Aan de slag! -Werkboek- deel 1. In stappen richting In stappen richting. een Gezonde School(kantine)

Transcriptie

1 Aan de slag! -Werkboek- deel 1 In stappen richting In stappen richting een Gezonde School(kantine)

2 Naam school: Datum: dit werkboek is van: 2 Aan de slag! -werkboek- 3

3 inhoud Welkom Beste Gezonde School-coördinator... 6 Gezonde voeding in de school Gezonde School Werkwijze Gezonde School... 9 De Gezonde Schoolkantine Hoe werkt het werkboek? De vier pijlers van Gezonde School Gezonde School: van idee naar praktijk Draagvlak creëren in de school Een werkgroep samenstellen Je concrete taken als coördinator zijn Pijler: Fysieke en sociale omgeving 4.1 Het belang van een gezonde eetomgeving op school Wat is een gezonde eetomgeving? Fysieke omgeving: De Gezonde Schoolkantine Fysieke omgeving: Water drinken Sociale omgeving Stappenplan voor een gezonde eetomgeving op school STAP 1. Check de kantine STAP 2. Het aanbod in de kantine gezonder maken STAP 3. De uitstraling van de kantine gezonder maken STAP 4. Water drinken in de school stimuleren STAP 5. Ouders en voedingsbeleid STAP 6. De Schoolkantine Schaal aanvragen Pijler: Educatie 5.1 Het belang van voedingseducatie Wat is educatie over het thema voeding in de school? Voortgezet onderwijs Middelbaar beroepsonderwijs Stappenplan voor de pijler Educatie STAP 1. Inventariseer wat jullie nu al aan voedingseducatie doen op school STAP 2. Toets jullie eigen lesaanbod aan de criteria voor het themacertificaat STAP 3. Kies een erkend lespakket of zoek aanvullend lesmateriaal STAP 4. Het lespakket integreren in het huidig of aankomend curriculum Aan de slag! -werkboek- 5

4 Welkom! Beste Gezonde School-coördinator, Het werkboek dat je nu in handen hebt is bedoeld als leidraad en naslagwerk om op jouw school gezonde voeding naar een hoger niveau te tillen. Het werkboek begeleidt je stap voor stap om de verschillende onderdelen van het thema Voeding te integreren op school. Gezonde voeding in de school Onderweg, op het station, bij kassa s, op school: bijna overal komen jongeren in aanraking met eten en drinken. Voedsel is makkelijk en op veel plekken verkrijgbaar, en vaak is het aanbod overwegend ongezond. De directe voedselomgeving kan jongeren ongewenst of onbewust verleiden om te eten. Ook de voedselkeuzes van de mensen om hen heen, bijvoorbeeld hun ouders of hun vrienden, hebben een invloed op hun eetgedrag. Met behulp van voedseleducatie, aandacht voor de eetomgeving op school en goed signaleren wat betreft mogelijke voedingsproblemen, kun je als school een positieve impuls geven aan het eetgedrag van de leerlingen en studenten. Overal waar in dit werkboek wordt gesproken over leerlingen, kan ook studenten worden gelezen. Voor wie is dit werkboek??! Dit werkboek is bedoeld voor de persoon die binnen de school het aanspreekpunt is voor het thema Gezonde School, Gezonde Schoolkantine en/of gezonde voeding. We zullen je in de rest van dit werkboek als coördinator aanspreken. Als je school al ondersteuningsaanbod ontvangt van Gezonde School dan ben je hier waarschijnlijk als Gezonde School-coördinator voor aangesteld. Je gaat als coördinator natuurlijk niet al het werk alleen doen. Het uitvoeren van de stappen uit dit werkboek zal gedaan worden door een werkgroep, die je in hoofdstuk 3 gaat samenstellen. Om leerlingen te stimuleren om gezondere keuzes te maken, is het belangrijk te weten wat een gezonde keuze is. Om dit voor iedereen inzichtelijk te maken heeft het Voedingscentrum de Richtlijnen Schijf van Vijf ontwikkeld. In de Schijf van Vijf staan alleen gezondere keuzes, zoals bijvoorbeeld water, volkorenbrood, halfvolle melk en fruit. Op de website van het Voedingscentrum is de online tool Staat dit in de Schijf? beschikbaar. Hiermee kun je controleren of een bepaald product een gezonde keuze is of niet. Daarnaast is er de Kies Ik Gezond?-app, die beschikbaar is in de Play- en de App Store. Producten buiten de Schijf van Vijf zijn verdeeld in dagkeuzes en weekkeuzes. Een dagkeuze is iets kleins buiten de Schijf, bijvoorbeeld een koekje, waterijsje of stukje chocolade, dat je drie tot vijf keer per dag mag nemen om te eten volgens de richtlijnen. De weekkeuzes zijn uitzonderingen die je drie keer per week mag eten. Dit zijn grotere producten buiten de Schijf van Vijf, zoals een gevulde koek, een saucijzenbroodje of een glas frisdrank. Een Gezonde Schoolkantine geeft veel ruimte aan producten uit de Schijf van Vijf, zoals volkorenbroodjes met gezond beleg, halfvolle melk, fruit en snackgroente. Wanneer de school een gezond voedingsaanbod heeft, dan stimuleer je gezond eetgedrag van jongeren en medewerkers. Met goede voedseleducatie worden jongeren zich bewust van het belang van gezonde voeding, en leren zij om gezondere keuzes te maken. Signaleren op mogelijke voedselproblemen op school draagt bij aan fittere jongeren, actievere klassen, betere leerprestaties en minder schooluitval door ziekte. Met al deze onderdelen ga je aan de slag in dit werkboek. Zodat ook jouw school een Gezonde School op het thema Voeding wordt. 6 Aan de slag! -werkboek- 7

