WERKDRUK. April, Papiermolen DK Houten. T iws@werkenstress.nl

Transcriptie

1 WERKDRUK April, 2008 Papiermolen DK Houten T iws@werkenstress.nl

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Wat is werkdruk? Wat verstaat men onder werkdruk in het dagelijkse leven? Wat verstaat de wet onder werkdruk? Wat verstaan deskundigen onder werkdruk? Wat is het verband tussen werkdruk en werkstress? Welke termen hebben met werkdruk te maken?...6 Werklast en werkintensiteit...6 Werkbelasting...7 Psychosociale arbeidsbelasting Bronnen Waarom aandacht voor werkdruk? Een hoge werkdruk heeft ongunstige gevolgen voor de gezondheid Een hoge werkdruk kost werkgevers veel geld De Arbowet verplicht medewerkers om op werkdruk te letten Medewerkers vinden het terugdringen van werkdruk belangrijk Wat zijn verplichtingen rondom werkdruk? Wat zegt de Arbowet over werkdruk? Verplichtingen bij ziekte en reïntegratie Branche- en bedrijfsafspraken De rol van de arbocatalogus De rol van de verschillende partijen? Bronvermeldingen Wat beïnvloedt werkdruk? Belangrijke partijen De hoeveelheid werk De vrijheid om het werk zelf in te richten Ontplooiingsmogelijkheden Duidelijkheid over taken en verantwoordelijkheden Werk en privé integratie Rechtvaardige beloning en besluitvorming Afwezigheid van conflicten en ongewenst gedrag Persoonskenmerken Bronvermeldingen Wat zijn de gevolgen van werkdruk? Wat zijn de gevolgen voor de medewerker? Wat zijn de gevolgen op korte termijn? Bladzijde 2 van 50

3 Wat zijn de gevolgen op langere termijn? Wat zijn de gevolgen van werkdruk voor de werkgever? Wat zijn de gevolgen van werkdruk voor de maatschappij Bronvermeldingen Hoe kan werkdruk worden aangepakt? Bronvermelding Stappenplan aanpak werkdruk Stap 1: Hoe hoog is de werkdruk? Stap 2: Wat zijn de gevolgen van de werkdruk? Stap 3: Wat veroorzaakt werkdruk? Stap 4: Gerichte interventies Stap 5: Monitoring Hoe voer ik bovenstaande stappen concreet uit? Wie kan hier bij helpen? Bronvermelding Good practices Good practice kenmerken in de zorgsector Good practice op gebied van de vrijheid om het werk zelf in te richten Good practice doorgroei- en ontplooiingsmogelijkheden Good practice op gebied van werk en privé integratie Good practice op gebied van de rechtvaardige beloning en besluitvorming Bronvermeldingen Welke instrumenten zijn er? Observaties (Werkplekonderzoek) Wat zijn de voordelen? Wat zijn de nadelen? Interviews Wat zijn de voordelen? Wat zijn de nadelen? Fysiologische metingen Wat zijn de voordelen? Wat zijn de nadelen? Vragenlijsten Wat zijn de voordelen? Wat zijn de nadelen? Wat zijn concrete voorbeelden van instrumenten? Hoe meet de Arbeidsinspectie werkdruk? Facts and figures Hoe hoog is de werkdruk in Nederland? Welke groepen hebben meer te maken met werkdruk? Is de werkdruk hoger dan voorgaande jaren? Is de werkdruk hoger dan in de rest van Europa? Hoe belangrijk vinden medewerkers werkdruk? Bladzijde 3 van 50

4 10.6 Wat doen werkgevers tegen werkdruk? Bronvermelding Frequently asked questions Is er een norm voor de maximale werkdruk die men aan kan? Hoe weet ik dan of de werkdruk te hoog is? Is werkdruk altijd slecht? Waar kan ik cijfers vinden over werkdruk? Is werkdruk te meten? In het bedrijf waar ik werk is de werkdruk erg hoog. Wat kan ik doen? Bronvermeldingen Tips en trucs Tips voor werkgevers Pik signalen van hoge werkdruk bij werknemers vroegtijdig op Luister naar werknemers Maak werkdruk meetbaar en meet dit periodiek Tips voor werknemers en werkgevers Breng structuur aan in je werkzaamheden Vraag om hulp Voorkom dat je steeds gestoord wordt Blijf in beweging Let op je lichaam Assertiever worden (zonder agressief te zijn) Verbeter uw timemanagement Breng meer tijd door bij optimistische mensen Wat zijn bekende wetenschappelijke modellen over werkdruk? Taakeisen en Sturingsmogelijkheden: Het Demand-Control Model Combinaties van taakeisen en sturingsmogelijkheden Een positieve invloed van (hoge) taakeisen? Arbeidsvitaminen: Het vitaminemodel Omgaan met werkdruk: Het belasting-belastbaarheid model Energiebronnen, werkstressoren en burnout: Het WEB-model Andere sector: andere stressoren en energiebronnen Andere modellen Bronvermeldingen: Bladzijde 4 van 50

