/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Transcriptie

1 ZIKAVIRUS Zika virus, zikavirus (ZIKV) Basistekst / Vlaamse versie / zikavirus 1/12

2 Inhoudstafel Historie 3 Ziekte Verwekker Pathogenese Incubatieperiode Ziekteverschijnselen Verhoogde kans op ernstig beloop Natuurlijke immuniteit 5 Diagnostiek Typering voor bron en contactonderzoek Niet-microbiologische diagnostiek 6 Besmetting Reservoir Besmettingsweg Besmettelijke periode 6 Desinfectie 7 Verspreiding Verhoogde kans op infectie Verspreiding in de wereld Voorkomen in Vlaanderen/België 8 Behandeling 8 Primaire preventie Immunisatie Actieve immunisatie Passieve immunisatie Algemene preventieve maatregelen 8 Maatregelen naar aanleiding van een geval Bronopsporing Contactonderzoek Maatregelen ten aanzien van patiënt en contacten Profylaxe Wering van werk, school, kinderdagverblijf of consultatiebureau Maatregelen bij zoönosen 10 Overige activiteiten Meldingsplicht Inschakelen van andere instanties Andere protocollen en richtlijnen Landelijk beschikbaar voorlichtings- en informatiemateriaal voor patiënten Literatuur Websites zikavirus 2/12

3 Deze richtlijn bevindt zich nog in de conceptfase. Met toestemming is deze reeds overgenomen van het Nederlandse LCI en aangepast aan de Vlaamse situatie. Het is te verwachten dat er gaandeweg meer duidelijk wordt omtrent de risico s en complicaties. Historie Het zikavirus (ZIKV) kon voor het eerst in 1947 worden geïsoleerd tijdens een onderzoek naar de transmissie van gele koorts bij wilde resusmakaken in het Zika Forest in Oeganda, waarna publicatie hierover in 1952 volgde. 1,2 In 1954 volgde publicatie van eerste isolatie bij de mens en in 1962 kon de definitieve relatie tussen het virus en het klinisch beeld van infectie bij de mens worden bevestigd. 3-6 Ziekte 2.1 VERWEKKER Het ZIKV is een enkelstrengs RNA-virus, ingedeeld in het genus Flavivirus binnen de familie van Flaviviridae. Het ZIKV is een arthropod borne virus (arbovirus) dat gerelateerd is aan virussen die dengue, St. Louis-encefalitis, West Nijlkoorts en Japanse-encefalitis veroorzaken en ook tot de Flaviviridae behoren. 7 Co-infectie met andere flavivirussen als dengue -is beschreven. 8 Het ZIKV-RNA codeert voor drie structurele eiwitten: een capside (C), (pre-) membraan (M) en envelop (E), en zeven niet-structurele eiwitten (NS1, NS2a, NS2b, NS3, NS4a, NS4b en NS5). 9 Er zijn twee belangrijke lijnen van afstamming: een Afrikaanse en een Aziatische afstamming. Het virus wordt overgebracht door verscheidene Aedes spp. steekmuggen, waaronder Aedes aegypti, Aedes albopictus en Aedes africanus PATHOGENESE De pathogenese is nog niet bekend. Verondersteld wordt dat het overeenkomst vertoont met dengue- (DENV) en chikungunyavirus-(chikv) infecties waarbij de virusreplicatie vooral plaatsvindt in de mononucleaire fagocyten. 2.3 INCUBATIEPERIODE De incubatieperiode wordt geschat op 3 tot 12 dagen ZIEKTEVERSCHIJNSELEN Asymptomatische of subklinische infecties komen, net als bij andere flavivirusinfecties zoals dengue, vaak voor. Naar schatting ontwikkelt ongeveer één op de vier mensen geïnfecteerd met ZIKV, symptomen. De meeste mensen herstellen volledig zonder ernstige problemen. 12 ZIKV-infectie wordt beschreven als een milde, zelflimiterende, koortsende ziekte die 2-7 dagen duurt zonder ernstige complicaties. 13 Een symptomatische infectie presenteert zich met één of meer van de volgende verschijnselen: zikavirus 3/12