5 De aanpak in dit werkboek maakt onderdeel uit van Gezonde School. Een Gezonde School is een school die structureel aandacht besteedt aan een gezonde leefstijl van leerlingen, aan de hand van de vier Gezonde School-pijlers. Dit zijn Gezondheidseducatie, Fysieke en sociale omgeving, Signaleren en Beleid. Hiermee laat je zien structureel aan gezondheid en een gezonde leefstijl van leerlingen te werken. Een school kan een Gezonde School worden op verschillende gezondheidsthema s, namelijk Voeding, Bewegen en sport, Welbevinden, Relaties en seksualiteit, Fysieke veiligheid, Binnenmilieu, Mediawijsheid, Roken-, Alcohol- en Drugspreventie. Dit werkboek begeleidt je school naar het behalen van het themacertificaat Voeding. Als je school alle vier de pijlers van het thema Voeding op orde heeft, mag de school zichzelf 3 jaar lang een Gezonde School noemen met het themacertificaat Voeding. Werkwijze Gezonde School Om gezonde leefstijl onderdeel te maken van de dagelijkse onderwijs- praktijk, biedt Gezonde School drie fasen om planmatig te werken. n Gezonde School voorbereiden: maken van een schoolprofiel en het maken van een projectvoorstel n Gezonde School uitvoeren: integraal werken aan gezondheidsthema s n Gezonde School evalueren: meten van resultaten en effecten Figuur: de Gezonde School-aanpak Het creëren van de juiste voorwaarden helpt bij het bereiken van een Gezonde School. Voorbeelden van succesfactoren zijn draagvlak en samenwerking. Dit werkboek is geschreven op de fase Gezonde School uitvoeren. Je gaat hierin aan de slag met de vier pijlers van het themacertificaat Voeding. We gaan ervan uit dat je de fase Gezonde School voorbereiden al hebt doorlopen voor je aan dit werkboek begint. Ook voor de fase Gezonde School evalueren verwijzen we naar de werkwijze van Gezonde School op Op dit moment wordt de Gezonde School-aanpak doorontwikkeld. Op is altijd de meest actuele informatie te vinden. De Gezonde Schoolkantine In de pijler Fysieke en Sociale omgeving speelt De Gezonde Schoolkantine van het Voedingscentrum een centrale rol. De Gezonde Schoolkantine is een ondersteuningsprogramma voor het voortgezet onderwijs (vo) en middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Het biedt scholen concrete handvatten om een gezondere schoolkantine te realiseren. Het Voedingscentrum is als thema-instituut samen met de Hartstichting de eigenaar van het themacertificaat Voeding. De aanvraag van het themacertificaat Voeding wordt uiteindelijk door het Voedingscentrum beoordeeld. Het hebben van een Gezonde Schoolkantine is dus één van de criteria voor het behalen van het vignet Gezonde School. Aan de slag! -werkboek- 8 9

6 Met het doorlopen van dit werkboek werk je toe naar een school waar gezonde voeding vanzelfsprekend is voor de leerlingen en de medewerkers. Goede voeding draagt bij aan gezondere jongeren en medewerkers. Als zij gezonder zijn, voelen ze zich fitter, gelukkiger en zullen ze minder vaak ziek zijn. Daarnaast is aandacht voor gezonde voeding ook een belangrijke investering in de toekomst. Leerlingen zullen de rest van hun leven profijt hebben van het aanleren van gezondere eetgewoonten. De vier pijlers van Gezonde School Dit werkboek is geschreven op de fase Gezonde School uitvoeren. Je gaat hierin aan de slag met de vier pijlers van het themacertificaat Voeding. Elk van de vier Gezonde School-pijlers heeft een eigen hoofdstuk in dit werkboek, waarin je stap voor stap met concrete en wordt begeleid in het integreren van de pijler in jouw school. De criteria voor iedere pijler staan uitgebreid beschreven in de betreffende hoofdstukken. Voor sommige pijlers zijn er verschillende eisen voor het vo en het mbo. Dit staan dan expliciet vermeld bij het hoofdstuk. Het is niet nodig om de pijlers in een specifieke volgorde door te werken. We raden zelfs aan om aan meerdere pijlers tegelijk te werken. 10 Aan de slag! -werkboek- 11

