Jeugd (L)VB in transitie

Transcriptie

1 Jeugd (L)VB in transitie Jaap Terpstra Annemiek Lieferink Iris van Berkel Januari 2014 Rapport IvB - riw

2

3 Inhoud Oplegger: 10 knoppen waar gemeenten aan kunnen draaien Voorwoord 1. Jeugd (L)VB. Hoe is het georganiseerd? 1.1 Inleiding Financiering Wettelijke kaders Welke zorg gaat naar de jeugdwet Jeugd (L)VB. Voor wie is het? 2.1 Omschrijving doelgroep IQ classificatie Bijkomende problematiek Perspectief Tendensen in de populatie Jeugd (L)VB. Hoe ziet Jeugd (L)VB zorg eruit? 3.1 Extramuraal en intramuraal Overzicht (L)VB zorgvormen Jeugd (L)VB. Welke organisaties voeren het uit? 4.1 OBC s MFC s MEE Integrale Vroeghulpteams s Heerenloo Pluryn Driestroom Overzicht Gelderse Organisaties Jeugd (L)VB. Hoe kom je er? 5.1 Route in schema Indicatie Toeleiding naar passend aanbod Jeugd (L)VB. Overlap met andere sectoren in transitie Welke kansen en bedreigingen zijn er? 7.1 kansen voor gemeenten Bedreigingen voor gemeenten in transitie Wat betekent dit voor gemeenten? 8.1 Inzet van lichte vormen van ondersteuning en hulp aan (L)VB jeugdigen Snellere toegang tot (L)VB zorg

4 8.3 Eénduidige toegang tot (L)VB zorg Zorg meer integraal organiseren Afstemming met aanpalende beleidsterreinen in het sociaal domein Aansluiting Jeugd (L)VB en Passend Onderwijs Zorg voor goede aansluiting zorg 18-/ Betrek de doelgroep Gemeentelijke dienstverlening toegankelijk voor (L)VB jeugdigen Inzet vrijwillige hulp Literatuurlijst/bronnen Bijlagen Bijlage 1: Overzicht extramurale hulp & ondersteuning bij Jeugd (L)VB Bijlage 2: Overzicht Gelderse instellingen Jeugd (L)VB Bijlage 3: Overzicht intramurale zorgzwaartepakketten jeugd (L)VB Bijlage 4: Indicatieproces CIZ Bijlage 5: Toelichting werkwijze Zozijn, s-heerenloo, Pluryn en Driestroom... 57

5 TIEN knoppen voor Jeugd (L)VB IN TRANSITIE Wat zou je nu al kunnen doen, voorsorterend op de transitie en de transformatie van de Jeugd (L)VB? Tien knoppen waar gemeenten aan kunnen draaien: Knop 1: Inzet van lichte vormen van ondersteuning en hulp aan (L)VB jeugdigen Met tijdige inzet van lichte vormen van ondersteuning en hulp in de eigen omgeving aan (L)VB jeugdigen en hun ouders is in veel situaties te voorkomen dat zwaardere, ingrijpender en duurdere hulp nodig is. Knop 2: Snellere toegang tot (L)VB zorg Indien men inschat dat zwaardere (L)VB zorg nodig is, is snelle inzet van diagnostiek en snelle doorverwijzing naar een passende (L)VB voorziening belangrijk. Knop 3: Eénduidige toegang tot (L)VB zorg Zorg dat (L)VB jeugdigen en gezinnen niet van het kastje naar de muur worden gestuurd. Stel eenduidige competenties aan de professionals die beoordelen of (L)VB zorg nodig is. Knop 4: Zorg meer integraal organiseren (L)VB zorg heeft veel overlap met andere vormen van jeugdhulp, zoals GGZ en Provinciale jeugdzorg. Organiseer meer integraliteit tussen deze verschillende zorgvormen. Knop 5: Afstemming met aanpalende beleidsterreinen in het sociaal domein (L)VB jeugdigen hebben belang bij goede voorzieningen op het gebied van onderwijs, participatie in werk en passende huisvesting. Stuur op goede aansluiting van deze lokale voorzieningen op de Jeugd (L)VB zorg. SPECTRUM, partner met elan Jeugd (L)VB in transitie 1

6 Knop 6: Aansluiting Jeugd (L)VB en Passend Onderwijs De invoering van de wet Passend Onderwijs biedt kansen voor een betere koppeling tussen de zorg vanuit school en zorg vanuit de wijk voor (L)VB jeugdigen. Knop 7: Zorg voor goede aansluiting zorg 18-/18+ Voorkom dat de zorg aan (L)VB jeugdigen stagneert als zij 18 jaar worden. Jongeren met een licht verstandelijke beperking ontwikkelen zich langzamer dan hun leeftijdgenoten, en hebben ook na hun 18 e jaar vaak nog zorg nodig. Knop 8: Betrek de doelgroep Betrek cliëntorganisaties van Jeugd (L)VB zorginstellingen. Zij hebben de kennis en ervaring in huis om gemeenten te adviseren hoe de zorg voor (L)VB jeugdigen het beste georganiseerd kan worden. Knop 9: Gemeentelijke dienstverlening toegankelijk voor (L)VB jeugdigen Goede toegankelijkheid van de dienstverlening aan de gemeentelijke loketten en van de digitale dienstverlening vergroot de participatie van (L)VB jeugdigen in de samenleving. Knop 10: Inzet vrijwillige hulp De inzet van vrijwilligers in de hulp aan (L)VB jeugdigen biedt hen de gelegenheid om meer te participeren in de samenleving. 2 Jeugd (L)VB in transitie SPECTRUM, partner met elan

7 Voorwoord Voor u ligt de rapportage van de verkenning van Jeugd (L)VB in Gelderland. Deze verkenning is gedaan in opdracht van de G7. Dit is een overleg van de transitiemanagers jeugdzorg die in de zeven Gelderse regio s de decentralisatie jeugdzorg mede voorbereiden en de regio s op dit thema vertegenwoordigen. De G7 houdt zich bezig met decentralisatievraagstukken die extra tijd en aandacht vragen en in het bijzonder onderwerpen die bovenregionale uitwerking vragen. Het overleg wil ondersteunend zijn aan het Bestuurlijk Platform Decentralisatie Jeugdzorg in Gelderland. De opdracht voor de verkenning van Jeugd (L)VB staat niet op zich. Naast dit thema verkent Spectrum de beleidsvelden Jeugd GGZ, JeugdzorgPlus, Jeugdbescherming en Jeugdreclassering binnen Gelderland. Naast deze rapportages organiseert Spectrum in opdracht van de G7 Gelderse werkbijeenkomsten op deze thema s voor ambtenaren en wethouders. Doel van deze activiteiten is gemeenten in de gelegenheid te stellen zich inhoudelijk voor te bereiden op beleidsvelden waar ze na de transitie jeugdzorg verantwoordelijk voor worden. Met de opdracht voor de verkenningen en het inzichtelijk maken van de transformatiekansen vergaart Spectrum veel kennis over deze beleidsvelden. We willen deze kennis graag ten volle benutten en voor u beschikbaar stellen. Er kan nog een verdiepingsslag op deze kennis worden gemaakt door de beleidsvelden met elkaar te verbinden en de transformatiekansen in de breedte te schetsen. Dat leidt ons inziens tot mooie doorkijkjes naar mogelijkheden voor slimme zorgcombinaties in de regio. We hopen in de nabije toekomst de regio s behulpzaam te zijn bij de vertaling van deze inzichten naar de regio. Leeswijzer In de eerste zeven hoofdstukken schetsen we de huidige situatie van Jeugd (L)VB in Gelderland. Aan bod komen zaken als: Voor welke doelgroep is Jeugd (L)VB? Wie voert het uit? Hoe is de toegang georganiseerd? Dit is het feitendeel van de rapportage. In de laatste twee hoofdstukken benoemen we de kansen en bedreigingen die de transitie van de Jeugd (L)VB met zich mee brengt. We sluiten af met tien adviezen aan gemeenten die daar uit voort vloeien: Wat zijn de knoppen waar gemeenten aan kunnen gaan draaien? Dit is het adviesdeel van de rapportage. Rest ons u veel leesplezier te wensen en alle betrokkenen - met speciale dank aan de geïnterviewden - te bedanken die deze verkenning mogelijk hebben gemaakt. SPECTRUM, partner met elan Jeugd (L)VB in transitie 3