5 1 Wat is werkdruk? Veel mensen geven aan dat ze last hebben van een hoge werkdruk. Maar wat is werkdruk eigenlijk? In het dagelijks taalgebruik worden vaak verschillende dingen bedoeld met werkdruk. Om misverstanden te voorkomen is het daarom belangrijk om goed vast te stellen wat werkdruk precies is. 1.1 Wat verstaat men onder werkdruk in het dagelijkse leven? wordt meestal gebruikt om aan te geven dat je te veel werk moet doen binnen te weinig tijd. Anderen bedoelen dat je meer werk moet doen dan je eigenlijk aan kunt. Deze betekenis komt in de buurt van de betekenis die ook door deskundigen wordt gegeven aan werkdruk. Weer een andere betekenis is dat je onder druk staat door het werk en daardoor spanning ervaart. De oorzaak (veel werk) en het gevolg (spanning) worden hier al bij elkaar gepakt. 1.2 Wat verstaat de wet onder werkdruk? wordt in de Arbowet [1] beschouwd als psychosociale arbeidsbelasting. Ook ongewenste seksuele aandacht, agressie en geweld horen hier onder. De wet geeft daarbij de volgende definitie van werkdruk: Er is sprake van werkdruk als een werknemer niet kan voldoen aan de gestelde kwalitatieve en kwantitatieve taakeisen. Met taakeisen worden bedoeld de eisen die aan het werk gesteld worden. Zij kunnen variëren in hoeveelheid, kwaliteit en werktempo. Bij werkdruk werkt een werknemer voortdurend onder hoge tijdsdruk en/of in een hoog tempo. 1.3 Wat verstaan deskundigen onder werkdruk? In de wetenschappelijke literatuur [2] spreekt men van een hoge werkdruk wanneer je het gevoel hebt stelselmatig niet of met veel moeite te kunnen voldoen aan de eisen die worden gesteld aan het werk. Deze eisen kunnen bijvoorbeeld hoog zijn als gevolg van een hoog werktempo, een grote hoeveelheid werk, hoge kwaliteitseisen, zeer ingewikkelde taken of veel verantwoordelijkheden. Drie punten zijn hierbij belangrijk. Bladzijde 5 van 50

6 kan voor ieder individu verschillen en anders ervaren worden. Dat betekent dat je een andere mate van werkdruk kan ervaren dan een collega met dezelfde taak. Belangrijk is dat je moeite hebt om te kunnen voldoen aan de eisen van het werk binnen de daarvoor gestelde tijd. Een hoge werkdruk bestaat niet alleen uit veel werk. Je kunt ook onder druk komen te staan als gevolg van bijvoorbeeld hoge kwaliteitseisen, ingewikkelde taken of veel verantwoordelijkheden in combinatie met tijdsdruk. 1.4 Wat is het verband tussen werkdruk en werkstress? Werkstress wordt door deskundigen beschouwd als een gevolg van een hoge werkdruk[2]. De Arbowet [1] definieert stress als een toestand die als negatief wordt ervaren en die lichamelijke, psychische of sociale gevolgen heeft. De fysiologische reacties bij spanning maakt het in eerste instantie vaak mogelijk om goede prestaties te leveren. Als deze spanning echter niet wordt gecompenseerd door voldoende rust en ontspanning, dan kan dit ongunstige gevolgen hebben voor de gezondheid. Werkstress heeft invloed op het lichaam (o.a. verhoogde hartslag en bloeddruk), op gedrag (o.a. irritaties en gehaastheid) en op emoties (o.a. angst, spanning). Een hoge werkdruk is één van de mogelijke oorzaken van werkstress. Andere zaken kunnen ook een rol spelen, zoals conflicten op het werk, vervelend contact met collega s of onduidelijkheid over de toekomst. Meer informatie over de oorzaken van werkdruk vindt je verderop. Wanneer je gedurende langere periode werkstress ervaart, bijvoorbeeld omdat de werkdruk hoog blijft en er onvoldoende herstelmomenten zijn, kun je psychisch overbelast raken (burnout) of andere chronische gezondheidsklachten ontwikkelen. Een overzicht van mogelijke gevolgen is verder op beschreven. 1.5 Welke termen hebben met werkdruk te maken? Hieronder worden een aantal termen toegelicht die regelmatig gebruikt worden rondom het thema werkdruk. Werklast en werkintensiteit Dit is de daadwerkelijke hoeveelheid werk die je moet verzetten, bijvoorbeeld in termen van het aantal producten dat per week moet worden geproduceerd of de taken die je per tijdseenheid moet voltooien. Bladzijde 6 van 50