7 In dit hoofdstuk ga je een start maken met het integreren van gezonde voeding in de school. Een van de succesfactoren voor het bereiken van een Gezonde School is het creëren van draagvlak. Als iedereen weet dat je bezig bent met het thema Voeding en zich hier ook bij betrokken voelt, dan heb je een goede voedingsbodem om een brede samenwerking op te zetten. Hiermee zorg je ervoor dat jullie samen toewerken naar een Gezonde School. Draagvlak creëren in de school Bij een school zijn veel mensen betrokken: docenten, directieleden, facilitair manager, kantinemedewerkers, leerlingen en ook ouders hebben allemaal een belang bij het functioneren van de school. Om gezonde voeding als thema goed op de kaart te zetten, is het dus belangrijk dat iedereen weet dat je hier mee bezig bent. Vervolgens is het nodig dat zoveel mogelijk betrokkenen het idee ondersteunen, en zich hier actief voor inzetten. A: B: Bedenk een manier om iedereen in de school te laten weten dat je aan de slag wilt met het thema Voeding. Denk bijvoorbeeld aan een kick-off van het traject met alle leerlingen, het uitdelen van waterflessen met de naam en het logo van de school, of een bericht in de nieuwsbrief en op de website. Voer dit vervolgens uit, om het thema Voeding op de kaart te zetten. Iedereen weet nu dat het thema Voeding centraal staat op school. Bedenk nu hoe je mensen kunt betrekken bij het traject. Je kunt bijvoorbeeld een ideeënbus ophangen in de kantine, een enquête houden onder ouders, medewerkers en leerlingen, of een spreekuur organiseren waar geïnteresseerden met vragen of ideeën langs kunnen komen. Een combinatie van verschillende ideeën is waarschijnlijk het beste om zoveel mogelijk mensen actief te krijgen. 12 Aan de slag! -werkboek- 13

8 Draagvlak creëer je door alle geledingen in de organisatie te betrekken bij de ontwikkeling van Gezonde School. De tekening is tot stand gekomen als vertaling van de opbrengsten van inspiratiesessies met studenten en met medewerkers., Gezonde School-coördinator ROC van Twente Wie maken deel uit van de werkgroep? Denk eens aan... 3 docenten vanuit verschillende vakken en zowel uit de onder- als bovenbouw 3 een vertegenwoordiger vanuit de leerlingenraad 3 een vertegenwoordiger vanuit de directie 3 de zorgcoördinator 3 een leerlingbegeleider 3 een kantinemedewerker of de cateraar 3 een jeugdarts of jeugdverpleegkundige (of Gezonde School-adviseur vanuit de GGD) 3 een oudervertegenwoordiger Een werkgroep samenstellen Nu je de aandacht op het thema Voeding hebt gevestigd en mensen betrokken hebt, is het tijd om een werkgroep samen te stellen. Met een werkgroep zorg je er in de eerste plaats voor dat je niet alleen staat in het uitvoeren van alle taken. Vele handen maken tenslotte licht werk. Daarnaast is voor de meeste pijlers input nodig van veel verschillende personen in en om de school. Met een brede werkgroep wordt het dus makkelijker om concrete stappen te plannen en uit te voeren. In de werkgroep zitten alle mensen die een actieve rol hebben in het uitwerken én uitvoeren van de Gezonde School-aanpak op je school. In eerste instantie is het fijn om vooral mensen uit te nodigen die enthousiast zijn en graag willen meedoen. We raden aan om de werkgroep zo breed mogelijk op te stellen. Het is in ieder geval goed om de personen uit het volgende lijstje erbij te hebben. Voor de meeste pijlers zal je naast de werkgroep nog input nodig hebben van andere personen. Dit staat beschreven aan het begin van ieder hoofdstuk. Bekijk dus voor je aan een pijler begint eerst wie je naast de werkgroep nog moet inschakelen. Je concrete taken als coördinator zijn: n Je stuurt de werkgroep aan. n Je adviseert de directie over de Gezonde School-aanpak. n Je bewaakt de voortgang van het proces en legt verantwoording af aan de directie. n Je bent intern en extern het aanspreekpunt voor Gezonde School. n Je zorgt dat resultaten worden teruggekoppeld aan interne en externe betrokkenen. 14 Aan de slag! -werkboek- 15

