Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT December 2006 jaargang 4

Transcriptie

1 8 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT December 2006 jaargang 4 Speciale focus op Mobiel GIS en GPS, LBS en transport Jacolien Eijer programma-manager bij IDsW Animatiefilm Cars met authentiek race-circuit en fantasiegebergten Mobiel Watis: voor en door landmeters

2 ipf500 ipf600 ipf700 Voor het visualiseren van uw baanbrekende ontwerpen heeft u de ruimte nodig. Daarom is de nieuwste serie grootformaat printers van Canon speciaal ontworpen om uw creatie de ruimte te geven die het verdient. De zwarte pigmentinkt verzekert haarscherpe lijnnauwkeurigheid. En als beste in zijn categorie wat betreft snelheid - 90 seconden voor A0 en 45 seconden voor A1 zult u aangenaam verrast zijn welk verschil Canon kan maken. Meer weten over de nieuwe range Canon grootformaat printers? Bel direct of vraag een gratis proefprint aan op Ruim baan voor uw creativiteit Superieure printkwaliteit met Canon inkt en media.

3 COLOFON GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België. Directie/uitgevers: Ruud. Groothuis Koos van der Lei rgroothuis@gismagazine.nl kvanderlei@gismagazine.nl Redactie: redactie@gismagazine.nl Tel.: (0527) Fax: (0527) Hoofdredacteur: Hans Vos hvos@gismagazine.nl Eindredacteur: Remco Takken rtakken@gismagazine.nl Redacteur: Job van Haaften jvanhaaften@gismagazine.nl Lambert-Jan Koops lkoops@gismagazine.nl Aan deze uitgave werkten mee: Jaap Groot Egbert van Hattem Guido van den Heuvel Lambert-Jan Koops Tom Modderkolk Sjaak van Popering Dennis Roijen Margriet Verhoogt Robin Wevers Advertentie-exploitatie: wwesterhof@gismagazine.nl Tel.: (0527) Fax: (0527) Wilfred Westerhof Abonnementenservice: services@gismagazine.nl Tel.: (0527) Fax: (0527) Yvonne Jonker Lammy Pels Janneke Regterschot Vormgeving: Sander van der Kolk CMedia Productions, Emmeloord Druk: Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Uitgever: CMedia Productions B.V. Noordzijde 2b, 8302 GL Emmeloord Postbus 231, 8300 AA Emmeloord Tel: (0527) Bestemming bereikt Voor het inplannen van een route kun je verschillende wegen kiezen. Je kunt aangeven dat je van A naar B wilt, via de kortste of de snelste route. Ook kun je aangeven of je per auto, bus, vrachtwagen of motor reist. Als je meer invloed op de route wilt uitoefenen, kun je via waypoints of Points of Interest (POI) aangeven dat je de route toch in ieder geval langs een bepaalde locatie wil laten gaan. Het systeem loodst je door het landschap, zegt met een vriendelijke vrouwenstem (ik koos voor de charmante Belgische Ulla van MIO) dat je te hard rijdt, of dat je na ondert meter rechtsaf moet. De trouwe reisgezellin Ulla meldt aan het eind van de rit bestemming bereikt en zeker tachtig procent van mijn reisplannen verlopen geheel volgens plan. In het dagelijkse leven worden echter niet alleen routes gepland over de fysieke wegen. Voor het inplannen van je levensweg zijn (voor zover ik weet) geen routenavigators. Er wordt van je verwacht dat je zelf bepaalt welke richting je kiest, aan wie of aan wat je voorrang verleent en met welke snelheid je reist. Wanneer je toch de weg volledig kwijt raakt staat er in het hulpverleningscircuit een professionele Ulla voor je klaar. Mijn persoonlijke Ulla, ik noem haar in het dagelijks leven gewoon Riky, stippelt nooit een route voor me uit. Ze geeft alleen aan waar we zijn en waar we naar toe zouden moeten. Hoe ik daar kom, mag ik gelukkig grotendeels zelf bepalen. Ook het tijdpad is wettelijk redelijk geregeld. Zo ga ik er van uit dat ik nog pakweg negen jaar zal deelnemen aan het arbeidsproces. Voor de komende tijd heb ik een aantal waypoints uitgezet, zoals het verder werken aan een verhaal (dat hopelijk ooit een boek zal worden) en een wat ruimere tijdsbesteding aan familie en hobby s in het algemeen. Daar is de laatste jaren wat minder van terechtgekomen. Zo nam ik ongeveer vier jaar geleden de uitdaging aan om GIS-Magazine uit de grond te stampen. Hier is menig uurtje in gaan zitten en op zulke momenten kun je uiteraard geen andere dingen doen. Het werk voor GIS-Magazine heb ik echter met het grootste plezier gedaan. Zonder in dit laatste voorwoord borstgetrommel te gaan vertonen, mag ik concluderen dat GIS-Magazine een stevige plaats in de geo-sector heeft verworven. Uiteraard deed ik dat niet alleen, maar heeft het totale team van redactie tot en met uitgever zich hier voor ingespannen. Niet in de laatste plaats ben ik ook de lezers en adverteerders dank verschuldigd voor het behaalde succes. In de levensroute van Hans en Ulla is voor de komende jaren de snelheid wat naar beneden bijgesteld. De route zal over iets meer idyllische wegen gaan, er zijn wat meer stops ingelast. U begrijpt het, dit is mijn laatste voorwoord voor GIS-Magazine. Voorlopig is het voor wat GIS-Magazine betreft: bestemming bereikt. Remco Takken, nu eindredacteur, gaat mijn functie overnemen en zal GIS-Magazine verder uitbouwen. Daar heb ik alle vertrouwen in. Uiteraard zal ik op de achtergrond nog wel eens een tip voor een leuk artikel of interview doorgeven en misschien zelf eens een artikel of column schrijven. Daarvoor is nog altijd wel wat tijdruimte volgens Ulla. Ongetwijfeld zullen wij elkaar weer ergens op een of andere Point Of Interest ontmoeten. Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice. GIS-Magazine op Internet: ISSN Hans Vos, Hoofdredacteur GIS-Magazine Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen en vermenigvuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Copyright 2006 CMedia Productions B.V. December

4 GIS-Magazine Focus Mobiel GIS en GPS, LBS en Transport In deze laatste GIS-Magazine van 2006 ligt de focus op Mobiel GIS, GPS, LBS en Transport. Zoals u van ons gewend bent belichten we een breed spectrum. Van de aanleg van de A59 in Civil 3D tot een toeristische wandeltocht door Amsterdam. Ook de fietser wordt niet vergeten. En hoe staat het met LBS: is het hype of hoop? Focus Mobiel, LBS en Transport, pagina 6 t/m 27. Even de vergunningen in mijn straat controleren Het internationale verdrag van Århus bepaalt dat overheden hun milieuinformatie moeten ontsluiten. Dit komt nu goed op gang. Het ISGO, een samenwerking van vier Zuid-Hollandse gemeenten, nam deel aan een pilotproject en won de Århus-trofee met een overzichtelijke en zeer betaalbare website. Tijd om de ontsluitingsproces rond het Århusverdrag op een rijtje te zetten. Interview, pagina 30. Moderne landbouw in een groene omgeving Middels GPS en GIS is nauwkeurig vast te stellen welke delen van een landbouwperceel efficiënt gebruikt kunnen worden. De Stichting Hoeksche Waard op de Kaard (H-Wodka) stelt zich daarbij de vraag of niet ook de natuur baat kan hebben bij nieuwe technologie. Evenement, pagina 52. Voorplaat: Een aantal decorstukken uit de animatiefilm Cars is gebaseerd op echt bestaande locaties langs de fameuze Route 66. De geërodeerde gebergten rondom het fictieve stadje Radiator Springs zijn echter minder authentiek. De rotsen zijn gebaseerd op motorkappen en staartvinnen van Amerikaanse auto s uit de jaren vijftig. Zie ook het artikel op pagina December

5 GIS-Magazine Verder Pagina Focus Mobiel, LBS & Transport: Met een geavanceerde PDA-telefoon de jungle van Amsterdam in 6 Falk LTC luistert naar wegbeheerders en gebruikers 8 Limburg en Geodan ontwikkelen generiek mobiel GIS 10 Location Based Service, wat kunt u er mee? 12 Onze digitale gids loodst ons het moeras uit 16 Met GIS het fietsklimaat beoordelen in gemeenten 18 CityGIS bij positiebepaling en routenavigatie Brandweer Hengelo 20 Decorstukken uit animatiefilm Cars gebaseerd op bestaande locaties 22 Autodesk Civil 3D bij de nieuwe verbinding met A59 in Noord-Brabant 24 Data-inwinning: Satellietnavigatie in de praktijk, Deel 8 32 Topcon s GPT-9000A system autotracking total station 38 Evenementen: Autodesk kijkt naar opkomende economieën en duurzaam ontwerp 42 Aankondiging Mobility Event Mobiel Watis voor landmeters door landmeters 46 Bentley Gebruikersdag in België... en Nederland! 50 Hoeksche Waard op de Kaart zoekt landbouwtoekomst in GPS en GIS 52 Smallworld Seminar 2006: corporate speak en gebruikers 56 Trimble Dimensions brengt verhalende lijn aan in nieuws en nieuwtjes 58 Interviews en artikelen: Jacolien Eijer nieuwe programma-manager bij IDsW 28 ISGO, even de vergunningen in mijn straat controleren 30 Zoek, webservice, zoek! 40 Luchtfoto: zelfs de menukaart op de tafeltjes is zichtbaar 48 Zoals Altijd: Adverteerdersindex 66, Agenda 54, Data-inwinning 37, Kort nieuws 62, Lezersservice 66, Trainingswijzer 15 December

