GAS-bemiddeling: stap per stap

Transcriptie

1 Gemeentelijke administratieve sancties Sanctions administratives communales GAS-bemiddeling: stap per stap

2 Dankwoord Graag danken we alle personen die ons geholpen hebben bij het tot stand komen van deze handleiding. We denken hierbij in het bijzonder aan de GASbemiddelaars, gesubsidieerd door de federale overheid via Grootstedenbeleid, die we willen bedanken voor hun beschikbaarheid en hun medewerking. Handleiding uitgevoerd in opdracht van POD Maatschappelijke Integratie, Dienst Grootstedenbeleid Anspachlaan 1 (14de verdieping), 1000 Brussel Redactie Theo Geuens, opleider in bemiddeling Joëlle Timmermans, opleidster in bemiddeling Met medewerking van Katia Hoorne, attachee bij de Federale Dienst Grootstedenbeleid Emilie Deveux, attachee bij de Federale Dienst Grootstedenbeleid Contact Verantwoordelijke uitgever Julien Van Geertsom, voorzitter POD Maatschappelijke Integratie Anspachlaan 1, 1000 Brussel November 2008 Deze publicatie wordt gratis verspreid. Beschikbaar zolang de voorraad strekt en op de website van Grootstedenbeleid: Creatie en opmaak: Fotografie: Toon Coussement Kettani / K.ractère: p. 37 (boven) et p. 44 (onder): Rechtenvrije foto s: p. 3, 5, 32

3 Gemeentelijke administratieve sancties GAS-bemiddeling stap per stap

4 GAS-bemiddeling: stap per stap 02 Inhoudsopgave Dankwoord Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Wettelijk kader Twee definities van bemiddeling Twee oriëntaties van bemiddeling Twee types bemiddeling in het kader van de GAS Acht principes van bemiddeling Enkele basisvoorwaarden voorafgaand aan bemiddeling De rol van de bemiddelaar De bemiddelaar en zijn technieken Acht etappes in het bemiddelingsproces ste etappe: onthaal van de partijen de etappe: het probleem identificeren de etappe: ieders beleving nagaan en erkennen de etappe: verhelderen van de belangen, de wensen, de vragen en de behoeften van iedereen de etappe: de gemeenschappelijke punten en punten van overeenkomst vaststellen de etappe: nadenken over de verschillende oplossingen en hun gevolgen de etappe: de oplossing bepalen en een wederzijds akkoord opmaken ste etappe: afsluiten en gelukwensen Aanbevelingen Vaak gestelde vragen (FAQ) Bijlagen GAS wordt gebruikt als afkorting voor gemeentelijke administratieve sancties.

5 Voorwoord In 2006 besliste de regering om de strijd tegen jeugddelinquentie te versterken en een bijkomende steun toe te kennen aan de steden en gemeenten voor het voeren van een efficiënte strijd tegen overlast. In dit kader werd een specifieke opdracht toevertrouwd aan de dienst Grootstedenbeleid, nl. de aanstelling van één bemiddelaar per gerechtelijk arrondissement of per politiezone in Brussel, 33 in totaal. Ze zijn belast met de bemiddelingsprocedure zoals voorzien in de wetgeving op de gemeentelijke administratieve sancties. Het onderbrengen van het programma bemiddeling in het kader van de GAS bij de POD Maatschappelijke Integratie was een weloverwogen beslissing. Het concept van bemiddeling past immers perfect bij de doelstellingen van maatschappelijke integratie die de sociale grondrechten van de burger vooropstelt. Via het grootstedenbeleid proberen we de sociale cohesie in de steden te verbeteren, o.m. door projecten met straathoekwerkers, buurtvaders, begeleiding van jongeren in de prostitutie, enz. En met de dienst armoedebestrijding hebben we een net van ervaringsdeskundigen uitgebouwd die eveneens een rol van bemiddelaar uitvoeren. Zij eisen in diverse instellingen en diensten de nodige aandacht op voor de problemen van achtergestelde personen en hun cultuur. 03 De bemiddeling in het kader van de GAS heeft te maken met respect voor de anderen en dat hangt op zijn beurt samen met sociale cohesie en een aangenaam samenleven. Dit initiatief is dan ook zeer belangrijk. De bemiddeling zorgt ervoor dat de betrokken partijen eigenaar worden van het conflict en de oplossing. Ze geeft enerzijds plaats aan het slachtoffer om zijn misnoegen te uiten en laat anderzijds de dader toe zijn verantwoordelijkheid op te nemen.

6 GAS-bemiddeling: stap per stap De bemiddeling is nieuw en roept nog veel vragen op. In 2008 organiseerde de dienst Grootstedenbeleid dan ook de vorming bemiddeling in het kader van de GAS die door twee erkende opleiders, Theo Geuens en Joëlle Timmermans, werd gegeven aan de nieuwe bemiddelaars. Deze vorming en dit handboek zijn een eerste stap naar een gezamenlijk methodologisch kader. Dit kader houdt zowel rekening met de institutionele en juridische context als met psychologische en pedagogische overwegingen. Het werk van deze bemiddelaars in onze drie gewesten is pionierswerk. Maar zij staan daarin niet alleen: bij de dienst Grootstedenbeleid van de POD Maatschappelijke Integratie zorgen twee experten, Katia Hoorne en Emilie Deveux, voor een deskundige begeleiding. En op het terrein is een optimale samenwerking met de 04 sanctionerende ambtenaren van essentieel belang. Er staat de GAS-bemiddelaars een grote uitdaging te wachten. Maar zoals Hannibal voor de Alpen zei toen hij Rome wilde veroveren: Als er geen weg is dan zullen wij er een maken. Met deze mentaliteit kunnen we samen aan de slag! Julien Van Geertsom voorzitter van de POD Maatschappelijke Integratie

7 Inleiding Het is duidelijk dat de hedendaagse maatschappij negatief gedrag ziet ontstaan dat het gevolg is van een gebrek aan sociale vaardigheid bij bepaalde burgers. Bovendien stelt men een toename van conflicten vast die enerzijds te wijten is aan de demografische groei. Anderzijds kunnen we die toeschrijven aan de toenemende culturele, levensbeschouwelijke en financiële diversiteit in dezelfde leefomgeving, en dit vooral in de steden. Wat overlast en kleine criminaliteit betreft, stelt men vast dat deze inbreuken vaak geseponeerd worden door de parketten. Die zijn immers dikwijls overbelast en zien zich genoodzaakt voorrang te verlenen aan zware inbreuken. Men loopt dan natuurlijk het risico dat deze feiten steeds minder geverbaliseerd worden en dat ze systematisch zonder gevolg blijven. Zo zal een aantal van deze feiten de neiging vertonen te escaleren. Deze verontrustende evolutie kan de sociale samenhang bedreigen. 05 Om aan dit probleem tegemoet te komen en met de nodige ernst een einde te stellen aan deze negatieve evolutie, kregen de gemeenten de kans om gemeentelijke administratieve sancties op te leggen of een bemiddeling in dit kader voor te stellen. Een sterk signaal geven zowel aan de plegers van deze inbreuken als aan de benadeelden, en er voor zorgen dat recidive vermeden wordt, is erg belangrijk. Bemiddeling is ontegensprekelijk de beste discipline om dergelijke problemen op te lossen. Ze zorgt voor een ontmoeting tussen de partijen van het conflict. Hierbij wordt er vooral gezocht naar een vorm van communicatie om een toenemende ontaarding van de sociale contacten te vermijden. Het is een hedendaagse techniek die samengaat met een emancipatorische ingesteldheid. Een onpartijdige derde die de vereiste beginselen van wederzijdse loyaliteit en discretie in acht neemt, kan bemiddelen tussen de partijen. Hij beperkt hierbij zijn persoonlijke inbreng tot een minimum. De partijen blijven eigenaars van het con-

8 GAS-bemiddeling: stap per stap flict alsook van de oplossing. Het doel is om tot wederzijdse afspraken te komen en tegelijk de communicatie tussen de partijen te stimuleren. De dialoog tussen de partijen staat voorop. Een afgesloten akkoord in het kader van bemiddeling zal beter opgevolgd worden door de partijen dan een oplossing, opgelegd door een externe autoriteit. De partijen zullen meer belang hechten aan zelf gevonden oplossingen en zullen net daarom minder snel weerstand bieden. 06

