Deze leskist is ontwikkeld door een ontwikkelgroep van de Vereniging Gelderse NME Centra.
|
|
- Renske Willems
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Colofon Deze leskist is ontwikkeld door een ontwikkelgroep van de Vereniging Gelderse NME Centra. De ontwikkelgroep bestond uit: Henk van Vemde, Bezoekerscentrum De Grote Rivieren, Heerewaarden Jolanda Zeilmaker en Anne Remmerswaal, De Hortus, Centrum voor Natuur en Milieu, Harderwijk Annemieke Jansen, NME Centrum Betuwe, Lienden Gerben Overweg, Steunpunt NME Culemborg Jacqueline Kiwitz, Regionaal NME Centrum Doetinchem en omstreken De foto s van de imker en zijn werkzaamheden zijn gemaakt door Gerben Overweg en imker Dick van Leeuwen. De bijenvleugels en eventuele bijen zijn geprepareerd door Maurice Jansen. De illustraties voor deze leskist zijn gemaakt door. Deze worden niet gebruikt voor andere producten dan deze leskist. De illustraties mogen niet worden gereproduceerd, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de illustrator: Dank aan alle imkers die materialen (raten, moerdoppen en bijen) beschikbaar stellen. Januari 2011 Reacties, vragen en opmerkingen graag naar de ontwikkelgroep. Dit kan per post@regionaal-nme-centrum.nl, t.a.v. Jacqueline Kiwitz. Of telefonisch efonisch bij betreffende centra. Adressen hiervan zijn te vinden op:
2 Materialenlijst leskist Dit is de volledige materialenlijst. Bij elke les staat ook apart aangegeven wat nodig is. handleiding CD met geluid, internetlinks, werkwijzer, werkbladen en toets DVD met PowerPoint Presentatie: Bij de imker DVD Max in bedrijf: De Traay Lelystad boek De bijenkast door L. Rogez, Deltas België 2003 boek Bijen door P. Starosta, serie Poot voor poot, Biblion Uitgeverij, Leidschendam 2004 bijenkast (6-ramer) met kunstraat en uitgewerkte raat (5a en 5b) en/of andere ramen (naar gelang de imker levert) A3 Plaat - Honingbij (intro circuit) A3 Plaat - Het leven van Bezige Bijen A3 Plaat - Korf met 7 losse bijen (klittenband) A3 dubbel - Tijdstrook Het leven van een werkster imkerjas met kap (kindermaat) pijp / beroker ontzegelvork bijenveger doos of vitrinekastje met bijenproducten Box met circuitmateriaal: doosje 1: broedraat met moerdop doosje 2: broedraat met darrencellen doos 3: vleugels op glas en loepje doos 6: breinaald, haaknaald, stukje jute potje stuifmeel potje propolis optioneel*: 3 x doosje met echte bijen die op naald zijn gezet (VOORZICHTIG BEHANDELEN!) In map: kijkkaart 1 Koningin kijkkaart 2 Dar kijkkaart 3.1 Poetsbij kijkkaart 3.2 Paspoort kijkkaart 4.1 Voedbij kijkkaart 4.2 Voedbij kijkkaart 5 Bouwbij kijkkaart 6.1 Bewaakbij kijkkaart 6.2 Vijanden kijkkaart 7 Haalbij eventueel te kopiëren werkbladen en toets (ook op CD) - Zoekkaart Muggen, vliegen, bijen en wespen - Zoekkaart Hommels - Zoekkaart Zweefvliegen - Zoekkaart Vlinders Zorg zelf voor: pot honing en toast *Let op: het hangt af van het aanbod van de imker of er doosjes echte bijen in de kist zitten. Dit is afhankelijk van het seizoen, aanbod, preparatie, enzovoorts. Op de kijkkaarten staan in elk geval ook duidelijke foto s van koningin, werkster en dar zodat de opdrachten ook zonder de echte bijen te maken zijn.
3 Inhoud Materialenlijst leskist pagina 4 Inhoud 5 In het kort 6 Opzet 7 Les 1 Opdrachtencircuit over de honingbij 8 Les 2 Het werk van de imker 14 Les 3 De honingbij in haar leefomgeving 16 Evaluatie en toets 19 Korte achtergrondinformatie bijen 20 Bijlage 1 Antwoorden werkbladen 2 Antwoorden toets 3 Toelichting / hand-out PowerPoint Presentatie 4 Adressen van imkers in de omgeving Bronverwijzing hele lespakket De bronnen zijn niet allemaal meer bij naam te noemen, veel foto s en informatie van/via imkers gekregen en gezocht op internet (bv. Wikipedia-foto s) Informatie ook van internetsites Nederland en België en uit, bij de leskist gevoegde, boeken Bijen en de Bijenkast. 5
4 In het kort De leskist Bezige Bijen behandelt het leven van de honingbij, het werk van de imker en de leefomgeving van de bij. Er wordt gewerkt volgens de concept-context benadering. De context is de eigen omgeving, de tuin. Door het werken met deze kist leren de kinderen over de relatie tussen: de bijen onderling, de bijen en de imker en de bij en zijn omgeving. Daarbij komt ook aan bod wat de kinderen zelf voor bijen kunnen doen. Doelgroep De leskist is gemaakt voor groep 5 en 6 van het basisonderwijs. De kist kan ook door groep 7 geleend worden. Kerndoelen De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Leerdoelen Met het werken met deze kist leren de kinderen over de relatie tussen: de bijen onderling de bijen en de imker de bij en zijn omgeving, en wat de leerlingen zelf voor de bij kunnen doen Aansluiting methode Deze leskist sluit aan bij de volgende natuuronderwijsmethodes: Methode Groep Hoofdstuk Titel Een Grote Reis 5 12 Jaargetijden Een Grote Reis 6 12 Overleven Leefwereld Samen onder dak Natuurlijk Wie wat bewaart Natuurlijk De honingbij Natuurlijk Communicatie Natuurlijk Dicht op elkaar Natuur Buitengewoon 7 1 Sociale organisatie Naut 6 4 Over bloemen en bijen Naut 8 4 Metamorfosen Wijzer door de natuur 5 2 Lastig of nuttig Wijzer door de natuur 5 5 Bloemen houden van bijen 6
5 Opzet De leskist Bezige Bijen bestaat uit een serie van 3 lessen. Centraal staan de vragen: Wat heb ik met de bij? Wat is de invloed van de mens op bijen? Les 1: de relatie tussen bijen onderling Les 2: relatie tussen bijen en mensen Les 3: relatie tussen bijen en hun leefomgeving. Les 1 Opdrachtencircuit over de honingbij De kinderen gaan in groepjes aan het werk met de opdrachten. Er zijn twee mogelijkheden: 1. De groepjes doen alle opdrachten en rouleren. 2. De groepjes hebben elk een onderwerp en informeren elkaar over het onderwerp. Les 2 Het werk van de imker In bijlage 4 vindt u adressen van imkers. U kunt vragen of één van hen een bezoekje wil komen brengen in de klas. De PowerPoint Presentatie kan ook door de imker worden gebruikt. Als er geen imker beschikbaar is dan biedt de PowerPoint Presentatie een uitstekend alternatief; de presentatie geeft een goed en duidelijk beeld over het werk van de imker. U kunt hierbij de bijbehorende voorwerpen en producten laten zien. Les 3 De honingbij in haar leefomgeving De leefomgeving van de bij wordt besproken. Wat heeft een bij nodig? Welke dieren worden verward met de bij? Activiteiten: Buiten de omgeving bekijken met criteria bij-vriendelijke omgeving Beestjes zoeken Bloemen zaaien of planten bij school Tijdsduur Introductie Les 1 Opdrachtencircuit Honingbij Les 2 Bezoek imker / powerpoint Les 3 Leefomgeving Evaluatie en toets 15 minuten 1,5 à 2 uur 1 à 1,5 uur 1 à 1,5 uur 30 minuten Voorbereiding leerkracht Handleiding doorlezen. Materiaal bekijken en klaarzetten. Werkbladen/toets kopiëren of printen. Controleer of de digitale bestanden werken op uw computersysteem. Tentoonstellingstafel / aandachtstafel maken (extra opdracht 8). Eventueel plantjes of zaaigoed voor les 3 aanschaffen. 7