4 acute koorts niet-purulente conjunctivitis hoofdpijn gevoelloosheid spier- en gewrichtspijn vooral van handen en voeten huiduitslag (maculo-papulair; vaak beginnend in het gezicht en uitspreidend over de rest van het lichaam) en minder frequent met: pijn vooral achter de ogen, anorexie overgeven diarree en buikpijn De symptomen lijken erg op die van een dengue- en chikungunya-infectie en kunnen daardoor makkelijk verward worden (zie tabel 1). Tabel 1: Vergelijking symptomen tussen dengue-, chikungunya- en zikavirussen. 11 Symptomen Dengue Chikungunya Zika Koorts Myalgie/artralgie Oedeem extremiteiten Maculopapulaire uitslag Retro-orbitale pijn Conjunctivitis Lymfadenitis Hepatomegalie Leukopenie/trombopenie Hemorragie = niet; + = licht; ++ = matig; +++ = ernstig; ++++ = zeer ernstig. Complicaties: Mogelijk bestaat er een relatie tussen een infectie met het ZIKV en de volgende complicaties: cerebrale congenitale malformaties zoals microcefalie van de foetus tijdens de zwangerschap (vooral eerste trimester). Er is een epidemiologische en virologische associatie. Naar een causale relatie wordt onderzoek gedaan. Het syndroom van Guillain-Barré en neuropathie. 14,15 De case fatality rate is nog onbekend, maar is waarschijnlijk erg laag. 2.5 VERHOOGDE KANS OP ERNSTIG BELOOP In oktober 2015 merkten de Braziliaanse Gezondheidsautoriteiten een toename op van het aantal pasgeborenen met microcefalie (te kleine schedel) ten opzichte van de jaren voorafgaand aan de opkomst van het zikavirus in Brazilië. Inmiddels weten we dat het zikavirus tijdens de zwangerschap kan worden overgedragen van de moeder naar het ongeboren kind. Er zijn enkele goed gedocumenteerde gevallen bekend, waarbij microcefalie en andere foetale afwijkingen ontstonden nadat de moeder tijdens de zwangerschap een ziekte doormaakte waarvan de symptomen passen bij zikavirus 4/12

5 een zikakoorts. Ook werd zikavirus gedetecteerd in het vruchtwater en in de weefsels van pasgeborenen met aangeboren afwijkingen die uit deze zwangerschappen geboren zijn. E: NATUURLIJKE IMMUNITEIT Het is waarschijnlijk dat infectie leidt tot levenslange immuniteit. Er zijn tot nu toe geen re-infecties beschreven. (Bron: WHO) Er zijn geen data gekend over interactie van ZIKV met aanwezige flavivirusantilichamen (antibody dependent enhancement (ADE)). Diagnostiek Diagnostische testen kunnen worden uitgevoerd door het Nationaal Referentiecentrum (NRC) Arbovirussen, in het Instituut voor Tropische Geneeskunde. Richtlijnen en een aanvraagformulier zijn beschikbaar op de website van het NRC. Instituut voor Tropische Geneeskunde Centraal Laboratorium voor Klinische Biologie Dr. Van Esbroeck Marjan Kronenburgstraat 43/3, B-2000 Antwerpen, België T (Bron schema: WIV) zikavirus 5/12

