Milieucoördinator. Het duurzaamheidsrapport van de Vrije Universiteit Brussel

Transcriptie

1 Milieucoördinator Het duurzaamheidsrapport van de Vrije Universiteit Brussel

2 Duurzaamheidsrapport 2011 van de Vrije Universiteit Brussel Vrije Universiteit Brussel Pleinlaan 2, 1050 Brussel, België tel. 02/ , Auteurs: Dimitri Devuyst, Rebecca Lefevere, Walter Kempenaers Datum van uitgave: 16 april

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Contactgegevens 4 Afkortingen 5 Visie op duurzame ontwikkeling voor de Vrije Universiteit Brussel 6 De strategische duurzaamheidsdoelstellingen van de Vrije Universiteit Brussel 7 1. Het duurzaamheidsbeleid van de Vrije Universiteit Brussel De universitaire gemeenschap werkt aan een duurzame instelling Het duurzaam energiebeleid Het duurzaam afvalbeleid Het duurzaam mobiliteits- en parkeerbeleid Het project duurzame voeding Het duurzaam papierverbruik Het duurzaam beheer van de groene ruimten en biodiversiteit Andere milieuaspecten van duurzame ontwikkeling en conformiteit met de wetgeving Andere sociale en economische aspecten van duurzame ontwikkeling Het duurzaamheidsbeleid m.b.t. onderwijs en onderzoek De communicatie m.b.t. duurzame ontwikkeling 65 Bijlage 1. Milieuprestatie-indicatoren van de Vrije Universiteit Brussel 68 3

4 Voor verdere inlichtingen m.b.t. het duurzaamheidsrapport, conformiteit met de milieuwetgeving, aanvragen voor milieuvergunningen, exploitatievoorwaarden e.d. aan de Vrije Universiteit Brussel neem contact op met Dimitri Devuyst, milieucoördinator bureau campus Etterbeek: gebouw M, gelijkvloers, lokaal 0M009, tel. 02/ bureau campus Jette: gebouw K, 2e verd., lokaal D tel. 02/ Voor verdere inlichtingen m.b.t. mobiliteit of milieuzorg aan de Vrije Universiteit Brussel neem contact op met Rebecca Lefevere, stafmedewerkster dienst milieucoördinatie bureau campus Etterbeek: gebouw M, gelijkvloers, lokaal 0M007b, tel. 02/ bureau campus Jette: gebouw K, 2e verd., lokaal D2.2.25, tel. 02/ Voor verdere inlichtingen m.b.t. de bioveiligheidsproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel neem contact op met Walter Kempenaers, bioveiligheidsverantwoordelijke bureau campus Etterbeek: gebouw M, gelijkvloers, lokaal 0M007b, tel. 02/ bureau campus Jette: gebouw K, 2e verd., lokaal D2.2.23, tel. 02/ Secretariaat Dienst Milieucoördinatie en organisatie ophaling gevaarlijk afval, Serge Gillot bureau campus Etterbeek: gebouw M, gelijkvloers, lokaal 0M008, tel. 02/ , fax. 02/

5 Afkortingen BBP BIM CPBW CVO EBSA EhB FAGG FAVV GGO s HUB IES IPAVUB JNM LAF-kasten LED MOS PAika PMD RMA SAR UCOS UGent ULB UMC UPV UZ Brussel VDI VIB VUB WWF Belgian Biosafety Professionals Brussels Instituut voor Milieubeheer Comité Preventie en Bescherming op het Werk Centrum voor Volwassenenonderwijs European BioSafety Association Erasmus Hogeschool Brussel Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen Genetisch gemodificeerde organismen Hogeschool Universiteit Brussel Institute for European Studies Instituut voor Postacademische Vorming Jeugdbond voor Natuur en Milieu Laminar Flowkasten Light Emitting Diodes Milieuzorg op School Psychiatrische Afdeling voor Infants, kinderen en adolescenten Plastiek, metaal en drankverpakkingen Risicohoudend medisch afval Student and Alumni Relations Universitair Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking Universiteit Gent Université Libre de Bruxelles Universitaire Medische Campus Uitstraling en Permanente Vorming Universitair Ziekenhuis Brussel Virtual Desktop Infrastructure Vlaams Instituut voor Biotechnologie Vrije Universiteit Brussel World Wildlife Fund 5

6 Visie op duurzame ontwikkeling voor de Vrije Universiteit Brussel Als volwaardige, kwaliteitsvolle, maatschappelijk geëngageerde en internationaal georiënteerde universiteit streeft de Vrije Universiteit Brussel ernaar om in al haar activiteiten rekening te houden met de duurzame ontwikkeling van de instelling. Dit betekent dat er bij al haar beslissingen rekening wordt gehouden met de consequenties op korte en lange termijn, op lokaal en globaal niveau, vanuit een visie en strategie voor een duurzame toekomst. Duurzame ontwikkeling aan de Vrije Universiteit Brussel groeit vanuit haar humanistische waarden, kritisch denken, openheid en verdraagzaamheid en veronderstelt een sterke integratie met de kernprioriteiten van de universiteit als kennisinstelling: onderzoek, onderwijs en maatschappelijke dienstverlening. Vanuit haar specifieke eigen(zinnige) positie binnen het Hoger Onderwijs wil de Vrije Universiteit Brussel meewerken aan het realiseren van lange termijn ecologische, sociale en economische oplossingen voor de maatschappelijke uitdagingen. Deze visie sluit aan bij het Algemeen Strategisch Plan van de Vrije Universiteit Brussel. Om de vooruitgang die de instelling boekt op gebied van duurzame ontwikkeling in kaart te brengen en te evalueren op een gestructureerde en geplande wijze zal gewerkt worden met steekkaarten, strategische doelstellingen, indicatoren en actieplannen. Deze instrumenten dienen als basis voor een jaarlijks vooruitgangsrapport over duurzame ontwikkeling binnen de Vrije Universiteit Brussel. Een strategische interne en externe communicatie van de vooruitgang op vlak van duurzaamheid zal versterkend werken voor de motivatie van de hele universitaire gemeenschap en voor de uitstraling van de Vrije Universiteit Brussel als duurzame instelling. Duurzame ontwikkeling in onderzoek en onderwijs De Vrije Universiteit Brussel voert een beleid van integratie van duurzame ontwikkeling in de onderwijscurricula en in de onderzoeksprojecten. De Vrije Universiteit Brussel is een universiteit waar internationale gemeenschappen van experts en experts-in-wording samenwerken in onderwijs- en onderzoeksprogramma s met een gemeenschappelijk doel: duurzaam innoveren. Ecologische integriteit De Vrije Universiteit Brussel maakt deel uit van het ecosysteem en van de biosfeer die het leven op aarde mogelijk maakt. Deze moet op een duurzame wijze worden beheerd. Daarom wordt ondermeer gewerkt aan de versterking van biodiversiteit, aan het bevorderen van kringloopprocessen, aan het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen, aan het rationeel gebruik van energie en natuurlijke rijkdommen, aan het gebruik van hernieuwbare energie, aan het verminderen van afval, aan het beperken van vervuiling, aan het aanmoedigen van duurzame voedingspatronen en aan het aanmoedigen van een duurzame mobiliteit. Versterken van het sociale weefsel en van het welzijn van studenten en personeel Een duurzame universiteit komt tot stand vanuit de universitaire gemeenschap zelf. Duurzame ontwikkeling aan de Vrije Universiteit Brussel staat dan ook voor het versterken van het sociale weefsel, de gezondheid en het welzijn van studenten en personeel. De Vrije Universiteit Brussel roept de hele universitaire gemeenschap (personeel en studenten) op om samen duurzame ontwikkeling in de praktijk te brengen. Ook het bevorderen van sociale cohesie en diversiteit, mensenrechten, het verkleinen van de kloof tussen arm en rijk, Noord en Zuid, en het versterken van de interactie met zowel de lokale als internationale gemeenschap staan hier centraal. De Vrije Universiteit Brussel als maatschappelijk verantwoorde onderneming Het bewaken van de financiële gezondheid van de instelling en het ethisch verantwoord ondernemen maken ook deel uit van de strategische duurzaamheidsdoelstellingen van de Vrije Universiteit Brussel. Het tot stand komen van een meer duurzame instelling is een geleidelijk en dynamisch proces waarvan het tempo wordt bepaald door een complexe wisselwerking van verschillende factoren. Rekening houdend met mogelijke beperkingen van budgettaire of organisatorische aard wil de Vrije Universiteit Brussel voortdurend, maar stap voor stap, haar duurzaamheidsprofiel verbeteren in overleg met alle belanghebbenden die zullen worden geïdentificeerd en betrokken in een transparant proces. 6

