Arm maakt ziek maakt arm. Het korte en dure leven van mensen in armoede

Transcriptie

1 Arm maakt ziek maakt arm. Het korte en dure leven van mensen in armoede MPD Het gelaat van armoede Nazareth 10 oktober 2015 Design Charles & Ray Eames - Hang it all Vitra Prof. I. NICAISE KU Leuven (HIVA / PPW)

2 DEEL 1: Ongelijkheden in gezondheid: enkele vaststellingen Bron: Willems & Vyncke

3 Ongelijkheden in levensverwachting (mannen, 25 jaar) Bron: Van Oyen e.a

4 Andere gezondheidsindicatoren Subjectieve gezondheid (slecht / zeer slecht) Matige / ernstige beperking in dagelijkse activiteiten Bron: Van der Heyden e.a

5 Sociaal ongelijke chronische aandoeningen / beperkingen Longen & luchtwegen Rheuma, artrose, rug- en nekproblemen Hart- en vaatziekten Diabetes, obesitas Maagzweren, leveraandoeningen Chronische blaasontsteking, urinaire incontinentie Permanente letsels door ongevallen Angst, slapeloosheid, chronische vermoeidheid, eenzaamheid depressie, suicide(neiging) Bron: Van der Heyden e.a

6 Bijzondere risicogroepen Ouderen: Gezondheidsproblemen nemen toe met de leeftijd (minstens verdubbeling) Maatschappelijk kwetsbaarder (scholing, inkomen, sociale netwerken) Migranten: Socio-economische kwetsbaarheid + discriminaties Mentale gezondheid (trauma s, angst, eenzaamheid, depressie ) Toegang tot ziekteverzekering: verblijfsvoorwaarden Informatie- en culturele drempels (bv. preventiecampagnes, religie, genderproblematiek) Vooral mensen zonder papieren (quasi geen sociale bescherming, uitbuiting, ongezonde / overbevolkte woningen, 1/6 dakloos, stress, onbetaalbaarheid gezondheidszorgen ) 6

7 Bijzondere risicogroepen Dak- en thuislozen: Extreem laag inkomen en deprivatie vooral daklozen: de helft heeft op slaapplaats geen toegang tot drinkbaar water / WC; slechts 1/3 wasgelegenheid Administratieve drempels => onbetaalbaarheid gezondheidszorgen Accumulatie van slaaptekort, angst, eenzaamheid, gebruik van slaapmiddelen en alcohol (mannen) 1 op 7 leeft samen met kinderen 7

8 DEEL 2: Oorzaken van ongelijkheid: een driedubbele cumulatie Doorheen de levenscyclus Tussen levenssferen Boemerangeffect gezondheid ó armoede Bron: Willems & Vyncke

9 Cumulatieve effecten doorheen de levenscyclus Opleiding ouders Eigen gezondh. Inzetbaarheid Kennis over gezondheid Inkomen ouders Voeding, wooncomfort Cons. zorgen Gezinsplanning Vroeggeboorte kindersterfte Gezondheid baby Pedagogische vaardigheden Kennis Rationeel gedrag Gezondheid / levensverwachting vlg generatie scholing Inkomen Gezonde levensstijl Woon- & werkcomfort

10 Cumulatie tussen levenssferen Materiële leefomstandigheden (wonen, milieu voeding, gebruik zorgen ) Opleiding, kennis, cultuur (kennis, levensstijl, gebruik zorgen ) Arbeidsomstandigheden (ongevallen, beroepsziekten ) Werkloosheid

11 Wederzijdse versterking armoede - ziekte Gezondheidsuitgaven gemiddeld 130 / maand (25-30% van totale kosten) Laagste inkomensquintiel 10,5% van inkomen ó hoogste quintiel 4,2% armoede kosten ziekte 11

12 DEEL 3: Hoe deze ongelijkheden aanpakken? 12

13 Een dubbele aanpak Meer gelijke kansen op gezondheid Preferentiële behandeling in de gezondheidszorgen Preventie door armoedebestrijding (via SZ, arbeidsmarktbeleid, woonbeleid, onderwijs ) Preventieve gezondheidszorg bij lage inkomensgroepen (perinatale zorg, voorlichting, arbeidsbescherming, ambulance verte ) Progressief universalisme in ziekteverzekering: bv. versterking maximumfactuur (derdebetalerssysteem), automatisering verhoogde tussenkomst (30=>100% take-up) Afbouw financiële & culturele drempels bv. Wijkgezondheidscentra Ervaringsdeskundigen Automatisering van rechten (bv. MAF, verhoogde tegemoetkoming, sociale derdebetaler) 13

14 Verdere systeemhervormingen nodig Euro Health Consumer Index: België scoort hoogst van 34 landen op vlak van toegankelijkheid Verplichte universele basisverzekering Combinatie publieke financiering private competitie (quasimarkt-mechanisme) Maximumfactuur, verhoogde tegemoetkoming maar (nog) niet qua betaalbaarheid (17 e op 34) bv. geestelijke gezondheidszorg en niet (meer) qua kwaliteit (11 e op 34) en ook niet qua gelijkheid Bron: Health Consumer Powerhouse

15 Beperkingen in dagelijkse activiteiten bij hoogste en laagste inkomensquintiel 60 o hoogste quintiel o laagste quintiel 50 Percentage EU-27 BE BG CZ DE EE IE EL ES FR IT CY LT LV LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK IS NO Bron: EC

16 (Nog) betere dekking nodig Belgisch systeem is geen paradijs: Vooruitgang drijft kosten omhoog: gezondheidsuitgaven x3 op 20 jaar privaat aandeel in uitgaven gezondheidszorgen stijgt (momenteel ca. 29% van kosten, ca. 7% van inkomen) Sterke toename private aanvullende verzekeringen: 65% van de bevolking, met Matteüseffect Toenemende ongelijkheid in gezondheid / levensverwachting Toenemend fenomeen van gezondheidsschulden Bron: Bracke e.a. 2009; Ryssaert e.a

17 En de eerstelijns zorgverstrekker? Begrip voor de totale situatie van de patient (laaggeletterdheid, financiële stress, zelfbeeld ) Op lange termijn denken Netwerken met andere hulpverleners => niet-medische preventie Vooral: vermijden van culpabilisering / discriminatie 10/10/15 17

18 TOT BESLUIT: 18

19 Besluit Onderaan de sociale ladder is de gezonde levensverwachting van een jongvolwassene 20 jaar korter dan bovenaan Gezondheidsarmoede neemt toe, terwijl de sociale bescherming verbetert Remedies zijn voorhanden, maar nog erg onvolmaakt (stijgende kosten; geestelijke gezondheidszorg ) Vermaatschappelijking van (vooral preventieve) gezondheidszorgen, NIET medicalisering van de armoede 19