7 Werkbelasting Werkbelasting betekent vrijwel hetzelfde als werkdruk. De werkbelasting is de subjectieve ervaring van de werklast. Je kunt bijvoorbeeld dezelfde werklast hebben als een collega, maar toch een hogere werkbelasting ervaren. Psychosociale arbeidsbelasting De nieuwe Arbowet [2] definieert psychosociale arbeidsbelasting (PSA) als seksuele intimidatie, agressie en geweld, en werkdruk in de arbeidssituatie die stress veroorzaken. is vanaf 2007 toegevoegd aan deze definitie. Meer informatie over de andere vormen van PSA kunt u vinden op deze website [KV: Link naar hoofdscherm voor portaal naar psychosociale arbeidsbelasting]. Meer over de wettelijke verplichtingen rondom PSA kunt u hier vinden [KV: Wat zijn wettelijke verplichtingen rondom werkdruk?] 1.6 Bronnen [1] Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2008). Arbeidsomstandighedenwet Laatst opgehaald op 21 Januari 2008 van [2] Houtman, I. (1999). In I. L. D. Houtman, P. G. W. Smulders, & D. J. Klein Hesselink (Red.), Trends in Arbeid 1999, Alphen aan de Rijn: Samson Bladzijde 7 van 50

8 2 Waarom aandacht voor werkdruk? Waarom moeten werkgevers en werknemers aandacht besteden aan werkdruk? 2.1 Een hoge werkdruk heeft ongunstige gevolgen voor de gezondheid Een hoge werkdruk heeft allerlei ongunstige gevolgen voor de gezondheid. Op de korte termijn uit zich dit in o.a. slaapklachten, een slechte stemming, geïrriteerdheid en oververmoeidheid. Blijft een hoge werkdruk voortduren, dan kan dit leiden tot ernstige gezondheidsklachten, ziekten aan hart en bloedvaten, burnout, depressie en andere stoornissen. 2.2 Een hoge werkdruk kost werkgevers veel geld Een hoge werkdruk kan naast persoonlijk leed ook veel kosten veroorzaken. Hier zijn vele redenen voor: verhoogt de kans op ziekten en stoornissen, waardoor medewerkers eerder uitvallen door ziekteverzuim of arbeidsongeschiktheid. vermindert productiviteit en klantvriendelijkheid omdat medewerkers zich moeilijk kunnen concentreren en sneller geïrriteerd raken. Medewerkers die uitvallen door werkdruk kunnen schade verhalen bij de werkgever. 2.3 De Arbowet verplicht medewerkers om op werkdruk te letten De Arbowet besteedt nadrukkelijk aandacht aan de zorgplicht van werkgevers om de werkdruk binnen organisaties zoveel mogelijk terug te dringen. De Arbeidsinspectie kan bedrijven beboeten die hier niet voldoende aandacht aan besteden. 2.4 Medewerkers vinden het terugdringen van werkdruk belangrijk Recentelijk onderzoek [3] heeft laten zien dat 58% van de medewerkers vindt dat het terugdringen van werkdruk belangrijk is. Medewerkers die onder hoge druk staan ervaren minder plezier in hun werk, zijn minder betrokken en voelen zich minder vitaal. Bladzijde 8 van 50

