Actieplan kamsalamander. Behoud en verbetering van leefgebied in ZW-Salland

Transcriptie

1 Actieplan kamsalamander. Behoud en verbetering van leefgebied in ZW-Salland REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND

2

3 Actieplan kamsalamander. Behoud en verbetering van leefgebied in ZW-Salland. Een rapportage van de Stichting RAVON in opdracht van Waterschap Groot Salland, Provincie Overijssel en Gemeente Deventer Frank Spikmans, Jöran Janse & Ronald Zollinger Oktober 2007 STICHTING RAVON POSTBUS BK NIJMEGEN

4 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland Colofon 2007 Stichting RAVON, Nijmegen Rapportnummer: Tekst: Frank Spikmans, Joran Janse & Ronald Zollinger Foto s: Frank Spikmans (FS), Arnold van Rijsewijk (AvR), Paul van Hoof (PvH) en Jöran Janse (JJ) In opdracht van: Waterschap Groot Salland, Provincie Overijssel en Gemeente Deventer Wijze van citeren: Spikmans, F., J. Janse & R. Zollinger, Actieplan kamsalamander. Behoud en verbetering van leefgebied in ZW-Salland. Stichting RAVON, Nijmegen. 2

5 Stichting RAVON INHOUD 1 INLEIDING Aanleiding Meeliftende soorten Doelstelling Leeswijzer SOORTBESCHRIJVING Uiterlijk Biotoop Leefwijze Migratie en kolonisatie Voorkomen in Nederland Voorkomen in de omgeving van het plangebied PLANGEBIED Beschrijving deelgebieden Bestaande plannen voor het gebied INVENTARISATIEMETHODIEK VERSPREIDING KAMSALAMANDER Historie verspreiding Recente verspreiding De Haere De Rande t Nijendal Diepenveen Tjoene De Kranenkamp Frieswijk Wecheler Uiterwaarden Wolbroeken Boxbergen Wesepe-west Wesepe-oost Beernink-Voorhorst Averlo Baarlerhoek Koerkampshoek Oostermaet KNELPUNTENANALYSE INRICHTING EN BEHEER Bedreiging van het waterbiotoop Successie en verlanding Vermesting Beschaduwing Verdwijnen van voortplantingswateren Verdroging Afname kwel Aanwezigheid vis Bedreiging van het landbiotoop Biotoop vernietiging Verkeerd of geen beheer Gebruik landbouwgif Versnippering en isolatie Kennisleemtes KANSEN EN MAATREGELEN VOOR INRICHTING EN BEHEER Verbetering van het waterbiotoop Successie en verlanding tegengaan Vermesting tegengaan Beschaduwing beperken Aanleg poelen

6 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland Vernatting Afname kwel tegengaan Visvrije wateren Verbetering van het landbiotoop Ontwikkeling landbiotoop Beheer landbiotoop Gebruik landbouwgif beperken Verbinden van leefgebieden Kennisleemtes ACTIEPLAN LITERATUUR DANKWOORD...83 BIJLAGE 1 Knelpunten en maatregelen per water...85 BIJLAGE 2. Vuistregels voor de ontwikkeling van nieuwe waterbiotoop voor de kamsalamander BIJLAGE 3. Vuistregels voor de ontwikkeling en onderhoud van landbiotoop voor de kamsalamander BIJLAGE 4. Subsidie-mogelijkheden voor de aanleg en het onderhoud van biotopen

7 Stichting RAVON 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding Het actieplan voor de kamsalamander in ZO-Salland is een gezamenlijk initiatief van het Waterschap Groot Salland, de provincie Overijssel en de gemeente Deventer. In het plangebied worden nu en in de komende jaren diverse herinrichtings- en natuurontwikkelingsprojecten uitgevoerd. Het actieplan is erop gericht deze plannen af te stemmen op elkaar én op de eisen en wensen van de kamsalamander. De kamsalamander is een beschermde soort in Nederland (Flora- en Faunawet) en volgens internationale wetten (Habitatrichtlijn, bijlage 2 en 4 en de Conventie van Bern, bijlage 2). De soort en zijn leefgebied dient strikt beschermd te worden. Dit heeft onlangs geresulteerd in de aanwijzing van Habitatrichtlijn- en Natura 2000-gebieden voor deze soort (Zollinger en Van Diepenbeek, 2005). In het plangebied liggen geen Habitatrichtlijn- of Natura 2000-gebieden. In de omgeving zijn alleen de IJsseluiterwaarden aangewezen als Habitatrichtlijngebied voor de kamsalamander. In de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) worden bestaande natuurgebieden met elkaar verbonden door de ontwikkeling van nieuwe natuur en de inrichting van verbindingszones. Doel daarvan is het tegen gaan van versnippering en isolatie van natuurgebieden. De landgoederen tussen Deventer en Olst maken deel uit van de EHS (figuur 1). Met de inrichting van ecologische verbindingszones bij onder meer de Zandwetering en de Grote Vloedgraven wordt invulling gegeven aan de realisering van de EHS. Figuur 1. Ecologische Hoofdstructuur (EHS) in Overijssel (bron: 1

8 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland 1.2 Meeliftende soorten Het actieplan stelt maatregelen voor die leiden tot verbetering van het leefgebied van de kamsalamander. In dit gebied betekent dat een gevarieerd en kleinschalig cultuurlandschap met voldoende voortplantingswateren, omgeven door een netwerk van bossen, houtwallen en ruigte. Andere soort(en)(groepen) zullen daarvan ook profiteren, zoals de poelkikker, kleine watersalamander, zoogdieren, dagvlinders en libellen. 1.3 Doelstelling De algemene doelstelling van het actieplan is het duurzaam voortbestaan van de kamsalamander in het plangebied te bewerkstelligen. Leefgebieden worden (opnieuw) geschikt gemaakt door maatregelen die zich richten op zowel het voortplantingsbiotoop als landbiotoop van de kamsalamander. Deze maatregelen dienen de basis te vormen voor een verbeterd reproductiesucces en een grotere overleving van dieren in landbiotoop. De werkwijze die wordt gehanteerd om de doelstellingen te verwezenlijken kent een prioritering. De volgende fasen (gebaseerd op Lenders, 1996) worden daarbij onderscheiden: De huidige voortplantingswateren van de kamsalamander worden in kaart gebracht, middels een inventarisatie in Maatregelen om de huidige leefgebieden veilig te stellen worden vastgesteld, waarbij aandacht wordt besteed aan de specifieke eisen die de kamsalamander aan zijn milieu stelt. Maatregelen om de huidige leefgebieden te versterken worden vastgesteld. Er wordt hierbij gelet op een voldoende kwantiteit en kwaliteit van water- en landbiotoop. Mogelijkheden om leefgebieden te verbinden worden vastgesteld. Maatregelen om nieuwe leefgebieden in te richten worden vastgesteld. Het actieplan zal zoveel als mogelijk aansluiting zoeken op en gebruik maken van de mogelijkheden die bestaande inrichtingsplannen in het gebied bieden. 1.4 Leeswijzer Aanleiding en doelstelling van het actieplan zijn beschreven in dit hoofdstuk. Een beschrijving van de kamsalamander en zijn biotoopeisen worden in hoofdstuk 2 beschreven. Een beschrijving van het plangebied en de plannen die er voor bestaan wordt gegeven in hoofdstuk 3. Hoofdstuk 4 beschrijft de methodiek die is gebruikt voor de inventarisatie en het opstellen van het actieplan. De actuele verspreiding van de kamsalamander wordt weergegeven in hoofdstuk 5. Knelpunten in het biotoop en oplossingen daarvoor worden beschreven in respectievelijk hoofdstuk 6 en 7. De te nemen maatregelen worden samengevat in het actieplan in hoofdstuk 8. 2