9 notities A: Je gaat aan de slag met het samenstellen van je werkgroep. Wie ga je hiervoor vragen? Denk hierbij aan de personen die al enthousiasme hebben getoond. Houd ook rekening met de grootte van de werkgroep. Onderzoek wijst uit dat de ideale grootte van een team ongeveer tussen de 6 en 8 personen ligt. Heb je al een werkgroep. Wie maken hier dan deel van uit? En hebben we nog andere mensen nodig? De volgende personen ga ik vragen deel uit te maken van de werkgroep: In de volgende vier hoofdstukken staan de pijlers van Gezonde School beschreven. Deze hoofdstukken zijn dus geschreven voor de hele werkgroep. Het is misschien niet altijd nodig om iedereen uit de werkgroep het hoofdstuk te laten lezen, maar zorg er wel voor dat iedereen beschikt over de nodige informatie. Je kunt ook de link van dit werkboek delen met de werkgroep. 16 Aan de slag! -werkboek- 17

10 4.1 Het belang van een gezonde eetomgeving op school Elke dag eten we gemiddeld 1 kilo en drinken we 2 liter. De meeste mensen verdelen dit over ontbijt, lunch en diner, met daarbij gemiddeld vier tussendoortjes per dag. De laatste jaren is onze omgeving zo veranderd dat het steeds makkelijker is geworden om te veel te eten en te weinig te bewegen. Wat en hoeveel we eten is vaak een kwestie van gewoontegedrag. Dit soort gedrag is gevoelig voor prikkels vanuit de omgeving: de geur van versgebakken friet, reclame voor snacks en snoep en de vele eetgelegenheden op elke straathoek. De meeste mensen vinden het dan ook moeilijk om weerstand te bieden aan al deze eetverleidingen om ons heen. Jongeren zijn de toekomst. Willen we dat zij gezonder leven, dan is het belangrijk dat zij ook op school gezond kunnen eten en drinken. Jongeren brengen hier immers en groot deel van hun tijd door. Het aanleren van gezond eetgedrag draagt bij aan fittere jongeren, betere leerprestaties, en het verminderen van overgewicht. Ook voor jongeren geldt dat hun eetgedrag beïnvloed wordt door hun directe omgeving. Als ze in de kantine vooral ongezonde producten zien en ruiken, dan zullen ze sneller geneigd zijn om ongezondere keuzes te maken. Maar het werkt ook andersom: als zij meer gezond eten om zich heen zien, worden ze ook gestimuleerd om gezonder te eten. Zo kunnen we er dus voor zorgen dat de prikkels uit de omgeving een positieve invloed hebben op wat zij eten en drinken! Uit de sociale omgeving komen ook vaak prikkels. Het eetgedrag van docenten, ouders en vrienden beïnvloedt de voedselkeuzes die jongeren maken. Het betrekken van de ouders bij de gezondheidsdoelen van de school, helpt dan ook om ook thuis een gezonde omgeving te creëren voor leerlingen. Ook docenten en medewerkers kunnen het goede voorbeeld geven. Bijvoorbeeld door zelf groente, fruit en volkorenbrood te eten, en geen frisdranken of vruchtensap te drinken in de school. 4. PIJLER FYSIEKE EN SOCIALE OMGEVING 18 Aan de slag! -werkboek- 19