9 3 Wat zijn verplichtingen rondom werkdruk? De verplichtingen rond werkdruk komen enerzijds voort uit de Arbowet en andere wetten en anderzijds uit branche- en bedrijfsafspraken. 3.1 Wat zegt de Arbowet over werkdruk? De Arbowet die vanaf 1 januari 2007 [1] van kracht is bevat een aantal bepalingen die relevant zijn voor het thema werkdruk. als vorm van psychosociale arbeidsbelasting In de Arbowet wordt werkdruk expliciet vermeld als een vorm van psychosociale arbeidsbelasting (PSA). Ook seksuele intimidatie, agressie, geweld en pesten worden hier onder gerekend. Deze vijf vormen van belasting zijn volgens de wet belangrijke oorzaken van werkstress. Verregaande zorgplicht voor de werkgever De werkgever heeft een zorgplicht voor het aanbieden van een gezonde en werkzame werkomgeving aan medewerkers. Dit heeft niet alleen betrekking op fysieke aspecten van de werkomgeving, zoals geluidshinder, temperatuur en werkplek, maar ook op de psychosociale arbeidsbelasting zoals werkdruk en sociale onveiligheid. Beleidsvoeringverplichting voor psychosociale arbeidsbelasting De Arbowet verplicht werkgevers om binnen het eigen arbobeleid, een concreet beleid op te stellen en te voeren dat gericht is op voorkoming en -indien dat niet mogelijk is- beperking van psychosociale arbeidsbelasting (art 3, lid 2). De beleidsverplichting krijgt in artikel 2.15 van het Arbobesluit nadere invulling. Indien bij het opstellen van een risico-inventarisatie en evaluatie een risico ten aanzien van PSA in het geding is, dient de werkgever maatregelen te ontwikkelen voor de beheersing van dit risico. Deze maatregelen dienen passend te zijn bij de eigen organisatie of branche, waarbij rekening wordt gehouden met maatregelen, die in het kader van beheersing van PSA inmiddels zijn gaan behoren tot de stand der wetenschap. Bladzijde 9 van 50

10 Regelmatige toetsing van het arbeidsomstandighedenbeleid De Arbowet verplicht werkgevers om het arbeidsomstandighedenbeleid regelmatig te toetsen en aan te passen waar dat nodig blijkt (art 3, lid 4). Hierbij is de werkgever verplicht om een periodieke inventarisatie te maken van de risico s (RI&E) die de arbeid met zich meebrengt voor medewerkers (art 5, lid 1). In een plan van aanpak wordt vastgelegd hoe deze risico s aangepakt worden (art 5, lid 3). Geen norm voor werkdruk De Arbowet geeft geen concrete norm voor werkdruk. Het is niet goed mogelijk om één cijfer vast te stellen waarbij de werkdruk te hoog is. Daarom wordt van werkgevers verlangd dat zij dit intern bespreken met werknemers en andere betrokken partijen, en zo tot een sector- of organisatiespecifieke norm komen. 3.2 Verplichtingen bij ziekte en reïntegratie. Wanneer een werknemer ziek wordt heeft de werkgever de verplichting om zich maximaal in te spannen voor terugkeer naar de huidige of een andere functie, en om alle noodzakelijke werkaanpassingen te doen. Dit heeft ook betrekking op werkdruk. Dus als het werk te zwaar is moet de werknemer lichter werk worden aangeboden of het werk moet worden aangepast. Een en ander moet worden beschreven in het plan van aanpak. Als de werkgever zich hier niet aan houdt kan dit leiden tot een boete. Ook kan de werknemer aansprakelijk worden gesteld door de werknemer als deze schade meent te leiden. 3.3 Branche- en bedrijfsafspraken. In veel CAO s zijn afspraken gemaakt rond werkdruk. Bij voorbeeld dat het bedrijf een bepaalde quickscan moet afnemen, of dat men een bepaalde bezetting moet hebben. Sommige van deze afspraken zijn afkomstig van eerdere arboconvenanten, of zijn opgenomen in de Arbocatalogus. Naast de CAO afspraken hebben sommige (vooral grote) bedrijven ook regels in het bedrijfsreglement. 3.4 De rol van de arbocatalogus De Arbowet laat werkgevers en werknemers veel vrijheid om zelf te bepalen hoe de arbeidsomstandigheden geregeld moeten zijn. Daarvoor kunnen werkgevers en werknemers in iedere branche een Arbocatalogus opstellen. De Arbocatalogus is een document waarin vertegenwoordigende organisaties van werkgevers en werknemers op sectorniveau (het private domein) vastleggen welke risico s in hun branche bestaan en wat de maatregelen zijn die hiertegen getroffen kunnen worden. Dit document moet goedgekeurd worden door alle partijen, en wordt Bladzijde 10 van 50