9 Stichting RAVON 2 SOORTBESCHRIJVING In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het uiterlijk van de kamsalamander, de leefwijze, biotoopvoorkeuren en de verspreiding in Nederland en de omgeving van het plangebied. 2.1 Uiterlijk De kamsalamander is de grootste van de inheemse watersalamanders. De vrouwtjes worden groter dan de mannetjes. Zij kunnen een lengte bereiken van 18 centimeter (Van Diepenbeek & Creemers, 2006). De soort dankt zijn naam aan de grote gekartelde rugkam die de mannetjes dragen tijdens de voortplantingperiode (figuur 4). Vanaf de kop loopt deze kam over de rug tot aan de staartwortel. Na een onderbreking loopt de kam door tot aan het einde van de staart, maar is dan niet meer gekarteld, maar hooguit getand. De vrouwtjes dragen geen kam, maar hebben wel een verbrede staartzoom (figuur 5). In de landfase is de lichaamskleur donkerbruin tot zwart en in het de waterfase is deze van donkerbruin tot donkergrijs en zijn de dieren vaag gevlekt. Vooral bij de mannetjes is op de flanken een band van witte spikkels aanwezig. De buikkleur van beide geslachten varieert van geel tot fel oranje met daarop zwarte vlekken van verschillend formaat en vorm. De buikkleur loopt door op de binnenzijde van de poten tot op de tenen. Bij de mannetjes loopt over de zijkanten van de staart een parelmoerkleurige band met soms een lichtblauwe rand. Bij de vrouwtjes is de onderzijde van de staart geel tot oranje. Figuur 2-5. Levensstadia kamsalamander 2. Eitje gevouwen in blad (linksboven, AvR). 3. Larve met uitwendige kieuwen (rechtsboven, PvH). 4. Mannetje met rugkam (linksonder, FS). 5. Vrouwtje (rechtsonder, AvR) 3

10 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland In Salland komt ook de kleine watersalamander voor. Deze soort onderscheidt zich van de kamsalamander door een geringere afmeting (maximaal 11 centimeter) en een bruine rug met vlekken. Ook de mannetjes van de kleine watersalamander hebben een kam op de rug (figuur 6). 7 Figuur 6. Kleine watersalamander mannetje (FS) 2.2 Biotoop De kamsalamander komt voor in afwisselende, halfopen landschappen, met daarin een hoge dichtheid aan wateren (Sluis en Bugter, 2000). De soort is afhankelijk van zowel goed landbiotoop als waterbiotoop. Deze dienen in de directe nabijheid van elkaar te liggen (Rannap en Briggs, 2006). Het landbiotoop wordt gebruikt voor overwintering, foerageren en dispersie. Belangrijk daarbij is de aanwezigheid van voldoende dekking door kruiden en struiken en de aanwezigheid van vorstvrije, niet-inunderende schuilplaatsen. Geschikt landbiotoop bestaat uit vochtige naald- of loofbossen, ruige (extensief gebruikte) graslanden, houtwallen, tuinen of erven en rommelige overhoekjes. Een schets van het leefgebied van de kamsalamander en de wijze waarop het wateren landbiotoop gebruikt wordt, is weergegeven in figuur 7. Het waterbiotoop wordt gebruikt voor de voortplanting en de larven groeien er op tot gemetamorfoseerde juvenielen. De voorkeur gaat uit naar diepere, vegetatierijke wateren, zoals poelen. Behalve in poelen wordt de kamsalamander ook aangetroffen in vijvers, dode rivierarmen, oude grindputten, karrensporen, sloten, greppels of leemkuilen. De kenmerken van een optimaal waterbiotoop voor de kamsalamander zijn genoemd in het onderstaande kader. 4

11 Stichting RAVON Karakteristieken van het waterbiotoop van de kamsalamander Geïsoleerd en stilstaand water (Semi)permanent waterhoudend (droogval eens per tien jaar niet ongunstig) (I) Goede waterkwaliteit Matig voedselrijk tot voedselrijk Niet te zuur (ph >5,5) Ondiepe oeverzones aanwezig (0-0,5 meter diep) (II) Diepe delen aanwezig (1-2 meter diep) Voldoende onderwater- en oevervegetatie (tot 80% van het wateroppervlak) (I) Voldoende groot: m 2 (I/III) Deels onbeschaduwd (maximaal 60% van het wateroppervlak) (I) Geen vis aanwezig Geschikte andere waterbiotopen op minder dan 500 meter afstand (I) Cluster van 4-6 poelen aanwezig (minimaal 0,7, optimaal 4 wateren per km 2 ) (I) Geschikt landbiotoop (bos) binnen 80 meter van het water (III) Bufferzone (ruigte en struweel) van minimaal vijf meter breedte rond het water (II) I: Oldham et al. (2000), II: Rannap en Briggs (2006), III: Van Delft et al. (2003), IV: Langton et al. (2001) Figuur 7. Leefgebied van de kamsalamander en de wijze waarop er gebruik van wordt gemaakt (aangepast naar Langton et al., 2001). 1 Voortplantingswater 2 Plantenrijke, ondiepe oeverzones voor de eiafzet 3 Schuilplaatsen nabij het water, onder hout en in holen 4 Extensief gebruikt grasland als landbiotoop, om te foerageren en migreren 5 Struweel en bos als landbiotoop, om te foerageren, schuilen en migreren 6 Migratie naar nabij gelegen poelen 7 Houtwallen verbeteren de migratie mogelijkheden 8 Poel op korte afstand gelegen 5

