gericht carrière stimuleringsprogramma; Bestaande publiek-private samenwerkingsverbanden consolideren en verder uitbouwen, zoals de netwerken die eerder gevormd zijn dankzij BMM, TeRM, NeuroDelta en NIRM en nieuwe initiatieven zoals het non-profit precompetitief technologisch hdmt Instituut (Institute for human Organ and Disease Model Technologies) en het nieuwe instituut RegMed XB. Maatschappelijk verantwoord innoveren, met aandacht voor de sociale, juridische en ethische aspecten. Positie onderzoeksveld Regeneratieve Geneeskunde Nederland behoort tot de top 5 van de wereld in het onderzoeksveld van de Regeneratieve Geneeskunde en is nummer 1 als het gaat om de impact van de gepubliceerde artikelen (Pubmed analyse). Binnen Europa is Nederland nu een van de weinige plekken waar (stam)celtherapie ook klinisch toegepast en ontwikkeld wordt. Dit blijkt o.a. uit het feit dat voor de huidige 10 Europese consortia op het gebied van mesenchymale stamcellen (MSCs), het klinische uitgangsmateriaal voornamelijk in ons land wordt geproduceerd. Deze internationale positie staat echter onder druk door steeds verder teruglopende financiering uit de eerste geldstroom (Rathenau TWIN 14-20). Hoewel dus al veel werk verzet is, hebben nog maar weinig patiënten daadwerkelijk kunnen profiteren van concrete producten. De stappen van laboratorium naar kliniek en van experiment naar bredere toepassing moeten grotendeels nog gezet worden. Dat komt onder meer door het ontbreken van voldoende financiering voor translationeel onderzoek en de beperkte productiefaciliteiten. Op dit moment is de Nederlandse voorsprong op wetenschappelijk gebied nog niet terug te zien in toegenomen economische waardegroei in Nederland. Het zou kapitaalvernietiging zijn als alle investeringen uit het verleden in dit veelbelovende vakgebied met een verwachte marktwaarde van $67,5 miljard in 2020 uiteindelijk alleen in het buitenland economische winst opleveren. Overheden in andere landen stimuleren de vereiste technologische ontwikkelingen krachtig. Voorbeelden daarvan zijn Catapult Cell therapy in de UK en Centre for the Commercialization of Stem Cell Research in Canada (variërend van 15 tot 100 miljoen euro per jaar, zie tabel 1). Het is van het grootste belang dat de Nederlandse overheid op zijn minst vergelijkbare bedragen investeert om de huidige wetenschappelijke positie vast te houden, waardoor de aantrekkingskracht voor het bedrijfsleven gegarandeerd blijft. Een essentiële voorwaarde is het verwerven van specifieke expertise op het gebied van valorisatie van regeneratieve geneeskunde. Impact Ziektes waarvoor met regeneratieve geneeskunde op dit moment curatieve behandelingen ontwikkeld worden, kostten Nederland in ,2 miljard (tabel 2). De ziektelast door sterfte en 2
3 door het leven met deze ziektes bedragen jaarlijks 1,4 miljoen DALYs (Disability-Adjusted Life Years). Een relatief kleine investering in regeneratief onderzoek kan zich daarom makkelijk vertalen in een grote impact in Nederland. Bijvoorbeeld voor nierfalen en nierinsufficiëntie; in Nederland zijn er 6500 patiënten afhankelijk van dialyse waarvan er elk jaar 1300 komen te overlijden. Dit door het tekort aan donororganen en door de vaak tijdelijke oplossing die een donororgaan biedt. Wanneer regeneratie van de nier en het daarmee uitroeien van dialyse bewerkstelligd wordt, betekent dat voor Nederland een kosten besparing van 643 miljoen per jaar. Dit resulteert in een betere uitkomst voor de patiënt, waarbij de levensverwachting wanneer afhankelijk van dialyse 5 jaar is, 10 jaar is na transplantatie, en wanneer een geregenereerde nier afkomstig van cellen uit patiënt geplaatst wordt de klok teruggedraaid wordt. Innovatieve producten die ontwikkeld worden zijn niercellen in het dialyse apparaat, verkoop van bioreactoren of high-throughput technieken, die op korte termijn levensjaren en kostenbesparing opleveren. Innovatie van gezondheidszorg zorgt ervoor dat Nederlanders beschikken over de beste en allernieuwste therapieën en hiervoor niet naar het buitenland hoeven te gaan, wat de welvaart en kwaliteit van leven ten goede komt. Daarnaast is herhaaldelijk aangetoond dat innovatie tot besparing in de gezondheidszorg kan leiden waarbij elke investering van 1 euro in het verbeteren van de doelmatigheid een jaarlijkse structurele besparing van 3 euro oplevert. Hier ligt naast een belang voor de overheid ook een belang voor de zorgverzekeraars, die door investeringen van beide bewerkstelligd kunnen worden. Investeringsbehoeften De regeneratieve geneeskunde staat aan de vooravond van een revolutie gezien de potentie van het gebruik van stamcellen en tissue engineering als nieuwe methoden voor genezing en electroceutica (behandeling met gerichte elektrische pulsen) als nieuwe, complementaire therapeutische optie. De regeneratieve geneeskunde in Nederland is sterk gebaat bij een internationale verankering van de wetenschap via een nationale, discipline-overschrijdende, grootschalige onderzoeksinfrastructuur voor de langere termijn. De positie van Nederland in dit internationale veld zal vooral bepaald worden door de mogelijkheid tot aansluiting bij de nieuwe technologieën die dit veld drijven. Afgaande op eerder genoemde concurrerende investeringen door buitenlandse overheden (tabel 1) en de geïdentificeerde noodzakelijke infrastructuur zal 350 miljoen euro nodig zijn gedurende de komende 10 jaar voor het infrastructurele deel. De inzet van de NFU op dit gebied zal werken als een multiplier van deze investeringen. Voor het ontwikkelen van de gemeenschappelijke onderzoeksagenda s kan gebruik gemaakt worden van matching door lokale overheden en TKIgelden van gezondheidsfondsen. Hiervoor zal 100 miljoen voor de komende 10 jaar ingezet dienen te worden. Het carrièreprogramma voor bioelektronica en de ontwikkeling van een database voor regeneratieve therapieën zouden met 50 miljoen gedurende 10 jaar gerealiseerd kunnen worden. Naar onze beste inschatting zal de 500 miljoen extra investering over 10 jaar ertoe leiden dat patiënten versneld kunnen profiteren van verbeterde, innovatieve therapieën. Patiënten kunnen daardoor weer volledig participeren in de maatschappij en hebben minder symptoombestrijdende behandelingen nodig. Deze investering zal bovendien leiden tot nieuw opgeleide talenten die Nederland aantrekkelijker maken voor de vestiging van farmaceutische en biotechnologische bedrijven. Ook zullen er concreet nieuwe banen beschikbaar komen in bestaande en nieuwe bedrijven en instellingen, onder meer door een groeiend aantal spin-off bedrijven. De wetenschappelijke opbrengst van de investeringen zal ook aanzienlijk zijn; tientallen patenten en vele honderden wetenschappelijke artikelen in gerenommeerde bladen. Deze verhoogde output zal 3