8 Jeugd (L)VB. 1. Hoe is het georganiseerd? 1.1 Inleiding Vanaf 2015 zijn de gemeenten verantwoordelijk voor alle vormen van jeugdhulp voor jeugdigen tot 18 jaar. Het nieuwe stelsel moet leiden tot een transformatie in het jeugdbeleid, zodat er meer en eerder aandacht is voor preventie, voortijdig signaleren en vroege ondersteuning in het gezin, op school en in de buurt, om duurdere vormen van zorg zoveel mogelijk te voorkomen. Ten aanzien van jongeren met een beperking betekent dit concreet dat: gemeenten er voor moeten zorgen dat ouders met zorgen over de ontwikkeling van hun kind een laagdrempelig adres moeten hebben waar zij met hun vragen terecht kunnen. problemen bij kinderen en jongeren vroegtijdig worden gesignaleerd en dat daarbij wordt vastgesteld wat er aan de hand is. lichte vormen van ondersteuning beschikbaar zijn waardoor ouders en kinderen met zo weinig mogelijk zware en dure voorzieningen zelf in staat zijn de regie over hun leven te voeren. waar nodig de juiste voorzieningen op alle levensterreinen (zorg, onderwijs, arbeid etc.) beschikbaar zijn. door afstemming en samenwerking tussen instanties als jeugd(gezondheids)zorg, onderwijs, maatschappelijke ondersteuning etc. een goede coördinatie van de voorzieningen plaatsvindt die binnen het gezin nodig zijn. Een grote groep kinderen en jongeren in Nederland ondervindt ernstige problemen doordat zij een lager IQ en beperkte sociale redzaamheid hebben. We spreken dan van een (licht) verstandelijke beperking of (L)VB. Mensen met een (L)VB begrijpen anderen vaak verkeerd en schatten hun reacties niet goed in. Hierdoor kunnen ze in de problemen komen, raken daar gefrustreerd over en veroorzaken daardoor weer nieuwe problemen. Onder Jeugd (L)VB verstaan we zorg voor deze kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking. Jeugd (L)VB is een voorziening die veel raakvlakken heeft met de jeugdhulpverlening, de Jeugd GGZ, de justitiële voorzieningen en de speciale onderwijsvoorzieningen. Een (licht) verstandelijke beperking komt veel voor, naar schatting bij 15 procent van alle kinderen en jongeren. In Nederland zijn dat ongeveer kinderen en jongeren (tot 18 jaar) met een laag IQ 1. Ruim de helft daarvan redt zich overigens prima in de maatschappij, met soms enige ondersteuning vanuit hun eigen sociale netwerk of reguliere voorzieningen. In het huidige stelsel valt de zorg voor kinderen en jongeren met een (licht) verstandelijke beperking onder de zorg voor verstandelijk gehandicapten 2 (VG). VG zorg is onderverdeeld naar zorg voor licht verstandelijk beperkten (LVG of LVB) en zorg voor verstandelijk beperkten (VG zorg). Deze zorg wordt gefinancierd vanuit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). In deze factsheet richten we ons op beide zorgvormen, die we in deze factsheet samenvoegen tot de term Jeugd (L)VB. Maar welke term ook wordt gekozen, het zijn allen deels ongelukkige benamingen. De problemen van deze doelgroep schuilen 1 Handreiking LVB, VWS, In de AWBZ wordt nog steeds de term verstandelijk gehandicapten in plaats van verstandelijk beperkten gebruikt 4 Jeugd (L)VB in transitie SPECTRUM, partner met elan

9 namelijk niet alleen in die (licht) verstandelijke beperking, maar het gaat juist om een samenspel van factoren. Dit samenspel bestaat uit twee elementen: 1. Verstandelijke beperking: laag intellectueel functioneren beperkt sociaal aanpassingsvermogen 2. bijkomende (psychiatrische) problematiek (L)VB zorg is een complexe vorm van jeugdhulp. Bij (licht) verstandelijk beperkte jeugdigen is vaak sprake van een diversiteit aan zowel zorg- als gedragsproblematiek, die op voorhand niet eenvoudig te duiden is. Dat vraagt om een integrale aanpak, vroegtijdige signalering en een nauwe samenhang met onder andere het onderwijs als toegangspoort. Aangezien gedragsproblemen bij jongeren met een (L)VB vaak samenhangen met psychiatrische problematiek is er veel samenhang met de sector Jeugd GGZ. Daarnaast geldt dat sommige vormen van (L)VB zorg zo specifiek en/of weinig voorkomend zijn, dat deze bovenregionaal of in sommige gevallen landelijk moeten worden georganiseerd. Deze, en andere onderwerpen met betrekking tot de Jeugd (L)VB zorg, worden in deze factsheet verder verkend. 1.2 Financiering Huidige financiering De zorg voor jeugdigen met een (licht) verstandelijke beperking wordt in het huidige stelsel gefinancierd vanuit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en wordt ingekocht door de zorgkantoren. Hieronder een overzicht van de zorgkantoren in Gelderland: Gemeenten Apeldoorn, Brummen, Epe, Heerde, Lochem, Zutphen Aalten, Arnhem, Barneveld, Berkelland, Bronckhorst, Doesburg, Doetinchem, Duiven, Ede, Lingewaard, Montferland, Oost Gelre, Oude IJsselstreek, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Rozendaal, Scherpenzeel, Wageningen, Westervoort, Winterswijk, Zevenaar Deventer, Olst-Wijhe, Raalte en Voorst Beuningen, Buren, Culemborg, Druten, Geldermalsen, Gennep, Groesbeek, Heumen, Lingewaal, Millingen a/d Rijn, Mook en Middelaar, Neder-Betuwe, Neerijnen, Nijmegen, Tiel, Ubbergen, West Maas en Waal, Wijchen Nijkerk (verder alleen Utrechtse gemeenten) Elburg, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Nunspeet, Oldebroek, Putten Zorgkantoor Zorgkantoor Apeldoorn/Zutphen Concessiehouder: Agis Zorgverzekeringen Zorgkantoor Arnhem Concessiehouder: Coöperatie Menzis U.A Zorgkantoor Midden-IJssel Concessiehouder: Eno Zorgverzekeraar N.V Zorgkantoor Nijmegen Concessiehouder: Coöperatie VGZ UA Zorgkantoor Utrecht Concessiehouder: Agis Zorgverzekeringen Zorgkantoor Zwolle Concessiehouder: Achmea Divisie Zorg & Gezondheid SPECTRUM, partner met elan Jeugd (L)VB in transitie 5