11 daarna voorgelegd aan de Arbeidsinspectie. Een goedgekeurde Arbocatalogus wordt daarna bindend voor de betreffende sector [1]. Dat betekent dat een werkgever niet minder mag doen dan de maatregelen die in de Arbocatalogus staan. Het voordeel van een Arbocatalogus is dat zij meer concrete en praktische afspraken bevat dan de meer algemene Arbowet. Deze afspraken kunnen bovendien worden gekoppeld aan praktisch toepasbare instrumenten of methoden, zodat leden uit de sector ook een praktisch instrumentarium aangereikt krijgen. Daarnaast kunnen alleen maatregelen en beleid worden opgenomen die binnen de sector haalbaar zijn [2]. Over de inhoud en de vorm van de Arbocatalogus staan in de Arbowet geen voorschriften. Sociale partners hebben hier dus volledige vrijheid en verantwoordelijkheid. Meer informatie over Arbocatalogi is hier [KV: ] te vinden: ashx. [1] Wat is een Arbocatalogus?. Uitgave Stichting van de Arbeid, Den Haag, juni 2007 [2] Gezond werken, goed geregeld. Vakbondswerk met de Arbocatalogus. Handleiding voor bestuurders FNV Bondgenoten, FNV, 2008 [3] TNO (2006). Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA): Samenvatting resultaten. Laatst opgehaald op 21 Januari 2008 van De rol van de verschillende partijen? Naast de werkgever zijn een aantal belangrijke partijen betrokken: Ondernemingsraad De ondernemingsraad heeft volgens de Wet op de Ondernemingsraden en de Arbowet het recht op informatie, overleg, advies en instemming op het terrein van het arbeidsomstandighedenbeleid. De OR mag bijvoorbeeld deskundigen uitnodigen om advies uit te brengen (art 16, lid 1 en 3) en dient inzage en inspraak te krijgen in te nemen besluiten (art 25). Medewerkers De Arbowet stelt nadrukkelijk dat ook medewerkers verantwoordelijk zijn voor de eigen veiligheid en gezondheid (art. 11). Dit betekent dat medewerkers ook zelf aan de bel moeten trekken als ze merken dat het werk een hoge tol begint te eisen. Bladzijde 11 van 50

12 Arbeidsinspectie De Arbowet maakt het mogelijk voor de Arbeidsinspectie om boetes op te leggen aan werkgevers die onvoldoende aandacht besteden aan het terugdringen van psychosociale arbeidsbelasting. De Arbeidsinspectie krijgt ook een rol bij het toetsen van de Arbocatalogi (zie verderop) die worden opgesteld voor verschillende sectoren. Overheid De overheid streeft er naar om zoveel mogelijk doelbepalingen op te nemen in de Arbowet. Deze bepalingen (het publieke domein) kunnen daarna per sector (het private domein) worden ingevuld door middel van concrete afspraken en maatregelen in Arbocatalogi (zie verderop). 3.6 Bronvermeldingen [1] Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2008). Arbeidsomstandighedenwet Laatst opgehaald op 21 Januari 2008 van Bladzijde 12 van 50

13 4 Wat beïnvloedt werkdruk? Er zijn verschillende factoren die werkdruk in gunstige of in ongunstige zin beïnvloeden. Hieronder gaan we nader in op een aantal factoren in. 4.1 Belangrijke partijen De twee partijen die bij de beïnvloeding van werkdruk een belangrijke rol spelen, zijn de werkgever en de individuele medewerker. Bij het bespreken van de beïnvloedende factoren zal dan ook steeds de rol van beiden belicht worden: wat kan de werkgever doen en wat kan de individuele medewerker doen om de werkdruk te beïnvloeden? 4.2 De hoeveelheid werk De voornaamste oorzaak van een hoge werkdruk is simpelweg dat er volgens de werknemer teveel werk binnen te weinig tijd moet worden verzet (zie ook de definitie van werkdruk. 4.3 De vrijheid om het werk zelf in te richten Uit meerdere onderzoeken blijkt dat managers vaak de hoogste werkdruk hebben en tegelijkertijd erg gemotiveerd en vitaal zijn en een laag ziekteverzuim wegens stressklachten hebben. Dit komt voor een deel door het feit dat deze groep zelf kan beslissen wanneer zij wat doen. Zij hebben dus een grote vrijheid (of autonomie). Zelf kunnen beslissen geeft een gevoel van zelfsturing, één van de diepste bronnen van voldoening voor een mens. Dit is ook de boodschap van veel studies en wetenschappelijke modellen over werkstress. 4.4 Ontplooiingsmogelijkheden Ook ontplooiingsmogelijkheden spelen een grote rol. Medewerkers die in hun baan het gevoel hebben hun ambities kwijt te kunnen en zich te kunnen ontwikkelen zullen minder last hebben van werkdruk. Kansen voor ontplooiing vergroten niet alleen de eigen motivatie, maar geven medewerkers vaak ook vaardigheden om beter met hun werkdruk om te gaan. vragen wat zijn/haar ambities zijn en hoe deze binnen de organisatie ontwikkeld kunnen worden. Voorbeeld Een organisatie als Google[2] heeft als regel dat medewerkers 20% van hun tijd mogen besteden aan eigen projecten en cursussen. Naast dat dit bijzonder motiverend is voor het personeel, wordt geschat dat de helft van de innovatieve producten van Google het resultaat is van dit beleid. Bladzijde 13 van 50