9 Wettelijk kader Feiten zoals het achterlaten van huisvuil, wildplassen, wildplakken, hondenpoep, graffiti en hinder van rondhangende jongeren zijn maar enkele voorbeelden van kleine problemen die naast het opwekken van grote ergernis, leiden tot een gevoel van onveiligheid. Aan deze verschillende vormen van overlast werd vaak geen gevolg gegeven; enerzijds door een gebrek aan tijd en middelen bij het parket, anderzijds omwille van technische redenen zoals het ontbreken van een dader of het gebrek aan voldoende bewijsmateriaal. Op 13 mei 1999 werd de wet tot invoering van de Gemeentelijke Administratieve Sancties 2 estemd. De gemeenten kregen de mogelijkheid om inbreuken op hun politiereglement voortaan zelf vast te stellen, te vervolgen en te sanctioneren. Vier soorten administratieve sancties zijn door de wet voorzien: de administratieve boete (maximum 250); de administratieve schorsing van een door de gemeente afgeleverde toelating of vergunning; de administratieve intrekking van een door de gemeente afgeleverde toelating of vergunning en de tijdelijke of definitieve administratieve sluiting van een instelling. 07 De administratieve boete wordt opgelegd door een ambtenaar die door de gemeente wordt aangesteld: de sanctionerende ambtenaar. De opschorting, de intrekking van een afgeleverde toelating of vergunning en de sluiting worden door het college van burgemeester en schepenen opgelegd. Het is belangrijk dat de sanctie in verhouding staat tot de gepleegde overtreding. Op 17 juni heeft de wetgever eveneens de mogelijkheid gegeven om een administratieve sanctie aan minderjarigen van meer dan 16 jaar op te leggen. In dit geval bedraagt het maximumbedrag van de boete Wet tot invoering van gemeentelijke administratieve sancties van 13 mei 1999, B.S., 10/06/ Wet tot wijziging van de nieuwe gemeentewet van 17 juni 2004, B.S., 23/07/2004

10 GAS-bemiddeling: stap per stap Verder werd bepaald dat de gemeenteraad een bemiddelings procedure in het kader van de administratieve sanctie kan voorzien. Die moet verplicht worden aangeboden aan minderjarigen die de leeftijd van 16 jaar bereikt hebben op het ogenblik van de feiten. Deze bemiddeling heeft als doel de pleger van de inbreuk toe te laten om de schade die hij heeft veroorzaakt, te vergoeden of te herstellen. Met het systeem van gemeentelijke administratieve sancties zijn de gemeenten dus 08 niet langer afhankelijk noch van de parketten voor het vervolgen van de inbreuken, noch van de strafgerechten voor het opleggen van de straffen. Hierdoor zijn ze in staat om sneller en efficiënter de strijd tegen de kleine criminaliteit en openbare overlast op hun grondgebied aan te binden. Daarnaast wordt het gevoel van straffeloosheid dat mogelijk leeft bij de bevolking, de kop ingedrukt.

11 Twee definities van bemiddeling In de literatuur worden doorgaans meerdere definities van bemiddeling gegeven. Meestal wordt de bemiddeling gedefinieerd als een vorm van probleemoplossing. In de Angelsaksische landen spreekt men van ADR (Alternative Dispute Resolution). Dit staat voor een Alternatieve Probleem Oplossing : Anders Dan Recht. Bemiddeling betekent dus dat men iets onderneemt met als doelstelling het vinden van oplossingen en een door beide partijen aanvaarde minnelijke schikking. Verder streeft ze naar een verbetering van de communicatie tussen twee of meer personen en de verbetering van het leven in de groep of de maatschappij. De definitie van de bemiddeling bevat drie algemeen aanvaarde bepalingen: Het is een onderhandelingsproces tussen twee of meer partijen. Het is de begeleiding van een gestructureerd en gefaseerd proces (dat gemakkelijk kan voortgezet of gestopt worden) door een professional. Het is een ondersteuningsaanbod dat aan alle partijen wordt voorgelegd door een neutrale en onafhankelijke derde. 09 Op zoek naar een voorstel van definitie in het kader van de GAS komen we terug op het artikel 119ter van de Nieuwe Gemeentewet die voorziet dat: de bemiddeling als enig doel heeft de dader van een inbreuk toe te laten de schade die hij veroorzaakt heeft schadeloos te stellen of te herstellen. Zo kan de bemiddeling in het kader van de GAS gedefinieerd worden als een proces waarbij een neutrale derde de pleger van een administratieve inbreuk en de benadeelde persoon in relatie brengt, en dit om te proberen het door dit feit veroorzaakte conflict te ontwarren.

12 GAS-bemiddeling: stap per stap De bemiddelaar heeft als opdracht de partijen te helpen zelf een herstellende oplossing te vinden voor de relationele en materiële gevolgen van het gepleegde feit, zonder dat een oplossing wordt opgelegd door een derde. 10

13 Twee oriëntaties van bemiddeling Over het algemeen kunnen hoofdzakelijk twee bemiddelingsoriëntaties geïdentificeerd worden: de bemiddeling gericht op de oplossing van een probleem en de bemiddeling gericht op de communicatie en het herstel van de band tussen de partijen. De bemiddeling gericht op de oplossing van een probleem In dit geval is de bemiddeling gericht op een resultaat, dat wil zeggen op het zoeken naar een aanvaardbare oplossing voor alle partijen. De bemiddeling gericht op de communicatie en het herstel van de band tussen de partijen Hier is het eerste doel van de bemiddeling de verbetering van de communicatie tussen de partijen en het wederzijds begrip van de situatie en zodoende het herstel van de wederzijdse band. Het zoeken naar een oplossing voor het probleem komt slechts op de tweede plaats. Dat is zelfs bijkomstig. 11 Ook al is het bemiddelingsproces in het kader van de wetgeving op de gemeentelijke administratieve sancties op de eerste oriëntatie gericht, niets belet de bemiddelaar om zich ook op de tweede oriëntatie toe te spitsen. Zo raden wij aan om de personen te sensibiliseren voor de twee oriëntaties: communicatie (herstel van de band) en oplossing (materieel herstel).

14 GAS-bemiddeling: stap per stap 12 Twee types van bemiddeling in het kader van GAS De literatuur onderscheidt in het algemeen twee types van bemiddeling: de directe (rechtstreekse) en de indirecte (onrechtstreekse) bemiddeling. De directe (rechtstreekse) bemiddeling Dit type bemiddeling houdt de ontmoeting van de partijen in. De bemiddelaar doet hier een inspanning om ze samen te brengen. Deze bemiddeling is communicatief en herstellend. Als er een zekere spanning is tussen de partijen en/of druk door de sociale omgeving (familie, buren, ), heeft een dialoog tussen de personen meer kans om hen te betrekken bij de probleemoplossing. Dit impliceert dus een rechtstreeks proces. In het kader van de GAS moet de directe bemiddeling de voorkeur krijgen. Om dit te doen is het belangrijk dat de verschillende partijen aanwezig zijn. De praktijk toont ons dat het meestal gaat om: Twee (of meer) privépersonen Voorbeeld: Graffiti op een gevel van een privéwoning De bemiddelaar organiseert een ontmoeting tussen de dader en de huiseigenaar. Een privépersoon en de gemeente (als benadeelde partij) In dit geval raden wij aan dat de gemeente in het bemiddelingsproces vertegenwoordigd wordt door een gemeentelijke werknemer of een andere persoon. Voorbeeld: Graffiti op de muur van het gemeentelijke zwembad De bemiddelaar organiseert een ontmoeting tussen de dader en de verantwoordelijke van het gemeentelijke zwembad of een andere vertegenwoordiger van de gemeente.

15 GAS De indirecte (onrechtstreekse) bemiddeling of de pendelbemiddeling Het gebeurt eveneens dat de partijen een bemiddeling wensen op te starten maar dat zij elkaar niet kunnen of wensen te ontmoeten. In dit geval verkiest de bemiddelaar een onrechtstreekse bemiddeling en gaat hij heen en weer tussen de partijen om een oplossing te vinden. Hier zijn er echter noch een confrontatie noch concrete sociale relaties tussen de partijen. Als de communicatie hersteld lijkt, is ze dat slechts virtueel. Volgens ons is de band tussen de personen immers niet hersteld zolang enkel de bemiddelaar de hoeder is van hun communicatie. 13 Het is interessant om te proberen een indirecte bemiddeling af te sluiten met een rechtstreekse sessie die alle partijen verenigt.

