Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Het voorkomen van lymfoedeem

Transcriptie

1 Het voorkomen van lymfoedeem

2 HET VOORKOMEN VAN LYMFOEDEEM INLEIDING Onlangs bent u aan borstkanker geopereerd. Het feit dat de lymfklieren zijn verwijderd, brengt het risico met zich mee dat zich vocht ophoopt in de arm (lymfoedeem). Vooral vrouwen bij wie de oksel bestraald wordt lopen het risico lymfoedeem te krijgen. Ook al hebben de huidige operatietechnieken de kans op lymfoedeem aanzienlijk verkleind, toch blijft het belangrijk aandacht te besteden aan het voorkómen van lymfoedeem. Temeer omdat de kans op het ontstaan van lymfoedeem nog jaren na de operatie aanwezig is. Hieronder kunt u lezen wat lymfoedeem is en hoe u de eerste tekenen ervan herkent. Ook vindt u in deze brochure oefeningen en leefregels om lymfoedeem te voorkomen. Het is belangrijk deze informatie goed door te nemen omdat eenmaal ontstaan lymfoedeem niet vanzelf weer weggaat en zeer hinderlijk kan zijn. WAT IS LYMFOEDEEM EN HOE ONTSTAAT HET? Lymfoedeem is een abnormale ophoping van eiwitten en vocht in het lichaamsweefsel als gevolg van een verstoord evenwicht tussen aan- en afvoer van vocht. Mogelijke klachten bij lymfoedeem zijn een vermoeid en zwaar gevoel van de arm, pijn, zwelling, beperkingen in bewegingen en/of beperkingen in dagelijks functioneren. Het is daarom goed om ervoor te zorgen dat: er geen ophoping van lymfvocht ontstaat in de vaten van de arm; het lymfvocht goed blijft stromen door het lichaam. Zware belasting, invloeden van buitenaf (zoals temperatuursinvloeden of knellende kleding), of een infectie, kunnen de aanmaak van extra vocht veroorzaken. Probeer daarom de arm niet te zwaar te belasten, wees voorzichtig met warmte en kou en ontsmet wondjes aan de arm of hand direct.

3 ALGEMENE ADVIEZEN Het is belangrijk om zoveel mogelijk te blijven bewegen zoals u gewend bent. Een normale lichaamsbeweging en oefenen is goed, mits u niets forceert. Spierbeweging maakt dat het lymfvocht beter doorstroomt en sneller wordt afgevoerd. Angstvallig de arm ontzien is beslist niet goed en kan schouderklachten veroorzaken! Het is verstandig de arm af en toe wat hoger te leggen en de hand niet te lang naar beneden te laten hangen. Als u bijvoorbeeld lang moet staan, is het beter uw hand in de zak te steken. BASISADVIEZEN Als u ligt of zit, leg uw arm en hand dan wat hoger. Gebruik hiervoor een extra kussen. Laat uw bloeddruk niet opnemen aan de arm van de geopereerde kant. Laat geen bloed afnemen aan die arm. Laat geen infuus aanleggen aan die arm. BASISOEFENINGEN We raden u aan om snel na de operatie te beginnen met onderstaande oefeningen. Probeer ze enkele malen per dag op rustige wijze te doen. Buig en strek de vingers (15 keer) Beweeg uw hand vanuit de pols op en neer (15 keer) Buig en strek de elleboog (15 keer) Bovenstaande adviezen en oefeningen blijven belangrijk. Na enkele dagen kunt u beginnen met aanvullende oefeningen. AANVULLENDE OEFENINGEN Enkele dagen na de operatie kunt u de basisoefeningen uitbreiden met aanvullende oefeningen. Deze laatste hebben feitelijk twee doelen: 1. de beweeglijkheid van de schouder te bevorderen; 2. het risico op het ontstaan van lymfoedeem te verkleinen.

4 Het is belangrijk dat u de oefeningen dagelijks doet totdat u uw arm weer als voorheen kunt bewegen. Hierna kunt u de oefeningen doen zodra u merkt dat het nodig is. U hoeft niet bang te zijn dat door te oefenen de wond opengaat of de hechtingen loslaten. Zolang u maar onder de pijngrens blijft, kan er niets gebeuren. De fysiotherapeut of verpleegkundige neemt deze oefeningen met u door. Als u er niet zeker van bent of u de oefeningen goed uitvoert, of als u vragen heeft over de oefeningen, vraag een van hen dan om advies. ENKELE AANWIJZINGEN Doe de oefeningen drie tot vier keer per dag, totdat u uw arm weer kunt bewegen als voorheen. Adem tijdens de oefeningen goed door en let erop dat u de adem niet vasthoudt. Houd uw rug goed recht tijdens de oefeningen en strek uzelf uit. Let erop dat u tijdens de oefeningen geen verende armbewegingen maakt. De meeste van de volgende oefeningen kunt u zowel staand als liggend uitvoeren! Oefening 1 Vouw uw handen of pak uw pols vast en breng de armen gestrekt omhoog, als dit mogelijk is: niets forceren! Laat ze daarna weer zakken. Herhaal dit vijf tot tien keer. Oefening 2 Vouw de handen achter de rug tegen elkaar of vouw ze achter de rug in elkaar. Breng daarna de armen gestrekt naar boven en weer terug. Herhaal dit vijf tot tien keer.