7 Strategische doelstellingen voor een duurzame ontwikkeling aan de Vrije Universiteit Brussel I. Algemene principes 1. Duurzame ontwikkeling vanuit humanistische waarden De Vrije Universiteit Brussel speelt een actieve rol in de maatschappelijke dialoog rond duurzame ontwikkeling vanuit humanistische waarden en waarden van een open en vrije democratische samenleving. Als onderzoeks- en kennisinstelling wil zij actief bijdragen tot een mentaliteitswijziging rond duurzame ontwikkeling binnen en buiten de grenzen van de universiteit. 2. Aanmoedigen van een holistische en interdisciplinaire aanpak De Vrije Universiteit Brussel gaat op zoek naar verbondenheid in al haar activiteiten en tussen alle leden van haar gemeenschap door het stimuleren van een holistische aanpak. De Vrije Universiteit Brussel streeft naar interdisciplinariteit. Daarom wordt interdisciplinaire samenwerking en de oprichting van interdisciplinaire instituten aangemoedigd. 3. Voorzorgs- en omkeerbaarheidsprincipe Alle activiteiten verlopen in het kader van een algemeen principe van verantwoordelijkheid, minimaal binnen het wettelijke kader zoals opgelegd door de overheden. Indien de Vrije Universiteit Brussel niet zeker is van de mogelijke gevolgen van een beslissing en indien een beslissing mogelijk onomkeerbare negatieve gevolgen heeft past ze het voorzorgsprincipe en het omkeerbaarheidsprincipe toe. 4. Duurzame ontwikkeling vanuit een internationaal perspectief Internationale dialoog wordt in het kader van duurzame ontwikkeling aangemoedigd. De Vrije Universiteit Brussel is een universiteit waar internationale gemeenschappen van experts en experts-in-wording samenwerken in onderwijs- en onderzoeksprogramma s met een gemeenschappelijk doel: internationaal, duurzaam innoveren. De Vrije Universiteit Brussel voert haar activiteiten in een internationale context, in het kader van de doelstellingen van de Europese Unie, de Verenigde Naties en de internationale normen. 5. Het invoeren van een duurzaamheidstoets en het streven naar kwaliteitslabels De Vrije Universiteit Brussel ontwikkelt een methode van duurzaamheidsbeoordeling met als doel na te gaan of de beslissingen die worden genomen stroken met de duurzaamheidsvisie en de strategische doelstellingen. De Vrije Universiteit Brussel 7

8 streeft naar het behalen van kwaliteitslabels waaruit haar engagement blijkt t.o.v. duurzame ontwikkeling, maatschappelijk verantwoord ondernemen en milieuzorg. 6. Werken aan transparantie en een actieve participatie van de universitaire gemeenschap Het besluitvormingsproces aan de Vrije Universiteit Brussel verloopt transparant. Een duurzame universiteit komt tot stand vanuit de universitaire gemeenschap zelf. De Vrije Universiteit Brussel roept de hele universitaire gemeenschap (personeel en studenten) op om samen duurzame ontwikkeling in de praktijk te brengen. De Vrije Universiteit Brussel sensibiliseert de leden van de universitaire gemeenschap en werkt zo aan een mentaliteitswijziging. Personeel, studenten en andere belanghebbenden krijgen inspraak in de besluitvorming van de instelling. II. Duurzame ontwikkeling in onderzoek en onderwijs 7. Integratie van duurzame ontwikkeling in de curricula De Vrije Universiteit Brussel streeft naar de integratie van het thema duurzame ontwikkeling in de curricula van alle studierichtingen. 8. Stimuleren van onderzoek m.b.t. duurzame ontwikkeling De Vrije Universiteit Brussel voert een beleid m.b.t. onderzoek rond het thema duurzame ontwikkeling en vertaalt de resultaten naar praktische toepassingen binnen de maatschappij. III. Ecologische integriteit 9. Herstellen en onderhouden van ecologische cycli en bevorderen van kringloopprocessen De Vrije Universiteit Brussel streeft naar het herstellen en onderhouden van ecologische cycli en het bevorderen van kringloopprocessen. In die zin streeft de Vrije Universiteit Brussel bijvoorbeeld naar het maximaal hergebruiken van afval als grondstof voor nieuwe producten. Daarom worden verschillende afvalfracties gescheiden ingezameld voor hergebruik en recyclage. De Vrije Universiteit Brussel maakt maximaal gebruik van gerecycleerde en recycleerbare materialen. 10. Verminderen van de CO 2 -uitstoot door rationeel energiegebruik en overschakeling naar hernieuwbare energie De Vrije Universiteit Brussel streeft ernaar haar CO 2 -uitstoot te verminderen door rationeel energiegebruik en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen. De Vrije Universiteit Brussel stelt zich tot doel de universitaire gemeenschap te sensibiliseren m.b.t. een vermindering in het energieverbruik. 11. Rationeel gebruik van natuurlijke rijkdommen De Vrije Universiteit Brussel streeft naar een rationeel gebruik van grondstoffen en materialen. Er wordt bijvoorbeeld maximaal gebruik gemaakt van duurzame materialen en hernieuwbare grondstoffen binnen de draagkracht van het ecosysteem. Zo wordt bijvoorbeeld gewerkt aan de vermindering van het gebruik van papier en wordt gebruik gemaakt van papier met een milieukeurmerk. De Vrije 8