16 GAS-bemiddeling: stap per stap Acht principes van bemiddeling Van de talrijke principes van bemiddeling lijkt het ons onontbeerlijk acht daarvan te respecteren. Zo kan men een vorm van ethiek verzekeren en de basis leggen voor een geslaagde bemiddeling. U vindt deze acht principes hieronder terug. Vrijwilligheid De bemiddeling veronderstelt een minimum aan bereidwilligheid van de betrokken personen, ook in het kader van de GAS. 14 Zelfbepaling en instemming De bemiddelaar geeft blijk van een bepaalde vorm van energie om de partijen ertoe te bewegen zich persoonlijk betrokken te voelen bij de genomen beslissingen. Het is belangrijk dat zij ervan overtuigd zijn dat zij zelf over de nodige bekwaamheid en vrijheid beschikken om de situatie te beheren op een wijze die hen bevredigt. Als de bemiddeling uitloopt op een akkoord, is het onontbeerlijk dat alle partijen er zichzelf volledig kunnen in vinden en er volledig verantwoordelijk voor zijn. Zo zullen alle partijen zich kunnen verzoenen met de eindbeslissing omdat ze zich bewust zijn van hun betrokkenheid, zowel bij het proces als bij de oplossing van het probleem. Samenwerking en responsabilisering De bemiddelaar bewerkstelligt samenwerking en medewerking tussen de pleger en de benadeelde. Hij werkt aan de responsabilisering en het op zich nemen van het probleem door het stimuleren van de deelname van elke partij in functie van zijn middelen (empowerment). Door het aanmoedigen van deze samenwerking en het bevorderen van de wederzijdse uitwisseling tussen de personen, draagt de bemiddelaar bij tot het herstel van de sociale banden en tot de ontwikkeling van de burgerzin. Dit zijn twee basisdoelen van de bemiddeling.

17 GAS Aanwezigheid van een kader en afwezigheid van dwang Zonder dwang noch autoritair optreden, werkt de bemiddelaar een kader uit dat aangeeft hoe het gesprek zal verlopen en dat aan elke partij zal toelaten om zich vrij uit te drukken in een klimaat van wederzijds respect. Deze richtlijnen zullen steunen op de functioneringsregels van de interpersoonlijke communicatie (zie eerste etappe van het schema van de acht etappes van het bemiddelingsproces). Beslissingen gebaseerd op beschikbare informatie en keuze met kennis van zaken Het is belangrijk de beste oplossing te zoeken en die te kiezen met kennis van zaken. De partijen worden uitgenodigd om al hun informatie te delen. Als de personen niet geïnformeerd zijn over hun rechten en plichten, brengt de bemiddelaar hen op de hoogte van het bestaan van een wetgevend kader en verwijst hij eventueel naar juridische raadgevers. 15 Vertrouwelijkheid, intimiteit en transparantie De inhoud van de gesprekken is vertrouwelijk. Iedereen moet alle informatie, onthuld in het kader van het bemiddelingsproces geheimhouden. Vanaf het begin van het proces moeten de partijen het eens worden over het feit dat alles wat in de bemiddeling wordt verteld, intern zal blijven en onder geen beding kan meegedeeld worden aan derden zonder hun wederzijds akkoord. De bemiddelaar is gehouden aan het beroepsgeheim en moet dus dezelfde regel respecteren. Daar waar het niet toegelaten is de details van een bijzonder conflict te onthullen, belet niets de bemiddelaar om te spreken over het conflict in algemene bewoordingen: Ik ben tevreden. Ik ben bemiddelaar geweest in een conflict dat nu opgelost is.

18 GAS-bemiddeling: stap per stap Als de bemiddelaar eraan gehouden wordt verslag uit te brengen aan de sanctionerende ambtenaar, moet hij dit vanaf het begin aan de partijen meedelen. Het is bovendien wenselijk voor de transparantie dat men wat men rapporteert, monde- 16 ling of schriftelijk meedeelt. De meest transparante werkwijze bekomt men door dit rapport samen met de partijen op te stellen. Veiligheid De bemiddelaar staat garant voor een beveiligd kader voor de personen. Hij verzekert hen dat ze vrijuit kunnen praten zonder risico's. Gaandeweg zullen de partijen een vorm van vertrouwen ontwikkelen in de bemiddelaar en het proces. Als zij worden uitgenodigd om volledige openheid te tonen tegenover het probleem, is het voor de hand liggend dat zij geen risico mogen lopen op een sanctie in het kader van het bemiddelingsproces.

19 Neutraliteit, onpartijdigheid en onafhankelijkheid van de bemiddelaar De bemiddelaar behandelt de partijen op gelijke wijze. Hij mag niemand bevoordelen noch oordelen, noch stelling innemen over de inhoud of de oplossing. Hij spitst zich toe op het proces en op de interpersoonlijke communicatie tussen de partijen. Hij behandelt ze als evenwaardige personen en maakt geen onderscheid tussen dader en slachtoffer. De bemiddeling heeft als doelstelling het zoeken naar een oplossing en niet naar een schuldige. Daardoor staat de bemiddelaar borg voor de neutraliteit ten opzichte van de partijen en de onafhankelijkheid ten opzichte van feiten en resultaten. In de mate van het mogelijke is hij ook onafhankelijk ten opzichte van de instelling die hem tewerk stelt. 17

20 GAS-bemiddeling: stap per stap Enkele voorafgaande basisvoorwaarden voor bemiddeling Er zijn bepaalde basisvoorwaarden waaraan een situatie moet beantwoorden om voor bemiddeling in aanmerking te komen. Wij geven hier de belangrijkste weer. Bepaalde voorwaarden zullen eerder moeilijk haalbaar zijn gezien het beperkende administratieve en wettelijke kader van de GAS. Voorafgaande basisvoorwaarden: 18 Er is een betwisting of een belangenconflict tussen de partijen. In het kader van de GAS ligt een inbreuk op het algemeen politiereglement aan de basis van het conflict. De partijen zijn bereid om de discussie aan te gaan en wensen een oplossing voor hun probleem. In het kader van de GAS is het wenselijk dat de dader zich bewust is van de situatie en de inbreuk erkent en dat de benadeelde partij bereid is de dader te ontmoeten. Volgens ons is het in dit stadium niet noodzakelijk dat de dader nood heeft aan herstel. Deze behoefte kan immers rijpen tijdens de ontmoeting en evolueren dankzij het bemiddelingsproces. De partijen aanvaarden om in te stappen in een gefaseerd en gestructureerd proces dat gemakkelijk te stoppen of te hernemen is en geleid wordt door een professional.

21 GAS De partijen hebben de vrijheid om de situatie te beheren op een wijze die bevredigt zonder dat de bemiddelaar tussenkomt over de inhoud van de gesprekken of de akkoorden. Hun bronnen zijn gemeenschappelijk en ze maken gebruik van al hun competenties om eruit te geraken. De partijen aanvaarden de hulp van een neutrale en onafhankelijke derde die geen oplossing zal aanbrengen, die geen ongelijk (een schuldige) of gelijk zoekt, die niet oordeelt en geen partij kiest. In het kader van de GAS aanvaarden de partijen dat de bemiddelaar niet de autoriteiten vertegenwoordigt (de gemeentelijke autoriteit of de sanctionerende ambtenaar), ook al is hij eraan gelinkt door zijn gemeentelijk statuut. De bemiddelaar werkt aan het tot stand brengen van communicatie tussen de partijen en aan het ondersteunen van stappen in de richting van een herstel maar hij legt geen sanctie op. Gezien het beperkte kader van zijn werk waakt de bemiddelaar over het behouden van zijn neutraliteit en zijn onafhankelijkheid en dit ten opzichte van de partijen, van de sanctionerende ambtenaar en van de instelling waarvoor hij werkt. 19 De partijen aanvaarden dat het proces voorrang verleent aan de relatie en aan de manier van communiceren. In het kader van de GAS is het belangrijk dat de bemiddelaar zich zowel op de relatie tussen de partijen als op de reparatie van de schade concentreert. Hij blijft dit gedurende het ganse proces doen zelfs als hij druk ondergaat, uitgeoefend door één van de partijen, de sanctionerende ambtenaar, de hiërarchie of de instelling waarvoor hij werkt.