6 3.1 TYPERING VOOR BRON EN CONTACTONDERZOEK n.v.t. 3.2 NIET-MICROBIOLOGISCHE DIAGNOSTIEK n.v.t. Besmetting 4.1 RESERVOIR In interepidemische perioden wordt circulatie waarschijnlijk onderhouden in een cyclus tussen muggen en apen. Tijdens een epidemie vormen mensen zelf het belangrijkste reservoir BESMETTINGSWEG Het ZIKV wordt overgebracht op de mens door steekmuggen van het Aedes- geslacht, die overdag steken, vooral rond zonsopgang en ondergang. Vector Buiten Afrika is de belangrijkste vector van het ZIKV de Aedes aegypti; maar ook andere Aedes spp. (bijv. Aedes africanus) kunnen in meer en mindere mate als vector fungeren. Hoewel Aedes albopictus het virus in principe wel kan overdragen is van de praktische rol van deze muggensoort in de transmissie nog weinig bekend. Overige transmissieroutes moeten nog verder onderzocht worden maar er zijn aanwijzingen voor de volgende zeldzame vormen van transmissie: Perinatale transmissie, meest waarschijnlijk transplacentair of gedurende de geboorte bij een viremische moeder. 6,18,19 Transmissie door bloedtransfusie is theoretisch mogelijk aangezien ZIKV RNA-geïdentificeerd is in asymptomatische bloeddonoren tijdens een uitbraak. 20 Transmissie via seksueel contact Transmissie via speeksel. 24 Transmissie via donororganen en/of weefsel is nog niet beschreven. 4.3 BESMETTELIJKE PERIODE Van flavivirussen is bekend dat patiënten tijdens hun viremische periode (meestal de eerste 5-6 dagen vanaf de aanvang van klachten) besmettelijk zijn voor vectoren. Onduidelijk is in welke mate mensen met een asymptomatische infectie tijdens hun viremische periode besmettelijk zijn. Na het bloedmaal vindt virusreplicatie plaats in de mug. Na ongeveer 8 tot 14 dagen wordt de mug infectieus en blijft dat tot haar dood (de levensduur van de mug is enkele weken). 25 Daarnaast zijn er indicaties dat er ook overdracht van het ZIKV van een besmette mug op haar eieren kan zikavirus 6/12

7 plaatsvinden. Deze muggeneitjes kunnen langdurig droge periodes weerstaan en vervolgens uitgroeien tot volwassen muggen die mensen kunnen infecteren. 26 Desinfectie Te reinigen standaardmethode Oppervlakken: 2.1 Instrumenten: 2.2 Textiel: 3.1 Intacte huid: Niet-intacte huid: Handen: Naar standaardmethoden reiniging, desinfectie en sterilisatie in de openbare gezondheidszorg Verspreiding 6.1 VERHOOGDE KANS OP INFECTIE Inwoners van en reizigers naar gebieden waar met ZIKV- geïnfecteerde Aedes- steekmuggen voorkomen. 6.2 VERSPREIDING IN DE WERELD Meldingen en uitbraken van ZIKV-infecties hebben plaatsgevonden in tropisch Afrika, Zuidoost-Azië, op een aantal eilanden van de Pacific (waaronder Frans-Polynesië; 2013), en in mei 2015 in Brazilië en andere landen van de Zuid-Amerikaanse regio (waaronder Colombia, Suriname en Venezuela) en Midden-Amerika. 12,13,15,19,27,28 De primaire vector buiten Afrika is de gelekoortsmug Aedes aegypti die wereldwijd in tropische gebieden voorkomt. Het ECDC heeft de gebieden in Europa waar deze vector voorkomt in kaart gebracht en ze wordt alleen aangetroffen in een gebied ten noordoosten van de Zwarte Zee. De rol van de Aziatische tijgermug Aedes albopictus in de transmissie van dit virus is momenteel onbekend. De tijgermug is een competente vector wijd verspreid in Centraal- en Zuid-Amerika en Caraibisch gebied. Gezien de belangrijke rol die deze invasieve muggensoort speelt voor de verspreiding van andere muggensoorten, is het onwaarschijnlijk dat ze geen rol van betekenis speelt in de huidige epidemie (40). Deze mug komt in de zomerperiode op vrij uitgebreide schaal voor in Zuid-Europa. Hierdoor is het nog niet mogelijk om uitspraken te doen over het risico op lokale transmissie van deze ziekte in Europa. De toename in incidentie en prevalentie heeft mogelijk te maken met de toename van urbanisatie, internationaal reisverkeer van mensen en goederen en afname van de effectiviteit van muggenbestrijding. Er zijn nog geen autochtone cases gerapporteerd in de EU (1) zikavirus 7/12