4 weer leiden tot het aantrekken van meer publieke en private financiering vanuit Europa, nieuw gevestigde bedrijven en gezondheidsfondsen. NWA vragen Van de bijna vragen die de Nederlandse bevolking heeft gesteld aan de wetenschap (samengevat in 140 clustervragen) betrof 40% vragen op het gebied van de geneeskunde. Dit advies richt zich op de drie clustervragen van de NWA voor de route Regeneratieve Geneeskunde: Vraag 100. Hoe kunnen we met behulp van (stam)cellen en biomaterialen de vorming en het herstel van weefsels en organen bevorderen? Vraag 101. Kunnen we modellen van het menselijk lichaam ontwerpen en slimme technologie gebruiken voor gezondheids- voedings- en toxiciteitsonderzoek en daarmee tegelijkertijd het proefdiergebruik drastisch verminderen? Vraag 121. Kunnen we (bio-)elektronica ontwerpen die direct met ons lichaam communiceert, en materialen en technologie die lichaamsfuncties herstellen of ondersteunen? Daarnaast sluiten twee vragen uit de Scholieren Wetenschapsagenda aan op route 2: 3) Hoe kun je gedachten gestuurde software ontwikkelen? ; en 5) Hoe kun je genen veranderen om langer jong te blijven?. Proces Bovenstaande vragen uit de NWA zijn verwerkt in deze notitie, die tot stand is gekomen door consultatie van (technische) universiteiten, UMCs, hogescholen, ministeries (OCW, VWS, en EZ), topsector LSH, patiënten platforms, gezondheidsfondsen, belangenorganisaties, bedrijven, nationale wetenschapsinstituten, rijkskennisinstellingen, en instituten voor toegepast onderzoek (TO2) (zie bijlage proces NWA). Dit heeft plaatsgevonden via een workshop en door gerichte communicatie met experts op het gebied van regeneratieve geneeskunde. De potentiële impact van deze route is in samenspraak met een duo gezondheidseconomen geanalyseerd. NWA routes Route 2 Regeneratieve Geneeskunde is onlosmakelijk verbonden met route 1 Personalised Medicine en route 3 Gezondheidszorgonderzoek, preventie en behandeling voor behoud, preventie en herstel van gezondheid, ziekten of aandoeningen. Daarnaast heeft de route Regeneratieve Geneeskunde raakvlakken met Oorsprong van leven op aarde en in het heelal, Materialen, en Big Data. Deze 3 routes zijn gericht op fundamenteel onderzoek, waarbij de resultaten toepasbaar zijn binnen de regeneratieve geneeskunde. Game changers Investeren in opleiding en talent In de regeneratieve geneeskunde werken verschillende disciplines (elektrofysica, bioelektronica en medisch onderzoekers) binnen hun eigen vakgebied aan oplossingen voor nieuwe weefsels en organen. Voor de toekomst van de regeneratieve geneeskunde is echter behoefte aan wetenschappers die deskundig zijn op het raakvlak van technologie en geneeskunde. De twee opleidingen technische geneeskunde en de vier opleidingen Biomedische Technologie (Biomedical Engineering) in Nederland zijn bij uitstek in staat om zulke wetenschappers op te leiden. Op dit moment betreft dit echter nog kleine aantallen personen en ontbreekt het aan kritische massa om 4
5 te kunnen kapitaliseren op de mogelijkheden die in Nederland aanwezig zijn. Een gericht carrièrestimuleringsprogramma op dit gebied zou de impact kunnen vergroten. De aanwezigheid in ons land van experts op het gebied van regeneratieve geneeskunde kan een sterke stimulans zijn voor de vestiging van grote (farmaceutische en andere) bedrijven op dit gebied. Samenwerkingsverbanden consolideren De grote en succesvolle publiek-private samenwerkingen in de regeneratieve geneeskunde zoals BMM, TeRM, NeuroDelta en NIRM (zie tabel 1) die grotendeels gefinancierd werden vanuit de FES (Fonds Economische Structuurversterking) middelen, zijn momenteel afgerond. Door de visie van vorige kabinetten die deze samenwerkingen deels financierden staat Nederland momenteel wetenschappelijk sterk op het gebied van de regeneratieve geneeskunde. Nu is het van het grootste belang om te investeren in de consolidatie van deze verbindingen. De huidige financiering van grootschalige samenwerkingen is nu veelal afkomstig van Europese subsidies, aangezien Nederlandse financiering momenteel ernstig tekort schiet in vergelijking met andere ontwikkelde landen. Onderzoekers en bedrijven zien het belang van deze consolidatie en zijn al begonnen met stappen in die richting. Een goed voorbeeld is het non-profit precompetitief technologisch hdmt Instituut (Institute for human Organ and Disease Model Technologies). Dit is een publiek-privaat consortium van negen Nederlandse (technische) universiteiten, universitair medische centra en bedrijven. hdmt integreert de multidisciplinaire expertise van deze partners, zoals stamceltechnologie en chip/microfluidica technologie, om adequate menselijke ziekte- en orgaanmodellen te ontwikkelen met een grote relevantie voor individuele patiënten (zogenaamde organs-on-chips) en voor geneesmiddelontwikkeling in bedrijven. Deze technologie kan bijdragen aan het terugdringen van de aantallen benodigde proefdieren. Via hdmt worden de ontwikkelde organ-on-chip modellen gevaloriseerd. Daarnaast is recent RegMed XB opgericht, dat de ambitie heeft een internationaal leidend onderzoeksinstituut te worden. Dit instituut zal de krachten bundelen van sterke instituten in Nederland, provincie en gezondheidsfondsen, waardoor onderzoekers en ondernemers fundamenteel, toegepast en translationeel onderzoek naar regeneratieve geneeskunde kunnen uitvoeren en valoriseren. hdmt en RegMed XB hebben als doel pre-competitief onderzoek uit te voeren in samenwerking met farmaceutische bedrijven. Deze noodzakelijke krachtenbundeling zal bijdragen aan de overbrugging van wetenschappelijk idee naar behandeling patiënt. Investeren in infrastructuur en onderzoek (fundamenteel/translationeel) Door een gemeenschappelijke onderzoeksagenda te stimuleren kunnen programmeringen (van overheid, gezondheidsfondsen, topsectoren etc) synergetisch bijdragen aan de regeneratieve geneeskunde. In dit opzicht zijn zowel hdmt als RegMed XB interessante initiatieven, omdat door integratie van multidisciplinaire kennis en expertise kritische massa gecreëerd wordt rondom inhoudelijke onderzoeksthema s. Tegelijkertijd wordt ook gemeenschappelijk gebruik gemaakt van kostbare infrastructuur (Good Manufacturing Practice clean rooms, microfluidica productie). Binnen dergelijke nationale grootschalige samenwerkingsverbanden en infrastructuren kan er gewerkt worden aan de game changers om de volgende stap te kunnen maken van fundamentele concepten naar concrete toepassingen bij de patiënt, bijvoorbeeld: 1. Onderzoek, het genoom en nieuwe technologiën. Een belangrijke ontwikkeling is de mogelijkheid om de uitrijping (differentiatie) van stamcellen te sturen door gericht in te grijpen in het 5