11 Na het lezen van dit hoofdstuk... n Kennen jullie de Richtlijnen Gezondere Kantines. n Kunnen jullie de Richtlijnen Gezondere Kantines implementeren op school. n Kunnen jullie een Kantinescan uitvoeren. n Weten jullie hoe je een Schoolkantine Schaal aanvraagt. n Weten jullie hoe je water drinken in de school kunt stimuleren. n Kunnen jullie een gezonde omgeving creëren op school. Checklist pijler Fysieke en sociale omgeving 1. De Kantinescan uitvoeren. 2. Het aanbod gezonder maken volgens de Richtlijnen Gezondere Kantines. 3. De uitstraling gezonder maken volgens de Richtlijnen Gezondere Kantines. 4. Water drinken in de school stimuleren. 5. Een schoolkantinebeleid opstellen volgens de Richtlijnen Gezondere Kantines en communiceren naar ouders/medewerkers/leerlingen (zie hoofdstuk 7). 6. De Schoolkantine Schaal aanvragen. Tijdsinschatting 3 tot 6 maanden Wie heb je nodig? n Directie, MR, docenten, leerlingen 4.2 Wat is een gezonde eetomgeving? In een gezonde eetomgeving worden leerlingen en medewerkers gestimuleerd om gezondere keuzes te maken. Om dit te bereiken zullen jullie aandacht moeten besteden aan de fysieke omgeving in de school en aan de sociale omgeving van de leerlingen Fysieke omgeving: De Gezonde Schoolkantine In de fysieke omgeving is de schoolkantine de belangrijkste plek waar leerlingen en medewerkers keuzes maken over wat zij eten en drinken. Er zijn twee manieren waarop jullie het maken van betere keuzes in en om de kantine kunnen stimuleren. Ten eerste kunnen jullie de uitstraling van de kantine zo vormgeven dat leerlingen en medewerkers geholpen worden om voor gezonde producten te kiezen. Dit kan op veel manieren, bijvoorbeeld door op afbeeldingen in en om de kantine alleen betere keuzes te laten zien, en door groente en fruit op een aantrekkelijke manier te presenteren. Verderop lezen jullie meer over aanbevelingen voor een gezondere uitstraling van de schoolkantine. Daarnaast moeten leerlingen en medewerkers de mogelijkheid hebben om gezonde producten te kopen. Het uitgestalde aanbod en het aanbod in automaten bestaan uit minimaal 60% betere keuzes. In iedere aangeboden productgroep is in ieder geval één betere keuze beschikbaar. Betere keuzes Om te bepalen wat een betere keuze is, worden de Richtlijnen Schijf van Vijf als basis gebruikt. In de Schijf van Vijf staan alleen gezondere keuzes, zoals bijvoorbeeld water, volkorenbrood, halfvolle melk en fruit. Producten buiten de Schijf van Vijf zijn verdeeld in dagkeuzes en weekkeuzes. Een dagkeuze is iets kleins buiten de Schijf, bijvoorbeeld een koekje, waterijsje of stukje chocolade, dat je drie tot vijf keer per dag mag nemen om te eten volgens de richtlijnen. De weekkeuzes zijn uitzonderingen die je drie keer per week mag eten. Dit zijn grotere producten buiten de Schijf van Vijf, zoals een gevulde koek, een saucijzenbroodje of een glas frisdrank. Alle producten uit de Schijf van Vijf én de dagkeuzes behoren tot de betere keuzes. 60% n Cateraar, kantinemedewerker, conciërge De volgende mensen werken aan dit onderdeel van het werkboek Betere keuzes (minimaal 60% van het aanbod) Schijf van Vijf + dagkeuzes Voorbeelden Schijf van Vijf: n Snackgroenten, bijvoorbeeld snoeppaprika s of snoeptomaatjes n Vers fruit zoals appels, bananen, mandarijnen n Volkoren- of bruinbrood n Halfvolle of magere melk n Glas water n Hoofdverantwoordelijke:... Voorbeelden dagkeuzes: n Een eetlepel ketchup n Een lolly n Vanuit de werkgroep:... n Kip-kerriesalade n Plakje ham n Overige betrokkenen:... n Light frisdrank Uitzonderingen (maximaal 40% van het aanbod) Weekkeuzes n Gevulde koek n Glas volle melk n Frikandelbroodje n Frisdrank met suikers 20 Aan de slag! -werkboek- 21

