Leskist. Bezige Bijen

Transcriptie

1 Leskist Bezige Bijen

2 Dit is een NME - product van de Milieudienst Noord - West Utrecht. NME (Natuur- en MilieuEducatie) werkt vanuit vier locaties: NME Breukelen Straatweg 66a Postbus AE Breukelen info@nmebreukelen.nl MEC Maarssen Reigerskamp HK Maarssen info@mecmaarssen.nl Natuur- en Milieueducatie (NME) Centrum De Woudreus Pieter Joostenlaan 28a 3648 XR Wilnis info@nmederondevenen.nl NME Woerden en Oudewater Kievitstraat BG Woerden info@nmewoerden.nl Colofon Uitgave en copyrights: Illustraties: Grafische vormgeving: Met dank aan: Milieudienst Noord-West Utrecht Olivier Rijcken en enkele onbekende illustrators Sanders & van Dam Reclame, Utrecht Milieudienst Zuidoost-Utrecht en Kwaliteitsnetwerk NME Maarssen

3 Inhoudsopgave 1. In het kort 4 Inleiding 4 Doelgroep 4 Doelen 4 Materiaal en verzorging 4 2. Overzicht van de lessen 5 3. Beschrijving van de lessenserie 7 Les 1 Introductie 7 Les 2 Opdrachtencircuit 9 Les 3 Honing proeven 10 Bijlagen 12 Materialenlijst voor opdrachtencircuit Werkblad Blauw Werkblad Bruin Werkblad Geel Werkblad Groen Werkblad Oranje Werkblad Paars Werkblad Rood Werkblad Roze Werkblad Zwart Knipblad Voorkant bijenboekje

4 In het kort Inleiding Honingbijen vormen een boeiend en bezig volkje. Het is de moeite waard om ze eens beter te bestuderen. Aan de hand van negen opdrachten volgen de leerlingen de ontwikkeling van ei tot bij en maken ze kennis met de statige koningin, de luie dar en de altijd drukke werkbij. Ook bekijken ze honingraten van dichtbij. De leerkracht laat zien hoe de imker eruit ziet en hoe hij te werk gaat. En wat zou een bijenkist zijn zonder honing? Natuurlijk proeven de leerlingen echte honing. Via de NME medewerker van uw gemeente kan er een imker of een bezoek aan de observatiekast geregeld worden. Doelgroep Leskist Bezige bijen is bedoeld voor groep 5 en 6 van het basisonderwijs. Leerdoelen De leerlingen kunnen in eigen woorden vertellen hoe imkers honing verzamelen en wat ze daarvoor nodig hebben. De leerlingen kunnen minimaal 2 kenmerken noemen waardoor bijen, wespen en hommels zich van elkaar onderscheiden. De leerlingen verwerven informatie over de ontwikkeling, bouw en voedsel van de honingbij en kunnen hierover in eigen woorden vertellen. De leerlingen kunnen beschrijven hoe de taakverdeling, communicatie en huisvesting van bijenvolken is. De leerlingen kunnen vertellen waarom niet alle honing hetzelfde smaakt. Kerndoelen 39. De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. 40. De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41. De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Materiaal en verzorging Materiaal In het schema Overzicht van de lessen (hoofdstuk 2) ziet u voor welke materialen u zelf zorgt. In de kist zitten gebruiks- en verbruiksmaterialen. De verbruiksmaterialen zijn cursief weergegeven. Verzorging van de materialen Controleer de inhoud van de leskist voordat de kist teruggaat naar het NMEcentrum. Zorg dat alle materialen weer in de kist zitten. Mocht er iets stuk zijn gegaan of ontbreken er materialen, noteer dit dan op het evaluatieformulier voorin deze map. 4 Leskist Bezige bijen groep 5/6 Natuur- en MilieuEducatie