8 6.3 VOORKOMEN IN VLAANDEREN/BELGIË Er is tot begin februari 2016 één bevestigd, geïmporteerd geval van zikavirus gediagnosticeerd. Behandeling Symptomatisch. Primaire preventie 8.1 IMMUNISATIE Actieve immunisatie n.v.t Passieve immunisatie n.v.t. 8.2 ALGEMENE PREVENTIEVE MAATREGELEN De algemene preventieve maatregelen zijn gebaseerd op bestrijding van de vector en het vermijden van muggenbeten. In endemische gebieden hebben veel landen een nationaal plan voor bestrijding van de vector welke meestal gebaseerd is op de bestrijdingsstrategie die door de WHO is ontwikkeld. 29 Deze geïntegreerde multidisciplinaire aanpak vraagt een strakke organisatie met veel aandacht voor betrokkenheid van de lokale bevolking. Voor viremische patiënten wordt het gebruik van een muskietennet aanbevolen ter preventie van muggenbeten. Reizigers naar endemische of epidemische gebieden, moeten worden gewezen op het belang van maatregelen ter preventie van muggenbeten, vooral overdag maar ook s nachts. Zwangere vrouwen en vrouwen met een zwangerschapswens, worden afgeraden om te reizen naar een epidemisch gebied. Voor endemische gebieden wordt ook voor hen het gebruik van muggenwerende middelen aangeraden. Het gaat hierbij om muggenwerende maatregelen in endemische en epidemische gebieden van zonsopgang tot de schemering, vooral in de vroege ochtend en namiddag 30 zoals: Dragen van bedekkende kleding Slapen onder een muskietennet De onbedekte huid insmeren met een muggenwerend middel dat DEET (diethyltoluamide) bevat. Adviezen bij het gebruik van DEET: zikavirus 8/12

9 Voorzichtigheidshalve wordt geadviseerd om concentraties boven de 30% te mijden bij kinderen jonger dan 2 jaar en bij zwangeren. Uit onderzoek blijkt dat DEET tot 30% tijdens het 2e en 3e trimester van de zwangerschap veilig gebruikt kan worden. 31 Breng het middel aan op de onbedekte, intacte huid; niet overbodig insmeren. Afhankelijk van persoonlijke variaties, bijvoorbeeld sterk zweten, heeft DEET een werkingsduur van maximaal 4 uur. Voorkom contact met lippen, ogen, open of geïrriteerde huid, bijvoorbeeld ernstige door de zon verbrande huid. Indien toch contact heeft plaatsgevonden dan afspoelen met water. Bij kinderen niet de handen insmeren zodat DEET niet op de mond of in de ogen wordt gewreven. Bij een geïrriteerde huid die mogelijk het gevolg is van het gebruik van DEET geldt het advies de behandelde huid af te wassen met water en een arts te raadplegen; neem het gebruikte product mee. Indien men zonnebrandcrème en DEET tegelijkertijd gebruikt dient men eerst de zonnebrandcrème aan te brengen en pas minimaal 45 minuten later - bij voorkeur pas enige uren later - de DEET aan te brengen. Bij een kortere tussenpoos kan de zonbeschermende werking van de zonnebrandcrème verminderen. [Arbo] Goede voorlichting aan expat/werknemer werkzaam in endemische gebieden/landen t.a.v. preventieve maatregelen. Maatregelen naar aanleiding van een geval 9.1 BRONOPSPORING Niet nodig, tenzij er in de anamnese geen aanwijzingen zijn voor verblijf in een endemisch gebied tijdens de incubatieperiode. 9.2 CONTACTONDERZOEK Niet nodig. 9.3 MAATREGELEN TEN AANZIEN VAN PATIËNT EN CONTACTEN Vrouwen worden aangeraden om één maand te wachten met zwanger worden na terugkeer uit een regio waar een zika epidemie gaande is ongeacht of men al dan niet ziek geweest is. Indien men ziek terugkomt kan men tijdens de viremische fase die slechts enkele dagen duurt een PCR doen op serum en waarschijnlijk nog iets langer op urine. Dit kan dus enkel wanneer men klachten heeft. Indien de klachten voorbij zijn of er zijn geen klachten, kan diagnostiek enkel nog gebeuren met serologie. Serologie zal vanaf half februari 2016 beschikbaar zijn op het ITG en wordt voorbehouden voor zwangere vrouwen die in een gebied zijn geweest waar de zika epidemie woedt. (bron: Ula Maniewski ITG) zikavirus 9/12