6 Focus Mobiel, LBS & Transport Toeristische LBS Timespots in opmars Met een geavanceerde PDA-telefoon Door: Guido van den Heuvel Het Amsterdamse bedrijf TimeSpots biedt al twee jaar Location Based Services (LBS) aan in Amsterdam. Een in de hand te houden apparaatje Timespots met plaatsbepalingstechnologie toont toeristen en zakelijke bezoekers waar ze zijn en wat er in hun omgeving te beleven valt. Een nieuwe versie van Timespots lijkt op weg om Europa te veroveren. Ook Nederlandse toeristen ontdekken nu het gebruiksgemak van Timespots. Met een geavanceerde PDA-telefoon, smartphones en Location Based Services (LBS) van Timespots krijgen toeristische en zakelijke bezoekers toegang tot locatiebepaalde diensten in Amsterdam. Een achterliggend serverplatform berekent waar de gebruikers zich bevinden. Per plek worden kaartjes, relevante informatie en mediabestanden van de omgeving aangeboden. Toeristen wandelen zo zorgeloos door Amsterdam. Wie op het Museumplein staat, ziet op zijn scherm direct de hotels, winkels en musea in de buurt. Ook informatie over openbaar vervoer zit onder de knop. Verdwalen in de Jordaan is er niet meer bij, tenzij je het apparaat uitzet... Ook Nederlandse toeristen ontdekken nu het gebruiksgemak. Zo is bij Timespots betrokken vergelijkbare projecten in Limburg en Den Haag. Ook internationaal wil Timespots haar vleugels uitslaan. Eén met de omgeving Timespots bracht enkele maanden geleden een nieuwe versie uit, een digitale pc op zakformaat. Timespots is een bundeling van voorlichtende diensten op een PDA-telefoon, in combinatie met de allerlaatste mobiele technologie. Het apparaat bevat behalve een database een telefoon, fotocamera, internet en mogelijkheden. De PDA-telefoon biedt een navigator, gekoppeld aan actuele informatie van Amsterdam. Door interessegebieden in te voeren, wijst de PDA de plekken aan waar iets ontdekt kan worden, compleet met route en telefoonnummers. Gebruikers kunnen met elkaar communiceren, internetten en en. Toeristische LBS-ontwikkelingen Serverbased mobiele Internettoepassingen zitten in de lift door ontwikkelingen binnen Web 2.0 en Ajax. Op web 2.0 gebied komen veel LBS-initiatieven naar boven (naast Google Maps) als Plazes en Voor het belang voor mobiel van Web 2.0 en Ajax: is veel informatie te vinden op futuretext.com/archives/mobile_web _20/. Belangrijkste trekker binnen deze ontwikkeling is Google (web 2.0, Maps, Earth, Gmail, mapping e.d.). In de US koppelen veel gebruikers kaartjes ook aan hun Google Local initiatief. Ook Yahoo kent inmiddels net zoals Google een wereldwijde mapping ontwikkelcommunity. De leveranciers als Navteq en Teleatlas lijken marktaandeel te verliezen. Plaatsbepaling met Cell ID is ongeschikt wegens de onnauwkeurigheid (soms 200 m tot 2 km). Vodafone is vorig jaar gestopt om Cell ID commercieel in de markt te zetten. KPN doet met I-Locate een nieuwe poging tot herwaardering van Cell ID /contentid= Er komen nu mobiele toestellen met geïntegreerde GPS op de markt. Probleem bij GPS en plaatsbepaling via Cell-ID blijft dat het niet binnen te gebruiken is. Timespots werkt aan een RFID-project voor plaatsbepaling binnen gebouwen. Ook wordt bekeken of Timespots met behulp D-GPS plaatsbepaling beter kan krijgen: Differential_GPS foto s en video s van de stad kunnen direct naar het thuisfront worden verzonden. Binnenkort kunnen ook gebruikers met een eigen smartphone gebruik maken van de dienst. Hiervoor wordt een speciaal mobiel platform opgezet waardoor iedereen met een mobiel Internet abonnement Timespots diensten kan afnemen. 6 December

7 Focus Mobiel, LBS & Transport de jungle van Amsterdam in mobieltjes te sturen en betaalbaarder. Mobiele telefoons worden gebundeld met persoonlijke navigatiesystemen. TomTom en nu ook Garmin, Route 66, Sony en Philips zorgen dat de markt steeds verder opengaat voor mobiele mapping- en navigatieoplossingen. LBS-systemen waren het unieke terrein van partijen als Mapinfo, Geodan, Ericsson. Nu al is het mogelijk (gratis) geocoding systemen te koppelen aan je website. LBS-systemen zullen steeds meer als open source op de markt komen. De PDA zonder internetconnectie zal snel markt verliezen aan de geavanceerde concurrenten. HP 6515 met GPRS/EDGE-verbinding via Telfort). Binnenkort wordt de Fujitsu Siemens Pocket Loox T830 met UMTS ingezet. Ook komt er een mobiel portaal voor alle toestellen met mobiel Internet-toegang. Doorbraak Onder de motorkap van Timespots draait een robuust platform dat per plek alle digitale media aanlevert. Het Timespots X-Media Platform is de centrale web- en database applicatie die de content en services herbergt en via mobiel internet (GPRS/UMTS) aanbiedt. De content is afkomstig van gemeente, VVV en uitgevers. Timespots ontwikkelde het product en platform met grote technologiepartners; HP, Telfort, Byton, Excelbian, Log-on, Anglia Telecom en NDI. De dienst duikt steeds vaker op in het straatbeeld. Het systeem is binnenkort actief in Den Haag en Maastricht. Een ultieme uitdaging voor Timespots is de ontwikkeling voor de gemeente Den Haag van mobiele info en navigatie voor visueel gehandicapten. In het buitenland zet Timespots (met partners) voet aan de grond in Parijs, Barcelona en Rome. Toeristische LBS diensten Binnen de EU zijn al heel wat lokale LBS-projecten opgezet waarbij PDA s met GPS aangeboden worden voor tours of wandelingen. Die zijn niet automatisch succesvol. Nicolaas Pereboom: De technologie van LBS en mobiele toestellen is nog niet volwassen. De ontwikkelkosten zijn hoog en de distributie via hotels en VVV s is lastig. De meeste mobiele telefoons verouderen binnen één jaar waardoor er hoge kosten zijn. Partijen die mobiel Internet met data-abonnementen inzetten hebben veel meer kans, gebruikers ontvangen de diensten dan op hun eigen toestel. In 2007 komen veel toestellen op de markt met geïntegreerde GPS. Het alternatief voor gebruikers met een Bluetooth-optie is het kopen van een aparte GPS-ontvanger. Mobiele trends Timespots lift aardig mee met het succes van slimme PDA s met mobiel internet. Die bieden veel functionaliteit: camera, GPS, grotere schermen, meer kleuren, meer geheugen. Samen met mobiele breedband (UMTS/HSDPA) komen grotere bestanden ter beschikking in het veld. Nicolaas Pereboom: De krachtige technologie is een geweldige impuls voor de navigatie-, mapping- en routingwereld. Het wordt steeds makkelijker om data naar Mappingrevolutie Nicolaas Pereboom: Google, Yahoo en sites als Flickr zorgen voor een mappingrevolutie. Iedereen met een beetje verstand van websitebouw kan simpel met de API s van Google Maps en Earth kaartjes, routing en geocoding toevoegen aan de website Verder werkt Google zelf hard aan mobiele kaartjesoplossingen, omdat dit nieuwe advertisingmogelijkheden oplevert. Veel mapping- en navigatieoplossingen zijn al via mobiel Internet beschikbaar. De techniek verschuift van clientbased naar serverbased. Consumenten downloaden eenmalig via een SMS en WAP Push een stukje software naar hun telefoon. Daarna blijven ze via mobiel Internet in contact met servers die realtime voor de updates zorgen. Deze oplossingen zijn vele malen goedkoper dan de TomToms en Garmins. Bijkomend voordeel is dat ze altijd up-to-date zijn. Guido van den Heuvel (vdheuvel-vweerden@wxs.nl) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op December