6 Les 1 Opdrachtencircuit over de honingbij De kinderen gaan na de introductie in groepjes aan het werk met de 7 opdrachten, er is ook een extra opdracht 8. De opdrachten kunnen tijdens het zelfstandig werken/als weektaak worden uitgevoerd in groepjes, dan heb je geen probleem met wachten tot een opdracht vrij is. Ook kunnen ze uitgevoerd worden in circuitvorm, bijvoorbeeld tijdens de natuur/techniekles. Introductie De kinderen doen hun ogen dicht. U laat het geluid op de bijgeleverde CD horen. Laat de kinderen reageren, vraag en vooral vraag door. Wat hoor je? (Zoemende insecten. Let vooral op de reactie: Lijken ze verschrikt? Vinden ze het eng, of juist niet? Herkennen ze het direct?) Waar is het geluid opgenomen denk je? (Buiten, op een plek waar bijen, insecten zijn, de tuin, de wei ) Wie of wat maakt dit geluid denk je? (Het zijn bijen. Kinderen kunnen ook wespen, zweefvliegen, hommels e.d. noemen.) Dit zijn bijen. Wat weet je van een bij? De kinderen schrijven in een halve minuut in steekwoorden op een blaadje wat ze van dit dier weten. zoemt bloemen honing bij Maak met de dingen die de kinderen hebben opgeschreven een woordweb op het (digi)bord. Wat weten de leerlingen al over bijen? Wat zouden ze nog meer willen weten over bijen? De kinderen hebben al dan niet een beeld over bijen. Aan het eind van de lessenserie wordt bekeken wat de kinderen bijgeleerd hebben. De kinderen bewaren het woordweb tot de evaluatie later. Laat nu de A3 plaat zien van de honingbij. Zo ziet een bij eruit, wat zie je? Opdrachtencircuit (1,5 uur - 2 uur) Bij het opdrachtencircuit zijn 2 mogelijkheden: 1. De groepjes doen alle opdrachten en rouleren: circuit. 2. De groepjes onderzoeken elk een opdracht en informeren elkaar over het onderwerp. Het is dan niet nodig dat u alle werkbladen print voor alle kinderen. Ook als u denkt dat de (lees)opdrachten nog een beetje moeilijk zijn, bijvoorbeeld begin groep 5 of speciaal onderwijs, raden we u aan deze optie uit te voeren. Vooraf : Maak maximaal 7 groepjes (er zijn 7 opdrachten). Richt 7 tafels in met de kijkkaarten en aangegeven materialen, zie blz. 8. Zet eventueel opdracht 8 klaar (zie blz. 10). Kopieer/print de werkbladen en maak werkboekjes, kopieer dubbelzijdig A4 of maak een A3 werkboekje: Print omslag blz. 2,1,4,3 (twee pagina s per vel, dubbelzijdig A3) Print boekje blz. 8,1,2,7 en 4,5,6,3 (twee pagina s per vel, dubbelzijdig A3) Zet op 2 computers in de klas de pagina met links (zie CD) klaar.
7 Materialen Les 1 A3 plaat Honingbij CD met geluid, internetlinks, wegwijzer en kopieerbladen werkboekje boeken De bijenkast en Bijen (serie Poot voor poot) schema A3 Het leven van Bezige Bijen (centraal in de klas ophangen of neerzetten) A3 Plaat Bijenkorf met 7 losse bijen A3 Tijdstrook Het leven van een werkster bijenkastje (6-ramer) met broedramen minimaal 2 computers box circuitmateriaal Zet per opdracht de volgende materialen klaar: Opdracht 1 doosje bijen op naald gezet doosje 1 met broedraat met moerdop kijkkaart 1 Koningin boek De bijenkast blz Opdracht 2 doosje bijen op naald gezet doosje 2 met broedraat darrencellen kijkkaart 2 Dar boek Bijen blz Opdracht 3 doosje bijen op naald gezet doos 3 met vleugels op glas, loep kijkkaart 3.1 Poetsbij kijkkaart 3.2 Paspoort Opdracht 4 kijkkaart 4.1 Voedbij kijkkaart 4.2 Voedbij Opdracht 5 bijenkast met raam met kunstraat en uitgewerkte raat (5a en 5b) kijkkaart 5 Bouwbij Opdracht 6 doos 6 met breinaald, haaknaald en stuk jute Kijkkaart 6.1 Bewaakbij Kijkkaart 6.2 Vijanden Opdracht 7 pot honing en toast * kijkkaart 7 Haalbij potje ruwe propolis potje stuifmeel Extra opdracht 8 zie blz 10 * Nodig: Het is goed als de kinderen honing kunnen proeven bij deze opdracht. Het is lastig de honing in de kist te doen i.v.m met lekken / plakken / knoeien. Wilt u a.u.b. zelf een bord klaarzetten met toastjes en bijvoorbeeld een flesje knijphoning? Dat werkt erg handig, hygiënisch en met het minste geknoei.
8 Extra opdracht 8 Dit is een hoek voor plus-leerlingen of groepjes die even moeten wachten als een opdracht (nog) niet vrij is. Dit kan nodig zijn als de klas groot is. Richt een extra tafel in met kijkmateriaal, bijvoorbeeld extra boekjes uit het documentatiecentrum. De potten honing en de doos/het vitrinekastje met bijenproducten kunnen hier een plek krijgen. Er hoort een vragenkaart bij. U kunt afspreken dat de leerlingen die dat willen een en ander opschrijven in hun werkboekje, op een lege bladzijde. Mogelijk is er nog een computer. Daarop kunnen beeldbank filmpjes over bijen bekeken worden. Zoek op op: bijen of gebruik onderstaande links. De laatste link gaat over wilde bijen en hun behuizing, een leuke tip voor de schoolomgeving. Onderstaande pagina s staan ook tussen de Bezige Bijen Links Als wachtopdracht: de omslagen van het werkboekje kunnen bij extra opdracht 8 liggen. Deze kunnen de kinderen hier om hun werkboekje vouwen. Op de voorkant kunnen de kinderen aanstrepen welke opdracht ze gedaan hebben en de plaat kan gekleurd worden. Verder staan er taal- en rekenopdrachten op de omslag, voor de liefhebbers. De extra opdracht geeft de kinderen een plek om te werken als ze moeten wachten tot een andere opdrachthoek vrij is. Heeft u de wachtopdracht niet nodig dan kan de omslag van het werkboekje natuurlijk direct om de andere werkbladen gevouwen worden. 10
9 Introductie Bezige Bijen circuit Gebruik de A3 plaat van de korf met de losse bijtjes (klittenband). Vertel het verhaal hieronder. Tijdens het vertellen krijgen de verschillende bijen een plek op en om de korf. Op deze manier komen alle bijen aan bod, over deze bijen gaat het opdrachtencircuit. De plaat kan blijven staan of hangen. De kinderen gaan aan de slag. De A3 plaat met korf staat/hangt voor het bord. Houd de losse bijen in de hand en plaats al vertellende de bijen op de korf op het klittenband bij de zwart-wit bijtjes. Wijs de A3 plaat van de honingbij nog eens aan, dit is Yana, een honingbij. Vertel het volgende verhaal: Yana is een honingbij. Bijen wonen in het wild in holle ruimtes, bijvoorbeeld orbeeld in een holle boom. Toen mensen ontdekten dat ze bijen konden houden maakten ze eerst korven van stro om de bijen in te laten wonen, een bijenkorf. Tegenwoordig wonen bijen eigenlijk altijd in kasten bij mensen. Hier zie je nog een korf. Een familie bijen bestaat uit 3 groepen: de koningin, een vrouwtje, de moeder van het volk de mannetjes, die noem je darren,, en heel veel andere vrouwtjes, de werksters. Yana is een werkster. De bijen leven samen en hebben allemaal een eigen taak. Werksters, zoals Yana, hebben in hun leven veel taken. Zo zijn ze poetsbij voedbij bouwbij bewaakbij en haalbij Wat elke bij nu precies doet en hoe dat allemaal gaat in de bijenkast, dat gaan jullie bekijken in het circuit met 7 opdrachten. Elk groepje begint met één bij van de korf. Ook is er een extra opdracht, voor als je eens eerder klaar bent en moet wachten.