12 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland 2.3 Leefwijze Vanaf februari trekken de volwassen dieren na hun winterslaap naar het voortplantingswater. In de meeste gevallen ligt dit in de buurt van de overwinteringsplek. De mannetjes verdedigen kleine vegetatierijke / deels open plekken in het water. Komt er een vrouwtje, dan proberen ze die mee te lokken door het afscheiden van geurstoffen, waarbij hij het lichaam kromt en met bewegingen van de staart de geurstoffen in de richting van het vrouwtje waaiert. Hierop gaat het vrouwtje achter het mannetje aan lopen. Het mannetjes zet hierop een kegelvormig zaadpakketje af op de bodem. Het vrouwtje loopt er over heen en neemt het pakketje op in haar cloaca. Na de bevruchting zet het vrouwtje gedurende een periode, die wel op kan lopen tot enkele weken, de eitjes één voor één af op blaadjes van waterplanten. Iedere keer als ze een eitje legt, vouwt ze met behulp van haar achterpoten het blaadje dubbel. Door de kleverige substantie aan het eitje blijven de blaadjes dubbelgevouwen en zijn zo beter beschermd tegen predatie. De eitjes zijn lichtgeel van kleur en groter dan die van de andere drie inheemse watersalamanders. De diepte waarop de eitjes worden afgezet varieert maar is altijd ondiep, zodat ze gemakkelijker onder invloed van zonlicht opgewarmd kunnen worden. Bij langwerpige blaadjes zoals die van grassen, kan het voorkomen dat deze als een harmonica gevouwen zijn omdat er meerdere eitjes op zijn afgezet. Als watervegetatie ontbreekt, kan het voorkomen dat de eitjes op dood blad op de bodem worden afgezet. De periode dat de eitjes worden afgezet valt meestal in april en mei. Ieder vrouwtje kan tot meer dan 200 eitjes afzetten. Figuur 8. Activiteiten van de kamsalamander in een jaar (piekperioden activiteit donkergroen). Vanaf begin mei kunnen de uitgekomen larven in het water worden aangetroffen. Ze leven van allerlei kleine ongewervelden. Na het afzetten van de eitjes verlaten de meeste volwassen dieren het water en brengen tot aan de winterslaap het seizoen verder door op het land. Voor de volwassen dieren bestaat het voedsel in het water eveneens uit allerlei ongewervelden, maar ook eieren van kikkers en hun larven worden gegeten. Op het land eten de volwassen dieren vooral slakken en wormen. De larven ontwikkelen zich in drie tot vier maanden tot jonge kamsalamanders. Als ze het water verlaten zijn ze vijf tot acht centimeter lang. Na een periode van twee tot drie jaar zijn ze geslachtsrijp. Zowel de volwassen als halfwas dieren houden een winterslaap. Ze zoeken hiervoor een vorstvrije, niet te droge plek. De overwinteringsplekken kunnen zich bevinden in holtes in de bodem, maar ook in hopen organisch afval, onder houtstapels of in menselijke bebouwing zoals kelders, spouwmuren, ruines van gebouwen en onder steenhopen. 6

13 Stichting RAVON 2.4 Migratie en kolonisatie Kamsalamanders verplaatsen zich over land om te foerageren en om andere wateren op te zoeken. De afstand die een kamsalamander aflegt is afhankelijk van de hoeveelheid en de kwaliteit van het landbiotoop. In de meeste gevallen zal een volwassen kamsalamander maximaal 250 meter afleggen vanaf het voortplantingswater (Langton et al., 2001). Grotere afstanden tot 500 meter (Oldham et al., 2000), 700 meter (Van der Sluis en Bugter, 2000), en 1000 meter (Arntzen en Wallis, 1991) worden ook afgelegd, maar door een kleiner aantal individuen. Dispersie door het landschap en de kolonisatie van andere wateren gebeurd vooral door juveniele en subadulte (half-volwassen) individuen. Waarschijnlijk worden andere wateren in de omgeving op geur gevonden (Langton et al., 2001). De kolonisatiesnelheid van nieuw aangelegde poelen is afhankelijk van de afstand tot een bestaande populatie en de kwaliteit van het tussenliggende landschap. Amfibieën volgen bij hun migratie vaak lijnvormige elementen, zoals houtwallen, bosranden en bermen langs sloten, zandwegen en spoorlijnen. Nieuw aangelegde poelen op een afstand van maximaal 700 meter tot een bestaande populatie worden door de kamsalamander vanaf drie jaar na aanleg gekoloniseerd (Van der Sluis en Bugter, 2000). De migratie van kamsalamanders wordt belemmerd door wegen, spoorlijnen en rivieren, maar ook door steden of dorpen en ongeschikte biotopen als akkers en intensief gebruikte graslanden. Snelwegen, rivieren en sommige spoorlijnen worden als absolute barrières beschouwd. Minder drukke wegen (zoals rijkswegen) en spoorlijnen vormen waarschijnlijk geen absolute barrière, maar beïnvloeden de migratiemogelijkheden voor een populatie wel negatief. Onverharde wegen vormen geen obstakel voor kamsalamander. Een kanaal met steile oeverbeschoeiing is een belangrijke migratiebarrière. Smallere wateren (zoals een wetering), met meer natuurlijke oevers, zullen in mindere mate de migratie belemmeren. Tijdens de voorjaarstrek sneuvelen veel amfibieën nog voor ze het voortplantingswater bereiken (foto: FS). 7

14 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland 2.5 Voorkomen in Nederland De kamsalamander komt oorspronkelijk in bijna alle Nederlandse provincies voor. De soort wordt vooral aangetroffen in het zuiden, oosten en midden van Nederland. In grote delen van de noordelijke en noordoostelijke provincies is de soort zeer zeldzaam. In Groningen is de soort al langere tijd niet meer aangetroffen (figuur 9). De leefgebieden liggen op pleistocene zandgronden, terwijl laagveen en zeeklei worden gemeden. Figuur 9. Verspreiding van de kamsalamander in Nederland en Overijssel op uurhokniveau (5x5 km), grijs/wit vierkant: , zwarte stip: (bron: archief RAVON). 8

15 Stichting RAVON 2.6 Voorkomen in de omgeving van het plangebied De kamsalamander komt in Overijssel voor in of nabij de rivier- en beekdalen van de IJssel, Vecht, Regge en Dinkel. Daarnaast zijn de kleinschalige cultuurlandschappen met veel bos tussen Deventer en Enschede van belang. De kamsalamander is schaars of afwezig in veengebieden, zoals in het noorden van de provincie en in open (intensief gebruikte) agrarische landschappen (figuur 9). In figuur 10 is de actuele verspreiding van de kamsalamander op regionale schaal in en rond het plangebied weergegeven. Belangrijke leefgebieden van de soort liggen in het westelijke IJsseldal (o.a. Busloo, Voorst, Voorstonden) en in het bosrijke gebied rond Gorssel tussen Deventer en Zutphen (o.a. Epserbosch en Joppe). Direct ten zuiden van het plangebied komt de kamsalamander voor in de Gooiermars. Zo n drie kilometer zuidoostelijker ligt het leefgebied Huize Dorth. De snelweg A1 ten zuiden van Deventer scheidt deze leefgebieden van elkaar. Ten oosten van het plangebied komt de kamsalamander voor in het Boetelerveld en het Remmersbosch, in kwelrijke gebieden aan de voet van de Sallandse Heuvelrug. In het noorden, op vijf kilometer afstand van het plangebied, is de kamsalamander bekend van de Duursche Waarden. Aan de overzijde van de IJssel, hemelsbreed op minder dan twee kilometer van het plangebied ligt het leefgebied De Ruwerd. Daarnaast zijn er aan westelijke zijde van de IJssel vindplaatsen van de kamsalamander bij Twello en nabij Apeldoorn. Figuur 10. Verspreiding van de kamsalamander in de regio van het plangebied ( ) (bron: archief RAVON). 9