22 GAS-bemiddeling: stap per stap De rol van de bemiddelaar Wij leggen de nadruk op het feit dat de bemiddelaar neutraal en onafhankelijk blijft, zowel tegenover de partijen als de sanctionerende ambtenaar, zijn hiërarchie of de instelling waarvoor hij werkt. Zijn rol is die van facilitator, namelijk degene die de personen helpt om te communiceren en om te onderhandelen op een efficiënte wijze, met respect voor de communicatieregels en de ethiek van de bemiddelaar. Vanaf het begin van het proces definieert hij duidelijk zijn rol. In het bijzondere kader van de GAS moet hij volledige informatie over zijn verschillende taken geven: 20 is hij gewoon bemiddelaar of moet hij in bepaalde gevallen scheidsrechter spelen of onderhandelen over het herstel van de schade?

23 GAS Hij beschrijft ook het proces van de bemiddeling en legt de nadruk op de verschillende aspecten van zijn rol: hij zal zijn mening niet geven en de beslissing niet beïnvloeden. Hij zal het proces op een soepele wijze leiden terwijl hij neutraal en onafhankelijk blijft. Door blijk te geven van empathie, schept hij een vertrouwensband tussen zichzelf en de partijen en werkt hij het vertrouwen in het proces in de hand. Hij creëert een omgeving waar iedereen vrijuit kan spreken en erkend worden in zijn beleving. De bemiddelaar is dus vrij van vooroordelen in zijn handelen en loyaal in twee richtingen, namelijk tegenover beide partijen. De bemiddelaar heeft een passende en professionele vorming gekregen. Hij is gelegitimeerd en erkend door de partijen voor zijn kennis en ervaring. 21 Het is belangrijk dat hij geconcentreerd blijft op zijn rol als bemiddelaar. Als er technische, juridische of andere aspecten zijn die invloed kunnen hebben op het bemiddelingsproces, dan is het zijn rol hen te verwijzen naar externe experts in het onderwerp. Dat is beter dan zelf deze informatie te geven. Het is belangrijk dat hij in zijn rol van bemiddelaar blijft, zelfs al is hij een specialist op andere gebieden.

24 GAS-bemiddeling: stap per stap De bemiddelaar en zijn technieken Om zijn opdracht tot een goed einde te brengen, gebruikt de bemiddelaar verschillende technieken. Deze bemiddelingstechnieken beletten dat men afwijkt en zorgen ervoor dat men de ethiek van de bemiddelaar respecteert tijdens de begeleiding van de partijen doorheen het proces. In het kader van dit hoofdstuk zullen we om de partijen aan te duiden andere termen gebruiken zoals: de deelnemers, de personen en de bemiddelenden. Deze laatste term wijst op de actieve rol die de partijen spelen in het bemiddelingsproces. 22 Het luisteren met empathie Het is van het grootste belang dat de bemiddelaar naar elke deelnemer luistert met zijn hart en zijn hoofd, zowel op verbaal als op non-verbaal vlak. Met zijn aandacht en zijn empathie toont de bemiddelaar dat hij zijn partijen begrijpt in hun verhaal en hun beleving, zonder nochtans met hen te sympathiseren. De herformulering Het komt erop neer de zienswijze van elke deelnemer te laten herformuleren met zijn eigen woorden en een samenvatting van de verschillende uiteenzettingen te maken. Hiervoor kan men gebruik maken van En voor u, mevrouw en voor u, meneer en zonder aarzelen de ambivalenties bloot leggen. De bemiddelaar gaat de partijen ook helpen bij het herformuleren van wat de ander gezegd heeft, om zich zo in de ander zijn schoenen te plaatsen. Hij gaat het actief luisteren bij de partijen stimuleren: Wat heb jij gehoord?, Is het dat wat je gezegd hebt?, Wat heb jij begrepen (van wat de andere partij gezegd heeft)?. Dit laat toe na te gaan wat iedereen heeft begrepen en geeft de kans om dit bij te stellen of er een belangrijk element aan toe te voegen.

25 GAS Door de praktijk van de herformulering zal er bovendien een langzamer ritme in het proces optreden. Dit kan de kans op een escalatie tussen de partijen doen afnemen. Soms volgen meerdere individuele en collectieve sessies elkaar op. In dat geval kan de bemiddelaar mondeling de vorige sessie samenvatten of eventueel aan de partijen vragen om het zelf te doen. De herformulering is één van de geprivilegieerde technieken van de bemiddelaar. Deze techniek kan gebruikt worden op elk ogenblik van het proces: herformuleren van wat gezegd is zowel op het niveau van de feiten, de emoties, de behoeften en de belangen als op het niveau van de vragen en voorstellen van iedereen. 23 Het observeren van de overeenstemming tussen de verbale en de non-verbale taal Het is belangrijk dat de bemiddelaar erover waakt dat er een harmonie bestaat tussen de manier waarop hij zich gedraagt en tussen wat hij zegt, dat hij dus overeenstemmend is. Hij let er eveneens op om na te gaan of diezelfde congruentie bij de partijen aanwezig is. Als dit niet het geval is, kan hij er de aandacht op vestigen. Bijvoorbeeld: Ik hoor dat je ja zegt maar ik zie dat je nee knikt met je hoofd. Het herkaderen Dit bestaat eruit de regels van de bemiddeling in herinnering te brengen en de deelnemers uit te nodigen om ze te respecteren. Deze techniek laat toe de discussie opnieuw te focussen op het gekozen onderwerp en steriele discussies (of uitweidingen) die niets bijdragen tot het behandelen van het concrete probleem te vermijden. Soms is het nodig de rol van de bemiddelaar te herkaderen of die van de partijen te herdefiniëren.

26 GAS-bemiddeling: stap per stap De verheldering De bemiddelaar mag niet aarzelen om de zaken te verhelderen of de partijen te laten preciseren wat de gegeven of onderliggende informatie is. Hij waakt erover dat alle elementen verstrekt worden die het conflict kunnen verhelderen. Zo laat hij impliciete elementen naar boven komen die zich achter de expliciete gesprekken bevonden. De bemiddelaar die deze verheldering uitvoert, gaat na wat hij zowel op het verbale als op het non-verbale niveau heeft waargenomen. Hij verwoordt ook wat hij non-verbaal heeft vastgesteld. (Bijvoorbeeld: Ik hoor dat je zegt dat je het eens bent maar ik heb de indruk dat je niet overtuigd bent. ). Deze techniek laat toe latente conflicten aan het licht te brengen. 24 De afbakening In het begin van elke collectieve of individuele sessie zal de bemiddelaar het proces afbakenen. Dit wil zeggen dat hij de verschillende etappes van het bemiddelingsproces zal bespreken en vooral de etappe waarin men zich bevindt (zie ook punt 9: De acht etappes van het bemiddelingsproces). Als er meerdere sessies zijn, waakt hij erover dat hij op het einde van de sessie verduidelijkt in welke fase men zich bevindt en waarmee men de volgende sessie gaat beginnen. In elke etappe moet de bemiddelaar de partijen informeren over wat van hen verwacht wordt en wat men reeds afgesproken heeft. Deze techniek laat toe dat men zich veilig voelt in het kader van het bemiddelingsproces en dit gedurende het hele verloop van de sessies.