14 4.5 Duidelijkheid over taken en verantwoordelijkheden Hoe duidelijker taken en verantwoordelijkheden op het werk zijn, des te minder energie er verloren gaat met het onzeker zijn over en het afstemmen van verwachtingen en hoe meer energie er beschikbaar is voor de inhoud en de uitvoering van het werk. 4.6 Werk en privé integratie Uit onderzoek [2] is gebleken dat een hoge werkdruk de thuissituatie erg kan verstoren, bijvoorbeeld omdat medewerkers het werk (letterlijk en figuurlijk) mee naar huis nemen of omdat de werktijden thuis problemen opleveren. De situatie thuis kan ook invloed hebben op het werk, bijvoorbeeld omdat medewerkers zich niet kunnen concentreren als gevolg van problemen thuis. Een goede integratie tussen werk en privé is dus belangrijk. Uit onderzoek [2] is zelfs gebleken dat een goede afstemming sterk motiverend werkt. 4.7 Rechtvaardige beloning en besluitvorming De inzet van mensen op het werk is gekoppeld aan de ervaren eerlijkheid. Medewerkers kunnen meer werkdruk aan als de beloning die er tegenover staat en de manier waarop zij behandeld worden in hun ogen eerlijk is. 4.8 Afwezigheid van conflicten en ongewenst gedrag Vervelende conflicten en ongewenst gedrag verhogen de werkdruk omdat medewerkers hier flink door belast kunnen worden. Veel energie gaat op die manier verloren. Het is daarom van belang om dit waar mogelijk terug te dringen. Bladzijde 14 van 50

15 4.9 Persoonskenmerken De werkdruk wordt ook beïnvloed door persoonskenmerken, zoals: fit tussen de functie en de medewerker De capaciteiten van een medewerker moeten goed aansluiten op de functie. Dit betekent dat de organisatie duidelijk vast moet leggen wat een functie eigenlijk inhoudt; welke taken en vaardigheden horen er bij? Hier moet bij werving en selectie goed naar gekeken worden. de mate van zelfkennis Een medewerker die goed van zichzelf weet wat zijn of haar sterke kanten zijn en welke taken inspannend zijn en welke energie geven, kan zichzelf goed in balans houden en zal zich minder snel over de kop werken. Dit maakt ook een betere planning mogelijk. Het gaat hierbij ook om: persoonlijke kernkwaliteiten en valkuilen (wat kan iemand goed en wat minder?) stresssignalen (hoe reageert iemand daar op?) kenmerken van de eigen levensfase (wat wil men uit het werk en wat is nodig in de privé-sfeer?) 4.10 Bronvermeldingen [1] Ignatius, A. (2006). In Search of the Real Google. Time, 20 Februari Laatst geraadpleegd op 29 Januari 2008 van: [2] Madelon van Hooff. Work-Home Interference in Effort-Recovery Perspective. Dissertatie Nijmegen, Bladzijde 15 van 50

16 5 Wat zijn de gevolgen van werkdruk? Veel mensen ervaren een hoge werkdruk. Zo bleek uit een onderzoek van TNO dat één derde van de werknemers in 2006 vaak of altijd met hoge werkdruk te maken had[1]. die langdurig aanwezig is zonder dat er voldoende herstelmomenten zijn, [KV: Wat is werkdruk], kan negatieve gevolgen hebben op de gezondheid van de werknemer, voor de werkgever, maar ook voor de gehele samenleving. Deze gevolgen worden hieronder besproken. 5.1 Wat zijn de gevolgen voor de medewerker? Een onderscheid kan worden gemaakt tussen gevolgen op de korte termijn (bij kortdurende werkstress) en op de lange termijn (bij aanhoudende werkstress). Wat zijn de gevolgen op korte termijn? Op korte termijn heeft werkstress wisselende gevolgen. Sommige mensen vinden een beetje stress plezierig, terwijl anderen helemaal dichtslaan. Ondanks deze verschillen in hoe we werkstress ervaren, heeft het een ongunstige invloed op ons lichaam, ons welzijn en ons gedrag: Lichamelijke gevolgen Verhoogde bloeddruk Hartkloppingen Spierpijn en andere klachten door verhoogde spierspanning Duizeligheid Hoofdpijn Lichamelijke vermoeidheid Maag- en darmklachten Hartkloppingen Hyperventilatie Transpireren Verminderde weerstand Psychische gevolgen Geestelijke vermoeidheid Een opgejaagd gevoel Snel geëmotioneerd of geïrriteerd Gespannen voelen Piekeren Angstigheid Besluiteloosheid Bladzijde 16 van 50