16 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland 10

17 Stichting RAVON 3 PLANGEBIED Het plangebied ligt in Salland in zuidwest Overijssel en wordt begrensd door de woonkernen van Deventer, Olst, Heeten en Bathem (figuur 11). De ondergrond in deze regio bestaat uit tegen elkaar gelegen ruggen en laagtes. Het gebied watert van nature af van oost naar west richting de IJssel. In het gebied zijn weteringen aangelegd om voor afwatering te zorgen. Deze weteringen doorsnijden soms de hoger gelegen ruggen. Kwelwater treedt vanuit de stuwwallen, zoals de Sallandse Heuvelrug, aan het oppervlak. Van oudsher werden de natte delen minder intensief gebruikt en woeste gronden genoemd. Hier lagen natte schraalgraslandlanden en heide, hoogveentjes en natte broekbossen. Voor het overige bepaalde de mens het landschap. Het kleinschalige kampen-essenlandschap bestond uit akkers en houtwallen. De beekdalen werden gebruikt als weiden en hooiland. De meeste bossen maakten deel uit van landgoederen (Provincie Overijssel, 2006). Een uitgebreide beschrijving van ecologische waarden van het plangebied is te vinden in Klemans et al. (1996). 3.1 Beschrijving deelgebieden Binnen het plangebied wordt onderscheid gemaakt in 18 deelgebieden (figuur 11). Buitendijks gelegen is een klein deel van de uiterwaarden van de IJssel. Dit deelgebied overstroomt regelmatig en is daardoor hoogdynamisch. Bij een normale (lage) waterstand bestaat het uit een complex van grote en kleine in meer of mindere mate van elkaar geïsoleerde plassen. Delen van de uiterwaarden van de IJssel zijn aangewezen als Habitatrichtlijngebied. Tussen Deventer en Olst liggen de deelgebieden De Rande, De Haere en t Nijendal. Deze gebieden worden gekenmerkt door de aanwezigheid van landgoederen, zoals Oud en Nieuw Rande, De Haere, Groot Hoenlo en Spykerbosch. Deze landgoederen zijn vaak al honderden jaren oud. Zo bestaat landgoed De Rande al sinds de 13 de eeuw. Door hun historische karakter zijn de landgoederen gespaard gebleven van verstedelijking of schaalvergroting in de landbouw en hebben dus altijd hun landschappelijke kleinschaligheid behouden. Er is een groot aantal kleine vijvers, poelen en kolken aanwezig, omgeven door bossen en graslanden. De meeste landgoederen binnen het plangebied zijn in het bezit van Stichting IJssellandschap. Zij voeren hier ook het beheer met als doel ondermeer de natuurwaarden te behouden. 11

18 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland Figuur 11. Het plangebied en de ligging van de deelgebieden 12

19 Stichting RAVON Het Wechelerveld in deelgebied Wecheler is lange tijd een militair oefenterrein geweest en bestond een eeuw geleden voornamelijk uit heide. Het areaal bos is sindsdien flink toegenomen. De omgeving van het Wechelerveld bestaat uit akkers, grasland en een begraafplaats. Het deelgebied wordt begrensd door de Zandwetering in het zuiden. Deelgebied Tjoene wordt gekenmerkt door een groot areaal aan bos (onder meer Kolkbos, De Hoek, De Hei en de Holterhoek). Binnen het gebied ligt een 18 holes tellend golfterrein. Het gebied wordt doorsneden door de Moespotsleide, een zijtak van de Soestwetering met een slootachtig karakter. Er zijn diverse kleine geïsoleerde wateren aanwezig, waaronder tuinvijvers, vijvers op de golfbaan en bospoelen. In de deelgebieden Boxbergen en Kranenkamp wisselen bossen, graslanden en akkers zich af. De Averlosche Leide en Soestwetering zorgen voor afwatering van het gebied. De gronden in de omgeving van deze waterlopen zijn natter. Er zijn diverse kleine geïsoleerde wateren aanwezig. Wolbroeken bestaat uit een komvormige laagte waarin de Soestwetering ligt. Hier komt kwelwater van de stuwwal en van de Veluwe aan de oppervlakte. Het gebied ten westen van Wesepe bestaat uit gemengd bos rond de Lankhorsterkamp, landbouwgronden en tuinbouw. De grote Vloedgraaf zorgt voor afwatering van het gebied. Ten oosten van Wesepe vindt men vooral landbouwgronden en enkele kleine bosjes. Het oppervlakte water bestaat uit weteringen en sloten, er zijn slechts enkele geïsoleerde wateren aanwezig. Tegen het Overijssels kanaal ligt het deelgebied Beernink-Voorhorst. Het is een open agrarisch landschap met enkele kleine bosjes en grote bossen bij Alfrinkshoek en Zonnenbergen. Ook rond het buurtschap Averlo is het landschap open en in agrarisch gebruik. Qua oppervlaktewater zijn hier uitsluitend lijnvormige sloten en de Soestwetering aanwezig. Frieswijk is een oud landgoed uit de 14 de eeuw. De omgeving bestaat uit bossen, akkers en graslanden. Er zijn divers geïsoleerde wateren aanwezig zoals vijvers en een bospoel. De Baarlerhoek ligt aan de rand van Deventer en wordt doorkruist door het Overijssels kanaal, de Zandwetering en de Soestwetering. Het gebied heeft een open agrarisch karakter. Recent (2007) is een herinrichtingproject bij de Zandwetering afgerond (zie 3.2). Ook het deelgebied Koerkampshoek is open en in agrarisch gebruik. De Zandbelt is een bosgebied. Naast de Soeswetering zijn er sloten aanwezig. Er zijn nauwelijks kleine geïsoleerde wateren aanwezig. Geheel oostelijk in het plangebied ligt t Oostermaet. Het bestaat voornamelijk uit bossen met daartussen landbouwgronden. Er is een plan voor de ontwikkeling van natuur langs de Lettelerleide. t Oostermaet is een beschermd natuurmonument (Provincie Overijssel, 2006). Binnen het plangebied liggen drie kleine dorpskernen: Diepenveen, Wesepe en Lettele. 13