27 Open vragen stellen Vragen stellen kan nuttig zijn om de personen toe te laten zich gemakkelijker uit te drukken. Als de bemiddelaar gesloten vragen stelt (waarop het antwoord binair is: ja of neen), doet hij dat enkel met de bedoeling om te verhelderen. Het is beter open vragen te stellen die meer vrijheid laten aan de aangesprokene en hem toelaten alles te zeggen wat hij wenst. Het wordt eveneens aanbevolen eenvoudige en korte vragen te stellen om de aandacht niet te monopoliseren en de bemiddelenden meer tijd en meer plaats te laten in het kader van het bemiddelingsproces. Hoewel deze techniek interessant is, mag men er geen misbruik van maken want dit kan de personen misnoegen. Positieve tekens van erkenning geven en een ruimte van wederzijdse erkenning tussen de partijen scheppen Elke partij zal door de bemiddelaar gehoord worden. Dankzij zijn kwaliteitsvol luisteren en zijn empathie zal de persoon zich erkend weten. Via herformuleringen zal de bemiddelaar hem positieve boodschappen toezenden en de negatieve zinnen in positieve omzetten. Voorbeeld Zij is rigide kan door herformulering omgezet worden in Wil je zeggen dat je behoefte hebt aan meer soepelheid van haar kant?. Hij gaat hem eveneens tekenen van positieve erkenning geven. Bijvoorbeeld: Ik hoor dat je de muziek na 22 uur stiller hebt gezet en dat meerdere malen. 25 De bemiddelaar zal de personen aanmoedigen om enerzijds elkaars emoties en behoeften te begrijpen en om anderzijds elkaar positieve tekenen van erkenning te geven. De ander begrijpen wil niet zeggen dat men zijn gedrag aanvaardt maar dat men de emoties en behoeften begrijpt die onderliggend zijn aan de feiten en de beweegredenen vormen van deze persoon.

28 GAS-bemiddeling: stap per stap 26 De brainstorming De deelnemers worden uitgenodigd om zoveel mogelijk ideeën en alternatieven voor elk te behandelen punt te geven om het probleem op te lossen, of die nu realistisch zijn of niet. Deze oplossingen kunnen creatief zijn. Het is belangrijk de deelnemers uit te nodigen om hun commentaar niet op dat ogenblik te geven maar uit te stellen tot later.

29 Nadat de bemiddelaar nota heeft genomen van de ideeën rond mogelijke oplossingen, zal hij de partijen uitnodigen om de gevolgen ervan te ontleden en al hun commentaar te geven. Enkel de realistische en realiseerbare oplossingen of in elk geval diegene die het probleem kunnen regelen, zullen aan bod komen. Als de deelnemers geblokkeerd zijn en er niet toe komen een oplossing te vinden, kan de bemiddelaar beslissen om meerdere oplossingsmogelijkheden voor te stellen (en niet één enkele). Zo laat hij de keuze aan de partijen en neemt hij niet de rol van raadgever of beslisser op zich. Rangschikken van de problemen en opdelen van grote problemen in kleinere Als er meerdere problemen op te lossen zijn, vraagt de bemiddelaar aan de partijen om ze te rangschikken en gaat hij na welke zij het eerst wensen aan te pakken. Het is beter om te beginnen met die problemen die het gemakkelijkst op te lossen lijken. 27 Verder is het aan te raden om de grote problemen in kleine op te delen. Zo zullen ze eenvoudiger op te lossen zijn. Het is belangrijk om na te gaan dat elk probleem behandeld wordt. De verborgen belangen achter de posities en de emoties en behoeften achter de gedragingen van elke partij achterhalen Als de partijen een starre positie innemen, zal de bemiddelaar ze helpen om zich te concentreren op wat zij wensen en waaraan zij werkelijk behoefte hebben. Om die belangen of verborgen behoeften te ontdekken, is de bemiddelaar actief gedurende de bemiddelingssessie en stelt hij zich meerdere vragen: Wat is het echte probleem voor hen?, Welke situatie is onbevredigend voor elk van hen?, Wat zijn hun verwachtingen wanneer ze in bemiddeling komen?.

30 GAS-bemiddeling: stap per stap Achter elke positie bevinden zich verborgen belangen, wensen en vragen; achter elk gedrag bevinden zich gevoelens en behoeften. Het is belangrijk dat de bemiddelaar de deelnemers helpt om zich bewust te worden van die verborgen aspecten. Zo kunnen zij hun posities overstijgen en hun attitudes wijzigen. Het eens worden over objectieve criteria Als er onenigheid is over bepaalde informatie, het verloop van het gesprek, enz. dan kan de bemiddelaar helpen om die onenigheid te regelen door een objectief criterium te kiezen. Bijvoorbeeld: Een voor iedereen betrouwbare informatiebron raadplegen, de spreektijd bepalen met een klok Als er teveel subjectiviteit of emotionaliteit in de debatten aanwezig is, is het belangrijk om op objectieve en waarneembare punten terug te komen. 28 Werken aan het bemiddelingsakkoord Het is belangrijk de deelnemers aan te moedigen om een gemeenschappelijk doel te hebben: de oplossing van hun situatie. Het gaat erover hen te doen werken aan het bemiddelingsakkoord. De bemiddelaar moet alle door hen voorgestelde oplossingsvoorstellen verzamelen en nagaan of er een beslissing is over elk onderwerp en of ze door iedereen aanvaard zijn. De bemiddelaar kijkt ook na of de modaliteiten van het akkoord concreet en uitvoerbaar zijn voor iedere betrokkene. Gedurende deze etappe is het erg belangrijk dat de bemiddelaar zijn neutraliteit behoudt en erover waakt zich niet voor of tegen een voorstel te verklaren, of het nu verbaal of non-verbaal is (zie de zevende fase van het bemiddelingsproces). Als het bemiddelingsakkoord schriftelijk wordt opgesteld, dan is het met hun eigen woorden: eenvoudig en duidelijk. Het is eveneens onontbeerlijk dat dit getekend wordt door beide partijen. In bijlage vindt u een bemiddelingsakkoord in het kader van de GAS dat als voorbeeld kan gebruikt worden. Als de bemiddelaar vindt dat er een gebrek aan rechtvaardigheid is of indien hij twijfelt dat er door één van de partijen echt wordt ingestemd, moet hij hun

31 aandacht daarop vestigen. Om dat te doen kan hij hen elk afzonderlijk spreken en daarna opnieuw samen brengen (= caucus, zie pagina 30). 29 De analyse van de gevolgen De bemiddelaar tracht de partijen te laten begrijpen dat het beter is dat zij zelf hun conflicten regelen en laat voor elk van hen de voordelen zien van een bemiddeling. Hij helpt hen om zich bewust te worden van de gevolgen van de gekozen oplossing. Hij kan hen ook bij blokkades of terughoudendheid de gevolgen van de situaties laten ontleden. Wat zullen de gevolgen zijn voor jou als jij?. In co-bemiddeling werken of zich het recht van terughoudendheid toekennen Als een situatie te ingewikkeld lijkt voor de bemiddelaar, moet hij niet aarzelen om op co-bemiddeling een beroep te doen. In dat geval is het belangrijk om de rol te bepalen van elke bemiddelaar en de taken te verdelen. Bijvoorbeeld: De ene is actief en spreekt. De andere luistert, observeert en neemt over wanneer dat nodig is. De bemiddelaars kunnen bepaalde tekens afspreken die hen toelaten om discreet en stilzwijgend te communiceren.

32 GAS-bemiddeling: stap per stap De bemiddelaar heeft het recht op terughoudendheid of twijfel, wat hem toelaat zich terug te trekken en zich te informeren bij iemand anders. Bijvoorbeeld: Als de bemiddelaar één van de partijen persoonlijk kent, kan hij beslissen naar een andere bemiddelaar te verwijzen of co-bemiddeling vragen. Het voorbeeld geven De bemiddelaar wordt gevraagd het voorbeeld te geven via zijn verbaal en nonverbaal gedrag, bijvoorbeeld door zijn samenhang (zie techniek 3) of door de helderheid van zijn uitleg. Als hij in co-bemiddeling werkt, kan hij ook aantonen hoe men tot een aangename manier van communiceren kan komen en hoe men een relatie kan bevorderen tussen twee of meerdere personen. Dat zou kunnen dienen als een samenwerkings- en hulpmodel. 30 Het gebruik van de caucus Een caucus kunnen we hier zien als een bijeenkomst onder vier ogen. Op vraag van één van de deelnemers of van de bemiddelaar, kunnen individuele gesprekken plaatsvinden. Dit kan op elk ogenblik in het proces gebeuren als dit noodzakelijk blijkt te zijn. De doelstelling van een caucus is de partijen individueel te ondersteunen om het proces te vergemakkelijken. Als één van hen de gelegenheid krijgt tot een caucus, is het noodzakelijk dezelfde mogelijkheid te bieden aan de andere partij en daar dezelfde hoeveelheid tijd aan te besteden. Zoals reeds eerder werd aangehaald, kan een caucus voorgesteld worden door de bemiddelaar als hij een gebrek aan rechtvaardigheid ervaart of als hij twijfelt aan een werkelijke instemming door één van de partijen. Hij kan hiervoor een individueel gesprek hebben met de partijen. Vervolgens kan hij hen samen ontvangen om na te gaan of zij nagedacht hebben en zich echt bewust zijn van alle gevolgen die uit hun overeenkomst voortvloeien.