10 Pictogrammen In de werkbladen komen verschillende pictogrammen voor. Op de CD staat onderstaand bestand. U kunt dit uitdraaien, ophangen en bespreken of op het digibord laten zien. Het gaat erom dat de kinderen weten wat ze bij de pictogrammen moeten doen of waar ze de gevraagde informatie kunnen vinden. Staat er een dan moeten ze iets in het boek opzoeken, boek en bladzijde staan aangegeven in het nodig vakje op het werkblad. staat voor de genoemde kijkkaart. Een opdracht met een computer hoort bij een computer te liggen. Er is uitgegaan van twee computers in een klas. Er is eventueel een derde computer nodig voor de extra opdracht, deze kan ook best op de gang staan. Voor het internet gebruik dient u de aangemaakte Bijenlinks pagina klaar te zetten op de computer. Deze is ook te vinden op de CD. De leerlingen kunnen hierop de links naar de webpagina s aanklikken. Wegwijzer werkbladen kijk in het boek op de aangegeven bladzijde kijk en lees op de kijkkaart kijk op de computer bij het nummer van de opdracht, daar staat de link die je kunt gebruiken voor informatie. a b c DOE opdracht; voelen, ruiken, kijken, proeven, kleuren zet een cirkel om het juiste antwoord. bevrucht / onbevrucht zet een cirkel om het juiste antwoord. op een lijn schrijf je een antwoord. Dit zie je bij de opdrachten van de werkster. De cellen van de raat stellen dagen voor. Kleur het aantal cellen / dagen dat de werkster deze taak heeft. Antwoorden opdrachtencircuit De antwoorden van het opdrachtencircuit vindt u in bijlage 1 van deze handleiding. 12
11 Afsluiting en korte evaluatie (10 min.) Op de omslag van het werkboekje staat een opdracht bij de ingekleurde raten. Hebben de leerlingen deze nog niet gedaan, maak de opdracht dan gezamenlijk. Je hebt bij de werksters op je werkbladen raten ingekleurd. Tel de cellen die je gekleurd hebt, en schrijf maar op: Een werkster is ongeveer dagen poetsbij dagen voedbij dagen bouwbij dagen bewaakbij dagen haalbij Welke taak doet een werkster het langst? Pak de bijenkorf erbij, haal de bijen eraf. Vraag de kinderen welke (groepen) bijen in een volk voorkomen. Laat de dar en koningin nogmaals zien, een kind plaatst ze op de korf. Voor de werksters gebruikt u nu de tijdstrook (ook met klittenband). U kunt bespreken wat elke bij doet en waar de bij op de tijdstrook hoort. Welke taken voert de werkster uit in haar leven? Wat doet ze eerst en daarna? Laat de kinderen samen de juiste volgorde bepalen en de bijen op volgorde op de strook plaatsen. De juiste volgorde is: Poetsbij / Voedbij / Bouwbij / Bewaakbij / Haalbij.
12 Les 2 Het werk van de imker (1 à 1,5 uur) Bijlagen In bijlage 3 vindt u een hand-out bij de presentatie en toelichting bij de dia s. In bijlage 4 vindt u adressen van imkers in de regio. Het werk van de imker U kunt vragen of een imker een bezoekje wil komen brengen in de klas. De imker kan naast zijn eigen materiaal de presentatie gebruiken en de spullen uit de kist. Als alternatief kunt u zelf de PowerPoint Presentatie gebruiken en de bijbehorende materialen laten zien. Leg de bijbehorende materialen vast klaar Materialen Les 2 CD met PowerPoint Presentatie Bij de imker imkerjas met kap pijp / beroker ontzegelvork bijenveger doos of vitrinekastje met bijenproducten bijenkast (6-ramer) met ramen en raat extra: DVD Max in bedrijf, De Traay Lelystad, biologische imkerij De presentatie gaat over: het werk van de imker door het jaar heen het gereedschap van de imker de opbrengst uit de bijenkast, dat is naast honing ook bijenwas, stuifmeel, propolis en koninginnengelei Het is de bedoeling dat de PowerPoint Presentatie interactief is. Bekijk deze van te voren. U kunt tussendoor vragen stellen, materialen, kleding en producten laten zien. Maar ook de kinderen zaken laten aanwijzen, vertellen en de terugkoppeling naar de eerste les maken. Onder de dia s staan aanwijzingen en eventuele vragen. 14
13 Extra: DVD De Traay (15 min.) Aanvullend kunt u de DVD van De Traay laten zien. Kinderen die meer willen weten of geïnteresseerd zijn kunnen deze eventueel ook zelf bekijken op de computer. De Traay is een bedrijf dat op professionele biologische wijze honing verwerkt. Daarnaast hebben ze nog een eigen traditionele imkerij. De eigen imkerij garandeert het behoud van kennis, ambachtelijkheid en vakmanschap. Op de DVD worden deze 2 bedrijfsvoeringen op een leuke manier belicht. 15
14 Les 3 De honingbij in haar leefomgeving Materialen Les 3 Buitenblad Blije bijen? Eventueel extra zoekkaarten om insecten en andere beestjes op naam te brengen: - Zoekkaart Muggen, vliegen, bijen en wespen - Zoekkaart Hommels - Zoekkaart Zweefvliegen - Zoekkaart Vlinders Eventueel zaaigoed of aan te planten struikjes/planten (bijen/insectenlokkers) Les 3 Dit onderdeel is uit te voeren vanaf het vroege voorjaar (boven de 10 C) als bijen vliegen op krokussen en bloeiende wilgen, tot in de herfst als er nog bloemen zijn zoals asters en bijvoorbeeld bloeiende klimop. De temperatuur moet boven de 10 C zijn. Deze les begint met een introductie in de klas. Vervolgens kunnen de leerlingen naar buiten om te bekijken hoe bijvriendelijk de schoolomgeving is. Hierbij gebruiken ze het Buitenwerkblad Blije bijen? Dit vindt u op de CD of bij de kopieerbladen. In het voorjaar en begin van de zomer kunt u een bijenplek creëren met de kinderen door het aanplanten of zaaien van kruiden en bloemen, bijvoorbeeld zonnebloem, korenbloem, malva, dille, koriander, goudsbloem of komkommerkruid. In de webwinkel van het Bijenhuis ( zijn ook zaadmengsels te koop. Verder zijn veel vaste kruiden echte insectenlokkers en bloeiende struiken en bomen trekken al vanaf het voorjaar veel bijen. Naast bijen kunt u natuurlijk ook vlinders, hommels en andere bloembezoekers verwachten. Op vindt u een uitgebreide lijst van drachtplanten. 16