8 Focus Mobiel, LBS & Transport Met LTC gewaarschuwd voor omleidingen en wegwerkzaamheden Falk luistert naar wegbeheerders Door: Egbert van Hattem Falkplan-Andes introduceerde in 2005 een up-to-date informatielaag voor GPS-planners, dit was in een pilot project met de Gemeente Zwolle. Sindsdien gaat de ontwikkeling van de ifalk Local Traffic Control (LTC) door. De functionaliteit is intussen behoorlijk uitgebreid, en men luistert goed naar de feedback van steeds meer wegbeheerders, overheden, openbare vervoerders, hulpdiensten, verkeercentrales en individuele gebruikers. In Noord-Brabant zijn vier regio s die deelnemen aan een proef om via LTC de wegwerkzaamheden op elkaar af te stemmen. Ontwikkelaar Falkplan-Andes ziet LTC-systemen als een investeringsproduct, een doorgaand ontwikkeltraject. Op dit moment werken 190 wegbeheerder met LTC-producten, zegt projectleider Marc van Brakel. De techniek heeft zich bewezen. In november gaat de eerste stadsregio online. LTC is een verkeersinformatiesysteem dat weggebruikers en andere betrokkenen (zie kader) op de hoogte houdt van omleidingen, wegopbrekingen en werkzaamheden. Routeplanners rekenen alternatieve voorkeursroutes uit waar individuele weggebruikers maar vooral ook aannemers, overheden en hulpdiensten hun voordeel mee kunnen doen. Van Brakel: De vraag is hoe we samen met de wegbeheerders en hulpdiensten meer winst kunnen halen uit de data die we al hebben en die we real-time, webgebaseerd kunnen bijhouden. Softwarematig zit er heel wat intelligentie onder. We kunnen knelpunten visueel aantrekkelijk en doorzichtig in kaart brengen en het vectorbestand met slimme combinaties van data en koppelingen, zodanig bewerken dat steeds meer nuttige waarschuwingen en adviezen daaruit af te leiden zijn. De opschaling van Gemeente naar toepassingen voor provincie en andere Rijksinstellingen stelt meer eisen aan de LTC-systemen, vertelt Van Brakel. Een omleiding bij werkzaamheden aan een provinciale weg gaat meteen over enorme afstanden. Een alternatieve route moeten we snel en goed kunnen aanbrengen, met de garantie dat het systeem bijvoorbeeld geen adviezen geeft die tegen de rijrichtingen ingaan. In de provincie Brabant heeft het systeem het afgelopen half jaar zijn diensten bewezen. De proef loopt nog tot 1 januari. Er zijn vier regio s die deelnemen aan deze proef om via LTC de wegwerkzaamheden op elkaar af te stemmen. Daarbij zijn ruim veertig wegbeheerders betrokken. Het gaat vooral om de doorstroom- en afstemmingsoverleg tussen verschillende overheden en betrokkenen bij wegwerkzaamheden. Zo heeft een wegomlegging vaak gevolgen voor meerdere gemeenten. Betrokken provincies en andere overheden kunnen hun werkzaamheden op elkaar afstemmen, bijvoorbeeld door snoeiactiviteiten in een bepaald probleemgebied voorlopig op te schorten of juist te laten samenvallen met ander werk als dat mogelijk is. Centraal en uniform Directe winsten zijn vooral zichtbaar als data eenduidig en in harmonie gekoppeld en zichtbaar gemaakt kunnen worden. Ook hulpdiensten en vervoerders hebben duidelijk baat bij zeer actuele geodata, bij de routering bij incidenten of met aanpassingen in de busregeling. Het beschikken over de meest actuele data is veel minder vanzelfsprekend dan men op het eerste gezicht denkt. Regelmatig worden werkzaamheden op het laatste moment uitgesteld of treden vertragingen op. Dat wordt vervolgens op uiteenlopende manieren gecommuniceerd via s, brieven of mondeling overleg tussen direct betrokkenen. Het is volgens Van Brakel al een grote winst als alle wijzigingen centraal binnenkomen en op een uniforme wijze zichtbaar en uitwisselbaar zijn. Van Brakel: Vanuit die basis proberen we meer mogelijk te maken. Je kunt dan denken aan uitbreidingen van incidentmanagement, slim gebruik van verkeersregelinstallaties, meldcentrales van dienst zijn, en 8 December

9 Focus Mobiel, LBS & Transport en gebruikers opmerkingen. In een LTC-tool voor een gemeente als Zwolle, zoomen we bijvoorbeeld in op wijken en wegvlakken. Bij een LTC-toepassing voor wegomleidingen van provinciale wegen, heb je een heel andere benadering nodig. Je moet dan rekening houden met een ander en in bepaalde opzichten veel meer divers verkeersgebied. Falkplan-Andes gaat volgend jaar In-car systemen itrusten met wegwerk-info. dergelijke. Het gaat erom dat iedereen een uniforme manier van werken zich eigen maakt. Als betrokkenen merken dat de systemen in harmonie met elkaar werken, dan raken de verschillende diensten gemotiveerd om nieuwe functionaliteiten en mogelijkheden toe te voegen en uit te proberen. In-car systeem Voor centrale planning en informatieverstrekking bewijst een real-time LTC steeds vaker zijn voordelen. In-car systemen gaan we volgend jaar uitrusten met wegwerk-info, zegt Van Brakel. De Falk Navigator wordt nu gelanceerd en we werken voor 2007 aan een versie waar we meer informatie in kwijt kunnen, zoals wegwerkzaamheden en omleidingsroutes. Naast doorontwikkeling is Falk gestart de LTC-toepassingen snel gebruikersvriendelijker te maken. We luisteren naar de feedback. Die heeft veel overlap. Daaruit kunnen we vlot generieke winst halen, zeker als aanpassingen van dien aard zijn dat anderen daar geen last van zullen ondervinden. Die feedback kan betrekking hebben op voor de hand liggende zaken, zoals de manier waarop iconen ingezet worden. Maar er zijn ook meer complexe Over een maand online Over een jaar hoopt Falk dat het aantal LTC-testgebruikers en professionele gebruikers verder stijgt. Zo zal de eerste stadsregio over een maand online gaan. Ook hoopt men nieuwe diensten aan te kunnen bieden. Van Brakel: Het gebruik van geo-data voor mobiliteitsmanagement is een zeer gevraagd onderwerp. Heel veel werk is al gedaan in onze gangbare tool-ontwikkeling en dataontsluiting. De vraag is hoe we daar voor de wegbeheerders en ook voor de weggebruikers meer uit kunnen halen, met inzet van slimme vectorberekeningen, intelligente software en goede communicatieprotocollen. Egbert van Hattem is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op Stand van zaken Local Traffic Control ifalk Local Traffic Control (LTC) is een webbased applicatie waarin wegbeheerders geplande verstoringen kunnen invoeren, beheren, afstemmen en ontsluiten. LTC verbetert de werkprocessen en zorgt voor communicatie richting bewoners en bezoekers middels automatische updates via intranet of internet. Collega s en betrokkenen, zoals uitvoerders, worden per werk of project geïnformeerd, inclusief situatieschetsen per . Bovendien wordt LTC veel gebruikt bij de regionale afstemming van wegwerkzaamheden. Men werkt met verschillende wegbeheerders in één applicatie. Zo kan men tijdens de uitvoering direct de actuele situatie bij andere wegbeheerders in de regio zien. Betere afstemming is dan mogelijk. Ook kunnen bijvoorbeeld scenariomanagers - die de verkeerregelinstallaties (VRI s) aansturen - rekening houden met actuele wegopbrekingen. Zo kunnen wegkantsystemen en routeadviezen elkaar versterken omdat beiden met dezelfde informatie werken. Falkplan-Andes koppelt de barrières en omleidingroutes ook aan het geïntegreerde meldkamersysteem van de hulpdiensten. Proeven staan op de rol om LTC in te zetten ten behoeve van Incident Management. Verder geeft Falkplan-Andes de barrières en omleidingroutes door aan de routeplanners die zij bevoorraden. De ANWB routeplanner gaat nog dit jaar gebruik maken van de ingevoerde werkzaamheden, en gaat omleidingen en routeadviezen daarop aanpassen. December