33 Een caucus of pauze kan ook voorgesteld worden als er ontsporing is tussen de partijen (agressiviteit, beledigingen) en het gebruik van de herkadertechniek (zie techniek 4) niet werkt. Micro-objectieven bepalen en een agenda vastleggen Het is belangrijk dat de bemiddelaar met de partijen micro-objectieven vaststelt in verband met de bemiddeling en dat die uitdrukken wat men ervan verwacht. De bemiddelaar tracht zich ook bewust te zijn van zijn eigen objectieven. Het is moeilijk voor hem om zich niet te weerspiegelen in de bemiddeling, om geen verwachtingen te hebben van de resultaten of geen ideeën te hebben over de ontwikkeling. Hiervoor is het noodzakelijk dat de bemiddelaar deelneemt aan een intervisie (uitwisseling van ervaringen en bespreking van praktische gevallen met collega s) of een supervisie (zie aanbevelingen). Het is eveneens belangrijk een agenda op te stellen. Daarin wordt bepaald in welke volgorde men te werk zal gaan en wordt een inschatting gemaakt van hoeveel tijd men gaat besteden aan de verschillende onderwerpen die moeten besproken worden. Ook moeten de prioriteiten bepaald worden (zie techniek 10). 31 Deze lijst van achttien technieken is niet exhaustief. Op het terrein bijvoorbeeld wordt de bemiddelaar uitgenodigd om een duidelijke en neutrale taal te gebruiken, om agressief gedrag te ontmijnen en om rustig en geduldig te blijven. Hij respecteert eveneens de stiltes die de partijen de kans geven om na te denken en om bepaalde elementen toe te voegen.

34 GAS-bemiddeling: stap per stap De acht etappes van het bemiddelingsproces In het kader van deze handleiding hebben wij ervoor gekozen het bemiddelingsproces in acht verschillende etappes voor te stellen. Voor elke etappe beschrijven we wat de bemiddelaar kan zeggen of doen maar eveneens wat hij kan verwachten of vragen aan de partijen. Deze acht etappes zijn gestructureerd in de tijd. 32 1ste etappe: Onthaal van de partijen Het is belangrijk de partijen gerust te stellen en tijd te nemen om hen hartelijk te onthalen. Als iemand vroeger dan voorzien op de afspraak verschijnt, stelt de bemiddelaar voor om op de andere partij te wachten alvorens te beginnen praten over het probleem. Hij kan het gesprek naar neutrale onderwerpen sturen zoals het weer, de weg die men gebruikte om te komen Hij kan hem ook een kop koffie of een glas water aanbieden en hem laten plaatsnemen in de bemiddelingsruimte. Wanneer alle partijen aangekomen zijn, kan de bemiddelingssessie beginnen. De bemiddelaar begint met het voorstellen van elke partij: Ik heet. En u?. Hij bedankt hen voor hun komst en hun intentie om de situatie op te lossen. Bedankt om te komen en om de tijd te nemen dit samen te bespreken. De bemiddelaar geeft aan over hoeveel tijd men beschikt om te bemiddelen. Hij beschrijft vervolgens de manier waarop de bemiddeling zal verlopen en herinnert hen aan de functioneringsregels.

35 GAS A. Het proces beschrijven Met eenvoudige woorden vertelt de bemiddelaar waaruit het bemiddelingsproces bestaat: zijn principes en de grote etappes. Ik ben hier om jullie te helpen bij het zoeken naar jullie eigen oplossing voor jullie probleem. Ik zal aan elk van jullie vragen hoe je het probleem definieert en hoe je de situatie beleeft. Vervolgens nodig ik je uit om je behoeftes met ons te delen en om voorstellen of vragen te formuleren. Dit met het doel een concrete en bevredigende oplossing te kiezen voor elk van jullie. Het is erg belangrijk om bij de personen na te gaan wat zij ervan begrepen hebben. De bemiddelaar kan ook een onderwerp aanbrengen door de volgende vragen te stellen: Wat weet u van bemiddeling?, Wat betekent bemiddeling voor u?, Wat verwacht u ervan?. 33 B. Bepalen van de functioneringsregels Vanaf het eerste contact zal de bemiddelaar de volgende functioneringsregels uitleggen: Iedereen spreekt in eigen naam. Ik spreek over mezelf. Iedereen luistert naar de ander zonder hem te onderbreken. Ik luister naar de ander zonder die te onderbreken. Als ik er niet in slaag rustig te blijven, dan kan ik mijn opmerkingen of indrukken opschrijven. Nota nemen is mogelijk: pen en papier zijn ter beschikking. Het is een goede manier om hen te helpen om niet te onderbreken en mogelijke vragen op te schrijven. De bemiddelaar kan eventueel ook nota nemen als dat de partijen niet hindert.

36 GAS-bemiddeling: stap per stap Beledigingen en slagen of zelfs dreigen met fysiek geweld zijn verboden. Ik respecteer de ander. Slagen, vloeken, vernederende uitdrukkingen aan het adres van de ander zijn verboden. Iedereen tracht oprecht te zijn. De bemiddeling is vertrouwelijk. Alles wat men hier zegt, blijft hier, Ik bewaar het geheim. Iedereen zet zich op constructieve wijze in. Ik heb zin om een oplossing te vinden. 34 De bemiddelaar gaat na bij de partijen of zij de regels goed begrepen hebben en of zij ze aanvaarden. Deze functioneringsregels kunnen op elk moment van het proces in herinnering gebracht worden, door de bemiddelaar of door de deelnemers. Als er vragen zijn over deze regels of de procedure, zal de bemiddelaar ze toelichten met de hulp van de partijen. Iedereen kan voorstellen om een regel te veranderen of er één toe te voegen als men hier behoefte aan heeft. In het begin van de procedure kan de bemiddelaar een akkoord tot deelname aan het bemiddelingsproces laten tekenen. Daarin worden de functioneringsregels hernomen alsook de definitie van de bemiddeling en de rol van de bemiddelaar (zie bijlagen). Deze regels kunnen eveneens genoteerd worden op een bord dat tijdens de hele bemiddeling aanwezig blijft. De bemiddelaar kan ze ook eenvoudigweg mondeling uitleggen en er gaandeweg aan herinneren als dat nodig blijkt. Bepaalde bemiddelaars leggen hun regels niet op maar ontwikkelen ze tijdens het proces, in overleg met de partijen. Elke bemiddelaar heeft zijn eigen techniek. In deze eerste fase zijn vooral de technieken 2 (herformulering), 7 (open vragen stellen) en 18 (micro-objectieven bepalen) veel voorkomend.