9 Universiteit Brussel streeft bijvoorbeeld ook naar het spaarzaam omgaan met leidingwater en streeft naar het beperken van de hoeveelheden grondwater dat wordt opgepompt en gaat over tot het opvangen en gebruiken van regenwater. 12. Zorg dragen voor de natuur en de ecosystemen als basis van alle leven op aarde. Bijdragen tot een toename in biodiversiteit De Vrije Universiteit Brussel streeft naar het behoud van het groen en naar de integratie van de natuur op de campussen. De Vrije Universiteit Brussel voert een groenbeheer van haar campussen met aandacht voor aantrekkelijkheid, veiligheid en natuurontwikkeling, in lijn met de inspanning in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het versterken van de biodiversiteit op de campussen is daarbij een centraal aandachtspunt. Bij het ontwerpen van nieuwe gebouwen en aanpassen van bestaande gebouwen wordt aandacht besteed aan de integratie van habitat voor dieren en planten op en rond de gebouwen. De Vrije Universiteit Brussel stelt haar niet-bebouwde gronden waar mogelijk ter beschikking van natuurontwikkelingsprojecten en stadslandbouwprojecten. 13. Beperken van vervuiling De Vrije Universiteit Brussel voert een actief beleid ter voorkoming van vervuiling van de leefomgeving. Zo worden bijvoorbeeld alle gevaarlijke en bijzondere afvalproducten ingezameld en afgevoerd door een erkende ophaler van gevaarlijk afval, worden maatregelen genomen om de vervuiling van de bodem te voorkomen en worden koelinstallaties zodanig beheerd dat schadelijke koelvloeistoffen niet in het milieu terechtkomen en de meest schadelijke koelvloeistoffen worden uitgebannen. 14. Aanmoedigen van een duurzame mobiliteit De Vrije Universiteit Brussel ontwikkelt een bedrijfsvervoerplan en actualiseert dit regelmatig. De universiteit stimuleert personeel en studenten gebruik te maken van het openbaar vervoer en de fiets, aan carpooling te doen of te voet te komen werken. De Vrije Universiteit Brussel streeft naar het beperken van het aantal werkgerelateerde verplaatsingen van het personeel en van de impact van deze verplaatsingen. 15. Aanmoedigen van een duurzaam voedingspatroon De Vrije Universiteit Brussel sensibiliseert personeel en studenten om voedingspatronen om te buigen naar voedsel dat bijdraagt tot de gezondheid van mens en milieu (minder vleesrijke maaltijden, meer lokaal geproduceerde voedingswaren en minder producten met een hoog aantal voedselkilometers ). IV. Versterken van het sociale weefsel en het welzijn van studenten en personeel 16. Aanmoedigen van diversiteit onder personeel en studenten. Waarderen van ieders eigenheid. Bewaken van mensenrechten. De Vrije Universiteit Brussel 17. Aanmoedigen van dialoog en beperking van sociale polarisatie tussen groepen binnen de maatschappij en de gemeenschap. Versterken van de sociale cohesie binnen de gemeenschap 9

10 Er wordt gewerkt aan de versterking van de sociale cohesie binnen de universitaire gemeenschap. Er wordt op een open, transparante, geweldloze en respectvolle wijze gecommuniceerd tussen het personeel, de studenten, het bestuur en de buitenwereld. 18. Bijdragen tot het verkleinen van de kloof tussen arm en rijk, Noord en Zuid, ontwikkelde en minder ontwikkelde landen De Vrije Universiteit Brussel voert een beleid m.b.t. sociale integratie, internationalisering en ontwikkelingssamenwerking in zowel de onderwijs-, de onderzoeks-, als de dienstverleningsactiviteiten. Vanuit haar humanistische waarden streeft de universiteit ernaar bij te dragen tot het verkleinen van de kloof tussen arm en rijk, Noord en Zuid, ontwikkelde en minder ontwikkelde landen. 19. Bijdragen tot de bescherming en de verbetering van de gezondheid en het welzijn van de leden van de universitaire gemeenschap De Vrije Universiteit Brussel voert een actief preventiebeleid, ondersteunt de gezondheid, het welzijn en de veiligheid van werknemers, studenten en bezoekers. De universiteit stelt psycho-, medische- en sociale begeleiding, sportinfrastructuur en sociale ontmoetingsplaatsen ter beschikking van studenten en personeel. 20. Versterken van de banden en de dialoog met de lokale gemeenschap De Vrije Universiteit Brussel is betrokken bij de buurten waarin ze haar activiteiten organiseert. De universiteit gaat in dialoog met de lokale gemeenschap, stelt zich op als actieve partner in het stedelijk gebeuren, neemt waar dit nuttig is deel aan initiatieven op niveau van de buurt of de gemeente en stelt haar infrastructuur zoals de bibliotheek, de sport- en culturele infrastructuur en de medische zorgverlening niet enkel open voor de universitaire gemeenschap, maar ook voor de omwonenden en alle andere geïnteresseerden. V. Financiële gezondheid en ethisch verantwoord ondernemen 21. Bewaken van de financiële gezondheid van de instelling De Vrije Universiteit Brussel bewaakt actief het financiële beheer van de instelling en zorgt voor een begroting in evenwicht. De Vrije Universiteit Brussel bouwt een financiële reserve op, streeft naar een maximale diversifiëring van de bronnen van inkomsten van de instelling, ondersteunt haar personeel in het werven van externe fondsen als bron van inkomsten, ondersteunt initiatieven om de administratie zo efficiënt en rationeel mogelijk te laten verlopen, moedigt het valoriseren aan van kennis en uitvindingen van de instelling op de markt en draagt zorg voor haar onroerende goederen. 22. Ethisch verantwoord ondernemen De Vrije Universiteit Brussel voert een actief duurzaam aankoopbeleid waarbij milieu-, sociale en ethische aspecten naast financiële en andere aspecten mee in rekening worden gebracht. Ook bij het uitbesteden van bepaalde activiteiten aan andere bedrijven en bij grote projecten van de universiteit wordt de duurzaamheidsvisie en de duurzaamheidsstrategie mee in rekening gebracht. 23. Versterken van de lokale economie De Vrije Universiteit Brussel bouwt positieve contacten op met bedrijven uit de lokale gemeenschap. Op deze wijze draagt ze bij tot de versterking van de lokale economie en bouwt ze positieve relaties op met de lokale gemeenschap. 10