10 Bekostiging en tarieven De wijze van bekostiging van (L)VB zorg hangt af van de vorm waarin de zorg wordt verleend. (L)VB zorg aan jeugdigen die thuis verblijven wordt bekostigd op basis van zorgaanspraken. Dit wordt extramurale (L)VB zorg genoemd. Zorgaanbieders maken met zorgkantoren afspraken over de tarieven van de producten binnen de extramurale (L)VB zorg binnen de contracteerruimte van de AWBZ. Het kan gaan om zorg in natura of persoonsgebonden budget (zie volgende paragraaf). (L)VB zorg aan jeugdigen die meer dan 24 uur in een instelling verblijven wordt bekostigd op basis van Zorgzwaartepakketten (ook wel ZZP s genoemd, hierover meer informatie in Hoofdstuk 3). Dit wordt intramurale (L)VB zorg genoemd. De maximum tarieven van de ZZP s voor (L)VB jeugdigen worden vastgesteld door de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Zorg in natura of Persoonsgebonden Budget Cliënten die recht hebben op langdurige zorg vanuit de AWBZ kunnen kiezen of zij de zorg rechtstreeks in de vorm van dienstverlening door een zorgaanbieder willen ontvangen (Zorg in natura), of dat zij liever een bepaalde hoeveelheid geld ontvangen om zelf zorg in te kopen (Persoonsgebonden budget of PGB). Ook kan men kiezen voor een combinatie van beiden. Niet alle zorgfuncties komen overigens in aanmerking voor een PGB. In 2012 is het aantal personen met een indicatie voor intramurale zorg met een voorkeur voor PGB met 40% gestegen 3. Dit kan mogelijk voor een deel worden verklaard uit de aantrekkelijke PGB tarieven in dat jaar voor cliënten met een verblijfsindicatie, die tot en met 2012 hoger waren dan de tarieven bij zorg in natura. Daarnaast kan er sprake zijn geweest van upcoding: het verschijnsel dat men meer zorg vraagt en geïndiceerd krijgt dan men nodig heeft, teneinde voor bepaalde zorg (in dit geval een PGB) in aanmerking te komen. Door de veranderingen in de PGB maatregel is het in het huidige stelsel steeds lastiger geworden om voor extramurale (L)VB zorg een PGB te ontvangen. 4 Over zorg in natura maken de zorgaanbieders en de zorgkantoren gezamenlijk afspraken over de te leveren AWBZ zorg. Voor deze afspraken moeten ze zich houden aan de contracteerruimte binnen de AWBZ (zie onder contracteerruimte ). Met behulp van de contracteerruimte wil het ministerie van VWS de kostenontwikkeling in de AWBZ beheersen. De Nederlandse Zorgautoriteit is belast met de uitvoering van deze maatregel. Eigen bijdragen In de AWBZ worden eigen bijdragen gevraagd van cliënten. Dit is afhankelijk van de polisvoorwaarden van de cliënt. Overheveling budgetten Eind december 2013 is het meest actuele macrobudget voor de totale jeugdhulp die overgaat naar de gemeenten bekend gemaakt 5. Het totale macrobudget was in mei 2013 nog 3,3 miljard, en is nu opgehoogd tot 3,5 miljard. Deze ophoging heeft te maken met een vermindering van de korting op de PGB maatregel en een ophoging van het budget voor Jeugd GGZ. Het totale macrobudget zal vanaf nu waarschijnlijk niet veel hoger meer worden. Er komt nog wel groei, nominale bijstelling en een aantal kleine bedragen voor de AWBZ bij, zoals voor persoonlijke verzorging, uitvoeringskosten en adolescentenstrafrecht. Een nieuwe verdeling van het budget zal plaatsvinden op basis van gegevens uit Dit kan tot verschuivingen op gemeenteniveau leiden. Het Rijk (VWS, VenJ), VNG en IPO 3 Persbericht Minder PGB-houders, stabiele kosten, Sociaal en cultureel planbureau, november Persbericht Minder PGB-houders, stabiele kosten, Sociaal en cultureel planbureau, november Toelichting macrobudget Jeugd, ministerie VWS en V&J, december Jeugd (L)VB in transitie SPECTRUM, partner met elan

11 hebben op 19 december 2013 afgesproken dat door verevening binnen het totale te decentraliseren budget het Rijk garandeert dat individuele gemeenten bij de meicirculaire 2014 minimaal 95% van het budget krijgen dat hen in december 2013 is toegezegd. In onderstaande tabel geven we de financiële gevolgen van de overheveling van Jeugd (L)VB weer. In deze tabel zijn de budgetten voor dagbesteding, vervoer, begeleiding en persoonlijke verzorging uit 2011 met groei doorgerekend tot Tabel Berekening budget Jeugdwet na overheveling budgetten in 2015 (in mln) 6 Basisbudget 2015 (mln) Deel < 18 jaar Budget Jeugdwet zonder korting (mln) Korting Budget Jeugdwet met korting Dagbesteding 474,- 26% 123,- 5,- 118,- Vervoer 34,- 26% 9,- 0,- 9,- Begeleiding 555,- 19% 105,- 4,- 101,- Persoonlijke 351,- 28% 98,- 4,- 94,- verzorging Individuele 243,- 64% 155,- 6,- 149,- behandeling LVGpakketten 284,- 54% 178,- 7,- 171,- Totaal 669,- 27,- 643,- 1.3 Wettelijke kaders Op dit moment valt de Jeugd (L)VB onder de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Daarnaast heeft de (L)VB zorg ook nog met andere wetten te maken. Het gaat o.a. om de Wet publieke gezondheid (Wpg), de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Deze wetten gaan onder meer over financiering van de verleende zorg, maar geven ook inhoudelijke kaders aan waaraan de verleende zorg en maatschappelijke ondersteuning dienen te voldoen. De Zvw en de AWBZ zijn verzekeringswetten die de financiering regelen van de curatieve en langdurige zorg. Zorgverzekeraars voeren samen met zorgaanbieders deze wetten uit. De Wpg en de Wmo regelen de uitvoering van de publieke gezondheidszorg en de maatschappelijke ondersteuning. Ook na overheveling van de Jeugd (L)VB naar de Jeugdwet blijven een aantal van deze wetten van kracht. 6 Factsheet Gehandicaptenzorg van AWBZ naar Jeugdwet van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) SPECTRUM, partner met elan Jeugd (L)VB in transitie 7