15 Introductie Wat weten de leerlingen nu van de omgeving waar bijen leven? Oftewel: Wat hebben bijen nodig in hun leefomgeving? Maak van de antwoorden eventueel een overzicht op het (digi)bord. Wat heeft een bij nodig? beschutting: een bijenkast staat op een plek waar het niet inregent Waar vindt de bij dit? De imker zoekt een plek waar het niet inregent of bouwt een schuurtje of stal voor de bijenkasten. In de natuur zoeken bijen bijvoorbeeld een holle boom. warmte* Bijen vliegen vanaf een temperatuur van 10 C, als het kouder is blijven ze in de kast Ze hebben een hekel aan regen. water Dauw, druppels of plasjes water, overal te vinden eigenlijk. propolis, om gaten en spleten dicht te maken voedsel: -nectar -stuifmeel Bladknoppen of sap van planten/bomen (hars) In bloemen, bloeiende bomen/struiken als linde, wilg, acacia maar ook fruitbomen en bessendragers. *Bijen zijn goede weersvoorspellers. Zijn bijen al vroeg in de ochtend in de weer met het zoeken van honing en zijn ze laat in de middag nog actief? Dan is er grote kans op een paar dagen mooi weer. Een paar dagen voordat het gaat regenen, blijven de bijen in hun korf. Zie je op een zomerse dag één enkele bij rondzwermen? Dan komt er een plensbui aan. Vlak voor een onweersbui kunnen de bijen agressief worden. Dit komt doordat bij een onweersbui luchtmassa elektrisch geladen wordt. Bespreek met de leerlingen; Denken jullie dat de schoolomgeving of de omgeving waar je woont geschikt is voor bijen? Waarom wel/niet? Ken je anders een goede plek in de buurt? Waar is dat? Waarom lijkt dit je een geschikte plek? (vanuit de bijen gezien) Willen jullie bijen hebben in de schoolomgeving of in de omgeving waar je woont? Waarom wel/niet? (vanuit ons/de leerlingen gezien) Vertel de leerlingen dat ze nu naar buiten gaan om te onderzoeken hoe geschikt de schoolomgeving is voor bijen: hoe blij zijn de bijen hier? Het is leuk om een digitaal fototoestel mee te nemen naar buiten om plekken te fotograferen. U kunt de klas in groepjes verdelen en de groepjes met een werkblad naar buiten laten gaan. Het fototoestel rouleert. Ook kunt u deze opdracht als keuzeopdracht neerleggen voor de weektaak, gebruiken aan plusleerlingen of leerlingen tijdens het zelfstandig werken om de beurt in groepjes naar buiten laten gaan. 17
16 Naar buiten: Blije bijen in de schoolomgeving? De leerlingen gaan kijken wat een geschikte bijenplek zou zijn, aan de hand van de eisen die een bij aan zijn omgeving stelt: Bloemen (nectar en stuifmeel) Water Bomen: voor bloemen (nectar en stuifmeel) en knoppen en bladeren (propolis) De leerlingen gebruiken hiervoor het Buitenblad Blije bijen? Leerlingen die meer willen weten over de beestjes die ze buiten tegenkomen kunnen naast het werkblad de zoekkaarten gebruiken. De kinderen kunnen zo de bloembezoekers en eventuele andere insecten en kleine beestjes op naam brengen. Weer naar binnen Bespreek in de klas met de leerlingen het werkblad. Is de schoolomgeving geschikt voor bijen? Waarom wel/niet? Heb je bijen gezien? Waar? Foto s kunnen worden bekeken op computer of digibord. Als er geen bijen waren, waar lag dat dan aan (koud, nat, geen bloemen/bomen)? Als de schoolomgeving niet zo aantrekkelijk voor bijen is: Hoe kunnen we van de schoolomgeving een plek maken waar bijen blij(er) van worden? Willen we het schoolplein of de schoolomgeving bijvriendelijker maken? Zo ja: Gaan we dit aanpakken en hoe gaan we dit doen?
17 Evaluatie en toets Na 3 lessen hebben de kinderen veel geleerd van en over bijen. Om alle indrukken en begrippen een plek te geven kunt u de lessen nabespreken of evalueren. Laat het geluid van de introductie nogmaals horen. Pak het woordweb van les 1 erbij. Klopt de informatie nog die de kinderen de eerste les gaven? Wat hebben ze bijgeleerd? Wat moet veranderd of zelfs doorgestreept? Kunnen ze het woordweb uitbreiden? Wat weten de kinderen nu van de bijen? Vraag en vraag door. Laat de kinderen elkaar aanvullen. Zijn er kinderen nog bang voor bijen? Is dat terecht? Is de schoolomgeving bij-vriendelijk? Vinden kinderen het leuk om bijen (en ook andere insecten) in de tuin te hebben? Waarmee kunnen bijen worden verward? (wespen, hommels, zweefvliegen) Kunnen ze nog iets vertellen over producten uit de bijenkast die mensen gebruiken? Optie: Om te kijken wat de leerlingen geleerd hebben, kunt u de leerlingen de toets laten maken. Deze kunt u vinden op de cd. Bijlage De antwoorden van de toets zijn te vinden in bijlage 2 van deze handleiding 19
18 Korte achtergrondinformatie Honingbijen leven in een goed georganiseerde sociale gemeenschap van werkbijen (werksters), darren en een koningin. Koningin De koningin paart in de eerste twee weken van haar bestaan in de lucht met meerdere mannetjesbijen, de darren. De bevruchte koningin kan daarna gedurende 3 tot 5 jaar wel meer dan een miljoen eitjes per jaar leggen. In elke cel van de honingraat legt ze één eitje. De uitgekomen larfjes worden gevoed met koninginnengelei, stuifmeel en honing. Op de achtste dag wordt de cel afgedekt met een waslaagje, waarna het larfje zich gaat verpoppen tot volwassen bij. Dar De darren zijn de mannelijke bijen. Op de ongeveer bijen in een volk zijn er niet meer dan 300 darren. Ze worden gevoed door de werkbijen en hebben tot taak de koningin te bevruchten. Ook helpen ze met hun behaarde en grotere lichamen mee het broed te verwarmen. Verder voeren ze eigenlijk niet veel uit. Na de zomermaanden worden ze dan ook niet meer gevoed, waardoor ze sterven. Of ze worden massaal door de werksters uit de kast gejaagd en dood gemaakt. Werkster De meeste bijen in een volk zijn werkbijen of werksters. De werkster fungeert de eerste weken van haar bestaan als poetsbij en voedbij: zij maakt cellen schoon, voedt zich met honing en stuifmeel en voedt de larven. Na de eerste 10/11 dagen van haar bestaan begint ze met het bouwen van de prachtige raten met de zeskantige cellen. Ze is bouwbij, ook wel wasbij genoemd. Na 17 dagen wordt ze bewaakbij en houdt ze indringers op afstand. Na drie weken (21 dagen) vliegt zij uit eerst nog aarzelend, later doelgericht en wordt zij haalbij. Ze verzamelt nectar, stuifmeel, propolis en water. In de zomer wordt de werkbij maar 6 weken (35 tot 40 dagen) oud, ze is dan echt versleten. In de winter kan zij echter wel 6 maanden oud worden, ze zit dan enkel in de bijenkast en hoeft niet hard te werken. 20
Bezige Bijen. Handleiding. Leskist over bijen en de imker Groep 5-6 (7)
Bezige Bijen Handleiding Leskist over bijen en de imker Groep 5-6 (7) Colofon Deze leskist is ontwikkeld door een ontwikkelgroep van de Vereniging Gelderse NME Centra. De ontwikkelgroep bestond uit: Henk
Nadere informatieKoningin. Opdracht Wie van de drie? Bekijk de bijen in het doosje en zoek op. Welke bij is de koningin? Wat valt je op aan de koningin?