12 Tot 1 september 2020 hanteert het Voedingscentrum voor kantines een overgangsperiode waarin voor bepaalde productgroepen versoepelde regels gelden. Hierdoor tellen meer productgroepen mee als dagkeuze en niet als weekkeuze. Het gaat om de productgroepen hartige snacks, zoete snacks, soep, dranken, brood, belegde broodjes, broodbeleg en maaltijden. Zo krijgen kantines, cateraars en leveranciers de tijd om hun aanbod af te stemmen op de Richtlijnen Schijf van Vijf. Richtlijnen voor De Gezonde Schoolkantine Het Voedingscentrum heeft richtlijnen opgesteld om scholen, maar ook bedrijven en sportclubs, te helpen van hun kantine een Gezondere Kantine te maken. Deze richtlijnen zijn verdeeld in vier niveaus: brons, zilver, goud en ideaal. Hoe hoger het niveau, hoe gezonder het aanbod en de uitstraling van de kantine. In de volgende overzichten staat beschreven wat de criteria zijn voor ieder niveau. Om in aanmerking te komen voor het themacertificaat Voeding, moet de schoolkantine aan minimaal niveau zilver voldoen. Richtlijnen voor een Zilveren, Gouden en Ideale kantine Basisrichtlijnen voor kantines n De kantine biedt in elke aangeboden productgroep minstens één betere keuze aan. Bijvoorbeeld in de productgroep zuivel naast volle melk ook halfvolle melk. Er is een uitzondering voor de groepen zoete en hartige snacks. Bied een vergelijkbare betere keuze aan, maar dit product hoeft niet in dezelfde productgroep te zitten. Bied bijvoorbeeld naast chips ook ongezouten noten aan of naast een saucijzenbroodje ook een volkoren tosti. n De kantine stimuleert het drinken van water. Bijvoorbeeld met een watertappunt. n De school heeft schriftelijk in beleid vastgelegd dat de kantine voldoet aan de Richtlijnen Gezondere Kantines. Een gezonde schoolkantine voldoet aan deze 3 basis-uitstralingspunten: n Op de opvallende plaatsen bij het uitgestalde aanbod staan betere keuzes. n Op de opvallende plaatsen in de automaten staan betere keuzes. n Als je eten en drinken aanbiedt bij de kassa, staan daar alleen betere keuzes. Zilver Goud Ideaal De kantine voldoet aan de basisrichtlijnen De uitstraling van de kantine voldoet aan Het aanbod in de kantine en automaten 3 of meer aanvullende uitstralingspunten Bestaat voor minstens 60% uit betere keuzes 5 of meer aanvullende uitstralingspunten Bestaat voor minstens 80% uit betere keuzes Alle aanvullende uitstralingspunten Bestaat alleen uit Schijf van Vijf producten Aanvullende uitstralingspunten voor zilveren, gouden en ideale kantines: n Groente en fruit presenteer je op een aantrekkelijke manier. n Op de looproute door de kantine zie je de betere keuzes het eerst. n Bij (aan)prijsacties bied je alleen betere keuzes aan. n Op de menukaart en/of de prijslijst zie je terug dat het merendeel van het aanbod uit betere keuzes bestaat. n Op het beeldmateriaal van eten en drinken laat je alleen betere keuzes zien. n De productafbeeldingen en merknamen op automaten van eten en drinken, laten alleen producten uit de Schijf van Vijf zien. De kantine biedt groente en/of fruit aan Ten minste groente of fruit Groente én fruit Groente én fruit De Kantinescan Om te checken hoe gezond het aanbod en de uitstraling van de kantine zijn, is er de Kantinescan. Dit is een praktische online tool die beschikbaar is op de site van het Voedingscentrum. De Kantinescan geeft aan welk niveau de schoolkantine op dit moment heeft, en geeft adviezen voor het verbeteren van het aanbod en de uitstraling. De Schoolkantine Brigade helpt! De Schoolkantine Brigade van het Voedingscentrum komt graag op school langs voor een advies op maat. Zo wordt het nog makkelijker om je kantine gezonder in te richten. Het advies is kosteloos. Vind de Schoolkantine Brigadier uit jouw regio op de contactpagina. Schoolkantine Schaal Als de schoolkantine aan alle richtlijnen voldoet voor een zilveren, gouden of ideale kantine, dan kunnen jullie de Schoolkantine Schaal aanvragen. Dit is dé manier om te laten zien dat de school een Gezonde Schoolkantine heeft. Om de Schoolkantine Schaal aan te vragen, moet de Gezonde Kantine ook vastgelegd zijn in het beleid. Hoe jullie dit kunnen doen, staat beschreven in hoofdstuk 7, de pijler Beleid. 22 Aan de slag! -werkboek- 23

13 4.2.2 Fysieke omgeving: Water drinken Water heb je dagelijks nodig en staat daarom in de Schijf van Vijf. Kraanwater heeft veel pluspunten: het bevat geen calorieën, het tast je tanden niet aan, het is goedkoop en goed voor het milieu. Daarom is het goed om water drinken op jullie school te stimuleren. Leerlingen en medewerkers moeten eenvoudig zelf water kunnen tappen bij een hygiënische watertap, buiten de toiletruimte. Dit kan een gewone kraan zijn, of bijvoorbeeld een waterkoeler die aangesloten is op de waterleiding. Fysieke omgeving: Wat doen jullie nog meer? Denk eens aan afspraken met gemeente en supermarkten over het voedingsaanbod. Geef zelf het goede voorbeeld door gezonde snacks op tafel te zetten tijdens de teamvergaderingen. Om de Kantinescan te kunnen doen hebben jullie informatie nodig over het aanbod en de uitstraling van jullie schoolkantine. Het is mogelijk om de scan met behulp van een tablet of laptop in te vullen in de kantine zelf, om direct de vragen te kunnen beantwoorden. Als dit niet mogelijk is, kunnen jullie er ook voor kiezen om eerst foto's te maken van het assortiment en de plaatsing in de kantine. Vul de scan dan op een later moment in met behulp van de foto's Sociale omgeving Door ouders te informeren wat op school gedaan wordt aan het thema Voeding en de gezondheid van leerlingen en medewerkers serieus te nemen, stimuleer je ouders om thuis bewust om te gaan met gezonde voeding Om ervoor te zorgen dat jullie werk om de school gezonder te maken in de komende jaren blijft voortbestaan, gaan jullie dit in hoofdstuk 7 vastleggen in een voedingsbeleid. Met een voedingsbeleid dat makkelijk te vinden is en waar vaak aandacht aan besteed wordt, blijft de hele school en de omgeving betrokken bij het thema. 4.3 Stappenplan voor een gezonde eetomgeving op school A: Zoek de Kantinescan op via voedingscentrum.nl/kantinescan en registreer een gratis account voor de school. Kies vervolgens een moment om de scan in te vullen; het beste is om dit te doen als de producten net zijn aangevuld, bijvoorbeeld vlak voor de pauze. Maak ook foto s van het aanbod bij de balie en automaten, die heb je later nodig om een Schoolkantine Schaal aan te vragen. Inloggegevens Kantinescan STAP 1. Check de kantine Voordat jullie kunnen gaan werken aan een gezondere schoolkantine, is het eerst belangrijk om te weten hoe gezond de kantine nu al is. Om dit te weten te komen, voeren jullie de Kantinescan uit. Het resultaat van deze scan laat precies zien aan welke voorwaarden voor een Gezonde Schoolkantine al voldaan is, en aan welke nog niet. Ook geeft de scan een advies over wat jullie kunnen doen om het aanbod en de uitstraling op het gewenste niveau te krijgen. B: C: Accountnaam:... Wachtwoord:... Vul de Kantinescan in. Check of je alle tabbladen hebt ingevuld. Print het resultaat van de Kantinescan uit. Dit gaan jullie tijdens de uitvoering van de volgende stappen gebruiken als leidraad. Online blijft het resultaat ook bestaan, dus schrijf ook de inloggegevens van het account op in dit werkboek. 24 Aan de slag! -werkboek- 25