12 1.4 Welke zorg gaat naar de jeugdwet Zoals al kort in de inleiding genoemd gaat het grootste deel van de Jeugd (L)VB zorg over naar de gemeenten. Er is echter een uitzondering gemaakt voor intensieve verblijfszorg aan (L)VB jeugdigen. Deze vorm van zorg gaat niet over naar de Jeugdwet, maar blijft na 2015 binnen de kern AWBZ 7. Het gaat om jongeren bij wie al voor het 18e levensjaar duidelijk is dat zij op grond van een verstandelijke beperking hun verdere leven intensieve verblijfszorg nodig hebben zoals de AWBZ biedt. In dat geval is de jeugdige erbij gebaat dat deze intensieve verblijfszorg onder een wettelijke kader zonder leeftijdsgrens valt, waarvoor de AWBZ met de focus op langdurige zorg bij uitstek geschikt is. 8 De volgende vormen van (L)VB zorg worden per 2015 overgeheveld naar de Jeugdwet: 9 Extramurale persoonlijke verzorging, begeleiding en het bijbehorend kortdurend verblijf voor kinderen tot 18 jaar ivm een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke beperking, een somatische aandoening, of een psychische stoornis. Extramurale behandeling voor kinderen tot 18 jaar ivm een verstandelijke beperking. Verblijfszorg i.v.m. een licht verstandelijke beperking (ZZP LVG 1 t/m 5) 10 voor kinderen tot 18 jaar; Verblijfszorg i.v.m. een verstandelijke beperking (ZZP VG 1 t/m 3) voor kinderen tot 18 jaar; Verblijfszorg langer dan 1 jaar i.v.m. een psychische stoornis (ZZP GGZ 1 t/m 7) voor kinderen tot 18 jaar (In dit geval is de psychische stoornis de grondslag voor indicatie, en niet de (licht) verstandelijke beperking); Vervoer bij begeleiding en behandeling. Hieronder in schema welkee extramurale en intramurale zorgvormen per 2015 naar de Jeugdwet worden overgeheveld 11 : Extramuraal: BG, Kort verblijf, PV & Behandeling VG naar Jeugdwet 12 7 Onder kern AWBZ wordt langdurig intensieve zorg verstaan. De nieuwe kern-awbz zal LIZ (wet Langdurige Intensieve Zorg) gaan heten. 8 Stelselwijziging Jeugd, Hoofdlijnen wetsvoorstel Jeugdwet, 1 juli 2013, Ministerie van VWS en V&J 9 Factsheet Gehandicaptenzorg van AWBZ naar Jeugdwet van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) 10 In hoofdstuk 5 wordt er een toelichting op al deze zorgzwaartepakketten (ZZP s) gegeven. 11 Presentatie macrobudgetten, Ministerie VWS en V&J, december VWS en V&J, december Jeugd (L)VB in transitie SPECTRUM, partner met elan

13 Intramuraal: VG(ZZP 1-3), LVG en GGZ naar Jeugdwet 13 Welke zorg gaat niet over naar de Jeugdwet? De volgende intensieve zorgvormen waar jeugdigen met een (L)VB gebruik van kunnen maken gaan per 2015 niet over naar de Jeugdwet 14 : Intensieve langdurige verblijfszorg voor jongeren tot 18 jaar (ZZP VG 4 en hoger) Zorg i.v.m. sterke gedragsproblematiek (ZZP SGLVG = sterk gedragsgestoord met licht verstandelijke beperking). Verblijfszorg i.v.m. verpleging en verzorging (ZZP V&V 4 en hoger) Verblijfszorg i.v.m. een lichamelijke beperking (ZZP LG 2 en ZZP LG 4 en hoger) Verblijfszorg i.v.m. een zintuiglijke beperking (ZZP ZG 2 en hoger) Verhouding aantal cliënten AWBZ en Jeugdwet Het volgende figuur geeft een beeld van de verhouding tussen het aantal cliënten in de huidige AWBZ en de toekomstige Jeugdwet. Het verschil in het aantal cliënten in het huidige en toekomstige stelsel wordt veroorzaakt door de groep jeugdigen die ook in het nieuwe stelsel onder de (kern) AWBZ blijft vallen. Bron: factsheet Gehandicaptenzorg naar Jeugdwet VGN 13 VWS en V&J, december 2013 SPECTRUM, partner met elan Jeugd (L)VB in transitie 9

14 Jeugd (L)VB. 2. Voor wie is het? Over wie hebben we het? wie hebben we het? Over ongeveer kinderen en jongeren die moeite hebben met leren. Ze hebben een IQ tussen (licht verstandelijke beperking) of tussen (laag IQ vroeger zwakbegaafd genoemd). Daarbij hebben ze beperkingen in de sociale aanpassing die zonder ondersteuning - participatie in de weg staan. Er is vaak sprake van moeite met concentratie en aandacht en een laag zelfbeeld. Soms zijn er bijkomende lichamelijke problemen, een kwetsbare gezondheid of psychiatrische problemen, zoals autisme en/of depressie. 2.1 Omschrijving doelgroep Met de term (L)VB wordt een brede groep kinderen en jongeren onder één noemer gebracht. Een (licht) verstandelijke beperking komt veel voor, naar schatting bij 15 procent van alle kinderen. Kenmerkend is de combinatie van moeite met leren en begrijpen, beperkte sociale vaardigheden, weinig zelfvertrouwen en een te kinderlijke emotionaliteit. Soms is er tevens sprake van een kwetsbare gezondheid, een vorm van autisme of van psychiatrische problemen 15. De beperking is meestal niet zichtbaar. Deze kinderen en jongeren vallen door hun gedrag uit de toon. Ze hebben dat zelf niet altijd door, maar hun leeftijdgenoten voelen haarscherp aan dat ze anders zijn. Dat maakt ze kwetsbaar voor pesten en uitsluiting. Ze worden door volwassenen gemakkelijk overschat. Ze zeggen het niet als ze iets niet begrijpen en je ziet het niet in hun reactie. Met name in emotioneel opzicht is het kind jonger dan leeftijdgenootjes en dit kan al vroeg problemen geven met het gedrag. Meerdere gezinsleden met (L)VB Een deel van de kinderen en jongeren met een (licht) verstandelijke beperking komt uit een gezin waar ook de ouders en soms meer kinderen een (licht) verstandelijke beperking hebben. Het principe één gezin, één plan is in deze gezinnen niet eenvoudig te realiseren, zeker niet als er veel problemen tegelijk spelen en veel instanties met het gezin te maken hebben. Juist bij deze gezinnen is een goede samenwerking tussen alle betrokkenen essentieel. Ze kunnen in overleg één regisseur aanwijzen voor de coördinatie van de ondersteuning aan het kind, de ouders en de eventuele broers en zussen. Onzichtbare doelgroep Kinderen en jongeren met (L)VB hebben meestal geen zichtbare beperkingen. Dit maakt hen kwetsbaar. Hun omgeving verwacht meer van hen dan ze aankunnen. Ze willen net als alle kinderen meedoen en lopen daardoor vaak langdurig op hun tenen. Op de kleuterleeftijd is de beperking vaak nog niet zo te merken, maar halverwege de basisschool gaan hun matige 15 Handreiking LVB 2013, VNG 10 Jeugd (L)VB in transitie SPECTRUM, partner met elan