Opdracht 1 Koningin 1. Wie van de drie? Bekijk de bijen in het doosje en zoek op. Welke bij is de koningin? Wat valt je op aan de koningin? Zet een kring om de koningin. doosje bijen doosje met broedraat
Nadere informatieSuchmann. Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen
Suchmann Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen Wanneer: Dinsdagmiddag 6-13-20 & 27 april De kinderen worden in groepjes verdeeld van 3 of 4 kinderen. Ieder groepje krijgt een onderwerp toebedeeld
Nadere informatiede bij en de imker De relatie tussen de mens en de bij is heel oud.
de bij en de imker De relatie tussen de mens en de bij is heel oud. 1 Op de dia s staat de informatie in het kort voor leerkracht en leerling. In deze notities staat extra achtergrondinformatie voor de
Nadere informatieBinnen de kast heeft elke bij haar eigen taken en verantwoordelijkheden: de koningin legt de eitjes, de darren vrijen met de koningin en de werksters
Hoe ziet een bij er uit? 1 2 3 4 Koningin, Werkster & Dar Iedereen zijn taak Binnen de kast heeft elke bij haar eigen taken en verantwoordelijkheden: de koningin legt de eitjes, de darren vrijen met de
Nadere informatieOpdrachtkaart Zwart: Hoe ziet de bij eruit?
Opdrachtkaart Zwart: Hoe ziet de bij eruit? Maak de houten puzzel van de bij. Opdracht 2: Bekijk de bij heel goed. Wat zie je allemaal? Zie je de kop, het borststuk en het achterlijf? Dit heb je nodig
Nadere informatie1. Bijen 3 2. Drie soorten bijen 4 3. Op zoek naar eten 5 4. Wonen 7 5. De imker 9 6. Honing Was Filmpje 13 Pluskaarten 14 Bronnen en
Bijen inhoud 1. Bijen 3 2. Drie soorten bijen 4 3. Op zoek naar eten 5 4. Wonen 7 5. De imker 9 6. Honing 10 7. Was 12 8. Filmpje 13 Pluskaarten 14 Bronnen en foto s 16 Colofon en voorwaarden 17 1. Bijen
Nadere informatieInhoud Inleiding Doelgroep Relatieschema Opzet van de lescyclus Algemeen doel van de lescyclus...
Inhoudsopgave Inhoud Inleiding... 3 1. Doelgroep... 4 2. Relatieschema... 4 3. Opzet van de lescyclus... 5 3.1. Algemeen doel van de lescyclus... 5 3.2. De doelstellingen... 5 4. Relatie met de kerndoelen...
Nadere informatieBijen project boekje. Groep 4 - juni 2006
Bijen bestuiven de....... De imker houdt bijen voor de....... De bij haalt de...... uit de bloem. De... maakt honing van de nectar. De........ van de bijen legt de eitjes. Een mannetjesbij heet een...
Nadere informatieGroep 4 t/m 8. De regio zit vol energie! Informatieblad + Docentenhandleiding. Bijen. www.natuurmilieuweb.nl
Energieneutraal 2040 Aalsmeer - Amstelveen - Diemen - Ouder-Amstel - Uithoorn Groep 4 t/m 8 Informatieblad + Docentenhandleiding De regio zit vol energie! www.natuurmilieuweb.nl Overzicht Informatieblad:
Nadere informatieINSECTEN. werkboekje
INSECTEN werkboekje 20 maart 2009 Dag lieve kleine vlinder Waar vlieg je toch naartoe? Breng jij misschien de eitjes weg, ben jij nu al moe? Jouw eitjes worden rupsjes. die groeien heel erg vlug. ook krijgen
Nadere informatieNatuur & Milieu Educatie
Natuur & Milieu Educatie Groep 4-5 Het kleine diertjes hotel Excursie Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Leerdoelen, doelgroep, samenvatting 3. Lesschema
Nadere informatie2 > Kerndoelen 11. 4 > Aan de slag 15. 5 > Introductie van de manier van werken 22. 6 > Mogelijke werkvormen en de plaats op het rooster 27
Inhoud 1 > Uitgangspunten 9 2 > Kerndoelen 11 3 > Materialen 12 4 > Aan de slag 15 5 > Introductie van de manier van werken 22 6 > Mogelijke werkvormen en de plaats op het rooster 27 7 > Waarom samenwerkend
Nadere informatieAuditieve oefeningen bij het thema: bijen
Auditieve oefeningen bij het thema: bijen Boek van de week: 1; De imker 2; 3; 4; Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende vragen: Wat staat er op de voorkant Hoe zou het boek heten Waarom denk je
Nadere informatieBijenhoudersvereniging St Ambrosius Boxtel
januari In deze maand zijn de hommelkoninginnen nog in hun winterslaap. februari Op een warme dag komt een hommelkoningin uit haar schuilplaats en gaat op zoek naar voedsel. Als het kouder wordt moet ze
Nadere informatieZe gaat op zoek naar een holletje onder de grond op een droge plaats om er een nest te starten.
De hommel Hommels kunnen tot 60% van hun lichaamsgewicht aan stuifmeel meedragen. In de vroege lente ontwaakt de hommelkoningin en verlaat haar ondergrondse schuilplaats. Ze gaat op zoek naar een holletje
Nadere informatieZe gaat op zoek naar een holletje onder de grond op een droge plaats om er een nest te starten.
De hommel In de vroege lente ontwaakt de hommelkoningin en verlaat haar ondergrondse schuilplaats. Ze gaat op zoek naar een holletje onder de grond op een droge plaats om er een nest te starten. Hommels
Nadere informatieLeskist THEMA-handleiding Bezige Bijen Groep 5 en 6
BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Leskist THEMA-handleiding Bezige Bijen Groep 5 en 6 Dit is een
Nadere informatieKopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen.
Lente groep 3/4 inhoud blz Lente 3 1 Langer licht 4 2 Bollen 5 3 Wakker worden 6 4 Frisse blaadjes 7 5 Kikkerdril 8 6 Op reis 9 7 In de wei 10 8 Er op uit! 11 9 Filmpjes 12 Werkblad winter 13 Schrijf je
Nadere informatieWerkboekje 2010. Boerderijles Groep 5/6. Naam..
Werkboekje 2010 Boerderijles Groep 5/6 Naam.. 1 Inhoudsopgave 1 KIPPEN 3 1.1 SOORTEN VEREN. 3 1.2 VERENONDERZOEK. 4 1.3 HET GEDRAG VAN KIPPEN 4 1.4 WAT KIPPEN ETEN. 4 1.5 KAN EEN KIP KNIPOGEN? 4 2 SCHAPEN
Nadere informatieWaarom gonzen er minder bijen? Het is tijd om meer te leren over de wereld van de bijen, tijd voor bij-les
B i B j O e E n K HET GONST! Er zijn al 100 miljoen jaar bijen op de planeet aarde. Dat is een stuk langer dan er mensen zijn en zelfs langer dan sommige dinosaurussen! Bijen zijn insecten die belangrijk
Nadere informatieNME centrum Betuwe LES 3
NME centrum Betuwe LES 3 les 3 COLOFON Deze handleiding hoort bij het project Energie?Zuinig! Dit project is een combinatie van de Leskist Energie? Natuurlijk Duurzaam! en het landelijke project Energieke
Nadere informatieLesbrief Bij, wesp, hommel of zweefvlieg
Lesbrief Bij, wesp, hommel of zweefvlieg Doelgroep: Groep 4 t/m 8 Lesduur: ± 45 minuten Werkvorm: Groepjes of alleen Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Doel van de opdracht: Het leren herkennen van een bij,
Nadere informatieLesbrief Bij, wesp, hommel of zweefvlieg? 1
Bij, wesp, hommel of zweefvlieg? 1 Doelgroep: Groep 4 t/m 8 Lesduur: Werkvorm: Leerstofgebied: ± 45 minuten Groepjes of zelfstandig Wereldoriëntatie Doel van de opdracht: Het leren herkennen van een bij,
Nadere informatieLessuggesties voor groep 1 & 2
Lessuggesties voor groep 1 & 2 1 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/downloadslesmateriaal - Leskaarten met lessuggesties groep 1 & 2 - Materialen van het pakket: Leskaart
Nadere informatieMet welk werk kunnen kinderen uit groep 5-6 thuiskomen en hoe kunt u uw kind thuis helpen?