5 Overzicht van de lessen Lessen (tijd) Inhoud Locatie Groepsvorm Materialen uit de kist Voorbereiding en materiaal om zelf te regelen Les 1 Introductie (20 minuten) U introduceert het onderwerp Honingbijen verkleed als imker, compleet met pijp en kast. In deze introductieles komen verschillen tussen bijen, wespen en hommels aan bod. Klaslokaal Klassikaal - bijenkist met raten - imkerkap - imkerpijp - tabak - foto imker - foto bij - foto hommel - foto wesp - Lees de handleiding door. - Oefen met de imkerpijp. - Lange lucifers voor het aansteken van de imkerpijp. - Papiersnippers (voor in de pijp). Les 2 Opdrachten circuit. (75 minuten) Aan de hand van 9 opdrachten leren de leerlingen over de ontwikkeling van ei naar bij, over de bouw en het uiterlijk van de bij, over het verzamelen van voedsel, over de huisregels en taken in de bijenkast en over de communicatie tussen bijen. Klaslokaal drie- á viertallen - Gelamineerde opdrachtkaarten met materialen (zie bijlage Materialenlijst voor opdrachtencircuit ). - Kopiëren van bijlagen Werkblad blauw tot en met Werkblad zwart voor de leerlingen. - Kopiëren van bijlage Knipblad voor de leerlingen. - Eventueel: kopieer de bijlage Voorkant bijenboekje - Verdeel de klas in 9 werkplekken. Leg op elke plek één opdrachtkaart neer met de bijbehorende materialen (zie bijlage Materialenlijst voor opdrachtencircuit ). - Kleurpotloden - Scharen - Lijm Leskist Bezige bijen groep 5/6 Natuur- en MilieuEducatie 5

6 Overzicht van de lessen Lessen (tijd) Inhoud Locatie Groepsvorm Materialen uit de kist Voorbereiding en materiaal om zelf te regelen Les 3 Afsluiting (20 minuten) Leerlingen ontdekken waarom niet alle honing hetzelfde smaakt. Ter afsluiting van de lessenserie lezen de leerlingen hun elfje voor. Klaslokaal Klassikaal Honing (twee soorten) - Borden, een mesje en crackers Extra suggesties U kunt met de klas naar een imker. Vraag de NME medewerker naar de mogelijkheden. 6 Leskist Bezige bijen groep 5/6 Natuur- en MilieuEducatie

7 Beschrijving van de lessen Les 1 De introductie Doel De leerlingen kunnen in eigen woorden vertellen hoe imkers honing verzamelen en wat ze daarvoor nodig hebben. De leerlingen kunnen minimaal 2 kenmerken noemen waardoor bijen, wespen en hommels zich van elkaar onderscheiden. Voorbereiding Lees de handleiding van les 1 goed door. Zorg dat alle benodigde materialen klaar staan. Oefen een keer met de imkerpijp. Dit gaat als volgt: - Schroef de pijp uit elkaar. - Doe wat papiersnippers onder in de pijp en daarna een pluk tabak. Voor snel resultaat, houd de lucifer direct in de pijp op het tabak. - Schroef de pijp weer dicht. - Blaas nu in de pijp. Onder in de pijp zit een rooster met afsluitklepjes. Zorg dat het rooster open staat. - Zet de imkerkap op. - Steek het mondstuk van de pijp door de opening in de kap. - De imker haalt de deksel van de kast, tilt de afdekplaat een centimeter op en blaast rook in de kast. Introductie (5 minuten) U komt verkleed als imker binnen. Toon de leerlingen de bijenkast. Doe alsof er echte bijen in zitten. Reageer op de reacties van de leerlingen om zo voorkennis te activeren. Kern (10 minuten) Vertel kort iets over de imker en zijn bijen. Zodat bepaalde termen niet helemaal nieuw zijn als de leerlingen aan het opdrachtencircuit beginnen. Vertel in ieder geval het volgende: Mensen die bijen houden noemen we imkers. Imkers houden bijen in kasten. In de kasten hangen raampjes met raten (laat deze zien). Hier slaan de bijen hun honing op. Om de honing uit de kast te halen, haalt de imker de raten er één voor één voorzichtig uit. Bijen kunnen steken. Daarom draagt de imker speciale kleding. Als de imker naar de bijen toe gaat trekt hij lichtgekleurde kleding aan en hij doet een zonnehoed op zijn hoofd. Daaroverheen draagt hij een kap. De imker rookt een pijp en blaast de rook de bijenkast in. (Laat maar zien). Als de rook in de kast komt, denken de bijen dat er brand is. Ze zuigen zich vol met honing om een voedselvoorraadje bij zich te hebben op hun vlucht. Bijen die zich volzuigen met honing zijn een beetje dronken en steken dan niet zo vlug. Voordat een imker honing weghaalt, moet hij zich aan de imkerregels houden: niet schreeuwen heel rustig bewegen niet bang zijn niet naar zeep of parfum ruiken geen felgekleurde kleren dragen Leskist Bezige bijen groep 5/6 Natuur- en MilieuEducatie 7