5 Oefening 3 Ga met uw gezicht naar de muur staan, met de tenen ongeveer tegen de muur. Kruip met de beide handen langs de muur naar boven en weer terug. Herhaal dit vijf tot tien keer. Oefening 4 Leg uw handen losjes achter in de nek. Houd de ellebogen eerst ontspannen naar voren en breng ze daarna naar achteren en weer terug naar voren. Herhaal dit vijf tot tien keer. Oefening 5 Ga met uw buik tegen de muur staan en beweeg beide armen zijwaarts omhoog alsof u cirkels op de muur tekent. Breng de armen weer terug. Herhaal dit vijf tot tien keer. LEEFREGELS VOOR ALS U WEER THUIS BENT Hieronder vindt u een aantal aandachtspunten. Beschouw de lijst niet als een opsomming van verboden en geboden maar wees alert op de signalen van uw lichaam. Als u voelt dat uw arm moe wordt of als u pijn in de arm of schouder krijgt, geef de arm dan rust (eventueel op een kussen leggen). Als u dit tijdig doet, is de kans groot dat de klachten vanzelf verdwijnen.

6 Voorkom wondjes en infecties aan arm en hand Probeer wondjes te voorkomen. Ontsmet eventuele wondjes goed met een desinfecterend middel en doe er een pleistertje op. Tip: koop enkele flesjes Sterilon en bewaar deze op handige plaatsen zoals keukenlade, jaszak, handtas etc. Draag handschoenen bij ruwe karweitjes zoals tuinieren en bij vuil huishoudelijk werk e.d. Vet een ruwe huid regelmatig in om kloofjes te voorkomen. Zorg voor schone nagels en handen. Laat u niet prikken in de arm van de geopereerde kant (bij bloedprikken bijvoorbeeld). Krab puistjes en insectenbeten niet open. Gebruik bij ontharen een crème en géén mesje. Wees voorzichtig met prikken, snijden en branden. Neem bij kneuzingen, verstuikingen of ontstekingen contact op met uw arts. Voorkom overbelasting Bouw uw activiteiten/werkzaamheden rustig op en denk om de volgende zaken: Las pauzes in bij breien, handwerken, computerwerk e.d. Vermijd zwaar tillen en intensief sporten: bouw het rustig op. Verdeel lichamelijk werk zoveel mogelijk over de dag. Beweging Zoek een goed evenwicht tussen rust en inspanning. Probeer de arm niet teveel te ontzien: normaal bewegen en licht sporten is prima; probeer pijn of vermoeidheid in arm/schouder zoveel mogelijk te voorkomen.

7 Vermijd extreme warmte en kou Pas op met heet douchen, baden, saunabezoek en met langdurig zonnebaden. Gebruik bij huishoudelijk werk niet te heet water. Wees voorzichtig met stoom (aardappels afgieten e.d.) Gebruik geen kruiken, kersenpittenzak, rode lamp of warme pakkingen op uw arm of schouder. Span u bij warm weer niet overmatig in. Las pauzes in en doe af en toe arm/schouderoefeningen. Vermijd druk op de schouder en arm Draag een goed passende bh. Er zijn speciale bh s te koop met brede banden en een brede elastische onderrand. Ook zijn er losse schouderstukjes voor onder de bandjes verkrijgbaar (eventueel kan hiervoor een schoudervulling gebruikt worden). De bh mag ook niet te strak zitten onder de armen in de oksel. Draag geen knellende kleding, sieraden of mouwophouders. Koop geen zware prothese. Kies voor een lichtgewicht exemplaar of voor een zogenaamde contactprothese die op de huid geplakt wordt en de schouder dus minder belast. Over de keuze van prothese, bh s en (bad)kleding en dergelijke kunt u uitgebreid advies krijgen in speciaalzaken met deskundig personeel. Ook de Borstprothese Informatie Centra (BIC s) van het Landelijk Contactorgaan Begeleiding Borstkankerpatiënten (LCBB), kunnen u hierover informeren. Adressen zijn verkrijgbaar bij de mammacare-verpleegkundige. VLIEGREIZEN Tijdens langdurige vliegreizen krijgen veel mensen last van wat opgezette handen of voeten vanwege het drukverschil. Neem daarom tijdens de reis wat beweging en doe