20 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland 3.2 Bestaande plannen voor het gebied In het Natuurgebiedsplan Overijssel (Provincie Overijssel, 2006) van de provincie Overijssel wordt voor de regio Salland het streefbeeld geschetst. Het herstel van de natuurlijke grondwaterstromen, een natuurlijk waterregime, herstel van kwelgebieden (waaronder de Gooiermars), de ontwikkeling van retentiegebieden, en het herstel en versterking van landgoederen worden als de belangrijkste aandachtspunten genoemd. De IJsseluiterwaarden moeten gaan functioneren als een verbindingszone tussen grote moerassen in het IJsseldal richting de Gelderse Poort. De relatie tussen binnendijks gelegen landgoederen en de uiterwaarden dient versterkt te worden. Delen van de IJsseluiterwaarden (ondermeer de Duursche Waarden en de Ravenswaarden) zijn aangewezen als Habitatrichtlijngebied. De Zandwetering en omgeving wordt ontwikkeld tot een ecologische verbindingszone (EVZ) (figuur 13). Deze dient de kerngebieden van de Ecologische hoofdstructuur (EHS) met elkaar te verbinden. De Baarlerhoek en Steenbruggen maken onderdeel uit van deze EVZ. De inrichting van de EVZ wordt uitgevoerd door het Waterschap Groot Salland en de gemeente Deventer, volgens model kamsalamander. In dit model worden stapstenen van een tot twee hectare grootte om de 500 meter voorgesteld (Provincie Overijssel, 2006). Het oeverprofiel van de wetering wordt aangepast, door de aanleg van natuurvriendelijke oevers. Binnen de waterberging worden poelen aangelegd. Figuur 12 laat de Zandwetering in de Baarlerhoek zien, vlak na de herinrichting. Figuur 12. Zandwetering in de Baarlerhoek, vlak na uitvoering van de herinrichtings-maatregelen. Rechts naast de wetering een poel binnen de waterberging, omgeven door een lage aarde wal (foto: FS). Bij landgoed Groot Hoenlo bestaat de mogelijkheid om twee percelen dat nu dienst doen als slibdepot en weidegrond voor waterberging (retentie) gecombineerd met natuurontwikkeling in gebruik te nemen. Daarbij is er ook een mogelijkheid om een poel aan te leggen. Het gebied rond de Moespotsleide (in deelgebied Tjoene) wordt door het Waterschap in samenwerking met Stichting IJssellandschap heringericht. Voor het gebied geldt het streefbeeld nat schraalgrasland en bloemenrijke graslanden en wordt de aanleg van poelen genoemd. Door het afgraven van de toplaag wordt vernatting van het gebied gerealiseerd. De Grote Vloedgraven is beoogd als EVZ tussen Wolbroeken en de gebieden ten oosten van Wesepe (figuur 13). Naar verwachting wordt deze EVZ in 2008 door de provinciale staten vastgesteld. In de landinrichting Olst-Wesepe is 50 hectare nieuwe natuur (figuur 1) gereserveerd voor de ontwikkeling van natte, kwelafhankelijke natuur in het gebied Wolbroeken. Doel is om daar inundatie, retentie en natuurontwikkeling met elkaar te combineren. De realisatie van de EVZ Oostermaat - Frieswijk (figuur 13) wordt uitgevoerd door de gemeente Deventer, in samenwerking met Stichting IJssellandschap. Het doel is de verbinding van deze 14

21 Stichting RAVON twee gebieden te versterken door aanpassingen aan en rond de Soestwetering en de Lettelerleide. Bij Oostermaet en de Lettelerleide wordt gestreefd naar de ontwikkeling van natte graslanden en kleine plasjes/moerasjes langs een meer natuurlijk ingericht Lettelerleide. De Gooiermars is een belangrijk kwelgebied met veel potenties voor de ontwikkeling van kwelafhankelijk natte graslanden. In de afgelopen jaren zijn hier al poelen aangelegd, onder meer ten behoeve van de kamsalamander. Figuur 13. Voorgenomen natuurontwikkelingsplannen in het plangebied (zie tekst) 15

22 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland 16

23 Stichting RAVON 4 INVENTARISATIEMETHODIEK Het onderzoek naar de verspreiding van de kamsalamander is uitgevoerd in de periode maart-juli Het heeft zich uitsluitend op het waterbiotoop van de kamsalamander gericht. Uitgangspunt van het onderzoek is geweest om alle wateren in het gebied te bemonsteren. Extra aandacht is uitgegaan naar kleine geïsoleerde wateren, zoals poelen en vijvers. Niet alle wateren konden uiteindelijk daadwerkelijk bemonsterd worden, omdat ze op particulier terrein liggen en de eigenaar niet thuis werd aangetroffen. Voor de betreden van landgoederen en natuurgebieden is toestemming verkregen van Stichting IJssellandschap, de eigenaren van de landgoederen en Staatsbosbeheer. Bij het onderzoek van de wateren werd gezocht naar zowel eitjes, volwassen dieren als larven. In het voorjaar, tijdens de eerst onderzoeksronde is in de oevervegetatie gezocht naar eitjes die gevouwen in blaadjes van waterplanten zitten (figuur 2). Met een schepnet zijn de wateren bemonsterd om volwassen dieren te vangen. Tijdens een tweede onderzoeksronde in de zomer, is opnieuw met een schepnet bemonsterd. Ditmaal werden naast volwassen dieren ook larven van de kamsalamander aangetroffen. Doordat bij het onderzoek is gekozen voor het bemonsteren van zo veel mogelijk wateren, zijn wateren waar tijdens de eerste onderzoeksronde al kamsalamander werd aangetroffen, niet nog een tweede keer bezocht. Hierdoor ontstaat er geen volledig beeld van het voortplantingssucces in alle onderzochte wateren. In deze rapportage wordt pas aangenomen dat er sprake is van succesvolle voortplanting als er larven of juveniele zijn gevonden. Naast de kamsalamander zijn alle andere aangetroffen amfibieën en vissen genoteerd op een standaard formulier. 17

24 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland 18

25 Stichting RAVON 5 VERSPREIDING KAMSALAMANDER 5.1 Historie verspreiding In figuur 14 is de verspreiding van de kamsalamander in het plangebied weergegeven voor de periode De gegevens zijn afkomstig uit het archief van Stichting RAVON en aangevuld met gegevens uit het onderzoeksrapport van Staatsbosbeheer (1996). De kamsalamander is in deze periode waargenomen in vier gebieden: De Rande, Hengforden, in de omgeving van Moespot en bij de Wechelermars en -veld. Hierbij dient opgemerkt te worden dat deze gegevens zeer waarschijnlijk geen volledig beeld geven van de historische verspreiding, doordat er in deze periode weinig onderzoek naar de kamsalamander in dit gebied is verricht. Figuur 14. Historische verspreiding ( ) van de kamsalamander (1x1 km). 19

26 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland 5.2 Recente verspreiding Een overzicht van de resultaten van het onderzoek naar de recente verspreiding van de kamsalamander wordt in figuur 15 gegeven op kilometerhokniveau. De gegevens zijn verzameld tijdens een veldonderzoek in 2007 en aangevuld met recente gegevens ( ) verkregen uit interviews met locale deskundigen (zie hoofdstuk 4). De verspreiding van de kamsalamander wordt in meer detail per deelgebied in de volgende paragrafen besproken. De kamsalamander komt voor in 21 kilometerhokken binnen het plangebied. Er zijn in totaal 161 wateren onderzocht, waarbij de kamsalamander in 39 wateren is aangetroffen. Het zwaartepunt van zijn verspreiding ligt in de landgoederenzone in het westen van het gebied. Kerngebieden waar de soort algemeen voorkomt zijn De Rande, De Haere, t Nijendal (Hengforden), Tjoene en Frieswijk. Nabij Wesepe is nog één geïsoleerde vindplaats. In de omgeving van Lettele en Oostermaet en in de uiterwaarden van de IJssel werd de soort niet aangetroffen. De verspreiding van de kamsalamander laat de gebondenheid van deze soort aan kleinschalig cultuurlandschap met voldoende poelen en bossen duidelijk zien. Daar waar deze ontbreken, zoals in het oosten van het gebied, komt de kamsalamander niet of nauwelijks voor. Figuur 15. Recente verspreiding ( ) van de kamsalamander (1x1 km). 20