14 Voordat jullie gaan werken aan een Gezonde Schoolkantine, is het belangrijk om eerst te bepalen wat precies het doel is. Gaan jullie voor zilver of gaan jullie voor goud of ideaal? Hoe haalbaar een doel is hangt ook af van de huidige situatie. Als de kantine nog niet voldoet aan de basisrichtlijnen, kan het misschien een grote stap zijn om in één keer voor een gouden kantine te gaan. Jullie kunnen er dan bijvoorbeeld voor kiezen om eerst niveau zilver te behalen, en voor het volgend jaar niveau goud na te streven. STAP 2. Het aanbod in de kantine gezonder maken Een Gezonde Schoolkantine biedt in elke aangeboden productgroep ten minste één betere keuze aan. In een zilveren kantine bestaat het aanbod voor 60% uit betere keuzes, en een gouden kantine biedt minimaal 80% betere keuzes aan bij zowel het uitgestalde aanbod als de automaten. Een ideale kantine verkoopt alleen producten uit de Schijf van Vijf. 80% D: E: Beoordeel nu het resultaat van de Kantinescan en beslis vervolgens welk niveau het doel van de school gaat zijn. Onze schoolkantine voldoet op dit moment aan de richtlijnen voor niveau geen niveau zilver goud ideaal Maak op basis van het huidige niveau van de schoolkantine een keuze voor het doel van de school. Dit doen jullie natuurlijk niet alleen; betrek ook de directie, de cateraar, kantinemedewerkers en andere betrokkenen bij deze keuze. Houd er rekening mee dat het doel voor iedereen haalbaar moet zijn. Wij gaan voor een Gezonde Schoolkantine van niveau Dit jaar:... Volgend jaar:... A: B: Bekijk het resultaat van de Kantinescan. Onze schoolkantine biedt op dit moment wel niet in elke aangeboden productgroep ten minste één betere keuze aan. Het percentage betere keuzes bij het uitgestalde aanbod in onze kantine is... Dit is wel niet voldoende voor ons doel, een zilveren gouden ideale schoolkantine. 26 Aan de slag! -werkboek- 27