37 2de etappe: Het probleem identificeren In deze etappe luistert de bemiddelaar naar de versie van de feiten van elke partij en sensibiliseert hen om over de feiten en het observeerbaar gedrag te praten. De bemiddelaar zal de partijen helpen om feiten en observeerbaar gedrag te scheiden van hun beleving of van wat zij daarover denken (3de etappe). Het doel is het verzamelen van informatie, van wat gezegd wordt en van de objectieve feiten voor iedereen. Het is soms noodzakelijk om de discussie opnieuw te focussen op het gekozen onderwerp om te lange, nutteloze discussies (of uitweidingen) te vermijden. Als één van de personen over zijn beleving spreekt, zal de bemiddelaar luisteren, wetend dat dit moment vooral voorkomt in het kader van de derde etappe. Om een probleem te identificeren, volstaat het soms om de eenvoudige vraag te stellen. Wie wil er eerst praten? Wat is er gebeurd? Wat heeft u naar de bemiddeling gebracht?. 35 Als niemand het woord neemt, is het raadzaam degene die het meest getroffen is door de situatie, het woord te geven of gewoon te wachten. Het is noodzakelijk het betoog van elke partij te herformuleren door de situatie samen te vatten en bij hem na te gaan of dat overeenkomt met wat hij gezegd heeft. Om het probleem te identificeren moet de bemiddelaar niet aarzelen om vragen te stellen. In deze tweede etappe ziet men vooral de volgende technieken voorop staan: 2 (herformulering), 7 (open vragen stellen), 10 (de problemen rangschikken en grote problemen in kleine opdelen) en 12 (akkoord zijn over objectieve criteria). 3de etappe: De beleving van iedereen exploreren en erkennen In deze derde etappe worden de beleving, de emoties en gevoelens van iedereen achterhaald. Deze etappe laat toe het impliciete verborgene achter het expliciete

38 GAS-bemiddeling: stap per stap te ontdekken, samen met wat zich achter bepaalde gedragingen bevindt. Dit vraagt van de bemiddelaar een vorm van empathie, een actief luisteren met het hart. Om dit te doen, volstaat een eenvoudige vraag: Hoe voelde je je toen dat gebeurde?, Hoe voel je je vandaag?. Het is belangrijk om aan elke partij de tijd te geven om te durven spreken over zijn beleving. Wij bevelen de bemiddelaar aan om te herformuleren wat de partijen zeggen en het samen te vatten. Deze etappe laat toe hen te helpen om naar elkaar te luisteren. Achteraf kan men hen eveneens vragen zelf te herformuleren wat de ander heeft gezegd. Dit laat toe zich gaandeweg in de schoenen van de ander te verplaatsen en die beter te begrijpen. 36 Op dit moment kan de bemiddelaar reeds aangeven wat de gemeenschappelijke punten zijn in hun verschillende belevingen. In deze derde etappe zijn vooral de technieken 1 (luisteren met empathie) en 2 (de herformulering) belangrijk. 4de etappe: Het verhelderen van de belangen en behoeften, de wensen en de vragen van iedereen De verheldering van de persoonlijke behoeften en belangen van iedereen is onontbeerlijk alvorens over te gaan tot het zoeken naar bevredigende oplossingen. Om dit te doen, kan de bemiddelaar een eenvoudige vraag stellen: Wat zou je graag hebben? Waaraan heb je behoefte? Wat wens je nu?. Het is noodzakelijk om aan elke partij voldoende tijd te besteden om de persoonlijke behoeften en wensen te verhelderen. Deze etappe laat ook toe te ontdekken wat zich achter de door de personen naar voor gebrachte posities of waarden bevindt. Het is belangrijk te herformuleren wat iedereen heeft gezegd en dit te bevestigen of er iets aan toe te voegen.

39 Deze etappe moedigt personen aan om de volgende stap, namelijk het zoeken naar oplossingen, aan te vatten. In deze vierde etappe zijn de volgende technieken bruikbaar: 5 (verheldering) en 11 (ontdekken van de verborgen belangen achter de posities en het ontdekken van de gevoelens en behoeften achter het gedrag van iedereen). 5de etappe: Het onthullen van de gemeenschappelijke punten Tijdens elke etappe onthult de bemiddelaar wat gezegd, beleefd, gewild is en wat hij beschouwt als de gemeenschappelijke punten tussen de partijen. Hij vraagt hen ook telkens of hij die correct interpreteert. Om dit te doen, houdt hij niet alleen rekening met hun verbaal maar ook met hun non-verbaal gedrag. 37 Deze etappe laat de partijen toe hun gemeenschappelijke belangen waar te nemen en moedigt hen aan om samen naar oplossingen te zoeken. In deze vijfde etappe zal de bemiddelaar gebruik maken van techniek 7 (het stellen van open vragen). 6de etappe: Nadenken over de verschillende oplossingen en hun gevolgen Deze etappe is die van de brainstorming. Hier worden alle mogelijke oplossingen in overweging genomen, van de meest absurde tot degene waaraan niemand zou denken. Een heel eenvoudige vraag laat deze eerste verkenning van oplossingen toe: Wat kan je doen om het probleem op te lossen?, Hoe denk je deze vraag op te lossen?, Welke oplossingen overweeg je?.

40 GAS-bemiddeling: stap per stap Hier wordt de verbeelding van iedereen naar waarde geschat. Als de partijen weinig oplossingen naar voor brengen, kan de bemiddelaar er in uiterste nood zelf voorstellen. In dit geval is het noodzakelijk er meerdere voor te stellen en de partijen de vrije keuze te laten. Dat zal hen motiveren om te zoeken naar een meer bevredigende en meer passende oplossing. In een volgend stadium moet men de voorgestelde oplossingen één voor één ontleden en nadenken over hun gevolgen. In deze zesde etappe kan techniek 9 (de brainstormingstechniek) nuttig zijn. 38 7de etappe: Bepalen van de oplossing en een onderling akkoord opstellen Als de communicatie en de band tussen de partijen verbeteren, is het gemakkelijk om samen een oplossing te vinden. Tijdens deze etappe gaan de partijen een geldige oplossing bepalen voor iedereen terwijl zij een minimum aan garanties voorzien om deze akkoorden na te komen. Het is belangrijk dat de bemiddelaar nagaat of de door de partijen vooropgestelde oplossing haalbaar is door het stellen van de volgende vijf vragen: wat, waar, wanneer, wie, hoe?. Op hetzelfde ogenblik kan hij ook bij hen nagaan of de oplossing(en) echt bevredigend zijn. Dit is des te belangrijker omdat zij de oplossingen in de praktijk zullen omzetten. In het algemeen kan dit akkoord mondeling of schriftelijk gebeuren. In het kader van de GAS is het beter dat de bemiddelaar een schriftelijk akkoord opstelt dat aan de sanctionerende ambtenaar zal doorgegeven worden, zodat opvolging mogelijk is. Als dit akkoord schriftelijk is, is het onontbeerlijk dat het wordt ondertekend door de partijen. De bemiddelaar is vrij het al dan niet te ondertekenen. In deze etappe worden vooral de technieken 13 (werken aan de bemiddelingsovereenkomst) en 14 (analyse van de gevolgen) gebruikt.

41 8ste etappe: Afsluiten en gelukwensen Dit is het moment waarop de bemiddelaar de partijen bedankt voor hun medewerking en hun doeltreffendheid. Gedurende deze ultieme etappe vergewist hij zich ervan of een vertrouwensband zal nageleefd worden. Hij verduidelijkt wat er door de partijen aan de buitenwereld kan meegedeeld worden, wat hij zelf zal meedelen en tot welke communicatie hij verplicht is. In het kader van de GAS legt de bemiddelaar aan de partijen uit dat hij een rapport zal opstellen voor de sanctionerende ambtenaar om hem het resultaat van de bemiddeling mee te delen (geslaagd of niet geslaagd). Op het einde van de bemiddelingsprocedure kan hij met hen de inhoud bespreken: Wat kunnen we aan de sanctionerende ambtenaar zeggen?, Wil je dat we hem iets zouden meedelen?. In het kader van de GAS is het belangrijk dat de bemiddelaar de partijen inlicht over de opvolging van het dossier. Indien hij verplicht is, moet hij ook de opvolging van de uitvoering van het akkoord en het herstel verzekeren. 39 Bovendien gaat de bemiddelaar na of de personen de noodzakelijke capaciteiten ontwikkeld hebben om dit soort zaken zelf op te lossen in de toekomst. Om hierop een antwoord te krijgen, kan hij volgende vragen stellen: Wat zou je doen mocht de situatie zich herhalen?, Als je een nieuw probleem hebt dat je niet zelf kan oplossen, wat zou je kunnen doen? Alvorens definitief afscheid te nemen, feliciteert de bemiddelaar de personen nog een laatste maal voor hun moed, hun beslissing om deel te nemen aan de bemiddeling maar eveneens voor het feit dat zij het proces tot het einde hebben volgehouden (uitwisselingen, samenwerking, akkoorden, enz.). In deze achtste etappe staan de technieken 13 (werken aan de bemiddelingsovereenkomst) en 14 (analyse van de gevolgen) voorop.