8 Nu benoemt u, met behulp van de informatie hieronder, de verschillen tussen de bij, de hommel en de wesp, om zo duidelijkheid te scheppen voordat de leerlingen aan de opdrachten over de bijen beginnen. Gebruik eventueel de foto s van de bij, wesp en hommel. Honingbij Wesp Hommel Hoort tot de bijenfamilie. Bruin/grijs, licht behaard, ca 15 mm lengte. Is een planteneter. Ze bezoekt steeds dezelfde soort bloem. De hele kolonie overwintert. Leeft in grote kolonies (wel bijen bij elkaar). Verzamelt nectar (om honing van te maken) en stuifmeel (om jonge werkbijen mee te voeren). Steekt zelden. Kan ook maar 1x in haar leven steken. Er zit een weerhaak aan de angel. Als de bij een slachtoffer steekt blijft de angel achter in het slachtoffer. De bij gaat dood, na verlies van haar angel. Hoort tot de wespenfamilie. Fel geel met zwarte ringen op het achterlijf, glad, niet behaard, wespentaille, grootte varieert van mm. Koningin is meestal het grootste. Is een vleeseter. Alleen de koningin overwintert. Leeft in kolonies tot individuen. Verzamelt niets. Kan agressief zijn en meerdere keren na elkaar steken. De wesp heeft een gladde angel en verliest deze niet na steken. Hommels worden vaak gezien als hele harige bijen. Gedrongen en donzig, sterk behaard, verschillende grootte. Is een planteneter. Bezoekt alle soorten bloemen door elkaar. Alleen de koningin overwintert. Leeft in zeer kleine kolonies, hommels. Verzamelt nectar en stuifmeel. Steekt zelden, alleen in geval van bedreiging. De angel is glad. Verwerking (5 minuten) Gebruik de foto s van hommel, bij en wesp ter illustratie om nog eens de verschillen te bekijken en te benoemen. 8 Leskist Bezige bijen groep 5/6 Natuur- en MilieuEducatie

9 Les 2 Het opdrachtencircuit Doel De leerlingen kunnen de ontwikkeling van ei tot volwassen bij beschrijven. De leerlingen kunnen minimaal zes verschillende onderdelen van de bij benoemen. De leerlingen kunnen minstens één uiterlijk verschil tussen de koningin, de dar en de werkbij noemen. De leerlingen kunnen in eigen woorden minimaal één taak beschrijven van de koningin, de dar en de werkbij. De leerlingen laten door middel van inkleuren zien, dat ze de drie verschillende soorten cellen op een honingraat herkennen. De leerlingen kunnen in eigen woorden aangeven hoe bijen met elkaar communiceren. De leerlingen kunnen aangeven dat honingbijen nectar en stuifmeel verzamelen en wat ze ermee doen. Voorbereiding - Kopieer de werkbladen (bijlagen) voor elke leerling. Niet de bladen eventueel tot een boekje. Als u er een boekje van maakt, kopieer dan ook de bijlage Voorkant Bijenboekje. - Kopieer bijlage Knipblad voor elke leerling. - Maak negen werkplekken in de klas om opdrachten uit te voeren. - Leg de materialen voor de verschillende opdrachten klaar op de werkplekken (zie bijlage Materialenlijst voor opdrachtencircuit ). - Bedenk hoe de leerlingen het opdrachtencircuit gaan doorlopen. - Zorg voor kleurpotloden, scharen en lijm. Introductie (5 minuten) De opdrachten worden in kleine groepjes in circuitvorm uitgevoerd. Verdeel de klas in groepjes. Bespreek met de leerlingen de organisatie rond het opdrachtencircuit. Bijvoorbeeld wanneer ze moeten wisselen van plek. U kunt ervoor kiezen om een seintje te geven of naar eigen inzicht te laten rouleren. U kunt structuur in het rouleren aanbrengen door telkens na bijv. 8 minuten van opdrachtplek te wisselen. Als een groepje eerder klaar is dan het moment van rouleren, kan de voorpagina van het bijenboekje ingekleurd worden. Kern (60 minuten) Met behulp van de opdrachtkaarten en de werkbladen gaan de leerlingen aan de slag. De opdrachten kunnen in willekeurige volgorde worden uitgevoerd. Verwerking (10 minuten) Bespreek met de leerlingen de werkbladen. Leskist Bezige bijen groep 5/6 Natuur- en MilieuEducatie 9