15 prestaties (met name bij lezen en rekenen) echt in het oog lopen. Een deel van de kinderen weet hun moeite met leren lang te maskeren. Loopt het kind op school erg op de tenen, dan reageert het de spanning vaak thuis af. Bij een deel van deze kinderen zien we die spanning zich ook buitenshuis ontladen in ongewenst gedrag, bijvoorbeeld verbaal of fysiek geweld of sociaal afwijkend gedrag zoals brandstichting, vernieling of diefstal. De langdurige emotionele spanning kan ook tot onbegrepen angsten lijden en bij jongeren in de puberteit zelfs een psychose uitlokken. Signalen van (L)VB bij overgangen In de ontwikkeling van kind naar volwassene is een aantal overgangen te herkennen. Met deze overgangen hebben kinderen en jongeren met (L)VB meer moeite dan hun normaal begaafde leeftijdgenoten. Vaak zijn dit de momenten dat ouders en leerkrachten zich ongerust gaan maken. Het is ook in deze overgangen dat de opvoedingstaak verandert. Een ouder kan zich de eerste jaren al veel zorgen maken. Het gevoel hebben dat hun kindje anders is, maar niet weten wat er aan de hand is. Zorgen kunnen veelal besproken worden op het consultatiebureau. Bij de overgang van basisschool naar vervolgonderwijs, wordt de afstand tussen kind en ouders weer een slag groter. De jongere leert eigen keuzes te maken en ouders moeten leren hiermee om te gaan. Grenzen stellen en geborgenheid bieden zijn ook in de puberteit nog van belang, maar de manier waarop dit gedaan kan worden is heel anders. Bij (L)VB jongeren is bij deze overgang naar het vervolgonderwijs wel duidelijk dat ze wat betreft leren minder goed meekunnen. Veel ouders hebben ondersteuning nodig bij het leren omgaan met de gewijzigde verwachtingen. Vooral in deze fase kunnen jongeren ontsporen en verkeerde keuzes maken zoals het mijden van school en het criminele pad op gaan. Jongeren met een licht verstandelijke beperking zijn oververtegenwoordigd in het justitiële systeem. Het aandeel licht verstandelijk beperkte jongeren in justitiële jeugdinrichtingen is naar schatting 30 tot 50% en dit is vele malen groter dan op basis van de populatie te verwachten is. Zowel ouders als (L)VB jongeren zelf kunnen baat hebben bij ondersteuning. Echter, hoe minder zichtbaar de beperkingen, des te lastiger het bieden van ondersteuning is. Kans op ontsporing Er zijn een aantal factoren waardoor de kans op ontsporing bij (L)VB jongeren groter is dan bij hun normaal begaafde leeftijdsgenoten: Het valt niet mee om een schoolopleiding met succes af te ronden. Hun perspectief op de arbeidsmarkt is beperkt. Het invullen van vrije tijd is lastig. Het aangaan en vasthouden van vrienden en relaties lukt vaak niet. Er is een groter risico op schulden maken of betrokken te raken bij criminaliteit. Het is dan ook niet verwonderlijk dat (L)VB jongeren vaker dan gemiddeld met justitie in aanraking komen. Naar schatting behoort ongeveer een kwart van de jongeren in de justitiële inrichtingen tot deze groep. (L)VB jongeren met een justitieel verleden hebben extra veel moeite om aansluiting te vinden in de maatschappij. Een deel van de (L)VB jongeren komt vaak in aanraking met criminaliteit, alcohol en drugs, gameverslaving en seksueel misbruik. Dertig procent van de zwerfjongeren in Nederland (totaal aantal is 9000) valt in SPECTRUM, partner met elan Jeugd (L)VB in transitie 11

16 deze cliëntgroep 16. Vaak hebben deze cliënten op jonge leeftijd zelf ook een kind. Adequate begeleiding is daarom noodzakelijk. Met speciale hulp hebben zij een redelijke kans op een zekere mate van zelfstandigheid als volwassene IQ-classificatie De term licht verstandelijk beperkt of (L)VB duidt op een IQ range tussen de 50 en 70. Dit gaat gepaard met beperkingen in het sociale aanpassingsvermogen 18. Dit sociale aanpassingsvermogen speelt een doorslaggevende rol. In de Nederlandse praktijk wordt er dan ook voor gepleit om binnen deze definitie de nadruk te leggen op de ondersteuningsbehoefte in plaats van het IQ. Hierdoor worden ook kinderen en jongeren met een IQ tussen de 70 en 85, wanneer zij beperkingen in hun sociaal aanpassingsvermogen ervaren, tot de groep licht verstandelijk beperkt gerekend. 2.3 Bijkomende problematiek Een licht verstandelijke beperking komt vaak voor in combinatie met andere problematiek zoals gedragsproblemen, psychische problematiek en delinquent gedrag. Problemen hoeven niet te schuilen in de licht verstandelijke beperking op zich, maar het gaat om een samenspel van de beperking en bijkomende problematiek. Dit samenspel kan leiden tot ernstige gedragsproblematiek en een langdurige ondersteuningsbehoefte. Een toenemende groep (L)VB jongeren vertoont problematisch gedrag en heeft hierdoor professionele hulp of ondersteuning nodig. (L)VB jeugd kom je in het huidige stelsel dan ook op meerdere plekken tegen. Naar schatting gaat het in Nederland jaarlijks om ruim tienduizend jongeren die naast een licht verstandelijke beperking ook probleemgedrag vertonen. 2.4 Perspectief Een licht verstandelijke beperking gaat niet over. Deze blijft en heeft invloed op alle aspecten van het dagelijks leven leren, werken, wonen, vrije tijd, vrienden, met geld omgaan, een relatie onderhouden en een eigen gezin starten met andere woorden het is levenslang en levensbreed. De combinatie van een laag IQ met een beperkte sociale aanpassing of met een laag zelfbeeld vormt een blijvend risico. Omdat (L)VB-jongeren zichzelf regelmatig overschatten en niet willen onderdoen voor leeftijdsgenoten, hebben ze de neiging hulpverlening te mijden. Daarnaast is het lastig om jongeren met een licht verstandelijke beperking als zodanig te herkennen doordat zij erg streetwise overkomen en hun beperking verbergen. Door de complexiteit van de problematiek en vaak het ontbreken van een sociaal netwerk, heeft deze groep langdurige behoefte aan ondersteuning. 2.5 Tendensen in de populatie De ontwikkelingen in de Nederlandse samenleving hebben ook hun weerklank in de gehandicapten zorg. De behoefte aan meer privacy, behoefte aan eigen woonruimte, zorg dichtbij en zorg op maat, en meer eigen regie zijn allemaal facetten van de wensen van de 16 Cliëntgroepen extramurale AWBZ begeleiding, Transitiebureau begeleiding in de Wmo, Wegwijzer Jeugd en Veiligheid 18 Volgens officiële classificatie DSM-IV-TR, Jeugd (L)VB in transitie SPECTRUM, partner met elan