10 Focus Mobiel, LBS & Transport In het veld invoeren, centraal geregistreerd Limburg en Geodan ontwikkelen Door: Dennis Roijen en Sjaak van Popering In opdracht van de Provincie Limburg heeft Geodan een generiek mobiel GIS ontwikkeld dat flexibel ingezet kan worden voor verschillende bedrijfsprocessen. Hierdoor kunnen grote investeringen voor ieder apart bedrijfsproces bespaard worden. Een snelle overdracht van data, ingevoerd in het veld. Inchecken in ArcMap De Provincie Limburg heeft, net als andere provincies, een grote behoefte aan geografische informatie. Dit komt mede door het feit dat meer dan 80% van het beleid gebiedsgericht is. Een geografisch informatiesysteem (GIS) vormt hierbij een uitgelezen middel om geografische informatie te verwerken, analyseren en presenteren. Binnen de Provincie Limburg zijn er verschillende afdelingen die in het veld gegevens verzamelen voor monitoring en/of toetsing van beleid. Één van deze afdelingen is de afdeling Wegen, die gegevens beheert over de provinciale wegen. Deze werkzaamheden zijn locatiegebonden en bij de dagelijks controle maken wegbeheerders dus gebruik van geografische informatievoorziening. Ook de afdeling Landelijk Gebied gebruikt geografische informatie bij de jaarlijkse inventarisatie van broedvogels in Limburg. Dit zijn slechts twee van de talrijke voorbeelden waar mobiel GIS ingezet kan worden. Voordat het mobiel GIS was ontwikkeld, werden de gegevens in het veld verzameld met analoge kaarten en formulieren. Nadeel hiervan was dat alle gegevens twee keer werden verwerkt. De eerste keer bij de opname in het veld en de tweede keer in het GIS in het Provinciehuis. Om efficiënter te werken, is besloten om dit met behulp van de inzet van mobiel GIS terug te brengen tot een eenmalige invoer van gegevens. Uitgangspunten De uitgangspunten voor het realiseren van mobiel GIS waren integraliteit, leveranciers-onafhankelijkheid en open standaarden. Integraliteit, dus alle afdelingen kunnen gebruik maken van de gekozen oplossing. Dit stelt automatisch eisen aan de flexibiliteit van de interface en het (gegevens)beheer. De oplossing moet onafhankelijk van één leverancier kunnen opereren, leveranciersonafhankelijkheid, om niet afhankelijk te zijn van de kennis van één organisatie. Het laatste uitgangspunt was dat communicatie en opslag van informatie middels open standaarden moet plaatsvinden. Gedurende het project kwam vrij snel naar voren dat de uitgangspunten meer als kader gebruikt moesten worden. Het realiseren van een open source toepassing bleek nauwelijks haalbaar door de geringe volwassenheid van de op dat moment beschikbare software. Deze onzekerheid was geen goede basis voor een instrument dat essentieel is voor een proces. Uiteindelijk zijn de belangrijkste uitgangspunten integraliteit en leveranciersonafhankelijkheid geworden. Veldapplicatie en centrale database Om aan de vraag van de Provincie te voldoen zijn er twee verschillende onderdelen nodig. Namelijk een veldapplicatie waarmee de verschillende processen en inventarisaties in het veld kunnen worden ondersteund en een mechanisme om informatie van en naar de centrale database in en uit te checken. In afbeelding 1 is de gekozen architectuur grafisch weergegeven. Het in- en uitchecken van de informatie in de centrale database, gebeurt met ESRI s ArcMap. Hiermee kan via SDE verbinding worden gemaakt met de Oracle Spatial-database van de Provincie en kunnen objecten geselecteerd en uitgecheckt worden. Daarbij wordt een aantal handelingen uitgevoerd: 1. De gebruiker kiest welke kaartlagen uitgecheckt worden. Hierbij speelt autorisatie een rol. Zowel de definities van de velden als de beschikbare domeinwaarden worden door de database geleverd. Ook kan bepaald worden welke velden op welk formulier komen en formulierafmetingen. Gekozen kan worden tussen formulieren voor op de PDA of op de tablet PC. Het genereren van de formulieren gebeurt volledig automatisch. 2. Geselecteerde objecten binnen de aangevinkte kaartlagen worden geconverteerd naar shapefiles. De ingestelde symbolisaties van de lagen worden geconverteerd naar XML-files, die door ArcPad gelezen kunnen worden. Het ingezoomde gebied wordt geconverteerd naar een XML-file met de extensie APM, die ook door ArcPad wordt gebruikt. De informatie voor de user-interface wordt beschreven in een Visual Basic-file met de extensie VBS, die door ArcPad kan worden omgezet in een user-interface. Al deze bestanden worden in een subfolder geplaatst, onder de folder.../checkout. 10 December

11 Focus Mobiel, LBS & Transport generiek mobiel GIS 3. De checkout subfolder kan vervolgens gekopiëerd worden naar het mobiele apparaat. Daarmee is het mobiele apparaat klaar voor gebruik, daarop wordt van ES- RI s ArcPad 7 gebruik gemaakt. Door het opstarten van het ArcPad Map Document wordt ook ArcPad 7 opgestart en komen de geselecteerde kaartlagen inclusief formulieren beschikbaar. In afbeelding 2 wordt een voorbeeld gegeven van een formulier. Door de ArcPad-functionaliteit in combinatie met de voorgedefinieerde formulieren, kunnen in het veld inventarisaties of controles uitgevoerd worden. Daarna het inchecken, dit gebeurt door met het mobiele apparaat verbinding te maken met het netwerk. Alle data vanuit de folder.../checkout worden van het mobiele apparaat gekopieerd naar de persoonlijke folder.../checkin op de centrale server. Vervolgens kunnen in ArcMap de data ingecheckt worden. Daarbij worden drie versies met elkaar vergeleken: de destijds uitgecheckte, de in het veld bewerkte en de database versie. Verschillen tussen die drie worden gesignaleerd en weergegeven. Per geval bepaalt de gebruiker of de kantoor- of veldversie overgenomen wordt. In afbeelding 3 is te zien hoe dit binnen ArcMap weergegeven wordt. Voorbeeldformulier Klein verschil, groot gevolg Binnen de beschikbare techniek heeft Geodan een systeem ontwikkeld dat zowel flexibel is qua inzet als opzet. Hiervoor kan zowel het datamodel als de gebruikersinterface voor het proces aangepast te worden. Bij de test van het systeem bleek dat kleine verkeerde instellingen in de configuratie van het netwerk, grote gevolgen kunnen hebben. Door de kleine configuratieverschillen was de eerste test, in tegenstelling tot de tweede, niet geheel succesvol. Een klein stukje maatwerk valt bijna niet uit te sluiten. Het systeem voldoet door zijn flexibiliteit en opzet aan de gestelde uitgangspunten. Alle afdelingen kunnen nu mobiel GISgebruiken en inzetten. Met name de mogelijkheid tot aanpassing van de gebruikersinterface is zeer geslaagd. Architectuur van de applicatie Van test naar praktijk Het ontwikkelen van de generieke mobiele applicatie is een succes geworden. De applicatie is breed inzetbaar en kan naar wens ingericht worden. Ook binnen andere organisaties kan deze applicatie gebruikt worden. Toch zijn er nog verbeterpunten; in een volgende versie zal getracht worden deze te realiseren. De belangrijkste verbeterpunten: Het maken van de xml-bestanden die de opbouw van de kaartlagen en het ArcPad-formulier definiëren, is nu handmatig werk. Dit zou veel makkelijker kunnen. Het synchroniseren van de data van en naar het mobiele apparaat is een handmatige handeling. Het zou een voordeel zijn als dit geautomatiseerd kan worden. Er zouden metadata geautomatiseerd toegevoegd kunnen worden, zoals naam inwinner, datum van inwinning en diverse kwaliteitskenmerken. In de huidige applicatie worden alleen kaartlagen uitgecheckt die in het veld bewerkt worden. Referentiedata worden enigszins statisch op het mobiele apparaat gezet. Ook voor het tegelijkertijd uitchecken van referentiedata is een uitbreiding gewenst. Mobiel GIS? De Provincie Limburg is op dit moment bezig om het systeem in haar processen op te nemen. Per werkproces, waarbij geografische informatie in het veld wordt opgeslagen, wordt bekeken of mobiel GIS kan worden toegepast om het werk effectiever en efficiënter te laten uitvoeren. Daarbij wordt ook gekeken of er voor de gebruiker een verbetering in zijn (of haar) werkzaamheden gecreëerd kan worden. Draagvlak voor mobiel GIS is van essentieel belang voor het slagen van de inzet ervan. De werkwijze verandert voor werknemers in essentie niet veel. In de praktijk blijkt echter dat mensen minder makkelijk hun werkwijze aanpassen als ze hun werk al meer dan tien jaar op dezelfde wijze hebben gedaan. Dit is de reden dat de Provincie ieder proces eerst goed bekijkt en dat mobiel GIS vlekkeloos moet werken vanaf het eerste moment dat de eindgebruikers ermee aan de slag gaan. Dit kost in de voorbereiding meer tijd, maar verdient zich ruimschoots terug. Dennis Roijen is Kennismanager bij de afdeling Strategie en Innovatie van de Provincie Limburg en Sjaak van Popering is business development manager bij Geodan IT. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op en December