11 1. Het duurzaamheidsbeleid van de Vrije Universiteit Brussel Duurzame ontwikkeling vanuit humanistische waarden De Vrije Universiteit Brussel speelt een actieve rol in de maatschappelijke dialoog rond duurzame ontwikkeling vanuit humanistische waarden en waarden van een open en vrije democratische samenleving. Als onderzoeks- en kennisinstelling wil zij actief bijdragen tot een mentaliteitswijziging rond duurzame ontwikkeling binnen en buiten de grenzen van de universiteit Duurzaamheid is als een van de kernwaarden van de universiteit opgenomen in het Algemeen Strategisch Plan. Dit betekent dat bij alle beslissingen rekening wordt gehouden met de consequenties op korte en lange termijn, op lokaal en globaal niveau, vanuit een visie en een strategie voor een duurzame toekomst. Op 15 maart 2011 keurde de Raad van Bestuur van de Vrije Universiteit Brussel de duurzaamheidsvisie en strategische duurzaamheidsdoelstellingen goed. Hierdoor heeft de universiteit nu een beleidskader waarbinnen projecten rond duurzame ontwikkeling kunnen worden gerealiseerd. Een Stuurgroep Duurzame Ontwikkeling werd in 2011 geïnstalleerd. Vice-rector Hélène Casman nam de rol op van voorzitter. De stuurgroep zal op basis van de visie en de doelstellingen jaarlijks een actieplan opstellen en het duurzaamheidsbeleid richting geven en ondersteunen. Samenstelling van de Stuurgroep Duurzame Ontwikkeling eind 2011 Hélène Casman (voorzitter stuurgroep en vice-rector studentenbeleid) Yvette Michotte (vice-rector onderwijs) Jim Van Leemput (algemeen directeur) Jacques De Ruyck (ZAP, energieproblematiek) Frank Delattin (expert energieproblematiek) Nico Koedam (ZAP, duurzaamheidsbeoordeling en ecosysteembeheer) Hubert Rahier (ZAP, duurzame materialen) Mark Runacres (ZAP, energie- en milieutechnologie, EhB) Dimitri Devuyst (secretaris stuurgroep en milieucoördinator VUB) Rebecca Lefevere (mobiliteitscoördinator en milieuzorg) Jan Flamant (manager engineering, biotechnicals and administration, UZ Brussel) Nico Van Elzen (milieucoördinator UZ Brussel) Antoine Struelens (studentenraad, student wijsbegeerte) Marleen Wynants (interdisciplinaire netwerking Crosstalks) Op 3 mei 2011 werd een open EcoTeam georganiseerd. De universitaire gemeenschap werd uitgenodigd om mee te brainstormen over de praktische invulling van de duurzaamheidsvisie en de strategische duurzaamheidsdoelstellingen. Wat zijn de aan te pakken prioriteiten op weg naar een duurzame universiteit? Het EcoTeam en de stuurgroep duurzame ontwikkeling riepen de leden van de universitaire gemeenschap (studenten en personeel) op om mee prioritaire werkpunten vast te leggen op sociaal, economisch en ecologisch vlak. 11

12 Op 27 september 2011 vond de academische opening plaats van de Vrije Universiteit Brussel en de Erasmus Hogeschool Brussel (Universitaire Associatie Brussel). Deze openingszitting stond in het teken van duurzame ontwikkeling. De duurzaamheidsvisie en strategische duurzaamheidsdoelstellingen werden er voorgesteld aan de universitaire gemeenschap door rector Paul De Knop. De Raad van Bestuur van de Vrije Universiteit Brussel besliste op 25 oktober 2011 om een nieuw studentenhome te bouwen op campus Etterbeek en ging ermee akkoord om qua duurzaamheid te opteren voor een gebouw met zeer laag energieverbruik, aangevuld met maatregelen voor de aanwending van hernieuwbare energiebronnen. Het betreft een aanzienlijk bouwproject waarin ook ruimte zal zijn voor onderzoek, onderwijs en administratie. De totale kostprijs van het project wordt geschat op 50 miljoen EUR. Gezien de omvang van het bouwproject vroeg de Raad van Bestuur ook aandacht voor het groene karakter van de campus. Deze mag bij de realisatie van dit bouwproject niet geschonden worden. Een voorstel van actieplan 2012 werd voorbereid door de Dienst Milieucoördinatie en voorgelegd aan de Stuurgroep Duurzame Ontwikkeling op 12 december Het actieplan werd door de stuurgroep onderschreven. 12

13 Het voorstel van actieplan duurzame ontwikkeling 2012 Lopende initiatieven Het ontwerpen van een meer duurzame studentenhome voor campus Etterbeek De Dienst Restaurants neemt deel aan project duurzame grootkeukens Het aanstellen en opleiden van de nieuwe energiecoördinator vanaf 1 februari 2012 Het opmaken van een update van het bedrijfsvervoerplan van de Vrije Universiteit Brussel De gescheiden inzameling van het PMD-afval op campus Etterbeek Het versterken van de samenwerking met gemeenten Etterbeek, Elsene en Oudergem De evaluatie van het pilootproject flexibele werkomgeving De asbestbeheerswerken op campus Etterbeek en opmaak van een asbestbeheersprogramma op de campus Jette Het versterken van de werking van de vertrouwenspersonen aan de Vrije Universiteit Brussel Nieuwe initiatieven 2012 Het ontwikkelen van een duurzaamheidstoets voor de besluitvorming van de Vrije Universiteit Brussel Het ontwikkelen en toepassen van een methode voor duurzaamheidscoaching van personeel waarbij welzijn en zingeving op het werk worden versterkt Het opmaken van een planning voor en uitvoeren van energie-audits in de gebouwen en op de diensten van de Vrije Universiteit Brussel De meer doorgedreven monitoring van het energieverbruik aan de Vrije Universiteit Brussel Het onderzoek naar de haalbaarheid en mogelijke werkwijze van het doorrekenen van energiekosten aan de diensten op basis van hun verbruik De beslissing om nog enkel nieuwe koelkasten te kopen met het energielabel A++ Het verdere verduurzamen van het papier aangeboden in het centraal magazijn Het volledig uitbannen van de koelvloeistof R22 tegen 2015 planning opmaken Het onderzoek naar de haalbaarheid en mogelijkheden voor de oprichting van een leerstoel duurzame ontwikkeling De procesbegeleiding m.b.t. de integratie van duurzame ontwikkeling in de curricula van de Vrije Universiteit Brussel Het ontwikkelen van een systeem voor het onthaal van nieuwe werknemers Het onderzoek naar de formalisering van het thuiswerken aan de Vrije Universiteit Brussel Het hergebruik van afgedankte kantoormeubelen aan de Vrije Universiteit Brussel Het uitvoeren van het project "Printer Support" voor meer efficiënt en kostenbesparend afdrukken van documenten Het ondertekenen van de intentieverklaring Respect voor elkaar op het werk 13