6 genetisch materiaal ('gene editing'). Onderzoek op het gebied van regeneratieve geneeskunde moet aansluiting vinden bij de zich ontwikkelende technologische platformen voor 'gene editing' (nieuwe generatie CRISPR/CAS, en in vivo genetische modificatie). Om het inzicht in differentiatieprocessen te vergroten, is een collectieve data-infrastructuur noodzakelijk zoals het FANTOM consortium van het RIKEN instituut in Japan waarin transcriptoom analyse en annotatie tijdens stamceldifferentiatie kan plaatsvinden (tevens aansluiting bij NWA route Big Data ) 2. Interactie tussen biomaterialen en cellen. De differentiatie en maturatie van (stam)cellen wordt in belangrijke mate door omgevingsfactoren bepaald. Er moeten daarom (natuurlijke of synthetische) biomaterialen ontwikkeld worden die de uitrijping van stamcellen gericht kunnen sturen en daarbij bijdragen aan klinisch toepasbare regeneratieve therapieën (tevens aansluiting met NWA route Materialen ). Technologieplatforms waarin kennis over het gebruik van biomaterialen, celkweek in microfluidica opstellingen en bio-informatica wordt verkregen en gedeeld zullen worden, zijn noodzakelijk om verdere stappen te kunnen zetten. 3. Live imaging platform. Hiermee kan het lot van stamcellen in proefdieren of mensen gevolgd worden. Met name de combinatie van recent ontwikkelde biochemische analyses met hoge resolutie beeldvorming (bijv. massaspectrometrie-imaging) zal vitale informatie geven. Maatschappelijk Verantwoord Innoveren (MVI) 1. Investeren in het creëren van sociaal en ethisch draagvlak; Sociale acceptatie van klinische toepassing van technologieën is een belangrijk onderdeel van deze route. Bijvoorbeeld wanneer er met stamcellen van een individu ziektemodellen worden gebouwd om geneeskunde-op-maat mogelijk te maken, ontstaan er ook issues rondom eigenaarschap en de privacy van de patiënt. Het vergt derhalve discussie over de juridische en ethische kaders waarbinnen deze ontwikkelingen in Nederland mogelijk en gewenst zijn. Betrokkenheid van patiënten en gezondheidsfondsen bij de ontwikkeling van dit veld zijn een vereiste. 2. Ontwikkeling van regelgeving; De meeste producten (somatische celproducten, gentherapeutische producten en weefselmanipulatie producten), die gebruikt worden binnen de regeneratieve geneeskunde worden als een geneesmiddel voor geavanceerde therapie (advanced therapy medicinal product; ATMP) beschouwd en zijn onderworpen aan dezelfde registratie-eisen als geneesmiddelen. Gezien de complexiteit en de hoge kosten van productie zullen de wetgevende kaders doorontwikkeld moeten worden om toepassing mogelijk te maken. Zo heeft bv Japan de registratiewetgeving rondom stamcelproducten fundamenteel gewijzigd. Rondom het thema bioelektronica moet wetgeving ontwikkeld worden ten aanzien van privacy en gebruik van data (internet of things). Rondom (degradeerbare) biomaterialen met specifieke functies (bv bioactieve materialen die regeneratie bevorderen) vinden momenteel ook aanpassingen in Europese regelgeving plaats die naar de Nederlandse situatie vertaald moeten worden. 3. Beheersbare kosten van de zorg; De overheid zal een actieve rol moeten spelen bij de transitie van basale wetenschap naar toepassing (bv via privaat-publieke initiatieven), waarbij enerzijds valorisatie gestimuleerd wordt, maar tegelijkertijd instrumenten als patiëntenparticipatie, 6
7 Health Technology Assessment (HTA) en doelmatigheid gekoppeld kunnen worden aan deze ontwikkelingen. 4. Van innovatie in de wetenschap naar valorisatie, commercialisatie en markt applicatie; Naast de investering in samenwerkingsverbanden, is het noodzakelijk dat de overheid investeert in een interessant vestigingsklimaat voor bedrijven gericht op regeneratieve geneeskunde. Thematische Regeneratieve Geneeskunde TTO s (Technologische Transfer Offices) zijn nodig voor kennis ten aanzien van IP (intellectual property), marktautorisatie, en productieprocessen van deze nieuwe industrie. Onderzoekers dienen in een vroeg stadium door deze thematische TTOs begeleid te worden, om tijdig geïnformeerd te worden over kennis implementatie en marktconform handelen, zodat de kans op gebruik en commercialisatie van de kennis verhoogd wordt. Conclusie Regeneratieve geneeskunde biedt belangrijke kansen voor duurzame patiëntenzorg en economische waardevermeerdering. Nederland heeft een sterke uitgangspositie in de internationale concurrentie op dit terrein, door het excellente fundamentele onderzoek en de groeiende samenwerking tussen biomedische en technologische onderzoekers. Dankzij de visie van vorige kabinetten en de programmatische investeringen in samenwerkingsverbanden zoals BMM, Term en NIRM is er een enorm valorisatiepotentieel opgebouwd. Nu komt het aan op de vertaalslagen van laboratorium naar kliniek en van experimentele toepassing naar grootschalige implementatie. Dat zijn processen die vooral gedreven worden door technologische vooruitgang en waarvan het succes in belangrijke mate bepaald wordt door investeringen en infrastructuur. Om het potentieel op het gebied van valorisatie en klinische toepassing in Nederland te verzilveren, heeft de regeneratieve geneeskunde voor de komende jaren een structureel budget van 50 miljoen per jaar nodig. Voor een bedrag van nog geen drie euro per Nederlander per jaar komt er dan een ontwikkeling op gang die zal bijdragen aan gezondheid en welzijn van miljoenen mensen wereldwijd. 7
8 Bijlagen Tabel 1. (Inter-) nationale centra en instituten met verkregen subsidie op het gebied van regeneratieve geneeskunde. Tabel 2. Kosten in en ziektelast in DALY (Disability-Adjusted Life Years), voor ziekten die door regeneratieve geneeskunde genezen kunnen worden. Bijlage 1 Proces beschrijving NWA route Regeneratieve Geneeskunde 8
9 Acroniem Volledige naam instituut op het gebied van Regeneratieve Land Subsidie Subsidie per jaar Geneeskunde totaal CCRM Centre for the Commercialization of Stem Cell Research Canada $ 169M $ 3M/jr gedurende 5jr (seed funding) nu $ 40M PPS en $ 114M 2/3 de geldstroom OIRM Ontario Institute for Regenerative Medicine Canada $ 28M Catapult Cell and Gene Therapy Catapult UK 90M /3 de geldstroom UK RMP UK Regenerative Medicine Platform UK 25M 25M/jr CIRM California Institute for Regenerative Medicine USA $ 3B $ 200M/jr gedurende 15jr (Proposition 71) Wyss Wyss institute for Biologically Inspired Engineering (Boston) USA $ 375M 09 $125M en 13 $225M Momenteel 50M/jr gedurende 5 jr Georgia Tech Parker H. Petit Institute for Bioengineering & Bioscience USA $ 45M Wake Forest Wake Forest Institute of Regenerative Medicine USA $ 85M SSCC Singapore Stem Cell Consortium Singapor $ 75M $ 15M/jr gedurende 5 jr e BCRT Berlin-Brandenburger Center for Regenerative Therapies Duitsland 45M Rebirth From Regenerative Biology to Reconstructive Therapy Duitsland 380M/jr waarvan 7.5M/jr per instituut ARMI Australian Regenerative Medicine Institute Australia $ 112M NIRM Netherlands Institute of Regenerative Medicine NL 84M (afgesloten) BMM BioMedical Materials program NL 90M 50/50 PPS 18M/jr gedurende 5 jr (afgesloten) TeRM Translational Excellence in Regenerative Medicine NL 25M (afgesloten) DCTI Diabetes cell therapy initiative NL 11M (afgesloten) DpTE Dutch Program for Tissue Engineering NL 25M (afgesloten) ZonMW Translational Adult Stem Cell Research program NL 24.4M ZonMW Translational gene therapy research program NL 15.8M Tabel 1 (Inter-) nationale centra en instituten met verkregen subsidie op het gebied van regeneratieve geneeskunde. 9
10 Aandoening Kosten voor Nederland (2011) DALY verlies (2011) Regeneratieve therapie die ontwikkeld wordt op dit gebied (2016- ) Hart- en vaatziekten Artificiële kleppen en stents plaatsen die regeneratie van eigen weefsel patiënt induceren waarna artificiële onderdelen transformeren in levende vaten en kleppen -MSC/EPC behandeling hartfalen Dementie (Ziekte van Alzheimer) Mesenchymale stamceltherapie -Neuronale voorlopercellen Diabetes mellitus (suikerziekte) ips derived beta cellen -exocrien duct derived cellen Nek- en rugklachten (dorsopathieën) Regenereren van zenuw isolatie-mantel Artrose Plaatsen van biomaterialen op beschadigd kraakbeen waardoor cellen van de patiënt het eigen weefsel regenereren Nierfalen/ nierinsufficientie Buiten het lichaam mbv eigen cellen patiënt op een skelet van een varkensnier een nieuwe compatibele nier genereren -MSC behandeling Ziekte van Parkinson Regenereer dopamine producerende neuronen Voorbeelden van valorisatie op dit gebied (2016- ) Xeltis, Athersys, Cytori, Mesoblast, Celyad Stem Cell Inc, Mesoblast Viacyte Tigentix Orbsen Therapeutics Leverziekten (cirrose en overige) Regenereren van lever door Hippo signalering Blindheid Groeien nieuwe lens uit limbale stamcellen Holoclar (geregistreerd) Totaal Tabel 2. Kosten in en ziektelast in DALY (Disability-Adjusted Life Years), voor ziekten die door regeneratieve geneeskunde genezen kunnen worden. (bron:
11 Bijlage 1. Proces beschrijving NWA route Regeneratieve Geneeskunde Op basis van de wetenschapsvisie 2025 heeft het kabinet vanuit OCW en EZ de opdracht gegeven de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) op te stellen. Wetenschappelijke jury s, ingesteld door de kenniscoalitie, hebben de ingediende vragen beoordeeld. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) coördineerde dit proces. Uiteindelijk zijn de bijna ingediende vragen onderverdeeld onder 140 overkoepelende vragen. Deze 140 vragen vormen samen de NWA. Deze 140 vragen zijn in 16 exemplarische routes gevat, waarbij hier route 2 Regeneratieve Geneeskunde wordt gepresenteerd. Regeneratieve geneeskunde is erop gericht nieuwe behandelingen te ontwikkelen die slim gebruik maken van het zelfherstellend vermogen van ons lichaam. Deze behandelingen zijn erop gericht om op een duurzame manier en zonder bijwerkingen cellen, weefsels en orgaanfuncties te repareren, vervangen of herstellen na schade door ziekte of letsel. De drie overkoepelende vragen die aan de Nationale Wetenschapsagenda gesteld zijn geven een illustratie van de breedte en verbindingskracht van de route Regeneratieve Geneeskunde: 101 Hoe kunnen we met behulp van (stam)cellen en biomaterialen de vorming en het herstel van weefsels en organen bevorderen? 102 Kunnen we modellen van het menselijk lichaam ontwerpen en slimme technologie gebruiken voor gezondheids- voedings- en toxiciteitsonderzoek en daarmee tegelijkertijd het proefdiergebruik drastisch verminderen? 121 Kunnen we (bio-)elektronica ontwerpen die direct met ons lichaam communiceert, en materialen en technologie die lichaamsfuncties herstellen of ondersteunen? Voor de route Regeneratieve Geneeskunde zijn de trekkers Prof AJ Rabelink (NFU) en Dr J Selhorst (NWO/ZonMw). Zij worden in hun taak (organisatie workshop en oplevering verslag) bijgestaan door de door NWA inventarisatie aangedragen mede-organisatoren: Prof CA v Blitterswijk (MUMC), Prof CL Mummery (), Prof MC Verhaar (UMCU), Dr J Welmers (VH/Fontys), Prof A vd Berg (UTwente), Prof WE Fibbe (), Dr ir C Vos (min. VWS), Prof DE Atsma (), Prof N v Meeteren (Health Holland), mr drs H Heeres (NWA). Deze mede-organisatoren zijn gevraagd antwoord te geven op de volgende 5 vragen binnen het thema van hun expertise, namelijk; 1. Waar zijn we in Nederland sterk in, wat hebben we de afgelopen jaren bereikt? 2. Hoe kunnen we onze positie behouden / verbeteren? 3. Wat zijn internationaal gezien concurrenten / potentiele partners binnen regeneratieve geneeskunde? 4. Wat zijn nieuwe technologieën / ontwikkelingen? 5. Welke verbindingen met andere disciplines / partijen moeten er nog gemaakt worden? Vervolgens is op 30 maart de NWA workshop Regeneratieve Geneeskunde georganiseerd, waarbij de groep op basis van de 3 NWA vragen in 3 werksessie werd ingedeeld. Daar was het doel de game changers en nieuwe verbindingen in kaart te brengen. Geconsulteerd tijdens de workshop zijn het volgende type instellingen: (technische) universiteiten, UMCs, hogescholen, ministeries (OCW VWS EZ), topsector LSH, patiëntenorganisaties, gezondheidsfondsen, goede doelen, bedrijven, nationale wetenschapsinstituten, rijkskennisinstellingen, en TO2 (zie lijst aanwezigen). De werksessie leiders 11
12 (Prof E van Leeuwen (Radboud UMC), Dr AL Bredenoord (UMCU), Dr R Janssen (Galapagos bv), Prof WE Fibbe (), Prof NF Ramsey (UMCU), Prof JA Jansen (Radboud UMC)) en additionele mensen met kennis in het veld (Prof RA Bank (UMCG), Prof CVC Bouten (TU Eindhoven), Prof WA Serdijn (TU Delft), Dr WB vd Hout (), Dr ME vd Akker-v Marle ())) zijn toegevoegd aan de schrijfcommissie die deze investeringsagenda hebben geschreven. 12
13 13
14 Lijst aanwezigen tijdens de workshop 30 maart 2016: Naam Anne Boeter Annelien Bredenoord Anton Jan van Zonneveld Bakir Bulic Bart Haex Carine van Schie Carla Herberts Carmen van Vilsteren Cees Smit Clemens van Blitterswijk Corina van Duin Cyrille Krul Danielle van Bentem Debby Weijers Dirk Duncker Douwe Atsma Eelco de Koning Evert van Leeuwen Frank Staal Federica Emiliani Freek Jan Frerichs Freek van Muiswinkel Gabrielle Tuijthof Garry Corthals Hanneke Dessing Hanneke de Kort Hanneke Heeres Hans Bouwmeester Hans van Leeuwen Harrie Wijnans Harry van Steeg Ibo van de Poel Ingrid Lether Jaap den Toonder Jacqueline Selhorst Jan de Boer Jan Raaijmakers Janny van den Eijnden Jeannette Ridder-Numan John Jansen Joop van den Wijngaard Joost Gribnau Josien Wijffels Keita Ito Lise de Jonge Luciene Vonk Marco Harmsen Marco Helder Affiliatie ZonMw / NWO UMCU MUMC UM Brandwondenstichting CBG TU Eindhoven VSOP UM / MUMC ZonMw / NWO TNO / HU Min OCW Proefdiervrij Netherlands Heart Institute UL / Radboud UMC Hogeschool Inholland Min EZ UU Zuyd Hogeschool UvA Diabetesfonds NWA WUR Erasmus MC UMCU RIVM TU Delft Reumafonds TU Eindhoven NWO / ZonMW UM Topsector LSH hdmt Min OCW Radboud UMC Min VWS Erasmus MC KWF TU Eindhoven STW UMCU UMCG UvA / VUMC / ACTA 14
15 Margot Beukers Marianna Tryfonidou Marianne Verhaar Marie-Jose Goumans Marieke von Lindern Marileen Dogterom Marina Senten Marlies van de Meent Melanie Schmidt Michel Decre Mieke Schutte Mike Shaw Nick Ramsey Nico van Meeteren Niels Geijsen Nynke Hosper Patricia Dankers Paul Quax Petra van Baak Pieter de Koning Pieter van Megchelen Richard Janssen Rogier Receveur Roos Masereeuw Ruud Bank Sacco de Vries Sue Gibbs Tom Oostrom Ton Rabelink Wilbert vd Hout Wim Fibbe Wout Feitz DCTI UU UMCU Sanquin TU Delft Hartstichting / SGF NWO NFU Medtronic bv hdmt LURIS UMCU Topsector LSH UU UMCG TU Eindhoven Min EZ Journalist Galapagos bv Medtronic bv UU UMCG WUR VUmc Nierstichting / SGF NFU Radboud UMC 15
REGENERATIEVE GENEESKUNDE
KENNISAGENDA REGENERATIEVE GENEESKUNDE Nationale Wetenschapsagenda route Regeneratieve Geneeskunde INHOUDSOPGAVE Voorwoord 3 1 Wat is Regeneratieve Geneeskunde? 4 1.1 Positie onderzoeksveld Regeneratieve
Nadere informatiede Nationale Wetenschapsagenda context voor de route-workshop
de Nationale Wetenschapsagenda context voor de route-workshop de Nationale Wetenschapsagenda context voor de route-workshop waar zijn we dan mee bezig? vertrekpunt vertrekpunt wetenschapsvisie OCW: waartoe
Nadere informatiesamenwerking creativiteit vernieuwing
samenwerking creativiteit vernieuwing 2 Inhoud Inleiding Van vragen naar kansen 4 De blauwe route: water als weg naar innovatieve en duurzame groei 7 Bouwstenen van materie en fundamenten van ruimte en
Nadere informatieVijf kansrijke gebieden
N AT I O N A A L PROGRAMMA LONGONDERZOEK Een Leven Lang Longen Vijf kansrijke gebieden 1 Miljoen Nederlanders heeft dagelijks last van een chronische longziekte. Dat kan zo niet langer! adembenemend...