17 Somberheid Verminderde concentratie Gedragsmatige gevolgen Te veel eten of soms gebrek aan eetlust Toenemend alcoholgebruik Toenemend gebruik van medicijnen Slapeloosheid Denk- en concentratiestoornissen Terugtrekken uit sociale contacten en isoleren Druk en veel praten Niet kunnen genieten of ontspannen Toenemend klagen en cynisme Wanneer de werkstress afneemt, en er voldoende mogelijkheid is tot ontspanning, dan verdwijnen deze gevolgen. Blijft men echter stress ervaren dan kunnen op de langere termijn ernstiger gevolgen optreden. Wat zijn de gevolgen op langere termijn? Bij een aanhoudende werkstress, bijvoorbeeld over meerdere maanden, raakt het lichaam uitgeput door de constante druk. Gaandeweg kunnen zich hierdoor allerlei ernstiger gevolgen voordoen. Hieronder wordt een overzicht gegeven. Gezondheidsklachten Werkstress verhoogt de bloeddruk en de hartslag en kan daardoor de kans vergroten op hart- en vaatziekten [5][6]. Psychische klachten Werkstress verhoogt de kans op allerlei psychische klachten. Burnout is hiervan het meest bekend. Het wordt gekenmerkt door fysieke, emotionele en mentale uitputting als gevolg van langdurige blootstelling aan werkstress[5]. Men is dus figuurlijk opgebrand, de accu is leeg. In 2004 gaf 11% van de medewerkers aan zich opgebrand te voelen door het werk[4]. Ook de kans op een depressie na aanhoudende werkstress kan aanzienlijk toenemen. Arbeidsongevallen Een hoge werkdruk vergroot de kans op arbeidsongevallen. Uit cijfers van TNO en het CBS blijkt dat deze kans zelfs vijf maal zo groot wordt dan bij geen of weinig werkdruk. In 11% van de ongevallen leidt dit ook tot ziekteverzuim. Dit geldt ook voor arbeidsgerelateerde aandoeningen, zoals RSI [7]. Arbeidsongeschiktheid Bladzijde 17 van 50

18 De kans op arbeidsongeschiktheid, als gevolg van psychische en lichamelijke klachten, neemt sterk toe als gevolg van de hierboven genoemde gevolgen. Studies hebben laten zien dat hoge werkdruk en werkstress de kans op arbeidsongeschiktheid drie tot vier keer vergroten [2,3]. Het aandeel in de WIA (voorheen WAO) als gevolg van werkgebonden psychische klachten (burnout, e.d.) als gevolg van werkdruk en werkstress ligt rond de 30%. Kortom; te hoge werkdruk levert een serieus risico op arbeidsongeschiktheid op. Verstoorde werk-thuis balans Wanneer men onder hoge druk werkt, is de kans groot dat het werk letterlijk mee naar huis genomen wordt. Dit kan de thuissituatie zwaar belasten. 5.2 Wat zijn de gevolgen van werkdruk voor de werkgever? De voornaamste gevolgen van een hoge werkdruk uiten zich voor de werkgever in verzuim door ziekte of arbeidsongeschiktheid Verhoogd ziekteverzuim Medewerkers die onder hoge werkdruk staan melden zich eerder ziek. Cijfers uit de Arbobalans 2006 [2, 3] laten zien dat bijna 11% van de werknemers die verzuimen dit doen vanwege een hoge werkdruk, Bij langdurig verzuim geldt dit voor 18% van de gevallen. Een hoge werkdruk verhoogt de kans op langdurig verzuim met ruim 150%. In alle gevallen krijgt de werkgever te maken met hoge kosten van het verzuim. Dit omvat niet alleen de doorbetaling van het salaris, maar ook de kosten voor productiviteitsverlies, eventuele reïntegratie en het zoeken naar en inwerken van vervangend personeel. Meer verloop Wanneer werknemers veel werkdruk ervaren zal de werkgever meer moeite hebben om de werknemers vast te houden. Zeker in een situatie dat het gemakkelijk is om ander werk te vinden. Ook zal het vaak moeilijk zijn om goed personeel te vinden als en bedrijf of een beroepsgroep bekend staat vanwege zijn werkdruk. Boetes bij nalatigheid Met de invoering van de nieuwe Arbowet op 1 januari 2007 heeft de werkgever een verregaande zorgplicht en een beleidsvoeringverplichting voor het bieden van een veilige en werkzame werkomgeving. Hierbij wordt het voeren van beleid om (hoge) werkdruk terug te dringen nadrukkelijk genoemd (art. 3, lid 2 en 3) Bladzijde 18 van 50