10 9.4 PROFYLAXE Geen. 9.5 WERING VAN WERK, SCHOOL, KINDERDAGVERBLIJF OF CONSULTATIEBUREAU Wering is niet nodig. 9.6 MAATREGELEN BIJ ZOÖNOSEN n.v.t. Overige activiteiten 10.1 MELDINGSPLICHT Er is geen formele meldingsplicht. Voor een infectie met het zikavirus waarbij er géén aanwijzingen zijn dat de patiënt een reis naar een epidemiezone heeft ondernomen, wordt gevraagd het team Infectieziektebestrijding te informeren. Het verzamelen van gegevens rond dergelijke gevallen kan wetenschappelijk waardevol zijn: aanwezigheid van vectoren, seksuele transmissie 10.2 INSCHAKELEN VAN ANDERE INSTANTIES geen 10.3 ANDERE PROTOCOLLEN EN RICHTLIJNEN WIP-richtlijn Reiniging en desinfectie van ruimten, meubilair en voorwerpen LANDELIJK BESCHIKBAAR VOORLICHTINGS- EN INFORMATIEMATERIAAL VOOR PATIËNTEN 10.5 LITERATUUR Referenties LCI 1. Dick GW. Zika virus. II. Pathogenicity and physical properties. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene 1952;46: Dick GW, Kitchen SF, Haddow AJ. Zika virus. I. Isolations and serological specificity. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene 1952;46: Macnamara FN. Zika virus: a report on three cases of human infection during an epidemic of jaundice in Nigeria. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene 1954;48: zikavirus 10/12

11 4. Bearcroft WG. Zika virus infection experimentally induced in a human volunteer. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene 1956;50: Haddow AJ, Williams MC, Woodall JP, Simpson DI, Goma LK. Twelve isolations of zika virus from ades (stegomyia) africanus (theobald) taken in and above an uganda forest. Bulletin of the World Health Organization 1964;31: Simpson DI. Zika virus infection in man. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene 1964;58: Brett D. Lindenbach BD, Murray CL, Thiel HJ, Rice CM: Flaviviridae. In Fields virology 6th ed Edited by: Fields BN, Knipe DM, Howley PM. Philadelphia: Lippincott-Raven; Vol. 1, Sect. 2, Ch.26 Specific virus families. 8. Dupont-Rouzeyrol M, O'Connor O, Calvez E, et al. Co-infection with Zika and dengue viruses in 2 patients, New Caledonia, Emerging infectious diseases 2015;21: Baronti C, Piorkowski G, Charrel RN, Boubis L, Leparc-Goffart I, de Lamballerie X. Complete coding sequence of zika virus from a French polynesia outbreak in Genome announcements 2014; Diagne CT, Diallo D, Faye O, et al. Potential of selected Senegalese Aedes spp. mosquitoes (Diptera: Culicidae) to transmit Zika virus. BMC infectious diseases 2015;15: Ioos S, Mallet HP, Leparc Goffart I, Gauthier V, Cardoso T, Herida M. Current Zika virus epidemiology and recent epidemics. Medecine et maladies infectieuses 2014;44: ECDC. Rapid risk assessment: Zika virus infection outbreak, Brazil and the Pacific region. 25 mei (Bezocht '15: E: Zika%20virus-south-america-Brazil-2015.pdf). 13. ECDC. Rapid risk assessment: Zika virus infection outbreak, French Polyneasia. 14 febr (Bezocht '15: E: Tappe D, Nachtigall S, Kapaun A, Schnitzler P, Gunther S, Schmidt-Chanasit J. Acute Zika virus infection after travel to Malaysian Borneo, September Emerging infectious diseases 2015;21: ECDC. Zika virus epidemic in the Americas and potential associations with microcephaly and Guillain-Barré syndrome. RRA PAHO / WHO. Zika virus (ZIKV) Surveillance in the Americas: Interim guidance for laboratory detection and diagnosis. 29 june 2015 (Bezocht '15 E: =&gid=30176&lang=en). 17. ECDC. Zika virus infection (factsheet for health professionals) [Internet]. Stockholm: ECDC; May (Bezocht '15: E: Besnard M, Lastere S, Teissier A, Cao-Lormeau V, Musso D. Evidence of perinatal transmission of Zika virus, French Polynesia, December 2013 and February Euro surveillance : bulletin Europeen sur les maladies transmissibles = European communicable disease bulletin 2014; Duffy MR, Chen TH, Hancock WT, et al. Zika virus outbreak on Yap Island, Federated States of Micronesia. The New England journal of medicine 2009;360: Musso D, Nhan T, Robin E, et al. Potential for Zika virus transmission through blood transfusion demonstrated during an outbreak in French Polynesia, November 2013 to February Euro surveillance : bulletin Europeen sur les maladies transmissibles = European communicable disease bulletin 2014; zikavirus 11/12