Met welk werk kunnen kinderen uit groep 5-6 thuiskomen en hoe kunt u uw kind thuis helpen? In groep 5-6 nemen kinderen steeds vaker werk mee naar huis. Vaak vinden kinderen het leuk om thuis aan schooldingen
Nadere informatieDierenwelzijnslessen voor basisscholen. Honingbijen
Dierenwelzijnslessen voor basisscholen Honingbijen 1 Inleiding In Nederland worden bijen gehouden, omdat ze honing maken. Ze worden verzorgd door een imker. Er zijn in Nederland ongeveer 8000 imkers. Veel
Nadere informatieHuiswerk Spreekbeurten Werkstukken
Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken - 2 - Weer huiswerk? Nee, deze keer geen huiswerk, maar een boekje óver huiswerk! Wij (de meesters en juffrouws) horen jullie wel eens mopperen als je huiswerk opkrijgt.
Nadere informatie,:,- ::s (\') ., - n. -==-. (\) ==} (\) (\) (ih. (\) (h. b,. (\)
ë' - ::s r,:,- -+ o -+ (\') 0 lo., o_ 0 - n. ==} -==-. < (ih o= (h b,. =g ) Tuinwandeling voor groep 1 / 2 van het primair onderwijs HET LIEVEHEERSBEESTJESPAD Tuin: Landzigt Tijdsduur: cira 1 uur Eigen
Nadere informatieHandleiding Leskist bomen groep 7
Handleiding Leskist bomen groep 7 Inhoud pagina Inleiding 3 1. Doelgroep 4 2. Doelstelling 4 3. Relatie met kerndoelen en natuurmethoden 4 3.1. Kerndoelen 4 3.2. Natuurmethoden 4 4. Het aanbieden van de
Nadere informatieBloemen en hun bezoekers
INSTRUCTIEBOEKJE Bloemen en hun bezoekers Scala College Rietvelden 2013 BLOEMEN EN HUN BEZOEKERS a. BESCHRIJVING VAN DE OPDRACHT In deze veldles ga je kijken naar bloemen en de insecten die op bloemen
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Bijen Inleiding Als je over bijen praat dan denkt iedereen direct, oei dat zijn die zoemende beestjes die steken en dat doet pijn, maar bijen maken ook honing en hoe ze dat doen is heel interessant om
Nadere informatieDe honingbij. (Latijnse naam is Apis mellifera = zij die honing maakt).
De honingbij. (Latijnse naam is Apis mellifera = zij die honing maakt). Het bijenvolk Sinds eeuwen worden in Nederland bijen gehouden. In een bijenvolk leeft 1 koningin, heel veel werksterbijen en ook
Nadere informatieOpdrachten thema. Veluwe
en thema Totaal materialen heide Materialen per groepje 1A Sporen van grazers 3 Witte bakken 3 Pincetten Zoekkaart bos- en heideplanten 1B Dennen trekken Handschoenen voor elk kind Zoekkaart bos- en heideplanten
Nadere informatieMuseum De Buitenplaats Kijken is een kunst
Museum De Buitenplaats Kijken is een kunst Groep 5 Les 1 Ik en mijn selfie Les 1 Ik en mijn selfie Samenvatting van de les De kinderen kijken naar een selectie portretten waaronder selfies. Ze analyseren
Nadere informatieEen verhaal over vliesvleugeligen
Een verhaal over vliesvleugeligen Soly en Bie v.u.: Provincie Vlaams-Brabant, Provincieplein 1, 3010 Leuven Illustraties: Jacques Debroux Bie is er klaar voor. Na een aantal weken hard werken in de bijenkast
Nadere informatieLessuggesties voor groep 3 & 4
Lessuggesties voor groep 3 & 4 1 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/downloadslesmateriaal - Leskaarten met lessuggesties groep 3 & 4 - Materialen van het pakket: Leskaart
Nadere informatieAuditieve oefeningen bij het thema: Kriebelbeestjes
Auditieve oefeningen bij het thema: Kriebelbeestjes Boek van de week: 1; Rupsje Nooitgenoeg 2; Eentje Geentje het lieveheersbeestje 3; 4; Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende vragen: Wat staat
Nadere informatieLeskist. Bezige Bijen
Leskist Bezige Bijen Dit is een NME - product van de Milieudienst Noord - West Utrecht. NME (Natuur- en MilieuEducatie) werkt vanuit vier locaties: NME Breukelen Straatweg 66a Postbus 242 3620 AE Breukelen
Nadere informatieHier zien jullie alweer de zesde uitgave van ons jeugdblad. Nieuwsgierig wat de Oele nu weer heeft te vertellen. Lees maar gauw.
Hier zien jullie alweer de zesde uitgave van ons jeugdblad. Nieuwsgierig wat de Oele nu weer heeft te vertellen. Lees maar gauw. Vlinders in de tuin Vooral op warme dagen kun je veel vlinders zien in allerlei
Nadere informatieHandleiding Leskist bomen groep 7/8
Handleiding Leskist bomen groep 7/8 Inhoud pagina Inleiding 3 1. Doelgroep 4 2. Doelstelling 4 3. Relatie met kerndoelen en natuurmethoden 4 3.1. Kerndoelen 4 3.2. Natuurmethoden 4 4. Het aanbieden van
Nadere informatiehandleiding voor de leerkracht bij de leskist:
handleiding voor de leerkracht bij de leskist: 1. Inhoud van de leskist Map met: - Handleiding voor de leerkracht van OeroeBoeroe, educatieve projecten - Submap Introductieles met: Verhaal Jop vindt een
Nadere informatieLespakket Zomerzon. Instructieblad groep 1 & 2. Inhoud pakket - Achtergrondinformatie. Lessuggesties:
Lespakket Zomerzon Instructieblad groep 1 & 2 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie - Instructieblad groep 1 & 2 - Materialen van het pakket: * Memoriespel * 2 potjes voor de kievitsbonen * 1 potje voor
Nadere informatieWerkstuk Biologie Bijen
Werkstuk Biologie Bijen Werkstuk door een scholier 2619 woorden 19 oktober 2005 6,4 309 keer beoordeeld Vak Biologie 1. Inleiding Dit werkstuk gaat over een geleedpotig dier. Een bij is een geleedpotig
Nadere informatieZie jij een bij? Docentenhandleiding Groep 1/2. TIJD: 45 min (exclusief knutselen)
THEMA 6 bijen Dit materiaal is ontwikkeld in opdracht van IVN, in het kader van Gezonde Schoolpleinen. Tekst: Dieuwertje Smolenaars, NME Amsterdam-Noord. Vormgeving en illustraties: Paper & Pages. Docentenhandleiding
Nadere informatieDe grond waarop wij wonen
GROEP 3/4 De grond waarop wij wonen Doel: Planten horen bij de grond waarop wij wonen Dit onderdeel gaat over het onderzoekend verkennen van de planten in de omgeving van de kinderen van de onderbouw.