Nadere informatieIntroductie: CMI NEN als nieuwe Publiek - Private Samenwerking (PPS) in de context van het IMDI.nl
Het CMI NEN wordt opgericht door drie initiatiefnemers: UT, Siemens en UMCG/RUG Introductie: CMI NEN als nieuwe Publiek - Private Samenwerking (PPS) in de context van het IMDI.nl Matchmaking Event Prof.
Nadere informatieNaar een Nationaal actieprogramma Nieuwe kansen voor topsector Life Sciences & Health
Naar een Nationaal actieprogramma Nieuwe kansen voor topsector Life Sciences & Health Janneke Timmerman Ministerie EZK Programmamanager - Actieprogramma kansen EMA Komst EMA: verschillende effecten 1.
Nadere informatieHet is vanzelfsprekend om het beste te willen voor onze kinderen
Het is vanzelfsprekend om het beste te willen voor onze kinderen De beste manier om gezondheid in de toekomst te beschermen Gepersonaliseerde regeneratieve gezondheidszorg wordt algemeen gezien als de
Nadere informatieVerbinden van wetenschap en samenleving. NWO-strategie
Verbinden van wetenschap en samenleving NWO-strategie 2019-2022 Verbinden van wetenschap en samenleving Dit strategisch plan beschrijft de koers van NWO voor de jaren 2019 tot en met 2022. NWO legt hierin
Nadere informatieHet creëren van een innovatieklimaat
Het creëren van een innovatieklimaat Bertholt Leeftink Directeur- Generaal Bedrijfsleven & Innovatie Inhoud 1. Waarom bedrijven- en topsectorenbeleid? 2. Verdienvermogen en oplossingen voor maatschappelijke
Nadere informatieToelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren
Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017 1 Inleiding en werkwijze
Nadere informatieNiet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project
Niet-technische samenvatting 2015246 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Het ontrafelen van de rol die darmflora speelt in het ontstaan van hart- en vaatziekten 1.2 Looptijd van het project 1.3
Nadere informatieRegenerative Medicine XB Crossing Borders
Regenerative Medicine XB Crossing Borders Wetenschapsdag, 13 oktober 2017 Dr. Jasper Boomker, Programmamanager Geen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties Vanuit
Nadere informatieHet aanvraagformulier bevat kerngegevens van de aanvrager (hogeschool of onderzoeker aangesloten bij een universiteit).
1 INHOUD 1 Inhoud... 1 2 Toelichting... 1 3 Algemene gegevens... 2 4 Algemene gegevens aanvrager - hogeschool... 2 5 Algemene gegevens aanvrager - universitaire onderzoeker... 3 6 Betrokkenen extern...
Nadere informatieTechnologische ontwikkelingen: belangrijke tussenstap (pompen, sensoren, kunstalvleesklier )
De toekomst van diabetes. Eilandjes- en pancreas, een futuristische kijk Belangen gerelateerd aan deze presentatie Wetenschappelijk coordinator Diabetes Cell Therapy Initiative Consortium (DCTI) waarbij
Nadere informatie1 Inhoud Toelichting Algemene gegevens Betrokkenen (aanvragende) hogeschool Betrokkenen extern Overige informatie...
1 INHOUD 1 Inhoud...1 2 Toelichting...1 3 Algemene gegevens...2 4 Betrokkenen (aanvragende) hogeschool...3 5 Betrokkenen extern...5 6 Overige informatie...8 2 TOELICHTING Het aanvraagformulier bevat kerngegevens
Nadere informatie1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project
1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Ontwikkelen van een eilandjesbron ten behoeve van transplantatie van geëncapsuleerde eilandjes van Langerhans voor behandeling van diabetes 1.2 Looptijd van
Nadere informatieKennismaking FIN SGF 3 september 2015. Beleid SGF Tom Oostrom, voorzitter
Kennismaking FIN SGF 3 september 2015 Beleid SGF Tom Oostrom, voorzitter www.gezondheidsfondsen.nl Feiten en cijfers Sinds 2002 Bundeling van 19 gezondheidsfondsen Grote achterban: 5 miljoen donateurs
Nadere informatieAanvraagformulier KIEM-ce, indieningsronde 2019
1 INHOUD 1 Inhoud... 1 2 Toelichting... 1 3 Algemene gegevens... 2 4 Betrokkenen (aanvragende) hogeschool... 3 5 Betrokkenen extern... 5 6 Overige informatie... 8 2 TOELICHTING Het aanvraagformulier bevat
Nadere informatie2009 over de Universit Feiten en cijfers air Medische Centra
In één oogopslag Feiten en cijfers over de Universitair Medische Centra 2009 Bronvermelding: voor deze uitgave zijn de meest recente gegevens gebruikt van Prismant, Price Waterhouse Coopers, VSNU en NFU.
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 29 477 Geneesmiddelenbeleid 33 009 Innovatiebeleid Nr. 540 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT Aan de Voorzitter van
Nadere informatieVerleden, heden en toekomst van Publiek Private Partnerships
Verleden, heden en toekomst van Publiek Private Partnerships Colja Laane Netherlands Genomics Initiative 2 maart 2011 In den beginne start TTI s > 1997 Heden: wildgroei bèta PPPs? Heden: enkele gamma PPPs?
Nadere informatieDROMEN, DURVEN,
DROMEN, DURVEN, DOEN @MasterclassNZ30 Tom Oostrom 24 mei 2018 1 2 3 1943, Kampen De eerste geslaagde hemodialyse met de kunstnier van dr. Kolff 4 5 6 Dialysis in Wonderland (1982) 7 8 9 > Geen leven, maar
Nadere informatieUitvoeringskader Watertechnologie 2014-2020. Bijlage Succesvolle watertechnologieprojecten
Uitvoeringskader Watertechnologie 2014-2020 Bijlage Succesvolle watertechnologieprojecten Overzicht succesvolle waterprojecten Vanaf 2000 wordt in Fryslân gewerkt aan de ontwikkeling van het watertechnologiecluster
Nadere informatieAanvraagformulier RAAK-mkb indieningsronde maart 2019
1 INHOUD 1 Inhoud... 1 2 Toelichting... 1 3 Algemene gegevens... 2 4 Betrokkenen (penvoerende) hogeschool... 3 5 Betrokkenen extern... 5 6 Overige informatie... 7 2 TOELICHTING Het aanvraagformulier bevat
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieNiet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project
Niet-technische samenvatting 2015307 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Nieuwe behandelingen voor gewrichtsschade bij paarden 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5) 2015-2020
Nadere informatieOptimaliseren van Impact door
Optimaliseren van Impact door Alfa- en Gammawetenschappen Aantonen en stimuleren van Societal Impact in synergie met andere wetenschappen Wifi: CongresAlfaGamma Wachtwoord: Impact2016 Optimaliseren van
Nadere informatieGezondheidsonderzoek: organisatie, financiering en resultaat Henk J. Smid, directeur ZonMw
Gezondheidsonderzoek: organisatie, financiering en resultaat Henk J. Smid, directeur ZonMw Missie ZonMw stimuleert gezondheidsonderzoek en zorginnovatie Vooruitgang vraagt om onderzoek en ontwikkeling.