19 [9]. De handeling of het nalaten in strijd met deze bepalingen wordt door de Arbeidsinspectie een fikse boete opgelegd. Kosten vanwege onvoldoende reïntegratie inspanningen (wet verbetering poortwachter). Wanneer een werknemer langdurig ziek is moet de werknemer zich inspannen om de persoon te reïntegreren in het eigen of ander werk. Ook moet hij, waar mogelijk het werk aanpassen aan de mogelijkheden en beperkingen van de werknemers. Als hij op het moment van de WAO keuring onvoldoende kan aantonen dat hij dat gedaan heeft (bij voorbeeld de situatie van werkdruk heeft laten voortbestaan) kan dat een boete van maximaal één jaarsalaris opleveren. Schadeclaims Medewerkers die als gevolg van een te hoge werkdruk arbeidsongeschikt raken dienen steeds vaker schadeclaims in tegen hun werkgever. Recentelijk zijn dergelijke schadeclaims met succes door de rechter toegewezen voor diverse gevallen van arbeidsongeschiktheid door RSI en burnout als gevolg van werkdruk. Lagere productiviteit en lagere kwaliteit Door gezondheidsklachten of onvrede met het werk zullen werknemers zich minder inspannen. Dit heeft niet alleen invloed op de productiviteit, maar kan ook het contact met de klanten negatief beïnvloeden. De klanttevredenheid kan hierdoor schade oplopen. 5.3 Wat zijn de gevolgen van werkdruk voor de maatschappij Naast de directe gevolgen voor de werknemer en de werkgever, heeft de hoge werkdruk ook gevolgen voor de maatschappij als geheel. Verzekeraars schatten dat de totale kosten door werkstress rond de 3 tot 6 miljard euro per jaar zijn als gevolg van arbeidsongeschiktheid en ziekteverzuim [7]. Naast deze financiële kosten hebben de gevolgen van werkdruk en werkstress ook grote consequenties voor de thuissituaties van veel medewerkers. Een hoge werkdruk betekent ten slotte vaak dat werk mee naar huis wordt genomen. Ruzies en conflicten met de partner zijn daarbij vaak moeilijk te vermijden, met alle gevolgen van dien. 5.4 Bronvermeldingen [1] TNO (2006). Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA): Samenvatting resultaten. Laatst opgehaald op 21 Januari 2008 van ARB-NEA-BrochureNEA2006.pdf. Bladzijde 19 van 50

20 [2] Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2006). Arbobalans Laatst opgehaald op 21 januari 2008 van [3] Arbobalans Arbeidsrisico s, effecten en maatregelen in Nederland. Houtman e.a. (2007). TNO rapport [4] CBS (2004). Permanent Onderzoek Leefsituatie Voorburg: Nederland. [5] Kivimaki, M., Leino-Arjas, P, Luukkonen, R, Riihimaki, H, Vahtera, J, & Kirjonen, J. (2002). Work Stress And Risk Of Cardiovascular Mortality: Prospective Cohort Study Of Industrial Employees. BMJ, 325, pp. 875 [6] Johnson, J. V., Hall, E. M., & Theorell, T. (1989). Combined Effects Of Job Strain And Social Isolation On Cardiovascular Disease, Morbidity And Mortality In A Random Sample Of The Swedish Male Working Population. Scandinavian Journal Of Work And Environmental Health, 15, pp [7]Gezondheidsschade en kosten als gevolg van RSI en Psychosociale arbeidsbelasting in Nederland. ( [8] Miller, Ritchey & Cohen (2002). Chronic Psychological Stress And The Regulation Of Pro-Inflammatory Cytokines: A Glucocorticoid-Resistance Model. Health Psychology, 21(6), pp [9] Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2008). Arbeidsomstandighedenwet Laatst opgehaald op 21 Januari 2008 van Bladzijde 20 van 50