Nadere informatieRaar, maar waar! deel 1. groep 3 en 4
Raar, maar waar! deel 1 Natuur groep 3 en 4 Inhoud 1 Raar, maar waar! 3 2 Een vreemd ei 4 3 Spring er maar uit 5 4 Verstopt 6 5 Slim 7 6 Vlieg er niet in 8 7 Een kever met een luchtje 9 8 Een zware hap
Nadere informatieMaak je eigen vlieger
Uitdager van de maand Maak je eigen vlieger Natuur & Techniek, Groep 7/8 Algemeen Titel Maak je eigen vlieger Cognitieve doelen en vaardigheden voor excellente leerlingen Inzicht in hoe een vlieger vliegt
Nadere informatieHANDLEIDING VOOR DE LEERKRACHT BIJ DE LESKIST:
HANDLEIDING VOOR DE LEERKRACHT BIJ DE LESKIST: Bijengeheimen Inhoud leskist Handleiding voor de leerkracht 4 Verhaalplaten met op de achterzijde tekst Bijengeheimenkist met daarin: kroontje roze ei (in
Nadere informatieTobi en. de wilde bijen
Tobi en de wilde bijen Het is eindelijk paasvakantie en Tobi komt aan op de boerderij van zijn oom. Zijn nichtje Hanna wacht al op hem. Ze knuffelt Tobi en lacht: Kom, we gaan spelen! Lachend en pratend
Nadere informatieEen basisschool project van het IVN Veldhoven / Vessem voorjaar 2012
Een basisschool project van het IVN Veldhoven / Vessem voorjaar 2012 Doelgroep: Midden- en Bovenbouw Basisonderwijs: groep 5-8 jaargetijde: Voorjaar, zomer, herfst plaats: Bij school, in een park, in een
Nadere informatieLente. groep 3, 4 en 5
Lente groep 3, 4 en 5 Inhoud Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad lente 14
Nadere informatieBloemen en hun bezoekers geneeskrachtige planten en smaakmakers
Bloemen en hun bezoekers geneeskrachtige planten en smaakmakers veldwerk - bovenbouw Inhoudsopgave Korte omschrijving... 1 Organisatie... 3 Het leerlingenwerkboekje... 3 Lessuggesties ter voorbereiding
Nadere informatieGastles imker in de klas. Groep 1 t/m 8. Door Mar en Klif en Bijenhoudersvereniging NBV Súdwest Fryslân
Gastles imker in de klas Groep 1 t/m 8 Door Mar en Klif en Bijenhoudersvereniging NBV Súdwest Fryslân 1 Inhoudsopgave Algemene informatie p. 3 Achtergrond informatie p. 5 Lessuggesties p. 7 Werkbladen
Nadere informatie4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4.
4 Gedrag DO-IT Datum 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? PARAGRAFEN Datum 4.1 Opdrachten 1-24 4.2 Opdrachten 1-20 4.3 Opdrachten 1-16 4.4 Opdrachten 1-16 Samenvatten Test
Nadere informatieDOCENT. Thema: natuur BOMEN BIJ MIJN SCHOOL. groep 3 en 4. Stadshagen
In groep 1 en 2 hebben de leerlingen binnen dit thema geleerd dat er in de natuur verschillende kleuren, vormen en texturen te vinden zijn. De leerlingen in groep 3 en 4 richten zich in dit thema op bomen.
Nadere informatieDe kleine beestjesclub
Thema: mini Biologie Dieren Insecten en spinnen Moeilijkheid: * Tijdsduur: ** Juf Nelly De kleine beestjesclub Doel: Na deze opdracht weet je meer over verschillende insecten Uitleg opdracht Je luistert
Nadere informatieDoe- pad Watertorenweg
Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 7-8 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij
Nadere informatieOpdrachten behorende bij les 2. Anatomie van de honingbij
Opdrachten behorende bij les 2. Anatomie van de honingbij In deze les ga je leren hoe de honingbij is opgebouwd. Je gaat bijen vergelijken met andere dieren en je gaat drie mooie tekeningen maken van de
Nadere informatieStadswerken. Dierverzorgen. Foto: Hans Kraaijkamp. Informatieblad en handleiding. Groep 5 t/m 8. www.utrecht.nl/nmc
Stadswerken Dierverzorgen Foto: Hans Kraaijkamp www.utrecht.nl/nmc Informatieblad en handleiding Groep 5 t/m 8 Dierverzorgen Met je laarzen aan in het stro staan, een konijntje voorzichtig uit zijn hok
Nadere informatieThema: bijen Groep 2 en 3 Taal/Gespreksactiviteiten
Reken/Wiskunde activiteiten in rollenspel honingpotten seriëren in de winkel betalen van honing in de winkel en kijken op het prijskaartje hoe duur het is openingstijden bij de winkel met behulp van een
Nadere informatieDe grond waarop wij wonen
GROEP 5/6 De grond waarop wij wonen Doel: Planten horen bij de grond waarop wij wonen. Dit onderdeel gaat over het onderzoekend verkennen van de vegetatie in de omgeving van de kinderen van de middenbouw.
Nadere informatieLeskist THEMA-handleiding Een weekend in de provincie Utrecht Groep 5 en 6
BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Leskist THEMA-handleiding Een weekend in de provincie Utrecht
Nadere informatielesdoelen - De kinderen ontdekken:
lesbrief moestuintjes - lesvoorbereiding Bij zoekt bloem De kinderen ontleden een bloem en maken bloembommen voor de bijen. benodigdheden tijdens de les - Vijf á zes bloemen waarbij stamper en meeldraden
Nadere informatieDe vragen sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen en zijn onderverdeeld in de volgende vijftien categorieën:
> Categorieën De vragen sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen en zijn onderverdeeld in de volgende vijftien categorieën: 1 > Poten, vleugels, vinnen 2 > Leren en werken 3 > Aarde, water,
Nadere informatieSpeluitleg: Gebruik bij de speluitleg het bestand Hoe wordt het spel gespeeld op www.groenewiel.nl/biodiversiteit.
1 IN HET KORT Doel van de les: De kinderen worden zich bewust van de verbanden tussen soorten. Dit gebeurt doordat ze beseffen dat de roofvogel niet alleen een boom en een merel of lijster nodig heeft,
Nadere informatieDocentenhandleiding Bijenkar. Mobiel les over bijen voor groep 3 en 4. Milieu-eduatie gemeente Den Haag
Mobiel les over bijen voor groep 3 en 4 Milieu-eduatie gemeente Den Haag In het kort De bijenkar is een les op het NME-centrum of de kinderboerderij waarbij leerlingen kennismaken met de diverse bewoners
Nadere informatieLeskist THEMA-handleiding Opgeruimd houdt netjes Groep 3 en 4
BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Leskist THEMA-handleiding Opgeruimd houdt netjes Groep 3 en 4
Nadere informatieWandelroute langs insecten en andere kleine beestjes
Wandelroute langs insecten en andere kleine beestjes Tijdens deze buitenopdracht komen jullie verschillende insecten tegen. Ook vind je andere kleine beestjes, die geen insecten zijn. De route is met een
Nadere informatieDE BIJENLES 2 GROEP 4 5-6
GROEP 4 5-6 DE BIJENLES 2 ' k Zou best een bijtje willen zijn, een heel gewoon bruin bijtje. Natuurlijk niet mijn leven lang, maar toch wel voor een tijdje. Ik woonde in een bijenkorf en als de dag begon,
Nadere informatieDE HERFST: KLEURRIJK SEIZOEN
DE HERFST DE HERFST: KLEURRIJK SEIZOEN vanaf 2de graad lager onderwijs. x vak: muzische vorming x duur: halve dag GRIEZELBOS HET KLEINE VIEZE BEESTJES- ONDERZOEK! verloop: x verdeel de klas in verschillende
Nadere informatieBELANGRIJKE ALGEMENE INFORMATIE
BELANGRIJKE ALGEMENE INFORMATIE Dit lesprogramma is een uitgave van Stichting Educatieve Natuurtuin Goffert te Nijmegen 2013 1e oplage. Ontwerp & Tekst: Louis van der Heijden Bij het maken van deze lesbrief
Nadere informatieVoorbereiding post 5. De eik elk seizoen anders Groep 1-2
Voorbereiding post 5 De eik elk seizoen anders Groep 1-2 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 5: De eik elk seizoen anders, voor groep 1 en 2. Inhoud: Algemeen Verhaal
Nadere informatieLeskist THEMA-handleiding Afhaalrestaurant Fitfood Groep 5 en 6
BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Leskist THEMA-handleiding Afhaalrestaurant Fitfood Groep 5 en
Nadere informatieLieveheersbeestjes. Tijdstip: april, mei als bijv. een kind met een lieveheersbeestje binnenkomt
KB1 Tijdsinvestering: 30 minuten 1/2 3/4 5/6 7/8 lente zomer herfst winter Tijdstip: april, mei als bijv. een kind met een lieveheersbeestje binnenkomt 1. Inleiding Kleuters hebben iets met lieveheersbeestjes.