17 tegenwoordige mens in de huidige maatschappij. De gehandicaptenzorg volgt deze ontwikkelingen. Als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen is de complexiteit van de samenleving vergroot. Mede door het proces van de individualisering is het sociale steun systeem verzwakt. Jongeren met een (L)VB zijn meer op zichzelf aangewezen. Dit zorgt ervoor dat zij vaker vastlopen in de maatschappij en (L)VB problematiek tegenwoordig meer zichtbaar is dan vroeger 19. Hieronder een samenvatting van een aantal cijfers en trends in de Jeugd (L)VB zorg. Ongeveer 15% van alle jeugdigen heeft een licht verstandelijke beperking of een laag IQ. In Nederland zijn dat ongeveer kinderen en jongeren beneden de 18 jaar. Op basis van een normaalverdeling van intelligentie heeft 2,5% van de bevolking een IQ tussen de en 12,5% een IQ tussen de 70 en 85. Naar schatting gaat het in Nederland jaarlijks om ruim jongeren die naast deze licht verstandelijke beperking ook bijkomende problematiek vertonen. Ruim de helft van de jeugdigen met een (L)VB komt goed terecht; ze kunnen zich op volwassen leeftijd voldoende redden in de samenleving. Wel hebben ze daarbij op bepaalde gebieden ondersteuning nodig vanuit het sociale netwerk of van algemene en specifieke voorzieningen. Het aantal personen dat AWBZ zorg voor verstandelijk gehandicapten vraagt, nam tussen 1998 en 2008 toe van tot Dat is een gemiddelde jaarlijkse groei van 9% per jaar, terwijl de Nederlandse bevolking slechts met 0,5% per jaar groeide. Onder jongeren is de vraag naar AWBZ-zorg voor verstandelijk gehandicapten zelfs meer dan verdrievoudigd. Alle vormen van zorg zijn fors toegenomen, maar de vraag naar begeleiding (individueel of in groepsverband) is verreweg het snelst gestegen. Ook langdurig verblijf groeide snel met gemiddeld 5% per jaar. Kinderen en jongeren (en volwassenen) met een (L)VB hebben vaker gedragsproblemen en psychiatrische stoornissen dan hun normaal begaafde leeftijdsgenoten. 30 tot 40% van de jongeren met een (L)VB heeft daarnaast een psychiatrische stoornis. Met name jongens met een (L)VB in de leeftijd van 11 tot 18 jaar vertonen meer antisociaal gedrag en delinquent gedrag dan hun leeftijdsgenoten. Er is een toename zichtbaar van zwangerschap onder jonge LVB meiden 20 Er zijn steeds meer (L)VB jongeren waarbij het wettelijk kader niet goed geregeld is (een OTS valt bijvoorbeeld weg, er is geen gezinsvoogd meer) en die daardoor in de criminaliteit terecht komen 21 (L)VB jongeren die kansrijk zijn, en in de toekomst wellicht zelfstandig kunnen wonen, kunnen vaak geen woning krijgen Trendanalyse Verstandelijk Gehandicaptenzorg, TNO, Uit interview met Pluryn 21 Uit interview met Pluryn 22 Uit interview met Pluryn SPECTRUM, partner met elan Jeugd (L)VB in transitie 13

18 Jeugd (L)VB. 3. Hoe zie Jeugd (L)VB zorg er uit? Jeugd (L)VB zorg is gebaseerd op de volgende drie pijlers 23 : 1. Optimale preventie: Voldoende aanbod van laagdrempelige en vroegtijdige steun en hulp bij jonge kinderen en in de gezinssituatie. Het optimaliseren van preventie is als eerste een verantwoordelijkheid van de Centra voor Jeugd en Gezin. Preventie gericht op kinderen met een licht verstandelijke beperking moet in samenhang met het basisonderwijs en speciaal onderwijs plaatsvinden. Als gespecialiseerde kennis of zorg nodig is, moet deze in afstemming met en vroegtijdig door het CJG ingeschakeld worden. 2. Integrale werkwijze: Doelgerichte hulpverlening voor kinderen en gezinnen met meervoudige problematiek onder één regie. In deze aanpak staat een integraal werkende hulpverlener met uitgebreid pakket van taken en bevoegdheden centraal. Deze hulpverleners werken vanuit een regionale organisatie die de regie voert op basis van één kind, één gezin, één plan. De gespecialiseerde voorzieningen voor jeugdzorg, Jeugd GGZ en Jeugd (L)VB sluiten naadloos aan bij deze integrale werkwijze en kunnen direct door de hulpverlener worden ingezet. 3. Duurzame begeleiding: Continuïteit van hulpverlening op basis van maatschappelijke participatie. Kinderen en gezinnen met beperkte sociale redzaamheid moeten kunnen rekenen op doorlopende begeleiding gericht op een zo zelfstandig mogelijk leven, wonen en werken. Daarvoor is de mogelijkheid van duurzame begeleiding noodzakelijk verbonden aan algemene voorzieningen voor werk en inkomen zoals het jongerenloket en de gemeentelijke sociale diensten. De begeleiding is gericht op arbeidsparticipatie en ondersteuning in de woon- en leefsituatie. Bij het laatste wordt aangesloten bij bestaande voorzieningen in de gehandicaptenzorg en GGZ. 3.1 Extramuraal en intramuraal Zoals eerder genoemd, wordt binnen de (L)VB zorg onderscheid gemaakt in extramurale zorg (zorg bij verblijf in thuissituatie) en intramurale zorg (zorg bij verblijf in een zorginstelling). Extramurale (L)VB zorg wordt geïndiceerd in functies en klassen. Onder extramurale (L)VB zorg vallen verschillende taken, zoals bijvoorbeeld diagnostiek, Intensieve Orthopedagogische Gezinsbehandeling en naschoolse dagbehandeling (voor een uitgebreid overzicht van de verschillende vormen van extramurale (L)VB zorg zie bijlage 1). De intramurale zorg wordt gedefinieerd aan de hand van zogenaamde zorgzwaartepaketten (ZZP s). Deze lichten we in de volgende paragraaf toe. 23 Reader Jeugd-GGZ en Jeugd-LVG, NJI, september Jeugd (L)VB in transitie SPECTRUM, partner met elan

19 3.2 Overzicht (L)VB zorgvormen In onderstaande tabel vindt u per (L)VB zorgvorm een korte omschrijving. Onder extramurale zorg vallen verschillende zorgvormen, zoals bijvoorbeeld naschoolse dagbehandeling, kamertraining, arbeidstraining en gezinsbehandeling. Deze zorgvormen worden in bijlage 1 van deze factsheet verder toegelicht. In onderstaande tabel staan van de intramurale zorgvormen alleen de ZZP s die naar de jeugdwet worden overgeheveld. In bijlage 3 van deze factsheet vindt u een meer uitgebreid overzicht van deze ZZP s. Onderstaande zorgvormen (extramuraal en intramuraal) gaan dus allemaal over naar de gemeenten en hierover dienen financieringsafspraken gemaakt te worden. (L)VB producten die overgaan naar de gemeenten: Product Kenmerken Diagnostisch onderzoek Extramurale begeleiding Extramurale behandeling ZZP 1 LVG Wonen met enige behandeling en begeleiding ZZP 2 LVG Wonen met behandeling en begeleiding ZZP 3 LVG Wonen met intensieve behandeling en begeleiding, kleine groep Inzicht verkrijgen in het niveau van het cognitief functioneren, de sociale en emotionele ontwikkeling, en het niveau van de sociale redzaamheid De begeleiding kan gegeven worden op alle levensdomeinen: wonen, school, werk, administratie, sociale activiteiten, dagbesteding of deelname aan een sportvereniging. Zowel (L)VB- als VG-instellingen leveren begeleiding. Ook vanuit andere sectoren in de hulpverlening kan een (L)VB cliënt begeleiding ontvangen, zoals vanuit de jeugd GGZ, de jeugdzorg of de gemeente. Behandeling aan (L)VB cliënten kan plaatsvinden in een orthopedagogisch Behandelcentrum (OBC), een multifunctioneel centrum, een VG-instelling met (L)VB-toelating of een VG-instelling die de behandeling biedt in samenwerking met een psychiatrische instelling. Het is ook mogelijk dat deze cliënten worden behandeld in de jeugd GGZ of jeugdzorg. Verblijf gedurende afgebakende periode in een omgeving waar huisvesting, huishoudelijke ondersteuning en begeleiding met een behandelend karakter wordt geboden. De cliënt wordt voorbereid op een zo zelfstandig mogelijk leven/ wonen. Verblijf gedurende een afgebakende periode in een omgeving waar huisvesting, huishoudelijke ondersteuning en begeleiding met een behandelend karakter wordt geboden. Er is sprake van een duidelijk omschreven behandelklimaat, dat zich uit kan strekken tot alle leefklimaten. Veel sturing, regulering en toezicht op gedragsproblematiek Sprake van verbaal agressief gedrag, manipulatief gedrag, ongecontroleerd, ontremd gedrag en reactief gedrag met betrekking tot interactie. Verblijf gedurende een afgebakende periode in een omgeving waar huisvesting, huishoudelijke ondersteuning en begeleiding met een behandelend karakter wordt geboden. Duidelijk omschreven behandelklimaat, dat zich uitstrekt tot alle leefsferen. SPECTRUM, partner met elan Jeugd (L)VB in transitie 15