12 Focus Mobiel, LBS & Transport Location Based Service, wat kunt u er mee? Overal wordt u gevolgd Door: Jaap Groot Al meer dan 5 jaar wordt er veel gesproken over Location Based Services (LBS) in de telecomindustrie en door analisten wordt deze markt ook vaak aangemerkt als de volgende hype. De vraag is wat locatie gebaseerde diensten voor u kunnen betekenen en waarom er bijvoorbeeld in Nederland momenteel geen enkele dienst is die publiekelijk toegankelijk is, in tegenstelling tot in veel andere landen. Alle, zichzelf respecterende, mobiele telefoonproducenten hebben inmiddels telefoons met GPS in ontwikkeling of zelfs al op de markt. actieve diensten is: Weerinformatie op basis van de huidige locatie. File-informatie op basis van de huidige locatie. Coupondiensten waarbij men aanbiedingen krijgt op basis van de geografische locatie. Hierbij moet men veelal vooraf lid zijn geworden van een dienst teneinde niet uit allerlei aanbiedingen te krijgen die niet gewenst worden. Gouden gids-informatie waarbij als voorbeeld de dichtstbijzijnde bioscoop wordt gezocht of enige andere in de database opgenomen dienst. Deze actieve LBS-diensten worden veelal door de netwerkoperators aangeboden omdat zij een breed publiek aanspreken en voor de operator vrij eenvoudig leiden tot omzetverhoging. Een aantal voorbeelden van passieve diensten is: Fleetmanagement diensten waarbij de locatie van voertuigen belangrijk is in het planningsproces. Opsporing van vermiste goederen en/of mensen, veelal in combinatie met RFID-zenders om het verloren gegane ook heel precies te kunnen lokaliseren. Find a friend, find my child en dergelijke diensten die het mogelijk maken om bekenden te lokaliseren. Dating-diensten met als extra een locatiecomponent om een afspraak te kunnen maken die ook geografisch realiseerbaar is. In Nederland is de LBS-dienst van Vodafone feitelijk in de zomer van 2005 stopgezet. En tot op de dag van vandaag biedt geen enkele andere GSM-operator een LBS-connectie aan. KPN heeft zelf wel LBS-diensten die zij aanbiedt en experimenteert momenteel met een geselecteerd aantal serviceproviders, echter van een breed opgezette aanpak is geen sprake. In veel andere Europese landen is LBS gewoon als dienst beschikbaar voor eindgebruikers en serviceproviders. In de VS wordt LBS ook aangeboden door de operators, maar gezien de hoge aansprakelijkheden slechts binnen bepaalde kaders. In het kader van de E911-wetgeving is gesteld dat in een noodgeval dit optimaal dient te werken, hetgeen commerciële diensten aan stringente eisen onderwerpt qua hoeveelheid en beschikbaarheid van LBS. Actieve en passieve LBS LBS-diensten vormen een breed scala aan oplossingen die een gebruiker op de één of andere wijze van informatie voorziet, die gebonden is aan de locatie van deze gebruiker. Er wordt hierbij een onderscheid gemaakt tussen actieve en passieve diensten. Daar waar bij actieve diensten de gebruiker zelf informatie opvraagt, wordt bij passieve diensten de locatie door derden opgevraagd. Een aantal voorbeelden van Passieve diensten De passieve LBS-diensten worden veelal door serviceproviders ontwikkeld en aan marktpartijen aangeboden via een Internet-platform van een operator of rechtstreeks aan eindgebruikers. Bij passieve LBS is er altijd sprake van een opt-in -proces om te voorkomen dat iemand ongeautoriseerd de locatie van een bepaalde mobiele telefoon kan opvragen. Hoe werkt plaatsbepaling? Iedere mobiele telefoon is in het mobiele netwerk aangemeld bij een zendmast voor zowel spraak als datacommunicatie. Aangezien deze gegevens bij de operator bekend zijn, alsmede de locatie van de zendmast, kan er dus bepaald worden in welke cel 12 December

13 Focus Mobiel, LBS & Transport Er zijn twee soorten LBS. Bij actieve diensten vraagt de gebruiker zelf informatie op, bij passieve diensten wordt de locatie door derden opgevraagd. de gebruiker zich bevindt. Afhankelijk van de soort techniek die er gebruikt wordt, is de locatie redelijk nauwkeurig, dit ligt tussen de 50 en 200 meter. Vaak is hier echter een speciaal toestel of een applicatie voor nodig. Bij pure cel-id localisering is het veelal slechts tot op 500 meter mogelijk de locatie te bepalen. Daarnaast verschilt de celgrootte nogal wanneer men cellen in de binnenstad vergelijkt met cellen op het platteland die vaak een straal hebben van 5-10 km. Sommige operators passen echter ook nog celsectoren toe, waardoor er weer een verbetering van de nauwkeurigheid optreedt. In Europa is er echter geen bindende eis om een bepaalde kwaliteit van de locatie te waarborgen, daardoor kan men bij iedere operator wisselende resultaten verwachten. In de VS valt de kwaliteit onder de E911-wetgeving waarin gesteld wordt dat 66% van de locatie met een nauwkeurigheid van 50 meter moet kunnen worden bepaald. Het feit dat deze technieken gebruikt worden, zal iedereen bekend zijn van de rechtszaken waarin aangetoond wordt dat bepaalde telefoons zich op een zeker moment op een vast te stellen geografische locatie hebben bevonden. Daarmee worden verdachten in mogelijk verband gebracht met een plaats van delict. Nu echter de technieken steeds toegankelijker worden en de operators via LBS-aggregators locaties van mobiele telefoons beschikbaar stellen, komen er steeds meer LBS-diensten voor consumentengebruik. Met deze groei komt ook de regelgeving op gang en worden er stringentere eisen gesteld aan de dienstverleners. Niet alleen moet de opt-in waterdicht zijn, ook moet men regelmatig de traceerbare telefoons er aan herinneren dat de locatiefunctie is ingeschakeld. Daarnaast kan men altijd nog de mobiele telefoon uitschakelen, wat bij de meeste operators tot een melding leidt dat de locatie niet bepaald kan worden en bij enkelen tot een laatst bekende locatie. In het buitenland is passieve LBS nooit mogelijk. De vergelijking met GPS Mede doordat de mobiele operators aan aggregators en serviceproviders haast onmogelijke eisen stellen vanwege privacybescherming, komt de LBSmarkt helaas nog niet tot de voorspelde groei. Naast actieve diensten van operators zelf en anonieme diensten, zoals filemeldingen van TomTom en Vodafone in Nederland, worden veel nieuwe ideeën in de kiem gesmoord. Als daarbij in ogenschouw wordt genomen dat een eenvoudig GPS-apparaat van zo n 250 Euro niet alleen veel nauwkeurige informatie geeft, maar ook nog eens niet gebonden is aan de LBS-regulering, zoals wij die nu kennen, dan wordt het duidelijk hoe de toekomst er uit gaat zien. Alle, zichzelf respecterende, mobiele telefoonproducenten hebben inmiddels telefoons met GPS in ontwikkeling of zelfs al op de markt. En met nieuwe technieken die GPS een steeds betere mogelijkheid bieden om ook in gebouwen nog tot een correcte locatieberekening te komen, vervalt het aantrekkelijke karakter van de positiebepaling op basis van cel-id. Tevens biedt Gallileo, naar het zich laat aanzien, een nog betere werking indoor hetgeen de behoefte aan pure mobiele telefoonpositionering op termijn alleen maar zal doen afnemen. Daarnaast hoeft er bij GPS-gebaseerde oplossingen enkel en alleen gebruik gemaakt te worden van SMS of GPRS (in Europa) of het datakanaal van CDMA (in de VS) om de gegevens van de mobiele telefoon naar een applicatie te zenden. Dit biedt grote voordelen voor serviceproviders die niet langer gebonden zijn aan hoge prijzen en eenzijdige regelgeving van operators voor cel-id localisering. Ter vergelijking een cel-id locatie kost gemiddeld zo n 10 cent terwijl een SMS bericht slechts zo n 4 cent kost. Als men middels GPRS data ophaalt, zijn deze kosten zelfs maar een fractie van een cent aangezien er vele duizenden posities in een MB passen. Opgemerkt dient te worden dat GPS momenteel nog een grote aanslag op de batterij van de mobiele telefoon betekent, aangezien het stroomverbruik hoog ligt. Met name als het GPSsignaal zwak is, en er dus lang gerekend moet worden. Om deze reden ook worden vele navigatietelefoons bij voorkeur gebruikt met een externe bluetooth GPS-ontvanger. Maar met geavanceerde bewegingssensoren en de steeds toenemende batterijcapaciteit, kunnen 4 simpele AA batterijen makkelijk 3 maanden mee waarbij er ieder uur een locatie wordt bepaald. Is er toekomst voor locatie gebonden informatie? Door de opkomst van navigatie is wel duidelijk dat de consument een inherente behoefte heeft aan locatie. In het geval van navigeren is die behoefte voornamelijk om zo snel of plezierig mogelijk, zonder files, van A naar B te komen. De toekomst voor locatiegebonden informatie is echter breder. Er vanuit gaande dat consumenten niet geïnteresseerd zijn in teveel informatie, en al helemaal niet als die onnauwkeurig is zoals vaak bij cel-id diensten, ligt het voor de hand dat er binnenkort zeer interessante diensten zullen ontstaan. Die in zullen spelen op telefoons en specifieke plaatsbepalingsapparaten voorzien van GPS die nu al voor acceptabele prijzen verkrijgbaar zijn. Het is nu eenmaal relevant om op bepaalde momenten de locatie van uw medewerker, motor, auto of familielid gemeld te krijgen. Vooral als deze zich in een noodsituatie bevindt of zich buiten een vooraf ingesteld gebied begeeft. De opkomst van dit soort locatiegebonden dienstverlening wordt momenteel niet meer beperkt door technische, financiële of regelgevingtechnische zaken. Jaap Groot is directeur van Teydo BV. Voor meer informatie over de in dit artikel genoemde onderwerpen kijkt u op December

14 ROLTA UW OUTSOURCE PARTNER VOOR O.A. : Conversie & Digitalisering 2D/3D Engineering 2D/3D Serious Gaming Rolta Benelux BV Postbus AD Hoofddorp T F choogerwaard@rolta.nl Fotogrammetrie Software ontwikkeling / Testen Shipdesign