14 2. De universitaire gemeenschap werkt aan een duurzame instelling Werken aan transparantie en een actieve participatie van de universitaire gemeenschap Het besluitvormingsproces aan de Vrije Universiteit Brussel verloopt transparant. Een duurzame universiteit komt tot stand vanuit de universitaire gemeenschap zelf. De Vrije Universiteit Brussel roept de hele universitaire gemeenschap (personeel en studenten) op om samen duurzame ontwikkeling in de praktijk te brengen. De Vrije Universiteit Brussel sensibiliseert de leden van de universitaire gemeenschap en werkt zo aan een mentaliteitswijziging. Personeel, studenten en andere belanghebbenden krijgen inspraak in de besluitvorming van de instelling. Aanmoedigen van dialoog en beperking van sociale polarisatie tussen groepen binnen de maatschappij en de gemeenschap. Versterken van de sociale cohesie binnen de gemeenschap Er wordt gewerkt aan de versterking van de sociale cohesie binnen de universitaire gemeenschap. Er wordt op een open, transparante, geweldloze en respectvolle wijze gecommuniceerd tussen het personeel, de studenten, het bestuur en de buitenwereld 2.1. EcoTeams en de Denk- en Actiegroep Duurzame Ontwikkeling Naar aanleiding van een milieugedragscan van de Vrije Universiteit Brussel uitgevoerd door Ecolife in 2005 werden op beide campussen EcoTeams opgericht. De EcoTeams bestaan uit personeelsleden en studenten die zich actief willen inzetten voor milieuzorg en duurzame ontwikkeling op hun werkplek. De studenten gingen in 2006 over tot de oprichting van een Denk- en Actiegroep Duurzame Ontwikkeling (DADO). DADO wil duurzame projecten realiseren op de campussen van de Vrije Universiteit Brussel, bijvoorbeeld het verminderen van het papierverbruik of het promoten van biologische producten. Het EcoTeam Etterbeek en DADO organiseerden op 16 februari 2011 een Dikke-truiendag met een actie rond het gebruik van de trap i.p.v. de lift in samenwerking met de Ecocampusbegeleider en de Dienst Milieucoördinatie. Drie van de vier liften in de middenrotule van gebouwen B en C werden stilgelegd en iedereen werd uitgenodigd om de trap te nemen. Op elke verdieping was er een verrassing, een drankje van de Oxfam-wereldwinkel, een streepje muziek van het orkest van de Vrije Universiteit Brussel, een stand van een milieuvereniging met ecotips, etc. 14

15 15

16 De EcoTeams van de Vrije Universiteit Brussel deden in februari 2011 een oproep aan alle studenten en personeelsleden om zaden te schenken aan het project Zaden voor Voedsel. Dit project verzamelt zaden van tomaten, meloenen, pompoenen, paprika s, aubergines, avocado s en verscheept deze naar Afrika waar de lokale bevolking ze gebruikt in haar moestuintjes. Dit project werd opgestart door Prof. Dr. Willem Van Cottem van de Universiteit Gent in samenwerking met UNICEF. Eind maart 2011 zette het EcoTeam Etterbeek en het Crazy Copy Center een actie op rond het sorteren van afval. De nadruk werd gelegd op de nood aan de gescheiden inzameling van PMD-afval op campus Etterbeek. Het EcoTeam Etterbeek, de Dienst Milieucoördinatie, de Ecocampusbegeleider, de Dienst Facility Management en de Dienst Restaurants spanden zich in 2011 opnieuw in voor het verduurzamen van de personeelsbarbecue die plaatsvond op 1 juli 2011: de diensten die deelnamen aan de personeelsbarbecue werden aangemoedigd om (fair)wijn, fruitsappen en versnaperingen te bestellen bij de Wereldwinkel. De diensten werden ook opgeroepen om hun afval te verminderen: er werd een alternatief aangeboden voor plastic bordjes en plastic bestek. De Dienst Restaurant voorzag de levering ter plaatse, het ophalen en de afwas nadien van herbruikbare borden, glazen en bestek tegen een kleine kostprijs. Diensten werden ook aangemoedigd om te kiezen voor dranken in statiegeldflessen. Wie toch wegwerpglas had, werd verwezen naar de glascontainer. Ook vegetariërs werden verwend op de personeelsbarbecue: een volledig vegetarisch pakket kon worden besteld. De Dienst Logistiek en Evenementen koos ook voor briketten op basis van kokosschalen, waardoor geen bomen hoeven te sneuvelen voor de barbecue. Ook werd Poverello, een hulporganisatie in Brussel, gecontacteerd om de overschotten in te zamelen. Ze konden nog voor 20 mensen koken met wat de verschillende diensten van de Vrije Universiteit Brussel teveel hadden aangekocht voor de barbecue. Het eerste duurzame project van DADO in 2011 werd de ruilbeurs Do the Swish. Studenten die overladen zijn met spulletjes die ze niet meer gebruiken of dragen werden gevraagd deze naar het Kultuurkaffee van campus Etterbeek te brengen en ze gratis te ruilen met andere spulletjes. Wie niets te ruilen had kon ook spulletjes kopen tegen een bijzonder zacht prijsje. In juli 2011 werd het EcoTeam uitgenodigd op een ontbijtvergadering met de rector. Tijdens deze vergadering werd overlegd over de planning van activiteiten, prioriteiten m.b.t. de duurzaamheidsvisie en de communicatie tussen het EcoTeam en het bestuur van de instelling. 16

17 2.2. Voorbeelden van initiatieven van de Vrije Universiteit Brussel die de sociale cohesie binnen de universitaire gemeenschap versterken Op initiatief van de rector werd op 3 mei een Clean Up Your Campus -activiteit georganiseerd. Iedereen werd opgeroepen om mee te doen aan deze schoonmaakdag. De rector nam zelf de borstel ter hand en stak de handen uit de mouwen en nodigde iedereen uit om hem bij te staan. De medewerkers van Facility Management zorgden voor de logistieke ondersteuning. Naast het daadwerkelijk schoonmaken van de campus wilde de rector met dit initiatief ook personeel en studenten aansporen tot meer verantwoordelijk gedrag wat betreft zwerfvuil, graffiti, etc. Na de actie konden alle deelnemers aanschuiven in het restaurant voor biefstuk met friet. Dit is een voorbeeld van een actie die de sociale cohesie binnen de universitaire gemeenschap versterkt. 70 barbecues, 700 kilo houtskool, 400 tafels en 1700 stoelen op het grasplein rondom het rectoraatsgebouw: vrijdag 1 juli 2011 schoven ruim 1600 personeelsleden aan voor de jaarlijkse personeelsbarbecue die het tweede jaar op rij een duurzame toets kreeg. 17