20 Product ZZP 4 LVG Wonen met zeer intensieve behandeling en begeleiding ZZP 5 LVG Besloten wonen met zeer intensieve behandeling en begeleiding ZZP 1 VG Wonen met enige begeleiding ZZP 2 VG Wonen met begeleiding ZZP 3 VG Wonen met begeleiding en verzorging Kenmerken Verblijf binnen een kleine overzichtelijke groep. Er is sprake van ernstige gedragsproblematiek. De cliënt heeft continu sturing, regulering, behandeling, ondersteuning en toezicht nodig. Verblijf gedurende een afgebakende periode in een omgeving waar alle leefsferen, te weten het wonen, school en/of dagbesteding en de vrije tijd op elkaar zijn afgestemd en waar vanuit de voorziening ondersteuning in de andere leefsferen plaatsvindt. Tevens wordt huishoudelijke ondersteuning geboden. Verblijf binnen een kleine overzichtelijke groep en intensieve betrokkenheid vereist. Wat betreft de sociale redzaamheid is veelal hulp nodig. Zeer ernstige gedragsproblematiek. De cliënt behoeft continu sturing, regulering, behandeling, ondersteuning en toezicht Verblijf gedurende een afgebakende periode in een besloten omgeving, waar alle leefsferen, te weten het wonen, school en/of dagbesteding en de vrije tijd op elkaar zijn afgestemd en waar vanuit de voorziening ondersteuning in de andere leefsferen plaatsvindt. Verblijf binnen een kleine overzichtelijke groep en intensieve betrokkenheid vereist in een besloten omgeving. Een fysiek beschermende omgeving is mede noodzakelijk door voortdurend dreigende conflicten met de omgeving. Er is sprake van zeer ernstige gedragsproblematiek. De cliënt heeft continu sturing, regulering, behandeling, ondersteuning en toezicht nodig. Cliënt functioneert sociaal redelijk zelfstandig. Cliënt is zich bewust van de verstandelijke handicap en van de gevolgen daarvan voor het sociaal functioneren. Cliënten kunnen ondersteuning soms moeilijk accepteren. Beperkte begeleiding ten aanzien van sociale redzaamheid. Cliënt functioneert sociaal beperkt zelfstandig. Cliënt is zich onvoldoende bewust van de verstandelijke handicap waardoor er op sociaal-emotioneel gebied problemen kunnen ontstaan. Een belangrijk doel van de begeleiding is het bieden van een veilige en vertrouwde leef- en werkwoonomgeving en/of het trainen naar wonen met enige begeleiding. Cliënt functioneert sociaal beperkt zelfstandig. Cliënt wordt een veilige en vertrouwde leef- en werkwoonomgeving geboden. Het tijdsbesef is beperkt. De ondersteuning is gericht op het stimuleren van de zelfredzaamheid en op regievoering over het eigen leven. Ten aanzien van sociale redzaamheid hebben de cliënten in het algemeen hulp nodig. 16 Jeugd (L)VB in transitie SPECTRUM, partner met elan

21 Jeugd (L)VB. 4. Welke organisaties voeren het In Gelderland wordt de zorg aan (L)VB jeugdigen door verschillende zorgaanbieders uitgevoerd. In paragraaf 3.4 staat een overzicht waarin een groot aantal Gelderse uitvoerders zijn opgenomen. Gespecialiseerde hulpverlening voor mensen met een licht verstandelijke beperking wordt geboden door reguliere voorzieningen zoals maatschappelijk werk, jeugdzorginstellingen, GGZ, psychiatrie en verslavingszorg, maar ook door gespecialiseerde voorzieningen als de orthopedagogische behandelcentra en de multifunctionele centra. Hieronder lichten we kort de rol van de orthopedagogische behandelcentra (OBC s) en de multifunctionele centra (MFC s) toe. Daarnaast gaan we nader in op de rol van MEE, integrale vroeghulpteams, s-heerenloo, Pluryn en de Driestroom. 4.1 Orthopedagogische behandelcentra 24 De Orthopedagogische Behandelcentra (OBC s) in Nederland bieden een gespecialiseerd aanbod van behandeling en begeleiding voor licht verstandelijk beperkte kinderen en jongeren met ernstige gedragsproblematiek. De basis daarvoor is gelegd in de verstandelijk gehandicaptenzorg waar met een gerichte ondersteuning het zelfstandig functioneren in de maatschappij bevorderd wordt. De orthopedagogische behandeling en begeleiding richt zich op de ontwikkeling en ontplooiing van het kind in gezin en samenleving. Daarbij vormt behandeling van psychiatrische en gedragsstoornissen een belangrijk onderdeel. In samenwerking met de kinder- en jeugdpsychiatrie zijn specialistische behandelvormen gerealiseerd voor jeugdigen met een (L)VB en psychiatrische problematiek. Er zijn drie OBC s in Gelderland: s-heerenloo, Intermetzo (voorheen LSG-rentray) en Pluryn. 4.2 Multifunctionele Centra 25 De Mulitfunctionele Centra (MFC s) zijn in Nederland sinds 2000 tot stand gekomen als regionale initiatieven van psychiatrische instellingen en Orthopedagogische Behandelcentra / instellingen voor verstandelijk gehandicaptenzorg. MFC s zijn samenwerkingsverbanden tussen een OBC en een GGZ Jeugd instelling. De MFC s bieden kinderen en jongeren met ernstige (gedrags- )problemen als gevolg van een licht verstandelijke beperking en psychiatrische problematiek. een combinatie van psychiatrische behandeling en orthopedagogische zorg. Het gaat om kinderen en jongeren die vanuit de reguliere psychiatrie geen adequate hulp geboden kan worden. Ook binnen de verstandelijk gehandicaptenzorg is te weinig expertise om deze kinderen en jongeren te helpen. Om die reden zijn in Nederland Multifunctionele Centra (MFC) opgericht om aan deze specifieke doelgroep psychiatrische behandeling in combinatie met orthopedagogische zorg te bieden. Een MFC is gebaseerd op samenwerking tussen instellingen uit de geestelijke gezondheidszorg en de verstandelijk gehandicaptenzorg, en verleent zorg aan kinderen en jongeren, die naast hun licht verstandelijke beperking een psychiatrische stoornis hebben of bij wie een ernstig vermoeden van zo n stoornis bestaat SPECTRUM, partner met elan Jeugd (L)VB in transitie 17