15 Bedrijf/trainingsinstituut: Trainingswijzer Bedrijf/trainingsinstituut: NedGraphics CAD/GIS Ir. D.S. Tuynmanweg PN Vianen GIS Trainingen: Autodesk MAP MapInfo Professional NedView-applicaties en -koppelingen NedGeodataManager NedGeodataWarehouse NedBrowser Telefoon cursussen Telefoon algemeen contactpersoon: mevrouw K. van t Reve Uw trainingen een heel jaar lang in GIS-Magazine en op voor slechts 1200, GeoMETIUS bv geeft op reguliere basis diverse trainingen en workshops in het trainingscentrum in Alphen a/d Rijn. De trainingen die ondermeer gegeven worden zijn: GPS-training RTK meten GPS-training Post Processed meten GPS-training ESRI-Arcpad GPS-introductiecursus (Geodesie & GIS) Diverse opfriscursussen Al onze trainingen kunnen volledig op maat en behoefte worden samengesteld zodat een ieder zijn doelstelling(en) hierin zal kunnen behalen. Voor meer info bel naar of mail naar cursusinfo@geometius.nl Bentley Institute Anytime, Anyplace Learning Bentley Institute ontwikkelt en biedt professionele opleidingsprogramma s waarmee productiviteit en efficiency binnen de organisatie verhoogd wordt. Voor MicroStation en de discipline-specifieke applicaties voor de branches Building, Civil, Geospatial en Plant heeft Bentley Institute diverse opleidingsprogramma s beschikbaar. Voor ieder gebruikersniveau, ongeacht organisatiegrootte of budget, is het eenvoudig om opleidingen te volgen bij Bentley Instistute. Bentley Institute verzorgt Classroom opleidingen op Bentley Institute locaties en OnSite op uw eigen locatie. Ook bieden we honderden uren OnDemand elearning aan en kunt u gebruik maken van Distance Learning. Bovendien kunnen wij u opleidingen op maat aanbieden. Training subscriptions voor organisaties Verhoog uw return on investment door middel van Bentley LEARN en Enterprise Training Subscriptions. Bentley Institute, Bijenstraat 11, 4105 DX Culemborg, T: , E:institute@bentley.com Master of Science GIMA In de masteropleiding GIMA worden aangeboden: kennis van en vaardigheden in geo-informatiemanagement: hoe geo-informatie projecten of organisaties te managen kennis van en vaardigheden in geo-informatietoepassingen: waar kan geo-informatie worden toegepast technologische en methodologische geo-informatievaardigheden: hoe geo-informatie toepassen Specifieke kenmerken Voor studenten èn werkenden uit binnen- en buitenland Voltijds en deeltijd programma Blended learning = contactonderwijs + afstandsonderwijs Modules + stage + thesis Opleiding tot geo-informatie-manager en specialist Geïnteresseerd? Intergraph Security, Government & Infrastructure Leren, Bereiken en Groeien Intergraph biedt verschillende cursussen en workshops voor Geospatial toepassingen. Het doel van onze opleidingen is een succesvolle en effectieve implementatie en toepassing van onze producten. Deze omvatten praktisch cursusmateriaal en begrijpelijke documentatie. Onze opleidingen: GeoMedia-GeoMedia Professional-GeoMedia WebMap-GeoMedia voor Developers-GeoMedia Grid-Oracle Spatial-IntelliWhere OnDemand-Plotten met GeoMedia-G/Technologie. Voor meer informatie: Intergraph Benelux B.V., Siriusdreef 2, 2132 WT Hoofddorp Tel: of marion.van.der.bent@intergraph.com. Educating GIS Professionals Worldwide Postgraduate Certificate, Diploma and MSc Programme by distance learning providing students with the knowledge and skills necessary to translate management and scientific problems into GIS. Please visit our website: For more information please contact us: UNIGIS Amsterdam - Vrije Universiteit or info@unigis.nl Nieuwland geeft een breed scala aan Geo-cursussen voor beginners en gevorderden. Een greep uit onze cursussen: GIS-theorie, Diverse ArcGIS modules (zoals ArcGIS basis, Modelbuilder, GeoDatabases), Meta-informatie, Cartografie en grafische presentatie, Programmeren met VB.NET en ArcObjects, Oracle Spatial, MapServer, etc. Ook verzorgen wij maatwerk opleidingen voor uw organisatie. Voor meer informatie bel Margriet Liemburg, tel of mail liemburg@nieuwland.nl. Zie ook Vidar kondigt 36 en 42 inch scanners aan Vidar, leverancier van grootformaat print- en scantechnologie kondigt een serie nieuwe scanners aan in 36 en 42 inch-formaat. Deze scanners kunnen 48-bits aan kleuren aan en/ of 16 grijstijnten. Het is mogelijk om papierdiktes tot 15 millimeter in te voeren. Voor alle modellen geldt dat Windows en Macintosh wordt ondersteund plus de VidarNET-architectuur voor het zoeken binnen een network of het internet. De 36 inch kleurenscanners zijn de Atlas 600e, Select 600e en de Nova 36e. De Atlas 600e en Select 600e zijn accuraat, de Nova 36e is een snel apparaat dat weinig geluid produceert. De 600e 42 inch-reeks kleuren en monochrome scanners bestaat uit de Spectra 600e kleurenscanner, de Surveyor 600e Scanner en de Flash 600e Monochrome Scanner. Al deze types hebben aansluitingen voor FireWire, USB 2.0, Still Image Interface, Windows Image Acquisition en Twain interfaces. Deze 42 inch scanners hebben de mogelijkheid tot point-of-origin image capture en on-board digitale conversie en embedded processing. December

16 Focus Mobiel, LBS & Transport Varen met een boswachter onder de knop Onze digitale gids loodst ons het Door: Guido van den Heuvel Met een elektrische aangedreven sloep voer GIS-Magazine de vaarten en moerassen van de Wieden en Weerribben in. Met behulp van een digitale gids aan boord kwamen we er ook weer probleemloos uit! Het toeristische Location Based Services-project (LBS-project) met de geavanceerde Ottersloepen is een succes en krijgt waarschijnlijk snel landelijk navolging. Rondje Nederland De eerste dag doen we rondje langs het gehucht Nederland. Vanaf Blokzijl varen we via het Noorderdiep en de Wetering richting Weerribben. De vaarten zijn hier hooguit een meter diep en gemotoriseerde boten kunnen hier niet komen. De ondiep stekende Ottersloep wel. Terwijl de elektromotor zoemt, zetten we verse koffie in het boordkeukentje. Onze digitale gids babbelt er op los. Hij vertelt ons over de otters, de vogelstand, het vaak doorverkochte perceel het Hoerenkind en het waterbeheer in de omgeving. Afluisteren, bekijken of negeren, daar ben je als gebruiker altijd vrij in. De boswachter zit onder de knop. Na het gehucht Nederland en een prachtige vaart met veel roestige windmolens varen we traag het rustieke dorpje Kalenberg in. Daarmee wijken we af van de route, maar zien op het beeldscherm nog wel waar we zitten. We meren af bij een eilandje en picknicken uitgebreid aan een grote tafel in de buitenlucht. We bekijken het voorbijvarende botenspul en genieten uitgebreid van de traditionele en soms ook wat kneuterige boerderijen. Hollandser dan dit bestaat er niet. s Avonds willen we voor twaalven nog een afzakkertje halen bij het beroemde café Fanfare. Wat denk je? Dicht! De navigator aan boord (een beeldscherm en een speakertje in het interieur van de sloep) wijst ons feilloos de weg. Twee zonnige dagen lang trekken we met de Ottersloep door de indrukwekkende veengebieden en moerassen van de Kop van Overijssel. We maken gebruik van het nieuwe Ottersloep-arrangement, genoemd naar de in dit gebied uitgezette otters. De navigator aan boord (een beeldscherm en een speakertje in het interieur van de sloep) wijst ons buitenstaanders feilloos de weg. Zelfs als we met opzet van de route afwijken. Het systeem waarschuwt met een belletje als er iets bijzonders in de natuur of de omgeving te zien is. We draaien met een bocht de Roomsloot op. Het scherm en belletje geven aan dat er nieuwe informatie beschikbaar is voor dit gebied. Die kunnen we ook op het scherm lezen of afluisteren als een geluidsbestand via de boordspeaker. Van sommige bezienswaardigheden kunnen we videofilmpjes bekijken. Daar komen we door de vele indrukken nauwelijks aan toe. Met deze digitale boswachter onder de knop voelen we ons thuis in onbekend gebied. Het project Ottersloep is opgezet door het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme GOBT. In samenwerking met toeristische bedrijven en de horeca wordt geprobeerd het meerdaags verblijf in het gebied te stimuleren. Een prima werkend concept. Afgeschermd gebied ontdekken Op de tweede dag doen we de Merenroute. Vanuit Giethoorn steken we de Beulakerwijde over, richting Giethoornse Meer. Via een ondiepe stuw draaien we de Vaartsloot op en laten de rest van de boten achter ons. Me slechts een enkele kano is het nu zo rustig dat we het gebied voor onszelf denken te hebben. Hier zijn we volledig verstoken van drukte, vaart en motorgeronk! Hier horen we alleen vogels, rietgeruis en zoemend op de achtergrond: de elektromotor. Omdat het knap waait op het Giethoornse Meer, varen we het sompige gebied bij de Pinkesloot en Bouwersgracht in. De audiopresentaties zijn functioneel en ook wel eens vermakelijk. Het zijn geen professionele inspreekstemmen, maar de plaatselijke rietsnijder en boswachter die in geheel eigen stijl hun verhaal vertellen. Alsof ze ons vanuit hun eigen keuken toespreken. De tocht door het idyllische dorpje Dwarsgracht is door een warm voorjaarszonnetje en een regen van voorjaarsbloesem een feest. Stabiel en simpel De opdrachtgever van het sloeparrangement, het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme (GOBT), be- 16 December