27 Stichting RAVON De kamsalamander is tijdens het onderzoek aangetroffen in (veedrink)poelen, vijvers en een enkele sloot. De karakteristieken van de vindplaatsen komen overeen met de biotoopbeschrijving in 2.2. De wateren zijn rijk aan onderwatervegetatie en hebben geschikt landbiotoop, zoals bos, ruigte of extensief gebruikt grasland in de directe nabijheid. De vindplaatsen zijn in beperkte mate beschaduwd en in de meeste gevallen komt er geen vis voor. De kamsalamander werd niet aangetroffen in poelen in open agrarisch landschap zonder bos, wateren waar ook vis voorkomt, in hoog dynamische wateren die overstromen, in wateren die verland zijn of die te vroeg droogvallen. De verspreiding van de kamsalamander wordt in dit hoofdstuk in meer detail, per deelgebied bschreven. De ligging van de deelgebieden is in onderstaande kaart (figuur 16) weergegeven, waarbij de bijbehorende paragraaf- en paginanummer in dit rapport is aangegeven. Figuur 16. Ligging van de deelgebieden De Haere pag Wolbroeken pag De Rande pag Boxbergen pag t Nijendal pag Wesepe-west pag Diepenveen pag Wesepe-oost pag Tjoene pag Beernink-Voorhorst pag De Kranenkamp pag Averlo pag Frieswijk pag Baarlerhoek pag Wecheler pag Koerkampshoek pag Uiterwaarden pag Oostermaet pag

28 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland De Haere Figuur 17. Verspreiding van de kamsalamander in deelgebied De Haere ( ). Geschiktheid van poelen en zoekgebieden voor nieuwe poelen zijn aangegeven.. Recente verspreiding Deelgebied De Haere is één van de kerngebieden voor de kamsalamander binnen het plangebied. De aanwezigheid van de soort werd in zes van de 21 onderzochte wateren vastgesteld (figuur 17). Deze wateren liggen geclusterd nabij de IJsseldijk tussen de bossen. Waternummer. 6, 8 en 11 zijn optimale biotopen voor de kamsalamander. In waternummer. 12 is de dichtheid laag. In waternummer. 15 is de kamsalamander voor het laatst in 2005 waargenomen, in 2007 werd er vis aangetroffen. In waternummer. 10 is de kamsalamander voor het laatst in 2005 aangetroffen. Eieren van de kamsalamander zijn waargenomen in de wateren 6 en 12. Dit wordt nog niet beschouwd als een succesvolle voortplanting. Waternummers 1, 2, 13, 16, 20, 21 zijn in potentie geschikt voor de kamsalamander, maar de soort werd er niet aangetroffen. Waternummers 9, 17 en 18 zijn door de uitvoering van beheers- of herstelmaatregelen geschikt te maken voor de kamsalamander. 22

29 Stichting RAVON Tabel 1. Waargenomen amfibieën en vissen ( ) per waternummer. in het deelgebied De Haere (o = soort waargenomen, = succesvolle voortplanting (larven of juvenielen) waargenomen, zie HS 4) geen waarnemingen x x x kamsalamander kleine watersalamander bruine kikker poelkikker bastaardkikker groene kikker onbepaald gewone pad Bermpje kleine modderkruiper Snoek tiendoornige stekelbaars Verbetering leefgebied Ten aanzien van de verbetering van het leefgebied van de kamsalamander ligt de prioriteit bij het verbeteren en herstellen van bestaande wateren. Er zijn momenteel 12 geschikte wateren aanwezig voor de kamsalamander, door herstelmaatregelen kan het gewenste aantal wateren van 15 behaald worden (tabel 2).. Een foto en beschrijving van de wateren is opgenomen in bijlage 1. Daarbij zijn de waargenomen knelpunten en de te nemen maatregelen beschreven. Dit leefgebied ligt min of meer geïsoleerd van leefgebieden in de omgeving, als gevolg van de afwezigheid van geschikte biotopen in de omgeving, de aanwezigheid van de IJssel aan westelijke zijde en de bebouwing van Olst en Boskamp aan noordelijke zijde van het gebied. Mogelijk staat de populatie in dit deelgebied in contact met die in deelgebied t Nijendal. Ten behoeve van de versterking van de verbindingen tussen deelgebieden t Nijendal en De Rande dienen poelen aangelegd te worden. De voorkeur wordt gegeven voor aanleg van poelen in de oranje aangegeven zoekgebieden (figuur 17), omdat de verbindingen hier het makkelijkst te realiseren is. Tabel 2. Aanwezigheid van geschikte poelen voor kamsalamander in deelgebied De Haere. Oppervlak (km 2 ) 3,8 Aantal geïsoleerde wateren bemonsterd 21 Aantal wateren ongeschikt voor kamsalamander 6 Aantal wateren door herstelmaatregelen geschikt te maken voor kamsalamander 3 Aantal wateren wel geschikt voor kamsalamander, maar soort niet aangetroffen 6 Aantal wateren kamsalamander aangetroffen 6 Totaal aantal wateren momenteel geschikt voor de kamsalamander 12 (6+6) Totaal aantal wateren geschikt of geschikt te maken voor kamsalamander 18 (3+6+6) Totaal aantal gewenste wateren voor kamsalamander (4 per km 2 ) 15 Aantal nog aan te leggen wateren - 23

30 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland De Rande Figuur 18. Verspreiding van de kamsalamander in deelgebied De Rande ( ). Geschiktheid van poelen en zoekgebieden voor nieuwe poelen zijn aangegeven.. Recente verspreiding Deelgebied De Rande is één van de kerngebieden voor de kamsalamander binnen het plangebied. De aanwezigheid van de soort werd in negen van de 22 onderzochte wateren vastgesteld. Een belangrijke cluster van zes wateren ligt bij huis Oud Rande. Waternummer. 6, 9, 11 en 13 zijn optimale biotopen voor de kamsalamander. Waternummer. 7 is een oude vindplaats van de knoflookpad. Deze spoorsloot is overgroeid door wilgen en er komt vis in voor. De knoflookpad is hier ondanks gericht zoeken in 2007 niet meer aangetroffen. Hoewel er met behulp van fuiken tientallen volwassen kamsalamanders zijn aangetroffen, planten deze zich hier niet succesvol voort. Succesvolle voortplanting van de kamsalamander werd vastgesteld in de wateren 6 en 9. 24