22 Er is altijd een verwijzing nodig voor behandeling door een MFC. Dit gebeurt o.a. door Bureau Jeugdzorg en de huisarts, de kinder- en jeugdpsychiatrische instellingen, de orthopedagogische behandelcentra, de voogdij, de pleegzorg en de RIAGG afdeling Jeugd. Ook het schoolmaatschappelijk werk, MEE-instellingen, kinderartsen en neurologen verwijzen regelmatig door. In Gelderland zijn Karakter en Intermetzo (voorheen Zonnehuizen) aangemerkt als MFC. 4.3 MEE 26 In totaal zijn er 22 regionale MEE organisaties in Nederland. Deze 22 organisaties vormen met ongeveer 70 vestigingen een landelijk dekkend netwerk. De MEE organisaties werken vaak op de schaal van een provincie of een deel daarvan. Vaak zijn dit gebieden waarbinnen gemeenten ook al op andere terreinen (bijvoorbeeld veiligheid) samenwerken. Er zijn drie MEE organisaties in Gelderland: MEE Gelderse Poort, MEE Oost-Gelderland en MEE Veluwe-Apeldoorn. Zij zijn op verschillende locaties in Gelderland gevestigd. MEE is een belangenorganisatie die zich inzet voor mensen van alle leeftijden met een beperking. MEE ondersteunt jaarlijks ongeveer mensen, waarvan meer dan de helft tot de categorie jeugd behoort. Daarbij kan het gaan om mensen met een (licht) verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke beperking, een chronische ziekte, een stoornis in het autistisch spectrum of niet-aangeboren hersenletsel. MEE ondersteunt ook ouders met een beperking bij de opvoeding van hun kinderen. Vaak gaat het om kwetsbare gezinnen met complexe problemen die een groot risico lopen op maatschappelijke uitval en/of die overlast veroorzaken. De dienstverlening van MEE is erop gericht dat jongeren met een beperking naar vermogen kunnen meedoen in de samenleving. De dienstverlening van MEE Gelderland is sterk preventief gericht op het verbeteren van kwaliteit van leven. Belangrijke pijlers van de integrale ondersteuning door MEE zijn vroegtijdige signalering, duurzame (gezins)ondersteuning en gespecialiseerde ondersteuning als het moet. Daarbij staan de versterking van de eigen kracht en de inzet van het eigen netwerk voorop. Hoe kom je er? Voor ondersteuning vanuit MEE is geen indicatie nodig. Cliënten kunnen zichzelf aanmelden bij MEE, maar aanmelding kan ook lopen via verwijzing vanuit de wijkloketten in de gemeente (Wmo), ziekenhuizen, consultatiebureau, CJG s of school. Naast het ondersteunen van mensen met een beperking vervult MEE ook nog een aantal andere functies: MEE coördineert de netwerken integrale vroeghulp: Deze netwerken hebben als doel ontwikkelingsproblemen en eventuele beperkingen zo vroeg mogelijk te signaleren en afgestemde hulp te bieden (hierover meer informatie bij 4.4). MEE adviseert gemeenten en samenwerkingspartners over voorzieningen die voor hen nodig zijn om duurzaam te participeren. MEE heeft een verbindende rol tussen partijen in de formele en informele zorg. MEE is partner in het CJG. De manier waarop de MEE-organisaties bij het CJG betrokken zijn, kan per gemeente verschillen, afhankelijk van de situatie en de wensen binnen de gemeente. 26 website MEE en Handreiking voor een intensieve en duurzame samenwerking tussen gemeenten en MEE, MEE Nederland, Jeugd (L)VB in transitie SPECTRUM, partner met elan

23 Mee is partner in de wijkteams: Diverse MEE organisaties nemen deel aan wijkteams waarmee gemeenten problemen binnen gezinnen integraal aanpakken. MEE organisaties doen mee aan de zorg- en adviesteams (ZAT) waarover elke school moet beschikken. MEE is in sommige gevallen partner in het Veiligheidshuis. MEE kan samenwerkingspartner zijn waar het gaat om jongeren die door hun beperking met complexe problemen te maken hebben of die door hun gedrag overlast veroorzaken. Cliëntondersteuning MEE valt niet onder Jeugdwet Het aanbod van MEE valt overigens niet onder de Jeugd (L)VB zoals deze wordt overgeheveld naar de Jeugdwet. De middelen voor cliëntondersteuning door MEE vallen nu nog onder het ministerie van WWS, en gaan over naar de Wmo. Het budget van MEE is dus (vooralsnog) niet meegenomen in het bedrag dat gemeenten in 2015 krijgen voor de uitvoering van jeugdhulp 27. MEE is momenteel zeer actief bezig met het zoeken van samenwerking met gemeenten op de terreinen Jeugd, Passend Onderwijs en Wmo. Er zijn inmiddels verschillende handreikingen door MEE beschikbaar gesteld, bedoeld voor gemeenten. Hierin gaat MEE in op de rol die MEE op deze terreinen speelt (zie Wij verwijzen gemeenten dan ook graag naar deze handreikingen. 4.4 Integrale vroeghulpteams 28 Nederland kent een landelijk dekkend stelsel van netwerken integrale vroeghulp. De MEE organisaties verzorgen de coördinatie van deze netwerken. Daarnaast participeren o.a. ook instellingen voor gehandicaptenzorg, kinderrevalidatie, jeugdzorg, jeugdgezondheidszorg, de kinderopvang, scholen in deze netwerken. Door een intensieve samenwerking tussen de partners worden binnen deze netwerken ontwikkelingsachterstanden bij kinderen vroegtijdig opgespoord en wordt vooral in complexe situaties integraal hulp geboden. Hierbij worden de eigen kracht van de ouders en het sociale netwerk versterkt, waardoor ouders zelf de regie kunnen voeren. 4.5 s Heeren Loo 29 's Heeren Loo valt onder de Gelderse OBC s en biedt ondersteuning aan mensen van alle leeftijden met een lichte tot ernstige (meervoudige) verstandelijke beperking. De ondersteuning is gevarieerd en op maat. Van enkele uren zorg/begeleiding thuis tot logeeropvang of intensieve 24-uurs opvang op woonlocaties. En van dagbesteding tot begeleide werkvormen. 27 Zie veelgestelde vragen op 28 Handreiking voor een intensieve en duurzame samenwerking tussen gemeenten en MEE, MEE Nederland, Uit interview met Annet Buitenhuis & Rene Bomhof van s Heerenloo SPECTRUM, partner met elan Jeugd (L)VB in transitie 19