12 21. Foy BD, Kobylinski KC, Chilson Foy JL, et al. Probable non-vector-borne transmission of Zika virus, Colorado, USA. Emerging infectious diseases 2011;17: Musso D, Roche C, Robin E, Nhan T, Teissier A, Cao-Lormeau VM. Potential sexual transmission of Zika virus. Emerging infectious diseases 2015;21: Patino-Barbosa AM, Medina I, Gil-Restrepo AF, Rodriguez-Morales AJ. Zika: another sexually transmitted infection? Sexually transmitted infections 2015;91: Musso D, Roche C, Nhan TX, Robin E, Teissier A, Cao-Lormeau VM. Detection of Zika virus in saliva. Journal of clinical virology : the official publication of the Pan American Society for Clinical Virology 2015;68: Wong PS, Li MZ, Chong CS, Ng LC, Tan CH. Aedes (Stegomyia) albopictus (Skuse): a potential vector of Zika virus in Singapore. PLoS neglected tropical diseases 2013;7:e Diallo D, Sall AA, Diagne CT, et al. Zika virus emergence in mosquitoes in southeastern Senegal, PloS one 2014;9:e WHO. Disease Outbreak News: Zika virus infection Suriname [Internet]. Geneva: World Health Organization (WHO); 2015 [updated 2015 Nov 13]. Available from: E: ECDC. Rapid risk assessment: Microcephaly in Brazil potentially linked to the Zika virus epidemic. 24 november ( Bezocht '15: E: van den Berg H, Mutero C, Ichimori K. Guidance on policy-making for integrated vector management. Geneva, World Health Organization, van Aart CJ, Braks MA, Hautvast JL, de Mast Q, Tostmann A. [Dengue and chikungunya acquired during travel in the tropics]. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde 2015;159:A McGready R, Hamilton KA, Simpson JA, et al. Safety of the insect repellent N,N-diethyl-Mtoluamide (DEET) in pregnancy. The American journal of tropical medicine and hygiene 2001;65: Brandwagt DA, Stroo CJ, Braks MA, Fanoy EB. [Fighting mosquitoes in the Netherlands: risks and control of exotic mosquitoes]. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde 2015;159:A8025. Referenties Vlaamse versie: 40. Grard G, Caron M, Mombo IM, Nkoghe D, Mboui Ondo S, Jiolle D, et al. (2014) Zika Virus in Gabon (Central Africa) 2007: A New Threat from Aedes albopictus? PLoS Negl Trop Dis 8(2): e2681. doi: /journal.pntd En in Singapore: Wong in PloS August 1, 2013 DOI: /journal.pntd WEBSITES E: E: E: E: [Arbo] Dit symbool markeert de alinea s met arbeidsrelevante informatie over infectieziekten zikavirus 12/12