10 Les 3 Honing proeven Doel Leerlingen kunnen in eigen woorden vertellen waarom er verschillende soorten honing zijn. Voorbereiding Zet de crackers, de potjes honing en een smeermesje klaar. Introductie (5 minuten) Bespreek kort hoe bijen honing maken. Bijen maken honing door nectar uit bloemen te zuigen. Die nectar komt in hun honingmaag terecht. Dan komen daar speciale maagsappen bij en wordt er van de nectar honing gemaakt. De honing wordt opgeslagen in de cellen van de raten. Dit is voedsel voor de larven en reservevoedsel voor de bijen in de winter. De imker haalt de honing uit de bijenkast en zet er sterk suikerwater voor in de plaats, zodat de bijen het suikerwater kunnen eten in plaats van de honing. Wanneer de nectar van één bloemsoort wordt verzameld door bijen, krijgt de honing de naam van de bloem. Dit is meestal het geval. Bijvoorbeeld heidehoning of klaverhoning. Elke honing heeft zijn eigen kleur, smaak en dikte. Soms komt de nectar van verschillende bloemsoorten, dan wordt de honing bloemenhoning genoemd. Kern (10 minuten) Laat elke leerlingen een klein beetje honing proeven. Laat ze vertellen welke ze het lekkerste vinden. Evaluatie (5 minuten) Na het honing proeven, laat u enkele leerlingen hun elfje over de koningin voor lezen (zie Werkblad Roze). Onze ervaring is dat er veel vragen op komen bij de leerlingen. In de leskist zit een informatieboek over bijen. Hierin zult u veel antwoorden vinden. Wellicht kunt u met de klas naar een imker of kunt u een imker uitnodigen om in de klas te komen. Vraag de NME medewerker naar de mogelijkheden. Op Beeldbank.nl staan ook geschikte filmpjes. 10 Leskist Bezige bijen groep 5/6 Natuur- en MilieuEducatie

11 Leskist Bezige bijen groep 5/6 Natuur- en MilieuEducatie 11

12 Bijlagen 12 Leskist Bezige bijen groep 5/6 Natuur- en MilieuEducatie

13 Materialenlijst voor opdrachtencircuit Blauw: Van ei tot bij logische reeks (5 foto s) in doosje Bruin: De bouwbij bijenwaspastilles in blikken bijenkorf bijenraat 1 bijenraat 2 Geel: De luie dar spelletje memorie in doosje Groen: Bloembezoek geen losse materialen Oranje: Eén grote familie knipvel (kopie voor elke leerling) foto met 3 bijen lijm en scharen (zorgt de school zelf voor) Paars: De werkbij: een bezig bijtje geen losse materialen Rood: De vliegbij geen losse materialen Roze: De koningin geen losse materialen Zwart : Hoe ziet de bij eruit? puzzel in doosje demonstratieplak Bijenleven 4 loepjes

14 Voorkant Bijenboekje