Nadere informatieBestrijding ongezonde leefstijl hard nodig om forse stijging diabetes, hart- en vaatziekten en nierfalen te voorkomen.
Amersfoort, Bussum, Den Haag, 5 april 2007 Bestrijding ongezonde leefstijl hard nodig om forse stijging diabetes, hart- en vaatziekten en nierfalen te voorkomen. Oproep aan de leden van de vaste commissie
Nadere informatieMaastricht UMC+ Research (/research) Valorisatie en ondernemerschap (/research/valorisatie-en-ondernemerschap)
! Maastricht UMC+ " In gesprek met (/research/instituten/gesprek-met-0) Lodewijk van Rhijn & Chris Arts Research (/research) Valorisatie en ondernemerschap (/research/valorisatie-en-ondernemerschap) In
Nadere informatieTopsectoren. Hoe & Waarom
Topsectoren Hoe & Waarom 1 Index Waarom de topsectorenaanpak? 3 Wat is het internationale belang? 4 Hoe werken de topsectoren samen? 5 Wat is de rol voor het MKB in de topsectoren? 6 Wat is de rol van
Nadere informatieOpleiden voor Public Health. Prof dr Gerhard Zielhuis Epidemiologie, UMC St Radboud
Opleiden voor Public Health Prof dr Gerhard Zielhuis Epidemiologie, UMC St Radboud Public Health = alles wat we doen om de volksgezondheid te verbeteren Cellen > individuen -> maatschappij Preventie Effectiviteit
Nadere informatieDonkere wolken voor medisch wetenschappelijk onderzoek: Is er toekomst tussen de regels?
Donkere wolken voor medisch wetenschappelijk onderzoek: Is er toekomst tussen de regels? Door Henk Foekema Onderzoekdirecteur TNS NIPO Medische wetenschap in Nederland B7649 15december 2004 TNS NIPO 1
Nadere informatieGecontroleerde afgifte, ontstekingsremmers, lokale behandeling, vertaling, artrose, rugpijn
1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Medicijnen voor plaatselijke behandeling van rugpijn en artrose 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5) 2015-2020 Gecontroleerde afgifte,
Nadere informatieOpbrengst workshop: Onderwijs voor de toekomst, DAS conferentie 23 maart 2017
Hieronder volgt de inhoud van de workshop Onderwijs voor de toekomst, die gehouden is op de DAS conferentie van 23 maart 2017, gevolgd door de opdracht die vooraf toegestuurd is aan de deelnemers en tot
Nadere informatieToespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011
Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Dames en heren, Degenen, die hier te lande na 1820 verbetering van
Nadere informatieZonder volledig ingevulde en ondertekende formulieren wordt een aanvraag niet in behandeling genomen.
1 INHOUD 1 Inhoud... 1 2 Toelichting... 1 3 Algemene gegevens... 2 4 Betrokkenen penvoerende hogeschool... 3 5 Betrokkenen extern... 5 6 Overige informatie... 6 2 TOELICHTING Dit aanvraagformulier is geldig
Nadere informatieHealth-RI Stakeholders Meeting
Health-RI Stakeholders Meeting Op weg naar één nationale infrastructuur voor Personalized Medicine& Health Research 10 mei 2016 Beatrixgebouw, Jaarbeurs Utrecht 1 First national meeting on Personalized
Nadere informatieOperationeel Programma EFRO Noord-Nederland
Samenvatting Operationeel Programma EFRO Noord-Nederland 2014-2020 Inzet op innovatie en een koolstofarme economie In het Europa van 2020 wil Noord-Nederland zich ontwikkelen en profileren als een regio
Nadere informatieIndien anders gewenst, hier omschrijving geven: (max. 20 tekens incl. spaties)
Het aanvraagformulier bevat kerngegevens van het postdocvoorstel en de hogeschool. NB Zonder volledig ingevulde en ondertekende formulieren wordt een aanvraag niet in behandeling genomen. Algemene gegevens
Nadere informatiestudenten die gekozen hebben voor een studie aan deze Universiteit.
Dames en heren, Graag heet ik u van harte welkom bij de opening van het Academisch Jaar 2013/2014. Met uw aanwezigheid vandaag geeft u nog eens blijk van uw bijzondere verbondenheid aan deze Universiteit,
Nadere informatieJapan zet collectief in op ipsstamcelonderzoek
Japan zet collectief in op ipsstamcelonderzoek Daan Archer - 19-1-2009 Samenvatting Professor Shinya Yamanaka van de universiteit van Kyoto heeft stamcellen gekweekt uit huidcellen zonder dat daarbij embryo
Nadere informatieHerman Wijffels Innovatie Event Impact van publieke financieringsinstrumenten 3 november 2016, #HWI Inspiratielunch
Herman Wijffels Innovatie Event 2016 Impact van publieke financieringsinstrumenten, #HWI2016 - Inspiratielunch MKB-kredietverlening Trends, rol overheid Pieter Waasdorp, directeur Ondernemerschap, Ministerie
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 32 637 Bedrijfslevenbeleid Nr. 47 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag,
Nadere informatieHorizon 2020 Kansen voor Hogescholen
Horizon 2020 Kansen voor Hogescholen DG Onderzoek en Innovatie mei 2013 Inhoud presentatie Opzet toekomstig Europees R&I beleid Hoofdlijnen Horizon 2020 Waar staan we nu? Kansen voor hogescholen in Horizon
Nadere informatieSubsidiebesteding wetenschappelijk onderzoek
Subsidiebesteding wetenschappelijk onderzoek Informatie voor onderzoekers en andere betrokkenen Aids Fonds Keizersgracht 392 1016 GB Amsterdam Contactpersoon Marein de Jong, Irene Keizer Titel Beleidsadvies
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 32 500 XVI Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2011 Nr. 164 BRIEF
Nadere informatieCOREON. Strategisch plan Evaluatie 2015 Jaarplan 2016
COREON Strategisch plan 2014-2016 Evaluatie 2015 Jaarplan 2016 COREON DB Voorzitter Prof. dr. A. Burdorf (Lex) Erasmus MC Secretaris Dr. Ir. M.K. Schmidt (Marjanka) NKI-AVL Penningmeester Drs. E. J. de
Nadere informatieFysiotherapie bij patiënten met Hart-, Vaat- en / of Longaandoeningen, een blik naar de toekomst
Fysiotherapie bij patiënten met Hart-, Vaat- en / of Longaandoeningen, een blik naar de toekomst 24 april 2013, Deventer Leendert Tissink Msc Fysiotherapeut Van Zuilichem / Partners Oud Gastel; Docent
Nadere informatieDe impact van het gezondheidsonderzoek Henk J. Smid, directeur ZonMw
De impact van het gezondheidsonderzoek Henk J. Smid, directeur ZonMw Missie ZonMw stimuleert gezondheidsonderzoek en zorginnovatie Vooruitgang vraagt om onderzoek en ontwikkeling. ZonMw financiert gezondheidsonderzoek
Nadere informatieNEDERLANDSE HERSENBANK. De oplossing zit in de hersenen
NEDERLANDSE HERSENBANK De oplossing zit in de hersenen Onderzoek doet leven Het wetenschappelijk onderzoek is de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. Nieuwe technieken maken het mogelijk om
Nadere informatieLife Sciences & Health TKI 2015
Life Sciences & Health TKI 2015 TKI LSH Match regeling voor publiek-private samenwerking Oproep tot het indienen van aanvragen voor de TKI- regeling voor de Topsector Life Sciences & Health 1. Regeling