31 Stichting RAVON Tabel 3. Waargenomen amfibieën en vissen ( ) per waternummer. in het deelgebied De Rande (o = soort waargenomen, = succesvolle voortplanting (larven of juvenielen) waargenomen, zie HS 4) kamsalamander kleine watersalamander bruine kikker poelkikker bastaardkikker groene kikker onbepaald gewone pad kleine modderkruiper tiendoornige stekelbaars rietvoorn zeelt Verbetering leefgebied Ten aanzien van de verbetering van het leefgebied van de kamsalamander ligt de prioriteit bij het verbeteren en herstellen van bestaande wateren. Er zijn momenteel 12 geschikte wateren aanwezig voor de kamsalamander, door herstelmaatregelen kan het gewenste aantal wateren van 15 behaald worden (tabel 4). Waternummers 15, 16 en 21 zijn in potentie geschikt voor de kamsalamander, maar de soort werd er niet aangetroffen. Waternummers 2, 3, 4, 5, 12, 14, 17, 20 en 22 zijn door de uitvoering van beheers- of herstelmaatregelen geschikt te maken voor de soort. De aanleg van poelen heeft geen hoge prioriteit in deelgebied De Rande. Een foto en beschrijving van de wateren is opgenomen in bijlage 1. Daarbij zijn de waargenomen knelpunten en de te nemen maatregelen beschreven. Dit leefgebied De Rande ligt min of meer geïsoleerd van leefgebieden in de omgeving, als gevolg van de afwezigheid van geschikte biotopen in de omgeving, de aanwezigheid van de IJssel aan westelijke zijde en de bebouwing van Diepenveen en Deventer aan oostelijke en zuidelijke zijde van het gebied. Voor de versterking van de verbindingen met de deelgebieden De Haere en t Nijendal dienen poelen aangelegd te worden. Daarnaast is er een mogelijkheid om in het kader van de inrichting van de ecologische verbindingszone langs de Zandwetering poelen aan te leggen. Hierdoor kan de verbinding met deelgebied Wecheler versterkt worden. Zoekgebieden voor de aanleg van nieuwe poelen zijn aangegeven in figuur 18. Tabel 4. Aanwezigheid van geschikte poelen voor kamsalamander in deelgebied De Rande. Oppervlak (km 2 ) 3,7 Aantal geïsoleerde wateren bemonsterd 22 Aantal wateren ongeschikt voor kamsalamander 1 Aantal wateren door herstelmaatregelen geschikt te maken voor kamsalamander 9 Aantal wateren wel geschikt voor kamsalamander, maar soort niet aangetroffen 3 Aantal wateren kamsalamander aangetroffen 9 Totaal aantal wateren momenteel geschikt voor de kamsalamander 12 (3+9) Totaal aantal wateren geschikt of geschikt te maken voor kamsalamander 21 (9+3+9) Totaal aantal gewenste wateren voor kamsalamander (4 per km 2 ) 15 Aantal nog aan te leggen wateren - 25

32 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland t Nijendal Figuur 19. Verspreiding van de kamsalamander in deelgebied t Nijendal ( ). Geschiktheid van poelen en zoekgebieden voor nieuwe poelen zijn aangegeven.. Recente verspreiding In deelgebied Nijendal is de kamsalamander in tien van de 33 onderzochte wateren aangetroffen (figuur 19). De bosgebieden Hengforden, De Zoogenbrink en De Hei vormen samen het grootste kerngebied voor de kamsalamander binnen het plangebied. Van de 16 onderzochte wateren in dit kerngebied, is meer dan de helft bezet door de kamsalamander. Larven van de kamsalamander zijn aangetroffen in de waternummers 16 en 20. Waternummer.16 en 20 zijn optimale biotopen voor de kamsalamander. Waternummers 1, 8, 21, 30, 32 en 33 zijn in potentie geschikt voor de kamsalamander, maar de soort werd er niet aangetroffen. Waternummers 6, 7, 10-13, 15, 25, 26 en 27 zijn door de uitvoering van beheers- of herstelmaatregelen geschikt te maken voor de kamsalamander. Opvallend is dat de kamsalamander niet is aangetroffen op of nabij de landgoederen Groot Hoenlo en Spykerbosch. Een eenduidige verklaring daarvoor is niet te geven, omdat wordt ingeschat dat er voldoende geschikte biotopen aanwezig zijn. 26

33 Stichting RAVON Tabel 5. Waargenomen amfibieën en vissen ( ) per waternummer. in het deelgebied t Nijendal (o = soort waargenomen, = succesvolle voortplanting (larven of juvenielen) waargenomen, zie HS 4) geen waarnemingen x x kamsalamander kleine watersalamander bruine kikker poelkikker bastaardkikker groene kikker onbepaald gewone pad grote modderkruiper tiendoornige stekelbaars zeelt Verbetering leefgebied Binnen het kerngebied bij Zoogenbrink zijn voldoende geschikte wateren en landbiotoop aanwezig. Ten aanzien van de verbetering van het leefgebied van de kamsalamander ligt de prioriteit bij het verbeteren en herstellen van bestaande wateren rondom het kerngebied bij Zoogenbrink. Er zijn 10 wateren die middels herstel maatregelen geschikt gemaakt kunnen worden voor de kamsalamander. Doel daarvan is het versterken van de verbinding met De Haere en De Rande. Goede kansen liggen er voor uitbreiding van het leefgebied naar Groot Hoenlo, door hertel van waternr. s 6, 7, 10 en 11. De aanleg van poelen in combinatie met het ontwikkelen van landbiotoop wordt zinvol geacht richting De Haere, De Rande en Tjoene Een foto en beschrijving van de wateren is opgenomen in bijlage 1. Daarbij zijn de waargenomen knelpunten en de te nemen maatregelen beschreven. Tabel 6. Aanwezigheid van geschikte poelen voor kamsalamander in deelgebied t Nijendal. Oppervlak (km 2 ) 8,0 Aantal geïsoleerde wateren bemonsterd 33 Aantal wateren ongeschikt voor kamsalamander 7 Aantal wateren door herstelmaatregelen geschikt te maken voor kamsalamander 10 Aantal wateren wel geschikt voor kamsalamander, maar soort niet aangetroffen 6 Aantal wateren kamsalamander aangetroffen 10 Totaal aantal wateren momenteel geschikt voor de kamsalamander 16 Totaal aantal wateren geschikt of geschikt te maken voor kamsalamander 26 Totaal aantal gewenste wateren voor kamsalamander (4 per km 2 ) 32 Aantal nog aan te leggen wateren (prioriteit 2) 6 27

34 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland Diepenveen Figuur 20. Verspreiding van de kamsalamander in deelgebied Diepenveen ( ). Geschiktheid van poelen en zoekgebieden voor nieuwe poelen zijn aangegeven.. Recente verspreiding In deelgebied Diepenveen is één water onderzocht, aan de rand van het dorp (figuur 20). De kamsalamander is er niet aangetroffen. Hoewel er nog enkele wateren binnen Diepenveen liggen, konden deze niet bemonsterd worden doordat ze op particulier terrein liggen. De wateren aan de Averlose Houtweg en de Kleikoele zijn stadsvijvers, waar het voorkomen van de kamsalamander erg onwaarschijnlijk is. Mogelijk komt de kamsalamander in tuinvijvers in het dorp toch voor. Tabel 7. Waargenomen amfibieën en vissen ( ) per waternummer. in het deelgebied Diepenveen (o = soort waargenomen, = succesvolle voortplanting (larven of juvenielen) waargenomen, zie HS 4). geen waarnemingen 1 x 28