18 Op 13 oktober 2011 had de 7de editie plaats van de Brussels Marathon & Half Marathon. Naar deze dag keken de sportieve studenten, personeelsleden en alumni van de Vrije Universiteit Brussel en het Universitair Ziekenhuis Brussel dit jaar met bijzondere aandacht uit. Ze liepen immers, tezamen met nog enkele externe partners, ten voordele van het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde (CRG), het gespecialiseerd centrum in de voortplantingsgeneeskunde van het Universitair Ziekenhuis Brussel. Samen slaagden de meer dan 212 personeelsleden, alumni en studenten van de VUB en het UZ Brussel die meeliepen (en enkele externe corporate partners) erin om euro in te zamelen. Dit geld ging integraal naar wetenschappelijk onderzoek binnen het CRG Universitair Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking Bijdragen tot het verkleinen van de kloof tussen arm en rijk, Noord en Zuid, ontwikkelde en minder ontwikkelde landen De Vrije Universiteit Brussel voert een beleid m.b.t. sociale integratie, internationalisering en ontwikkelingssamenwerking in zowel de onderwijs-, de onderzoeks-, als de dienstverleningsactiviteiten. Vanuit haar humanistische waarden streeft de universiteit ernaar bij te dragen tot het verkleinen van de kloof tussen arm en rijk, Noord en Zuid, ontwikkelde en minder ontwikkelde landen. Ook in 2011 was het Universitair Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking (UCOS) een zeer belangrijke en actieve partner voor initiatieven en sensibilisering rond duurzame ontwikkeling op de campus met allerlei activiteiten zoals debatavonden, workshops, filmavonden, informatieverspreiding e.d. over bijvoorbeeld de klimaatsproblematiek, duurzame ontwikkeling en ontwikkelingssamenwerking. UCOS organiseerde in maart 2011, in samenwerking met het KultuurKaffee en de vakgroep Educatiewetenschappen activiteiten rond kunst, maatschappij en duurzame ontwikkeling in Noord en Zuid, dit naar aanleiding van het bezoek van de Surinaamse, maatschappelijk geëngageerde kunstenaar Kurt Nahar. Zo was er bijvoorbeeld de interactieve lezing "Educatie voor duurzame ontwikkeling: Suriname en België voor dezelfde mondiale uitdaging?" Tussen 2 en 11 mei 2011 organiseerde UCOS een activiteitenreeks rond het thema What future for 7 billion people? Concerten, debatten, een quiz, lezingen, tentoonstellingen, een international food fair, hadden plaats in samenwerking met 18

19 verschillende andere verenigingen. De Dienst Milieucoördinatie zorgde voor een tentoonstelling over virtueel waterverbruik en op heel wat producten die te koop worden aangeboden in het studentenrestaurant werden stickers gekleefd waarop te zien was hoeveel water nodig was voor de productie Project Ecocampus Het Ecocampusproject werd in 2011 verder opgevolgd door de Ecocampusbegeleider Simone Heinen in samenwerking met de Dienst Milieucoördinatie. Er vond overleg plaats met de Vlaamse overheid over het projectverloop. Vanaf september 2011 werd een nieuwe vorm gezocht voor het project. Zo trok de Vlaamse overheid na de zomer de ecocampusbegeleiders terug uit de verschillende universitaire associaties. Vanaf 2012 zou er opnieuw een ecocampuswerking worden opgezet met focus op de integratie van duurzame ontwikkeling in de curricula van het hoger onderwijs. De ecocampusbegeleiders zullen in het nieuwe ecocampusproject niet langer rechtstreeks betrokken zijn bij initiatieven voor milieuzorg aan de instellingen voor hoger onderwijs, maar enkel aan procesbegeleiding doen vanuit de kantoren van de Vlaamse overheid. In 2009 werden aan de Universitaire Associatie Brussel voor het eerst in nauwe samenwerking met Ecocampus de Ecocampuskrak -projecten gelanceerd. De studenten van de Vrije Universiteit Brussel en de Erasmus Hogeschool Brussel werden opgeroepen om projectvoorstellen in te dienen. Voor elk van de geselecteerde projecten werd begeleiding en een mooi startbudget voorzien. In 2011 werden drie projecten geselecteerd: de aanleg van een moestuin op campus Etterbeek, een project rond de wereldwinkelwerking aan de Vrije Universiteit Brussel en een project rond duurzame voeding aan de Erasmus Hogeschool Brussel. Een startmoment werd voorzien op 21 februari 2011 met o.a. een etentje en een workshop door Frank Verstraeten van UCOS. De studenten van de geselecteerde projecten kregen na afloop van hun project ook een Akte van Ecocampusverdienste. 19

20 2.5. Voorbeelden van andere initiatieven rond duurzame ontwikkeling en milieuzorg Het Institute for European Studies (IES) liet in 2011 op eigen initiatief een energie-audit maken van hun nieuwe burelen in het nieuwe kantoorgebouw van de Vrije Universiteit Brussel op Pleinlaan 5. Het IES heeft een eigen beleid voor de verduurzaming van haar dagelijkse werking. Het idee om meer duurzaam te fuiven en feesten begint weerklank te krijgen bij de studenten. Zo werd op 29 juni 2011 het Central Park Festival georganiseerd in het Jubelpark door een groot aantal zowel Franstalige als Nederlandstalige overheidsen privé-instanties. De organisatoren zagen dit festival als de perfecte gelegenheid om studenten bewust te maken van het belang van de milieuproblematiek en om de actoren van de maatschappij van morgen bewust te maken van hun eigen milieu-impact. Daarom stond het milieuvraagstuk centraal in dit initiatief. Zowel in de maanden mei als juni 2011 bracht Dr. Jane Goodall een bezoek aan de Vrije Universiteit Brussel en gaf ze een lezing voor een auditorium gevuld met personeel, studenten en bezoekers. Dr. Jane Goodall is een primatologe, een vredesboodschapper van de Verenigde Naties en een milieuactiviste. Ze heeft een 20