42 GAS-bemiddeling: stap per stap Aanbevelingen Het is essentieel om zo vlug mogelijk te achterhalen of de personen en/of de situatie al dan niet voor bemiddeling in aanmerking komen. Bijvoorbeeld wat de partijen betreft: beschikken de partijen over de basisvaardigheden om zich uit te drukken en geven zij blijk van de vereiste intelligentie of voldoende psychisch evenwicht om een bemiddeling aan te kunnen? Wat de situatie zelf betreft: als er een reëel waardenconflict is m.b.t. politieke, religieuze of ethische overtuigingen, zal een bemiddeling moeilijk kunnen opgestart worden. 40 Voor de afspraak met de partijen plaatsvindt, is het belangrijk dat de bemiddelaar de plaats van ontvangst voorbereidt. Als de afspraak plaatsvindt buiten een voorbestemd lokaal, is het belangrijk dat dit lokaal rustig is en dat de vertrouwelijkheid gegarandeerd wordt. Als één van de partijen te vroeg komt op de afspraak, moet de bemiddelaar hem vragen om te wachten in de wachtzaal. Als die er niet is, kan hij de partij laten plaatsnemen in de bemiddelingsruimte. Hij kan wat lectuur ter beschikking stellen, een drankje aanbieden of een gesprek op gang brengen over neutrale onderwerpen zoals het weer of de afgelegde reisweg. Leg in het begin van het proces aan de partijen uit waaruit de GAS en de bemiddeling in het kader van de GAS bestaan. Bijvoorbeeld: informeer hen dat de sanctionerende ambtenaar steeds de mogelijkheid heeft een administratieve sanctie op te leggen, zelfs als het bemiddelingsproces tot een goed resultaat heeft geleid. Aarzel niet na te gaan of zij het principe begrepen hebben (zie etappe het proces beschrijven ). Gedurende het gesprek is het verkieslijk dat de bemiddelaar termen zoals dader en slachtoffer vermijdt. Omwille van zijn neutraliteit mag de

43 GAS bemiddelaar niet proberen te bepalen wie gelijk heeft en wie niet, oordeelt hij niet en kiest hij geen partij. Hij ontmoet op de allereerste plaats twee partijen van wie de respectievelijke kwalificaties onbelangrijk zijn. De bemiddelaar vermijdt woorden zoals conflict, ruzie of zelfs probleem te gebruiken en spreekt eerder van de situatie die jou niet bevalt, wat moeilijk is voor jou. Laat het conflict over aan de personen. Zij blijven eigenaar van het probleem en van de oplossing. Als bemiddelaar moet je niet proberen om hun probleem op te lossen (zelfs niet als je ze enkel wil helpen). Je zal alleen maar olie op het vuur gieten. Het is belangrijk om aan de partijen uit te leggen dat het doel van het proces erin bestaat zelf een oplossing voor hun situatie te vinden (zie techniek 14: de analyse van de gevolgen). 41 Wees aanvankelijk niet te enthousiast over het proces en de slaagkansen. Dat zou een vorm van wantrouwen en geremdheid bij de partijen kunnen uitlokken. Niettemin, als je het vertrouwen van de partijen gewonnen hebt, aarzel dan niet om hen aan te moedigen. Begin eerst met de problemen die het gemakkelijkst op te lossen zijn. Zodra de communicatie opgebouwd is en het vertrouwen tussen de partijen tot stand is gekomen, worden complexere problemen aangesneden. Betrek de personen nader bij het bemiddelingsproces door jij in ik om te zetten. Leer hen spreken in hun eigen naam, hun zinnen beginnend met ik.

44 GAS-bemiddeling: stap per stap Nodig de partijen uit om zich rechtstreeks tot de ander te richten en niet tot de bemiddelaar als tussenpersoon. Dit gaat uiteraard niet als hun relatie nog zeer gespannen is of voor één van hen moeilijk te aanvaarden, of omdat hun emoties nog te sterk zijn. Vermijd fysiek contact met de partijen. Het is af te raden hoofd of schouders aan te raken. De enige lichaamsdelen die men eventueel kan aanraken zijn de hand en de voorarm. Besteed aandacht aan non-verbale en lichamelijke reacties, verzamel informatie en let op culturele gewoonten. Als één van de partijen de hand wegtrekt, vermijd dan elke verdere aanraking. 42 Ontwikkel indien mogelijk een politiek van nabijheid terwijl je toch een professionele afstand bewaart: vraag toelating om de partijen met de vertrouwelijkheidvorm jij aan te spreken, toon je belangstelling door oogcontact, geef non-verbale tekens van aanmoediging (bijvoorbeeld hoofdknik) en toon een zekere openheid door je woorden, je herformuleringen en dit met een aangepaste woordenschat. Verdeel de spreektijd tussen de partijen zodat iedereen zich kan uitdrukken. Gebruik bijvoorbeeld een klok.

45 Het is belangrijk om spreekruimte te laten aan de partijen. Kom dus alleen tussen als dit noodzakelijk is. Bijvoorbeeld als de personen hetzelfde blijven herhalen of bij het gebruik van scheldwoorden. Dring erop aan dat alle informatie doorgegeven wordt aan alle partijen. Vermijd bijvoorbeeld dat één van de partijen een video, een gsm-boodschap of een brief toont zonder de andere partij daarbij te betrekken. Probeer bij alle partijen te achterhalen wat de mogelijke weerstanden en blokkeringreacties zijn die gevolgen kunnen hebben voor het bemiddelingsproces. Ga na of er voor één van hen taboeonderwerpen zijn die doorslaggevend kunnen zijn voor de bemiddeling. Als dit zo is, zorg er dan voor dat je de partijen gerust stelt en benader het onderwerp voorzichtig, rekening houdend met hun gevoeligheden. Geef blijk van voorzichtigheid en diplomatie. Er moet rekening gehouden worden met alle nieuwe informatie die in de loop van het proces door één van de partijen aangehaald wordt, zelfs als daardoor reeds genomen beslissingen opnieuw in vraag worden gesteld. 43 Aarzel niet om andere personen bij het bemiddelingsproces te betrekken. Je moet je niet tot de partijen beperken, vooral als zij erom vragen. Zij zullen zich veiliger voelen en zullen zich beter ondersteund weten in hun beslissing. Die derde personen moeten geïnformeerd zijn over hun rol in het bemiddelingsproces en zich ertoe verbinden zich eraan te houden. Weet wel dat hoe meer personen aanwezig zijn, hoe groter de kans is dat het proces ingewikkeld wordt. Let op de timing. Een bemiddeling kan, behalve uitzonderlijk, 30 minuten tot maximum anderhalf uur duren. De bemiddelaar houdt rekening met de beperkingen van zijn luistervermogen, zijn concentratie en zijn vermoeidheid maar ook met die van de partijen. Als de bemiddelaar of de deelnemers zich vermoeid of verstrooid tonen tijdens de bijeenkomst, kan de bemiddelaar een pauze of uitstel voorstellen. Als de bemiddelaar tegelijkertijd meerdere

46 GAS-bemiddeling: stap per stap dossiers beheert, moet hij niet aarzelen om de bijeenkomsten te spreiden en het aantal dat hij per dag voorziet, beperken. Let op jouw projecties. Als de situatie bepaalde herinneringen of emoties bij je opwekt, is het belangrijk je daarvan bewust te zijn en afstand te nemen. Aarzel niet om een pauze in te lassen, de sessie te stoppen en ze uit te stellen of om eventueel de aanwezigheid van een co bemiddelaar te vragen. 44 Vraag nooit aan de partijen om zich te verzoenen of zich te verontschuldigen. Sta hen toe hun situatie uit te leggen en tracht hen het standpunt en de beleving van de ander te doen begrijpen. Stel hen dan volgende vraag: Nu dat je gehoord hebt wat hij gezegd heeft, wat denk je ervan?. Als de partijen het niet eens geraken over een oplossing, vestig dan hun aandacht op het feit dat zij belang hebben bij het vinden van een gemeenschappelijk akkoord voor hun probleem. Maak bijvoorbeeld de benadeelde partij attent op de administratieve ongemakken die een burgerlijke partijstelling met zich meebrengt. Gaat het om een conflict tussen buren, maak hen dan duidelijk dat zij er baat bij hebben om zo vlug mogelijk een oplossing te vinden omdat zij elkaar nog regelmatig tegen het lijf zullen lopen.