Nadere informatieuitga uitg v a e v 2013
Lente uitgave 2013 groep 3/4 inhoud blz. Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad
Nadere informatieVlinders. Tijdstip: op een mooie zonnige dag in mei, juni of juli
KB8 Tijdsinvestering: 45 minuten 1/2 3/4 5/6 7/8 lente zomer herfst winter Vlinders. Tijdstip: op een mooie zonnige dag in mei, juni of juli 1. Inleiding Vlinders in alle kleuren en maten spreken de mensen
Nadere informatieVormen van een raket Raketten
Vormen van een raket Raketten Vgroep 1-2 17 tijdsduur 65 minuten kerndoelen 1, 23, 32, 44, 45 en 54 lesdoelen De leerling: herkent een aantal wiskundige vormen: een cirkel, een driehoek, een rechthoek
Nadere informatieblaadjes THEMA 9 Docentenhandleiding Groep 1/2/3/4/5/6
Docentenhandleiding Groep 1/2/3/4/5/6 THEMA 9 blaadjes Dit materiaal is ontwikkeld in opdracht van IVN, in het kader van Gezonde Schoolpleinen. Tekst: Dieuwertje Smolenaars, NME Amsterdam-Noord. Vormgeving
Nadere informatieIntroductie. Lesinstructie. Lesinstructie. Leerdoelen. Introductie. Opzet. Bronnen
Introductie Introductie Gamen, Hyven, informatie zoeken, filmpjes kijken, muziek luisteren, spullen kopen of verkopen. Internetten doen we allemaal. Soms voor de lol, soms serieus, soms thuis, soms op
Nadere informatieAngeldragers Honingbij Solitairebij Hommel Wesp
Insecten Angeldragers Honingbij - Geel en bruin van kleur - Angel met weerhaakjes bij alle werkbijen - Koningin legt eitjes - Leven in kolonie (in de zomer: 30.000-70.000) in een kast of een korf - De
Nadere informatieNationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld
Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Groep 8 Les 1. Boeven in beeld Les 1. Boeven in beeld Nationaal Gevangenismuseum Groep 8 120 minuten Samenvatting van de les De les begint met een klassikaal
Nadere informatieDrents Archief. Meisje met de hoepel. Groep 2 Speuren in het archief
Drents Archief Meisje met de hoepel Groep 2 Les 3 Speuren in het archief Les 3 Speuren in het archief Samenvatting van de les In het Drents Archief bevindt zich een kistje dat een dubbele bodem blijkt
Nadere informatieInhoud Voor de leerling Voor de leraar Algemeen
Vogel ABC Inhoud Voor de leerling... 2 Inleiding... 2 Aanpak... 2 Opdracht... 3 Evaluatie-formulier (groep 3-4)... 4 Voor de leraar... 5 Instructie en feedback... 5 Verbinding met hele groep... 5 Beoordeling...
Nadere informatieOpstartles 10. EXTRA Oefenen met woorden bij de lessen
www.edusom.nl Opstartles 10. EXTRA Oefenen met woorden bij de lessen Het is belangrijk om veel woorden te leren. In deze extra les vindt u extra woorden bij de Opstartlessen 1 t/m 5. Kijk ook eens naar
Nadere informatieLesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel
Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel Doelgroep: Groep 4 t/m 8 Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Werkvorm: Groepjes Duur: ± 30 minuten Doel van de opdracht: Leerlingen leren wat het favoriete voedsel
Nadere informatieTakenblad Plusklas Ontdekken Periode 2 : Herfstvakantie tot kerstvakantie. Opdracht: Spoorzoekers Van wie is die vingerafdruk?
Takenblad Plusklas Ontdekken Periode 2 : Herfstvakantie tot kerstvakantie Naam : Wat is de bedoeling? Opdracht: Spoorzoekers Van wie is die vingerafdruk? Er is een misdaad gepleegd! Een dief heeft de computer
Nadere informatieKRIEBELENDE KRUIPERTJES
13 Plattegrond dreuzelpad KRIEBELENDE KRUIPERTJES Dit boekje is onderdeel van het eindproject van de IVN natuurgidsencursus van Henriëtte Beers, Fred van Hoof en Afke Schoo. Maart 2003. IVN afd. Bergeijk-Eersel
Nadere informatieKRIEBELENDE KRUIPERTJES
KRIEBELENDE KRUIPERTJES Een insectenwandeling over het dreuzelpad door natuurtuin 't Loo voor kinderen van groep 1-4 onder leiding van een volwassene. 2 Een insectentocht over het dreuzelpad door natuurtuin
Nadere informatie1. De cocons van de Gewone Knuffelbijen (Rosse metselbijen) komen nog niet uit. Hoe kan dat?
Antwoorden op veel gestelde vragen Tip: Gebruik Control-F om een zoekterm in te voeren. 1. De cocons van de Gewone Knuffelbijen (Rosse metselbijen) komen nog niet uit. Hoe kan dat? Gewone Knuffelbijen
Nadere informatieVoorbereiding post 5. Kleuren om (van) te snoepen Groep
Voorbereiding post 5 Kleuren om (van) te snoepen Groep 5-6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 5: Kleuren om (van) te snoepen, voor groep 5 t/m 8. Inhoud: Algemeen
Nadere informatie5.1 Zes poten en vier vleugels
LB 68-70 5. Zes poten en vier vleugels > Kijk naar de afbeeldingen op blz. 68 in je boek. Lees Zes poten en Vleugels en voelsprieten. Trek een lijn van elk woord naar het juiste onderdeel van de wesp.
Nadere informatiePlan van aanpak horizon verbreden Zuid-Afrika
Plan van aanpak horizon verbreden Zuid-Afrika Welk gebied heb je gekozen? Het gekozen thema voor horizon verbreden is Zuid-Afrika. Ik ben zelf 4 keer in Zuid-Afrika geweest voor vrijwilligerswerk en ga
Nadere informatieBoer zoekt hulp NME-les voor groep 3 en 4
Boer zoekt hulp NME-les voor groep 3 en 4 Handleiding leerkracht H Inleiding Vooraf: Op school hebben de leerlingen al nagedacht over hoe het zou zijn op de kinderboerderij. Wat zou een boer allemaal moeten
Nadere informatieLesbrief Vlinderkids 1
Vlinderkids 1 Doelgroep: Groep 5 t/m 8 Lesduur: Werkvorm: Leerstofgebied: ± 30 minuten Tweetallen Wereldoriëntatie, Kunstzinnige oriëntatie Doel van de opdracht: Het kennismaken met een aantal vlindersoorten
Nadere informatieVoorbereiding post 5. Mmm... lekker snoepen! Groep 5-6
Voorbereiding post 5 Mmm... lekker snoepen! Groep 5-6 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 5: Mmm... lekker snoepen!, voor groep 5 en 6. Inhoud: Algemeen Verhaal
Nadere informatieIglo s bouwen. Uitdager van de maand. Natuur & Techniek, Groep 6. Algemeen
Uitdager van de maand Iglo s bouwen Natuur & Techniek, Groep 6 Algemeen Titel Bouw je eigen iglo Cognitieve doelen en vaardigheden voor excellente leerlingen Inzicht in de stevige constructie van een ronde
Nadere informatieJe school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens
VOOR DE LEERKRACHT Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens Spreeuw Vogelbescherming Nederland organiseert de Tuinvogeltelling voor Scholen. Leer de vogels rondom je school kennen, tel hoeveel er
Nadere informatieVormen van een raket Raketten
Vormen van een raket Raketten Vgroep 1-2 17 tijdsduur 65 minuten kerndoelen 1, 23, 32, 44, 45 en 54 lesdoelen De leerling: herkent een aantal wiskundige vormen: een cirkel, een driehoek, een rechthoek
Nadere informatie