21 krachtige boodschap over de mensen, de dieren en de natuur, de planeet en hoe iedereen een belangrijke rol kan spelen in het beschermen van de ecosystemen. Ze is zelf het levende bewijs dat je met pure wilskracht en een beetje geluk al je dromen kan waarmaken en het verschil kan maken op deze planeet. Naar aanleiding van het bezoek van Jane Goodall waren er ook besprekingen tussen het Jane Goodall Institute Belgium, de Dienst Milieucoördinatie, de vereniging Sunbeams en een aantal geëngageerde studenten. Er werd onder meer nagegaan of er aan de Vrije Universiteit Brussel een Roots & Shoots -groep zou kunnen worden opgericht. Roots & Shoots is opgericht in 1991 en is uitgegroeid tot een netwerk van tienduizenden jongeren, verspreid over 110 landen, die samen de passie delen om van deze wereld een betere plek te maken. De jongeren zien de problemen in hun gemeenschap en ondernemen actie door projecten uit te werken ten bate van mens, dier en milieu. Met een prototype voertuig aangedreven door een elektromotor en batterijen, heeft de VUB-EhB een schitterend resultaat neergezet in de internationale Shell Eco-marathon in Duitsland. De Shell Eco-marathon is een internationale competitie die studenten wereldwijd uitdaagt om de meest energiezuinige wagen te ontwerpen, te bouwen en te testen. In hun categorie, waarin 20 teams deelnamen, is het VUB-EhB EcoTeam achtste geëindigd met een run van 344km/kWh. Omgerekend is dit ongeveer 3000 km voor 1 liter brandstof en meteen ook de beste Belgische prestatie. De Vrije Universiteit Brussel is reeds sinds haar oprichting een pionier op het vlak van elektrische voertuigen, dankzij de inspanningen van de Dienst Elektrotechniek - 21

22 Energietechniek. Om deze positie te behouden besliste de universiteit in september 2011 een reeks laadpalen van de nieuwste generatie te plaatsen aan gebouw Z op campus Etterbeek. Hierdoor is het mogelijk voor gebruikers van elektrische voertuigen om de batterij van hun wagen op te laden op de campus. Bovendien deden in september 2011 ook 23 elektrische wagens op weg van Parijs naar Praag de campus Etterbeek van de Vrije Universiteit Brussel aan in het kader van de World Advanced Vehicle Expedition (WAVE). WAVE wil voertuigen op basis van hernieuwbare energie promoten. Dat de elektrische wagens de Vrije Universiteit Brussel aandeden om er de volgende ochtend volgeladen weer te vertrekken, was dus geen toeval. 22

23 3. Het duurzaam energiebeleid Verminderen van de CO 2 -uitstoot door rationeel energiegebruik en overschakeling naar hernieuwbare energie De Vrije Universiteit Brussel streeft ernaar haar CO 2 -uitstoot te verminderen door rationeel energiegebruik en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen. De Vrije Universiteit Brussel stelt zich tot doel de universitaire gemeenschap te sensibiliseren m.b.t. een vermindering in het energieverbruik 3.1. Maatregelen in 2011 voor een meer duurzaam energiebeleid Eind oktober 2011 selecteerde de Vrije Universiteit Brussel een nieuwe energiecoördinator. Edwig De Vis zal zich vanaf 1 februari 2012 kunnen toespitsen op het analyseren van het energieverbruik en het voorstellen van maatregelen ter verduurzaming van het energieverbruik en het introduceren van nieuwe projecten voor het aanboren van hernieuwbare energiebronnen. De Vrije Universiteit Brussel schakelde in 2011 op campus Etterbeek over op groene stroom. In de zomer van 2011 werd de volgende stap genomen in het programma ter vervanging van de ramen op campus Etterbeek. In gebouw F en G werden alle oude en tochtige ramen vervangen door beter sluitende en isolerende ramen. Gezien de omvang van deze gebouwen zou dit een grote invloed moeten hebben op het energieverbruik op de campus Etterbeek. De Vrije Universiteit Brussel besliste om een architectuurwedstrijd uit te schrijven voor een groot nieuw gebouwencomplex op campus Etterbeek, inclusief 650 nieuwe studentenkamers. Er werd ook beslist dat het gebouw zou worden ontworpen als zeer lage energie -gebouw met voorziening voor de productie van hernieuwbare energie Vroeger genomen maatregelen i.k.v. het duurzaam energiebeleid Het zwembad op campus Etterbeek is ontworpen voor de maximale recuperatie van passieve zonne-energie. Bij renovaties van bestaande gebouwen, zoals bijvoorbeeld de studentenhuizen op de Nieuwelaan en op campus Jette, wordt aandacht besteed aan een betere isolatie van het gebouw en maatregelen zodat minder energie dient te worden verbruikt. Sinds 2003 is op campus Jette een warmtekrachtkoppelingsinstallatie in werking. Het principe is dat ter plaatse elektriciteit wordt opgewekt en dat de warmte die daarbij wordt geproduceerd wordt gebruikt voor de verwarming van water en gebouwen. 23

24 3.3. De energieproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel vandaag Het reëel gasverbruik op campus Etterbeek kende in 2011 een scherpe daling t.o.v. het jaar voordien. In feite was 2010 een uitzonderlijk koud jaar waardoor in dat jaar een uitzonderlijk piekverbruik kon worden vastgesteld. Wanneer we de graaddagen in rekening brengen werd in 2011 iets zuiniger gestookt dan in 2010, maar blijft het verbruik hoog in vergelijking met bijvoorbeeld de jaren 2000, 2001 of Ook per oppervlakte-eenheid blijft het verbeterd gasverbruik op campus Etterbeek in 2011 erg hoog in vergelijking met bijvoorbeeld de jaren 2000, 2001 en De laatste vijf jaar schommelt het elektriciteitsverbruik op campus Etterbeek rond de 12 miljoen kwh. In 2011 werd kwh verbruikt. Dat is kwh minder dan het jaar voordien. Maar dat blijft kwh meer dan de waarde opgetekend in Dat meerverbruik komt overeen met het bijkomend gemiddelde elektriciteitsverbruik van 954 Vlaamse gezinnen. Het totale elektriciteitsverbruik van campus Etterbeek komt overeen met het gemiddelde elektriciteitsverbruik van 3427 Vlaamse gezinnen (een gemiddeld Vlaams gezin verbruikt 3500 kwh/jaar aan elektriciteit). Het gasverbruik op campus Jette is gekoppeld aan de warmteproductie van de WKK-installatie. In 2011 zien we een aanzienlijke daling in de warmte geproduceerd door de WKK en in de reële hoeveelheid gas verbruikt voor de verwarming. Het milde jaar 2011 t.o.v. het koude jaar 2010 is niet de enige verklaring voor de daling in de hoeveelheden energie verbruikt voor de verwarming. Er is momenteel geen duidelijke verklaring voor deze daling. De verbruiken zullen de komende jaren meer nauwgezet worden opgevolgd. Het elektriciteitsverbruik op campus Jette bedroeg in 2011 in totaal kwh. Dat is een duidelijke daling t.o.v. het jaar voordien en het laagste verbruik in vergelijking met de 13 vorige jaren. Het totale elektriciteitsverbruik op campus Jette is te vergelijken met het gemiddelde elektriciteitsverbruik van Vlaamse gezinnen. Het elektriciteitsverbruik per m² ging in 2011 zowel op campus Etterbeek als op campus Jette omlaag t.o.v. het jaar voordien. Het verbruik blijft per oppervlakte-eenheid aanzienlijk hoger op campus Jette dan op campus Etterbeek, wat te verklaren is door meer energie-intensieve laboratoriumactiviteiten per oppervlakte-eenheid op campus Jette in vergelijking met campus Etterbeek. 24