8 ook af en toe uw oefeningen. Overleg eventueel voor uw reis met de mammacareverpleegkundige over het zonodig tijdelijk aanmeten van een kous voor uw arm. WAT TE DOEN ALS U TOCH KLACHTEN KRIJGT? Alle leefregels ten spijt kan er toch lymfoedeem ontstaan. Waarom dit bij de een wel en bij de ander niet gebeurt, is niet duidelijk. De symptomen die zich kunnen voordoen in arm, hand, oksel, borst of rug, zijn: zwelling; een zwaar, gespannen of moe gevoel; functieverlies of bewegingsbeperking; pijn en/of tintelingen. Als u deze symptomen opmerkt, probeer dan eerst de arm rust te geven en hoger te leggen. Verminderen de klachten gedurende de volgende dagen niet, neem dan contact op met uw huisarts. Hoe eerder er maatregelen worden genomen, hoe groter de kans is dat het lymfoedeem kan worden verholpen! Bij een infectie aan de arm en in het algemeen als de arm dik, rood en/of warm wordt, neem dan meteen contact op met uw huisarts. Het is mogelijk dat u zich hierbij ook grieperig voelt, wat kan wijzen op wondroos. De huisarts zal u antibiotica voorschrijven. BEHANDELING (BEGINNEND) LYMFOEDEEM In ons ziekenhuis gebeurt de behandeling van lymfoedeem door de fysiotherapeut die gespecialiseerd is in lymfdrainage. U kunt een afspraak maken met de huisarts. Indien nodig zal hij u verwijzen naar de huidarts (dermatoloog) in het ziekenhuis. Bij een beginnend lymfoedeem zijn er diverse behandelmogelijkheden, die vaak in

9 combinatie met elkaar gebruikt worden. Deze zijn alle gericht op stimulering van de afvoer van lymfevocht. Hieronder een opsomming van deze behandelmethoden: Ambulante compressietherapie Hierbij worden korte rekverbanden of elastische verbanden volgens een speciale techniek aangelegd. Dit dient om het oedeem te verminderen en nieuwe oedeemvorming tegen te gaan. Pressotherapie Hierbij wordt een manchet rondom de arm op een speciale manier opgepompt, zodat een stuwende drukgolf ontstaat. Deze masseert het lymfvocht als het ware omhoog in de richting van de oksel, waarna het via het halsgebied afgevoerd kan worden; Manuele lymfdrainage Dit is een speciale massage, waarbij de afvoer van de lymfe met specifieke massagetechnieken gestimuleerd wordt. Ook stimuleert het de nog werkende lymfvaten. Lymfchirurgie Dit is een kleine operatieve ingreep, de zogenaamde shunt-operatie. Hierbij wordt een nieuwe verbinding gelegd tussen een bloedvat en een (verstopt) lymfvat, zodat de lymfe weer goed kan afvloeien. Fysiotherapie Vanwege bestraling, operatie en lymfoedeem is de schouderfunctie nogal eens verstoord. Deze verminderde bewegingsmogelijkheid verhindert een goede afvoer van het lymfvocht. De fysiotherapeut kan u bepaalde oefeningen aanleren om de schouder- en armfunctie te herstellen. Elastische kousen In veel gevallen is na de behandeling het dragen van een steunkous voor de arm vereist om het bereikte resultaat te behouden. Afhankelijk van uw situatie draagt u deze de hele dag of alleen bij bepaalde werkzaamheden.

10 VERGOEDINGEN Het is verstandig om contact op te nemen met uw ziektekostenverzekering om na te vragen of een bepaalde behandeling of aanschaf wordt vergoed. VRAGEN Hebt u na het lezen van deze tekst nog vragen, dan kunt u contact opnemen met de physician assistant mammacare in het ziekenhuis. Telefoon: (0599) pieper mammacare@refaja.nl. BorstkankerVereniging Nederland (BVN). Telefoonnummer Ervaringslijn BorstkankerVereniging Nederland: Op maandag, woensdag en vrijdag van en op dinsdag en donderdag van op donderdag speciaal voor jonge vrouwen. Website: en Deze folder is ook mede tot stand gekomen in samenwerking met de BVN. Dank daarvoor.