Nadere informatieVerslag van uitgeoefende activiteiten in 2014. Stichting Vrienden van het Hubrecht Instituut
Verslag van uitgeoefende activiteiten in 2014 Stichting Vrienden van het Hubrecht Instituut UITNODIGING Bestuursleden, Ambassadeurs, Young Ambassadors, Vrienden en Donateurs: bedankt! 2 Het Hubrecht Instituut
Nadere informatieDe Academische Agenda: Nationale Wetenschapsagenda & Nationaal Plan NFU Sustainable Health
De Academische Agenda: Nationale Wetenschapsagenda & Nationaal Plan NFU Sustainable Health Nationale Conferentie Zeldzame Aandoeningen Prof.dr. Pancras. C.W. Hogendoorn Lid Raad van Bestuur, Decaan LUMC
Nadere informatieD e n H a a g 2 mei T e l e f o o n n u m m e r E - m a i l
Aan de voorzitter en de leden van de Vaste Commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG B r i e f n u m m e r 19/10.186/TG/JVE O
Nadere informatieNWA Exemplarische Route 1 Personalised medicine: uitgaan van het individu
NWA Exemplarische Route 1 Personalised medicine: uitgaan van het individu Precies de juiste zorg en voldoende zorg voor elke individuele patiënt. Met een minimum aan bijwerkingen, tegen minimale kosten,
Nadere informatieStuderen in Nijmegen Biomedische wetenschappen
Studeren in Nijmegen Biomedische wetenschappen Is biomedische wetenschappen studeren in Nijmegen misschien iets voor jou? Ik wil relevant zijn: bijdragen aan de gezondheid van mensen Gezondheidszorg heeft
Nadere informatieWe zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen
We zien een datagedreven wereld vol kansen Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien succesvolle organisaties groeien door big data 50% van de meest succesvolle organisaties Volg ons op twitter:
Nadere informatieDe onderzoeksdatainfrastructuur
! Data Archiving and Networked Services De onderzoeksdatainfrastructuur in Nederland Jan-Willem Boiten (CTMM-TraIT) en Marjan Grootveld (DANS) Landelijke datamanagementdag 10-09-2014 DANS is een instituut
Nadere informatieCall for proposals. Nationale Wetenschapsagenda. Den Haag, maart 2019 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
1 Nationale Wetenschapsagenda Call for proposals 2019 Den Haag, maart 2019 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek 2 Inleiding en doel De Nationale Wetenschapsagenda (NWA) beschrijft brede,
Nadere informatieVerzekeringsgeneeskunde en Wetenschap
Verzekeringsgeneeskunde en Wetenschap hoop voor de toekomst! Em. Prof. Dr. Haije Wind, verzekeringsarts Amsterdam, 14 maart 2019 Amsterdam UMC locatie AMC, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid,
Nadere informatieEen nieuwe onderzoekslijn Organen op Chips Menselijke ziektemodellen op chips Introductie, Anja van de Stolpe
Minisymposium KNAW Een nieuwe onderzoekslijn Organen op Chips Menselijke ziektemodellen op chips Introductie, Anja van de Stolpe Wat is een Orgaan- of menselijk ziektemodel -op-een chip? Is het een stukje
Nadere informatieipsc-derived insights into Motor Neuron Disease and Inflammatory Neuropaties Oliver Härschnitz
Nederlandse samenvatting proefschrift ipsc-derived insights into Motor Neuron Disease and Inflammatory Neuropaties, 15 september 2017, UMC Utrecht Stamcellen zijn in staat tot het veranderen, oftewel differentiëren,
Nadere informatieSymposium Groene chemie in de delta
DPI Value Centre als onderdeel van TKI SPM en het valorisatienetwerk 2.0 Symposium Groene chemie in de delta A. Brouwer, 12 November 2012 TKI Smart Polymeric Materials Topresearch in polymeren 5-10 jaar
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/23854 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/23854 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Marel, Sander van der Title: Gene and cell therapy based treatment strategies
Nadere informatieNiet-technische samenvatting 2015245. 1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project
Niet-technische samenvatting 2015245 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project De rol van Nucleaire Hormoon Receptoren in de regulatie van het glucose- en lipidemetabolisme en de ontwikkeling van type
Nadere informatieSpeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012
Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet
Nadere informatieOpschaling van Innovatie
15 SEPTEMBER 2016 Opschaling van Innovatie NRC Live Zorgtechnologie Felix Meritis - Amsterdam Edwin Dekker, Joris van den Hurk 14-9-2016 I 1 Overzicht: Voorstellen FME, Edwin, Joris De uitdaging: obstakels
Nadere informatie5.3.Thema Onderzoek. Schets van domein
5.3.Thema Onderzoek Schets van domein Onderzoek ten aanzien van zeldzame ziekten omvat medisch wetenschappelijk onderzoek, zowel basaal ( laboratoriumonderzoek ) en preklinisch of klinisch onderzoek (bijvoorbeeld
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 32 336 Dierproeven Nr. 90 BRIEF VAN DE MINISTER VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieVerslag van uitgeoefende activiteiten in Stichting Vrienden van het Hubrecht Instituut
Verslag van uitgeoefende activiteiten in 2015 Stichting Vrienden van het Hubrecht Instituut UITNODIGING Bestuursleden, Ambassadeurs, Young Ambassadors, Vrienden en Donateurs: bedankt! 2 Het Hubrecht Instituut
Nadere informatieSamenwerking Medical Intelligence. UMC Utrecht Hyleco Nauta, Directeur Directie Informatie & Technologie
Samenwerking Medical Intelligence UMC Utrecht Hyleco Nauta, Directeur Directie Informatie & Technologie Vertrekpunt samenwerking Medical Intelligence Veel ziekenhuizen implementeren EPD s Samenwerking
Nadere informatieBig Data innovatie in de Zorg
Big Data innovatie in de Zorg Verhogen Big Data leervermogen Point Break 13:00 Opening Eric van Tol, aanjager ICT doorbraakproject Big Data en Jacqueline Baardman, Adjunct directeur Patiëntenfederatie
Nadere informatieVeelbelovend onderzoek van de afdeling Hematologie
NIEUWE PERSPECTIEVEN Veelbelovend onderzoek van de afdeling Hematologie De diagnose leukemie, lymfklierkanker of multipel myeloom heeft een enorme impact op het leven van patiënten en hun omgeving. Vaak
Nadere informatieMedische technieken. Maar dat is toch niet nieuw? Wat is. gebruiken voor verbetering. Mensverbetering
A1 Van verandering van de natuur naar verandering van het lichaam Wat is mens? A2 Medische technieken A3 gebruiken voor Maar dat is toch niet nieuw? A4 Sinds mensenheugenis zijn wij bezig de wereld om
Nadere informatieNeusspray tegen hersenschade
ZonMw TAS-projecten Neusspray tegen hersenschade Titel Adult mesenchymal stem cells (MSC) to regenerate the neonatal brain Contact Dr. A. (Annemieke) Kavelaars, a.kavelaars@umcutrecht.nl, Divisie Perinatologie
Nadere informatieCOREON. Strategisch plan Jaarplan 2014