25 Energieverbruik voor de verwarming van de gebouwen die gelegen zijn op de campus Etterbeek voor de periode 1998 tot en met 2011 (voor de academische sector) Jaartal Reëel gasverbruik in GJ Reëel gasverbruik in GJ per jaar en per m 2 Verbeterd gasverbruik in GJ (verbeterd voor de graaddagen) Verbeterd gasverbruik in GJ per jaar en per m 2 (verbeterd voor de graaddagen) Oppervlakte in m²(*) Graaddag en 16,5 equivalent te Ukkel Ingevoerde factor (graaddagen 16,5 normaal voor periode is 2458*/ voor periode is 2.415**/ voor periode is 2363***) GJ 0,46 GJ/m² GJ 0,49 GJ/m² m² ,06* GJ 0,40 GJ/m² GJ 0,45 GJ/m² m² ,13* GJ 0,35 GJ/m² GJ 0,41 GJ/m² m² ,17* GJ 0,39 GJ/m² GJ 0,40 GJ/m² m² ,04* GJ 0,42 GJ/m² GJ 0,49 GJ/m² m² ,18* 2003 ( GJ) (0,15 GJ/m²) ( GJ) (0,16 GJ/m²) m² ,07* GJ 0,34 GJ/m² GJ 0,36 GJ/m² m² ,06* GJ 0,44 GJ/m² GJ 0,48 GJ/m² m² ,10* GJ 0,44 GJ/m² GJ 0,48 GJ/m² m² ,09** GJ 0,40 GJ/m² GJ 0,49 GJ/m² m² ,23** GJ 0,52 GJ/m² GJ 0,57 GJ/m² m² ,09** GJ GJ 0,51 GJ/m² 0,67 GJ/m² GJ GJ 0,56 GJ/m² 0,58 GJ/m² m² m² ,09** 0,87*** GJ 0,46 GJ/m² GJ 0,56 GJ/m² m² ,22*** (*) de oppervlakte die hier wordt gehanteerd is de bruto-vloeroppervlakte van de gebouwen, exclusief de overdekte parkings, aangezien deze niet verwarmd worden Energieverbruik voor de verwarming van de gebouwen die gelegen zijn op de campus Jette voor de periode 1998 tot en met 2011 (voor de academische sector) Jaar Reëel gasverbruik in GJ Reëel gasverbruik in GJ per jaar en per m 2 Verbeterd gasverbruik in GJ (verbeterd voor de graaddagen) Verbeterd gasverbruik in GJ per jaar en per m 2 (verbeterd voor de graaddagen) Warmte afgenomen van WKK in GJ Totale energie nodig om gebouwen te verwarmen (gas + WKK in GJ) GJ 0,74 GJ/m² GJ 0,79 GJ/m² GJ GJ 0,73 GJ/m² GJ 0,82 GJ/m² GJ GJ 0,66 GJ/m² GJ 0,78 GJ/m² GJ GJ 0,80 GJ/m² GJ 0,83 GJ/m² GJ GJ 0,82 GJ/m² GJ 0,97 GJ/m² GJ GJ 0,77 GJ/m² GJ 0,83 GJ/m² GJ GJ GJ 0,67 GJ/m² GJ 0,71 GJ/m² GJ GJ GJ 0,55 GJ/m² GJ 0,61 GJ/m² GJ GJ GJ 0,49 GJ/m² GJ 0,53 GJ/m² GJ GJ GJ 0,33 GJ/m² GJ 0,41 GJ/m² GJ GJ GJ 0,34 GJ/m² GJ 0,37 GJ/m² GJ GJ GJ 0,42 GJ/m² GJ 0,46 GJ/m² GJ GJ GJ 0,47 GJ/m² GJ 0,40 GJ/m² GJ GJ GJ 0,20 GJ/m² GJ 0,24 GJ/m² GJ GJ Verbeterde totale energie nodig om gebouwen te verwarmen (gas + WKK) in GJ Oppervlakte in m²* GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² GJ m² Graad -dage n 16,5 equivalent te Ukkel Ingevoerde factor (graaddagen 16,5 normaal voor periode is 2458*/ voor periode is 2.415**/ voor periode is 2363***) ,06* ,13* ,17* ,04* ,18* ,07* ,06* ,10* ,09** ,23** ,09** ,09** 0,87*** ,22*** 25

26 Elektriciteitsverbruik op de campus Etterbeek voor de periode 1998 tot en met 2011 (voor de academische sector) Jaartal Elektriciteitsverbruik Verbruik per m 2 Verbruik per persoon Oppervlakte in m²* Aantal personen kwh 82,8 kwh/m kwh/pers m² kwh 84,5 kwh/m kwh/pers m² kwh 86,7 kwh/m kwh/pers m² kwh 85,7 kwh/m kwh/pers m² kwh 88,7 kwh/m kwh/pers m² kwh 80,3 kwh/m kwh/pers m² kwh 85,5 kwh/m kwh/pers m² KWh 87,7 kwh/m kwh/pers m² kwh 88,8 kwh/m kwh/pers m² kwh 90,9 kwh/m² kwh/pers m² kwh 91,7 kwh/m² kwh/pers m² kwh kwh 90,1 kwh/m² 92,6 kwh/m² 953 kwh/pers. 993 kwh/pers m² m² kwh 90,7 kwh/m² 848 kwh/pers m² * de oppervlakte die hier wordt gehanteerd is de bruto-vloeroppervlakte van de gebouwen + ¼ van de oppervlakte van de parkeergebouwen Elektriciteitsverbruik op de campus Jette voor de periode 1998 tot en met 2011 (voor de academische sector) Jaartal Elektriciteitsverbruik Verbruik per m 2 Verbruik per persoon Oppervlakte in m²* KWh 131 kwh/m kwh/pers m² KWh 133 kwh/m kwh/pers m² KWh 132 kwh/m kwh/pers m² KWh 130 kwh/m kwh/pers m² KWh 129 kwh/m kwh/pers m² kwh 130 kwh/m kwh/pers m² kwh 134 kwh/m² kwh/pers m² KWh 136 kwh/m² kwh/pers m² kwh 138 kwh/m² kwh/pers m² kwh 137 kwh/m² kwh/pers m² kwh 133 kwh/m² kwh/pers m² kwh kwh 136 kwh/m² 138 kwh/m² kwh/pers kwh/pers m² m² kwh 128 kwh/m² kwh/pers m² 2045 Reëel en verbeterd gasverbruik per m² op campus Etterbeek in GJ/m² Aantal personen 26