35 Stichting RAVON Verbetering leefgebied Er zijn geen kamsalamanders waargenomen in dit deelgebied. Mogelijk komt de soort er in tuinvijvers toch voor. De woonkern Diepenveen vormt een barrière tussen de leefgebieden De Rande en Tjoene. De realisatie van de ecologische verbindingszonde langs de Zandwetering biedt een goede kans voor de kamsalamander. De aanleg van poelen wordt zinvol geacht om op termijn een verbinding via Wecheler en Baarlerhoek naar de Gooiermars te creëren. Zoekgebieden daarvoor zijn aangegeven in figuur 20. Poelen dienen dan buiten het waterbergingsgebied van de Zandwetering aangelegd te worden. De aanleg van wateren nabij woonwijken is riskant door de kans op uitzetting van vissen. Er dient gelijktijdig ook landbiotoop voor de kamsalamander in deze EVZ ontwikkeld te worden. Tabel 8. Aanwezigheid van geschikte poelen voor kamsalamander in deelgebied Diepenveen. Oppervlak (km 2 ) 2,1 Aantal geïsoleerde wateren bemonsterd 1 Aantal wateren ongeschikt voor kamsalamander 0 Aantal wateren door herstelmaatregelen geschikt te maken voor kamsalamander 0 Aantal wateren wel geschikt voor kamsalamander, maar soort niet aangetroffen 1 Aantal wateren kamsalamander aangetroffen 0 Totaal aantal wateren momenteel geschikt voor de kamsalamander 1 Totaal aantal wateren geschikt of geschikt te maken voor kamsalamander 1 Totaal aantal gewenste wateren voor kamsalamander (4 per km 2 ) 8 Aantal nog aan te leggen wateren (prioriteit 3) 7 29

36 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland Tjoene Figuur 21. Verspreiding van de kamsalamander in deelgebied Tjoene ( ). Geschiktheid van poelen en zoekgebieden voor nieuwe poelen zijn aangegeven.. Recente verspreiding Deelgebied Tjoene is één van de kerngebieden voor de kamsalamander binnen het plangebied. De aanwezigheid van de soort werd in zes van de 15 onderzochte wateren vastgesteld. Een cluster van drie wateren waar de kamsalamander voorkomt ligt op landgoed Zorgvliet, een tweede cluster van drie wateren ligt rond Moespot (figuur 21). Waternummer. 3, 5, 6, 8, 10 en 15 zijn optimale biotopen voor de kamsalamander. Eieren of larven van de kamsalamander zijn waargenomen in wateren 5, 8 en 15. Waternummers 1, 7 en 9 zijn in potentie geschikt voor de kamsalamander, maar de soort werd er niet aangetroffen. Waternummers 4, 11 en 14 zijn door de uitvoering van beheers- of herstelmaatregelen geschikt te maken voor de kamsalamander. De populaties in dit kerngebied (Zorgvliet en Moespot) zijn waarschijnlijk met elkaar in contact. Het is ook waarschijnlijk dat er uitwisseling van individuen plaatsvindt met populaties in deelgebieden t Nijendal, Frieswijk en Kranenkamp. De kamsalamander werd niet aangetroffen op de golfbaan. De daar aanwezige wateren worden door de aanwezigheid van vis ongeschikt geacht. 30

37 Stichting RAVON Tabel 9. Waargenomen amfibieën en vissen ( ) per waternummer. in het deelgebied Tjoene (o = soort waargenomen, = succesvolle voortplanting (larven of juvenielen) waargenomen, zie HS 4) geen waarnemingen x x kamsalamander kleine watersalamander bruine kikker bastaardkikker groene kikker onbepaald gewone pad tiendoornige stekelbaars goudvis graskarper Verbetering leefgebied Ten aanzien van de verbetering van het leefgebied van de kamsalamander ligt de prioriteit bij het verbeteren en herstellen van bestaande wateren. Een foto en beschrijving van de wateren is opgenomen in bijlage 1. Daarbij zijn de waargenomen knelpunten en de te nemen maatregelen beschreven. Daarnaast is het wenselijk de verbindingen met leefgebieden De Haere, De Kranenkamp, Frieswijk en Wecheler te versterken. Daarbij dient de prioriteit te liggen bij het creëren van poelencluster van tenminste vier poelen. De golfbaan neemt een centrale positie in tussen de actuele voortplantingswateren en biedt daarmee een goed kans dit leefgebied te versterken. Een aangepaste aanleg en onderhoud van wateren is daar dan wel gewenst. Ook het herinrichtingproject rond de Moespotsleide biedt kansen voor de aanleg van nieuwe poelen, om de verbinding met leefgebied De Kranenkamp te versterken. Er is in dit deelgebied in voldoende mate landbiotoop aanwezig voor de kamsalamander. Tabel 10. Aanwezigheid van geschikte poelen voor kamsalamander in deelgebied Tjoene. Oppervlak (km 2 ) 6,0 Aantal geïsoleerde wateren bemonsterd 15 Aantal wateren ongeschikt voor kamsalamander 3 Aantal wateren door herstelmaatregelen geschikt te maken voor kamsalamander 3 Aantal wateren wel geschikt voor kamsalamander, maar soort niet aangetroffen 3 Aantal wateren kamsalamander aangetroffen 6 Totaal aantal wateren momenteel geschikt voor de kamsalamander 9 Totaal aantal wateren geschikt of geschikt te maken voor kamsalamander 12 Totaal aantal gewenste wateren voor kamsalamander (4 per km 2 ) 24 Aantal nog aan te leggen wateren (prioriteit 2/3) 12 31

38 Actieplan kamsalamander, Zuid West Salland De Kranenkamp Figuur 22. Verspreiding van de kamsalamander in deelgebied De Kranenkamp ( ). Geschiktheid van poelen en zoekgebieden voor nieuwe poelen zijn aangegeven.. Recente verspreiding In deelgebied De Kranenkamp is de kamsalamander in één van vier onderzochte wateren aangetroffen (figuur 22). Het betreft een beschaduwde vijver(complex) gelegen in het bos naast de Soestwetering (waternummer 1). Waternummers 3 en 4 zijn in potentie geschikt voor de kamsalamander, maar deze werd er niet aangetroffen. Waternummer, 2 is door de uitvoering van beheers- of herstelmaatregelen geschikt te maken voor de kamsalamander. Aangenomen wordt dat de populatie van de kamsalamander in het deelgebied De Kranenkamp niet geïsoleerd is van andere populaties. De dichtstbijzijnde andere vindplaats is Tjoene, op één kilometer afstand. Het tussenliggende land bestaat uit bossen wat beschouwd wordt als geschikt landbiotoop. 32