17 Focus Mobiel, LBS & Transport moeras uit Achtergrond Otter -arrangement De Ottervloot is een initiatief van de Provincie Overijssel, het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme (GOBT) en tientallen toeristische organisaties. Het gaat om vijf speciale aluminium bootjes met een elektrische aandrijving, GPS-navigatie en multimediale voorzieningen. Het achterliggende doel is om het toerisme in de Kop van Overijssel te stimuleren. De EU subsidieerde het project om ervaring op te doen met milieuvriendelijke mobiliteit in natuurparken. De Ottersloepen hebben een toilet, kookplaat en GPS-systeem aan boord. Naast dagarrangementen worden ook meerdaagse vaarvakanties aangeboden. De sloepen zijn geschikt voor onervaren watersporters. Gasten kunnen bij boeking een picknickset reserveren. heert de informatie en ontwikkelde de routes. Mutaties in de routes worden via een door I-GPS ontwikkelde Content Management Systeem (CMS) en een SQL database ingevoerd in het systeem. Veel input over de routes komt van de plaatselijke VVV s. Directeur Olaf Keur van ontwikkelaar I-GPS: De software was onze primeur. De techniek van dit soort LBS-projecten moet stabiel draaien. Daarom hebben we alles zo simpel en effectief mogelijk gehouden. Het succes hangt af van de kwaliteit en het beheer van actuele informatie. Wij werken aan enkele nieuwe oplossingen hiervoor. Alles moet werkbaar zijn voor de consumenten en de ondernemers die er mee moeten werken. Het is een ontzettend leuk product geworden, waar veel partijen mee aan de slag willen. De toekomst voor Location Based Services ziet er volgens Olaf Keur goed uit: Bij een nieuw educatieproject met GPS krijgen kinderen opdrachten als ze een route lopen. Via GPRS staan ze in verbinding met een leraar waar ze vragen aan kunnen stellen. Een interessante optie is een combinatie van Google Earth en GPSroutes. Verder werken we aan een Track and Trace project voor de sporten gezondheidssector. Alles draait in het project om het voorkómen van overgewicht. Alle prestaties kunnen daarmee op afstand gevolg worden. Lage bruggen De digitale en multimediale gids biedt toeristen navigatie en plaatsgebonden informatie over de omgeving. De applicatie laat tekst, kaartjes en afbeeldingen zien. Multimediabestanden worden op het juiste moment afgespeeld. Het systeem wijst ook op interessante punten onderweg. Als je in de buurt van zo n punt komt, schuift er boven in het beeld een vak waarmee je de aangeboden multimedia kunt activeren. Er kan gekozen worden tussen kaart- en navigatiemateriaal, omgevingsinformatie en specifieke informatie over de punten. Ook wordt er gewaarschuwd bij lage bruggen! De software is voor algemeen gebruik geschreven, zodat hij gemakkelijk geïmplementeerd kan worden in andere gebieden. Volgens I-GPS tonen Provincies, Recreatieschappen, Staatsbosbeheer en VVV s inmiddels interesse. Bij het ontwikkeling van de digitale gids vroeg vooral de hardware om extra aandacht. Huurders van boten gaan in het veld wel eens ruig om de spullen. Ook de leesbaarheid van het scherm bij felle zon gaf problemen. Met het oog op bedieningsgemak is gekozen voor een PC met een touch- screen. Nieuwe beeldschermen moeten lichtreflecties verminderen. Ook is veel tijd besteed aan het gebruikersgemak van het systeem. Vooral ouderen vinden een touchscreen nog wel eens lastig. De opties op het scherm zijn daarom tot een minimum beperkt. Toegankelijk LBS met multimedia lenen zich uitstekend om gebiedsinformatie te presenteren. Daarmee kunnen omvangrijke natuurgebieden en zelfs steden op een nieuwe manier voor toeristen ontsloten worden. Zelfs als die gebieden relatief ontoegankelijk zijn. Cijfers Ottersloep veelbelovend De vijf Ottersloepen zijn dit jaar (tot september) 250 dagen verhuurd met gemiddeld vijf personen aan boord, Dit tot tevredenheid van de initiatiefnemers en participerende ondernemers. Gerekend was op 175 verhuurdagen voor heel Door ruime aandacht in de media zijn de verwachting meer dan waargemaakt. Verder is augustus vanwege de extreem natte weersomstandigheden een slechte maand geweest (vrijwel geen verhuur). De Ottervloot was pas begin juli volledig operationeel. Reden ook dat vooral dagarrangementen zijn gereserveerd en nog niet actief aan de weg is getimmerd met meerdaagse arrangementen. LBS in de praktijk Het succes van een LBS staat met of valt met eenduidige en actuele informatie. Een partij moet verantwoordelijk zijn voor de invoering van data. De kosten van de hardware hangen af van de gebruikerseisen. Moet de PC extra solide zijn of niet? De software kosten voor de CMS bedragen 800 euro eenmalig en 200 euro per nieuwe gebruiker. De software voor de PC kost 1400 euro per PC. Voor de PDA-software is het 700 per PDA. Guido van den Heuvel (vdheuvel-vweerden@wxs.nl) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op VVV Kop van Overijssel: (0521) December

18 Focus Mobiel, LBS & Transport Fietsklimaat beoordelen in gemeenten met GIS Videocamera en laptop gemontee Door: Margriet Verhoogt Fietsbalans-2 is een onderzoek naar het fietsklimaat in gemeenten, een vervolg op een eerder onderzoek, ook van de Fietsersbond. Nu kan bekeken worden of er verbetering is opgetreden. Op basis van de verzamelde gegevens wordt een Fietsstad gekozen door een onafhankelijke jury. Voorop staat echter het gebruik van moderne technieken en systemen als video, laptop, GPS en GIS. bereikt: het fietsklimaat van gemeenten in kaart brengen en vergelijken, en de gemeenten stimuleren tot een beter fietsbeleid. Inmiddels is de Fietsbalans aangepast zodat de ontwikkeling van het fietsklimaat in de gemeenten kan worden gemeten en beoordeeld. Naast de vergelijking en het monitoren bevat Fietsbalans-2 een netwerkanalyse, een beoordeling van de kwaliteit van het fietsparkeren en er is aandacht voor de luchtkwaliteit en de gezondheidseffecten van het fietsgebruik. Naast de ontwikkeling van het fietsklimaat worden in Fietsbalans-2 de effecten van het gevoerde beleid in kaart gebracht. Bij de praktijkmeting leggen onderzoekers verplaatsingen af met een speciale Meetfiets. De Fietsersbond heeft van 2000 tot 2005 een onderzoek uitgevoerd naar verschillende aspecten van het fietsklimaat in Nederlandse gemeenten: de Fietsbalans. Hierin werd de kwaliteit van de fietsinfrastructuur beoordeeld. In 2006 is de Fietsersbond gestart met een vervolgonderzoek, de Fietsbalans- 2. Met de Fietsbalans-2 wordt wederom het fietsklimaat van de gemeenten beoordeeld en onderzocht of dit is verbeterd. Het onderzoek wordt bovendien uitgebreid met onderzoek naar de hoofdnetwerken voor fiets, bus en auto binnen de gemeenten. Om deze analyses uit te voeren is het noodzakelijk om de hoofdnetwerken in kaart te brengen. Deze netwerken worden per gemeente verzameld en gekoppeld aan meetgegevens van de Fietsersbond. Nexpri, adviesbureau in ruimtelijke informatievoorziening, is gevraagd mee te denken en om GIS bij de uitvoering van dit onderzoek te betrekken. Wat is de Fietsbalans(-2)? Met financiële steun van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat is de Fietsersbond in 2000 gestart met de Fietsbalans. Het is een methode om op objectieve wijze vast te stellen hoe fietsvriendelijk een gemeente is. Voor elke deelnemende gemeente zijn vier onderzoeken uitgevoerd: Het fiets- en verkeersbeleid is in kaart gebracht met een enquête, ingevuld door een verkeersmedewerker van de gemeente. Met een publieksenquête is de tevredenheid van fietsers gepeild. CBS-cijfers zijn geanalyseerd om fietsgebruik en veiligheid in kaart te brengen. Er heeft een praktijkmeting plaatsgevonden. De Fietsersbond is de straat op gegaan om zelf de kwaliteit van de infrastructuur te beoordelen. De Fietsbalans is inmiddels in 125 gemeenten 130 keer opgemaakt en de uitkomsten daarvan zijn gerapporteerd en met iedere gemeente besproken. Daarmee is het doel van de Fietsbalans Fietsbalans-2 & GIS De Fietsbalans-2 is uitgebreid met vier aspecten waaronder netwerkanalyses. Vragen als: Hoe verhoudt het netwerk zich tot dat van de auto en het openbaar vervoer? Hoe verhouden de netwerken per gemeente zich ten opzichte van elkaar? dienen met de netwerkanalyses beantwoord te worden. Om deze analyses uit te kunnen voeren, heeft de Fietsersbond fiets-, auto- en busnetwerken van de gemeenten nodig. Voor de uitvoering van de analyses maakt de Fietsersbond gebruik van GIS. De praktijkmeting Bij de praktijkmeting worden, aan de hand van een steekproef, in elke gemeente 12 tot 16 verplaatsingen geselecteerd. Onderzoekers leggen deze verplaatsingen af met een speciale meetfiets (afbeelding 1). Op de bagagedrager is een laptop gemonteerd die de snelheid, het oponthoud, de trillingen, de geluidhinder en de GPS-coördinaten vastlegt. In een voorbehuizing aan het stuur zit videoapparatuur om te kunnen terugzien waarom er gestopt is, welke verharding slecht was. De resultaten van de praktijkmeting worden in een GIS weergegeven. Om de reistijdverhouding met de auto vast te stellen, zijn dezelfde verplaatsingen ook met de auto gemaakt. 18 December