COREON Strategisch plan 2014-2016 Jaarplan 2014 COREON DB DEELNEMERS Voorzitter Prof. dr. A. Burdorf (Lex) Erasmus MC Secretaris Dr. Ir. M.K. Schmidt (Marjanka) NKI-AVL Penningmeester Drs. E. J. de Graag
Nadere informatieBundeling FALW en SILS Neurosciences
Bundeling FALW en SILS Neurosciences FALW Neurosciences (Vumc not incl) 80 WP/OBP in 4 groepen Swammerdam Institute for Life Sciences (SILS) Programme Neurosciences 60 WP/OBP in 4 groepen Lange termijn
Nadere informatieHoe maken we Nederland weer
Hoe maken we Nederland weer sterk? PharmInvest als motor voor meer investeringen Peter Bertens ACRON minisymposium, 15 juni 2018 Van Naar Associatie Innovatieve Geneesmiddelen Nederlandse kantoren van
Nadere informatieToegankelijke Medicijnen. Manifest samenwerkende Politieke Jongeren Organisaties & partners
Toegankelijke Medicijnen Manifest samenwerkende Politieke Jongeren Organisaties & partners Dit manifest is gericht aan de Tweede Kamerleden in de Vaste Commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
Nadere informatieProgramma Stichting Educatie Atrium Innovations GEZONDHEID
Programma Stichting Educatie Atrium Innovations GEZONDHEID Groeien in gezondheid door kennis Onze gezondheid is ons belangrijkste bezit. Daarom is het goed dat we ons er steeds meer van bewust worden dat
Nadere informatieVerklaring van Belangen
Verklaring van Belangen Algemeen Titel(s) Prof. Dr. Voornaam Ludo J. Tussenvoegsels Achternaam Functie Hellebrekers X voorzitter O lid Korte omschrijving huidige werkzaamheden Sinds 18 december 2014 lid
Nadere informatieDisc losure be la ng e n spre ke r: g e e n (pote ntië le ) be la ng e nve rstre ng e ling
LEEFSTIJLGENEESKUNDE HET WETENSCHAPPELIJK BEWIJS Hanneke Molema PhD TNO Healthy Living & Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde NILG Hanneke.molema@tno.nl / www.nilg.eu Disc losure be la
Nadere informatieExcellente partnerschappen binnen Europa: de KIC s
Excellente partnerschappen binnen Europa: de KIC s Martin Bakker, 18 februari 2014 Eind 2014 gaan twee nieuwe Europese samenwerkingsverbanden van start. Verspreid over Europa zullen universiteiten, kennisinstellingen,
Nadere informatieNieuwsbrief voor ruim 2 miljoen Nederlanders met reuma. Helpt u mee om reumatoïde artritis (RA) te voorkomen?
18 e Jaargang Nummer 1 Januari 2019 Nieuwsbrief voor ruim 2 miljoen Nederlanders met reuma Helpt u mee om reumatoïde artritis (RA) te voorkomen? De bloedtest bestaat al. Nu zorgen dat deze snel in de ziekenhuizen
Nadere informatieTNO-instrumentarium Creatieve Industrie
TNO-instrumentarium Creatieve Industrie Instrumenten TNO voor Innovatie Vraagarticulatie Kennisoverdracht Kennisontwikkeling Technologisch consult in samenwerking met Syntens Branche Innovatie Agenda Challenge
Nadere informatiegebruik van niet-humane primaten (nhp) als proefdier nut en noodzaak?
gebruik van niet-humane primaten (nhp) als proefdier nut en noodzaak? publiekssamenvatting 2014 Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) Sommige rechten zijn voorbehouden / Some rights
Nadere informatieDe unieke Maastro-behandeling van niet uitgezaaide longkanker
De unieke Maastro-behandeling van niet uitgezaaide longkanker Deze folder is bedoeld voor onze patiënten en de mensen in hun omgeving. Wij willen u graag informeren over onze succesvolle behandelingsmethode
Nadere informatieVan Samenwerking tot Valorisatie in Translationeel Diabetes Onderzoek
Centrum voor Medische Innovatie Van Samenwerking tot Valorisatie in Translationeel Diabetes Onderzoek Bart Keymeulen M.D. Ph.D. Hoofd Klinische Studies van Center for Beta Cell Therapy in Diabetes Senior
Nadere informatieWat zijn feiten en cijfers rond geneesmiddelenonderzoek?
Deze kaart geeft een overzicht van beschikbare feiten en geneesmiddelenonderzoek. De kaart is tot stand gekomen op basis van literatuuronderzoek, interviews en denksessies met deskundigen. Met dank aan
Nadere informatieTopsector HTSM. Innovatie Contract LRN Subthema (Aero)space
Topsector HTSM Innovatie Contract LRN Subthema (Aero)space Netwerkmeeting NSO 28-10-2011 1 Inhoud HTSM en LRN Wat is een innovatiecontract? Hoe ziet de organisatie eruit? Hoe gaat de werking in de Gouden
Nadere informatieKennis voor de samenleving
Kennis voor de samenleving Acht opties voor verbreding van het wetenschapsbeleid Bericht aan het Parlement Nederland is een kennissamenleving. Wetenschappelijke kennis, expertise en opleiding zijn cruciaal
Nadere informatieAan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG
a 1 > Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Datum: 22 april 2013 Betreft: Beleidsreactie op het advies "De
Nadere informatieKa nke r, hoe we meer kunnen bereiken in de strijd ertegen. met het door jouw opgehaalde geld. Dr. Jeanine Boesen-de Cock, MBA
Ka nke r, 21 november 2015 hoe we meer kunnen bereiken in de strijd ertegen met het door jouw opgehaalde geld Dr. Jeanine Boesen-de Cock, MBA Het team Geldbesteding Dr. Maaike Alderliesten Onderzoekscoördinator
Nadere informatieWat is TNO Preventie en Gezondheid?
Wat is TNO Preventie en Gezondheid? Het gezondheidsonderzoek van TNO is gebundeld in het instituut TNO Preventie en Gezondheid. TNO Preventie en Gezondheid is voortgekomen uit het Nederlands Instituut
Nadere informatieNationale Wetenschapsagenda: Wetenschappelijk-economische kansen voor de Zuidvleugel
Nationale Wetenschapsagenda: Wetenschappelijk-economische kansen voor de Zuidvleugel Presentatie Economische Programmaraad Zuidvleugel Prof.dr. Pancras C.W. Hogendoorn Lid Raad van Bestuur LUMC, Decaan
Nadere informatie1. Achtergrond en doelstelling van de onderzoeksstrategie. 2. Wetenschappelijke prioriteiten en randvoorwaarden. Wetenschappelijke prioriteiten
Samenvatting 1. Achtergrond en doelstelling van de onderzoeksstrategie Neurodegeneratieve ziekten (ND) zijn slepende en veelal onbehandelbare aandoeningen, die sterk gerelateerd zijn aan leeftijd. Onder
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG.. Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieIntegrale zorg voor chronisch zieken; het spel en de knikkers
Integrale zorg voor chronisch zieken; het spel en de knikkers uitnodiging 12 april 2011 ZonMw programmadag 2011 Diseasemanagement chronische ziekten gecombineerd met inspiratiemiddag Vilans Programmadag
Nadere informatieN e d e r l a n d s c e n t r u m v o o r. Naturalis, Zoölogisch Museum Amsterdam en Nationaal Herbarium Nederland bundelen hun krachten
N e d e r l a n d s c e n t r u m v o o r biodiversiteitonderzoek NCB Naturalis, Zoölogisch Museum Amsterdam en Nationaal Herbarium Nederland bundelen hun krachten Nederlands Centrum voor Biodiversiteitonderzoek
Nadere informatie