19 Focus Mobiel, LBS & Transport rd op de fiets Effecten Fietsbalans Met de Fietsbalans heeft de Fietsersbond in de afgelopen jaren indrukwekkende resultaten behaald. En na een evaluatie van het project onder de deelnemende gemeenten kan worden geconstateerd dat de Fietsbalans effectief is geweest in het stimuleren van gemeenten tot beter fietsbeleid. De belangrijkste resultaten in het kort: De Fietsbalans is in bijna alle gemeenten op politiek niveau besproken. Bij tweederde van de gemeenten is er meer aandacht voor de fiets dan 5 jaar geleden. De helft van de gemeenten zegt zelfs dat de (politieke) ambitie op fietsgebied is toegenomen. Negen van de tien gemeenten heeft de Fietsbalans gebruikt bij het maken van een nieuwe nota. Overwegend betreft het een Fietsbeleidsnota of Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan. 30% van de aanbevelingen voor nieuw gemeentelijk beleid wordt door de gemeenten verwerkt en ruim 40% wordt overwogen. Gemeenten zijn met name met fietsparkeren aan de gang gegaan. Uit de Fietsbalans komt dit bij veel gemeenten ook als zwak punt bovendrijven. 30% van de gemeenten heeft naar aanleiding van de Fietsbalans jaaruitvoeringsplannen voor het fietsbeleid ingesteld zodat nu drie op de vijf gemeenten over dit instrument beschikt. Bijna een kwart van de gemeenten heeft naar aanleiding van de Fietsbalans een jaarbudget voor de fiets ingesteld zodat nu ruim de helft van de gemeenten daar over beschikt. Verkiezing Fietsstad In 2006 worden elf gemeenten onderzocht, in 2007 komen daar 20 gemeenten bij. Begin 2008 organiseert de Fietsersbond een symposium over de resultaten. Dan zal een onafhankelijke jury de Fietsstad kiezen. In de schaal van de Fietsbalans-2 weegt dit wedstrijdelement evenwel slechts enkele grammetjes; uitwisseling van kennis en elkaar stimuleren tot (nog) beter fietsbeleid staat voorop! De Fietsersbond beschikt al over een GIS (MapInfo) die zij gebruikt voor het in kaart brengen van routekeuringen. Nu is het van belang dat fiets-, auto- en busnetwerken van de gemeenten zo worden aangeleverd dat deze in een GIS kunnen worden gebruikt. Om dit te bewerkstelligen hebben de deelnemende gemeenten een overzicht met eisen en voorwaarden ontvangen. In de eerste plaats dienen de bestanden digitaal te zijn, dit is nog niet altijd het geval. Ook is aangegeven welke formaten worden geaccepteerd. Hiermee probeert de Fietsersbond te voorkomen dat er veel tijd gaat zitten in het bewerken van de bestanden. Na aanlevering van de afzonderlijke gemeentelijke netwerken worden deze per type netwerk in een kaartlaag gezet. Afhankelijk van het formaat waarin de gemeenten de netwerken aanleveren, worden deze bewerkt en geconverteerd naar MapInfoformaat. Het resultaat bestaat uit drie kaartlagen per gemeente met: het hoofdfietsnetwerk, het hoofdautonetwerk en het busnetwerk. Hiermee kunnen de netwerken niet alleen worden ingezet om onderling te vergelijken maar ook voor vergelijkingen tussen de verschillende gemeenten. Daarnaast wil de Fietsersbond de netwerken koppelen aan de meetdata uit de praktijkmeting van de Fietsbalans-2. De GIS-werkzaamheden van de Fietsbalans-2 vinden eind dit jaar plaats. Naar verwachting zullen de resultaten volgend jaar in GIS-Magazine worden gepubliceerd. Margriet Verhoogt (m.verhoogt@nexpri.nl) is acquisitie & marketing manager bij Nexpri. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op of neemt u contact op met ldevries@fietsersbond.nl. December

20 Focus Mobiel, LBS & Transport Brandweer Enschede en meldkamer Hengelo bouwen rustig voort op Tijdens de rit gewaarschuwd voor Door Egbert van Hattem. Vanaf begin 2004 zitten politie, brandweer en ambulancedienst in Twente samen op één meldkamer in Hengelo waar CityGis als uitgangspunt dient voor de bepaling van voertuigposities en routenavigatie. In Enschede heeft de chauffeur van de brandweerauto zijn eigen hulpscherm voor de aanrijroute. Ondertussen kan de uitrukploeg op de mobiele dataterminal informatie verzamelen over de omgeving van het incident. Bij aankomst wordt de mobiele dataterminal afgekoppeld en gaat deze mee. In Enschede heeft de chauffeur van de brandweerauto zijn eigen hulpscherm voor de aanrijroute. CityGIS is via mobiele datacommunicatie (Mobitex) met standaard bandbreedte, gekoppeld aan de centrale meldkamer in Hengelo. In het voertuig start automatisch de routering naar het incident. Na vertrek uit de brandweerkazerne is in de auto hetzelfde zichtbaar als op het scherm in de meldkamer. Voor voertuigen Openbare Orde & Veilgheid (OOV) heeft CityGIS een tool ontwikkeld. Deze voertuigen mogen gebruik maken van: busbanen, bos- en fietspaden en beide rijrichtingen van eenrichtingswegen. Er zitten wat specifieke dingen in de routeplanning zegt Martijn Koning, ontwikkelaar bij de Verbindingswerkplaats van de Brandweer Enschede en lid van de uitrukploeg. Zo komt het commando omkeren bij ons niet voor. Tijdens de rit loopt constant een tweede route mee die te volgen is als de situatie daartoe aanleiding geeft. Bovendien zijn de belangrijkste wegopbrekingen actueel doorgegeven en centraal bijgewerkt. Overigens rijden we nooit blind op de GIS-tools. De parate kennis van de stad door de chauffeur blijft belangrijk, en alle routekaarten en kaarten van bijzondere objecten gaan altijd mee. OBJ tjes Tijdens het incident kunnen actuele veranderingen vanuit de meldkamer met een vector-georiënteerd systeem doorgegeven worden. Met een lijst van iconen en standaard actiesymbolen is extra inhoudelijke informatie over het incident door te geven, bijvoorbeeld wanneer een gekantelde vrachtwagen gevaarlijke stoffen aan boord blijkt te hebben. De Mobiele Werkplek, of dataterminal, kan extra kaartlagen tonen die ook in de meldkamer worden gebruikt zoals: topografische kaarten en huisnummerkaarten. Uiteraard heeft de Brandweer de beschikking over een kaartlaag met de precieze positie van de brandkranen. Er zijn ruim 350 speciale objecten (OBJ tjes) in de Gemeente Enschede. Alle relevante informatie is in de auto beschikbaar zodra de meldkamer het voertuig aan het incident heeft gekoppeld. Dat zegt Christiaan Kiffen, afdelingshoofd risicobeheersing. De fysieke kaarten in de auto en de kaarten op de meldkamer zijn hetzelfde, een absolute voorwaarde om de functionaliteit van de mobiele werkplek in onze strategie te betrekken. Twee jaar geleden zijn we met de mobiele dataterminal begonnen en die zit sinds een klein jaar in de voertuigen. De terminal moet verschillende functionaliteiten bieden, op een manier die voor iedereen intuïtief te bedienen is. Ze zijn uitgebreid getest, en we bouwen vanaf dat punt de functionaliteit rustig uit, alles samen met de centrale meldkamer. We gaan geen grote cursussen organiseren voor ons personeel. We zien het voorlopig als extra hulpmiddel en niet als vervanging van andere systemen. Je kunt het Erica-boek bijvoorbeeld - voor de veiligheidsmaatregelen bij alle gevaarlijke stoffen - via de dataterminal raadplegen, maar het boek zelf gaat ook mee. Al doende verbeteren Veel tijd is gaan zitten in het operationeel krijgen van ModiTech, het crash recoverysysteem. Martijn Koning kan nu met enkele soepele touchscreen commando s, de plekken tevoorschijn toveren waar de airbag-actuatoren in de verschillende autotypen zitten. Al doende vullen we het mobiele systeem aan en voeren we verbeteringen door. We draaien de programma s, zoals ModiTech, en luisteren dan goed naar wat men er na gebruik over zegt. De jonge garde heeft meer feeling met de mobiele computertools dan de oudere. Één van de dingen die we vaak horen is dat de bediening te subtiel met een touchpen moet gebeuren. We proberen dat nu softwarematig aan te pas- 20 December