15 STAP 3. De uitstraling van de kantine gezonder maken C: D: E: Het percentage betere keuzes in de automaten in onze kantine is... Dit is wel niet voldoende voor ons doel, een zilveren gouden ideale schoolkantine. In onze kantine bieden wij aan: groente fruit voldoende voor ons doel, een zilveren gouden ideale schoolkantine. Hebben jullie bij A t/m D vier keer 'wel' geantwoord? Dan voldoet jullie kantine op dit punt aan de richtlijnen. Ga in dat geval door naar stap 3. Hebben jullie ook een 'niet' ingevuld? Voer dan ook E en F uit, om het aanbod in de kantine gezonder te maken. Inventariseer wat er precies moet gebeuren om het aanbod in de schoolkantine op niveau zilver, goud of ideaal te krijgen. Maak hierbij gebruik van de aanbevelingen uit de Kantinescan. Bekijk ook in hoeverre het mogelijk is om deze veranderingen uit te voeren. Afhankelijk van de situatie op school is het misschien nodig om hiervoor samen te werken met kantinemedewerkers of de externe cateraar. Om het aanbod in onze kantine op niveau zilver, goud of ideaal te krijgen, gaan we aan de slag met: Een gezonde uitstraling van de kantine nodigt leerlingen en medewerkers uit om gezondere keuzes te maken. Een Gezonde Schoolkantine voldoet daarom aan de 3 basis uitstralingspunten uit het schema in 4.2. Een zilveren kantine voldoet minstens aan 3 van de 6 aanvullende uitstralingspunten, en een gouden kantine haalt er minstens 5. Een ideale kantine voldoet aan alle aanvullende uitstralingspunten. A: Kruis per aanvullend uitstralingspunt aan of jullie kantine wel of niet aan voldoet. Gebruik eventueel de resultaten uit de Kantinescan. Laat de Kantinescan zien dat een punt niet van toepassing is dan mag je voldoet aanklikken. Groente en fruit presenteer je op een aantrekkelijke manier voldoet voldoet nog niet Op de looproute door de kantine zie je de betere keuzes het eerst voldoet voldoet nog niet Bij (aan)prijsacties bied je alleen betere keuzes aan voldoet voldoet nog niet Op de menukaart en/of de prijslijst zie je terug dat het merendeel van het aanbod uit betere keuzes bestaat voldoet voldoet nog niet Op het beeldmateriaal van eten en drinken laat je alleen betere keuzes zien voldoet voldoet nog niet F: Implementeer de veranderingen die jullie bij e. bedacht hebben. En voer de aanpassingen door in de Kantinescan. Doe dit indien nodig samen met kantinemedewerkers of de externe cateraar. De productafbeeldingen en merknamen op automaten van eten en drinken, laten alleen producten uit de Schijf van Vijf zien voldoet voldoet nog niet 28 Aan de slag! -werkboek- 29

16 STAP 4. Water drinken in de school stimuleren B: Onze kantine voldoet aan... aanvullende uitstralingspunten. Dit is wel niet voldoende voor ons doel, een zilveren gouden ideale schoolkantine. Water is een gezonde dorstlesser. Als het voor leerlingen en medewerkers makkelijk is om op hygiënische wijze in de school gratis water te tappen, dan helpt dit hen om vaker water te drinken. In een Gezonde Schoolkantine is water onderdeel van het aanbod, en moet dit zowel in de automaten als bij de kassa aangeboden worden. Een aanvullende eis voor het themacertificaat Voeding is dat er ook buiten de kantine op hygiënische wijze water getapt kan worden in de school. Zorg dat buiten de toiletruimtes, op een centrale plek in de school, een watertappunt aanwezig is. Dit kan bijvoorbeeld een kraan zijn, of een op de waterleiding aangesloten waterkoeler. Hebben jullie bij B 'wel' geantwoord? Dan voldoet de kantine aan de richtlijnen. Ga in dat geval door naar stap 4. Hebben jullie 'niet' beantwoord? Voer dan ook C en D uit, om de uitstraling van de kantine gezonder te maken. Hebben jullie al een hygiënisch watertappunt? Ga dan naar stap 5. C: Inventariseer wat er precies moet gebeuren om de uitstraling van de schoolkantine op niveau zilver, goud of ideaal te krijgen. Maak hierbij gebruik van de aanbevelingen uit de Kantinescan. Bekijk ook in hoeverre het mogelijk is om deze veranderingen uit te voeren. Afhankelijk van de situatie op school is het misschien nodig om hiervoor samen te werken met kantinemedewerkers of de externe cateraar. Om de uitstraling van onze kantine op niveau zilver, goud of ideaal te krijgen, gaan we aan de slag met: D: Implementeer de veranderingen die jullie bij c. bedacht hebben. En voer de aanpassingen door in de Kantinescan. Doe dit indien nodig samen met kantinemedewerkers of de externe cateraar. 30 Aan de slag! -werkboek- 31

17 A: Bekijk de mogelijke plekken waar een watertappunt geplaatst zou kunnen worden. Schakel hiervoor eventueel de hulp in van een conciërge of andere persoon die weet waar de waterleidingen in de school lopen. Voor de aanschaf en de aansluiting is misschien toestemming nodig van de directie. In onze school komt een watertappunt te staan op: B: Voer de veranderingen van a door. Vraag eventueel hulp aan de kantinemedewerkers, externe cateraar, conciërge of directie. Voer daarna ook de veranderingen door in de Kantinescan. STAP 5. Ouders en voedingsbeleid Om de Gezonde Schoolkantine levend te houden op school, is het belangrijk dat leerlingen, medewerkers en ouders weten wat de school hieraan doet. Met een schoolkantinebeleid dat makkelijk te vinden is en waar vaak aandacht aan besteed wordt, blijft de hele school betrokken en houd je het onderwerp levendig. Daarnaast zorgen jullie er hiermee voor dat ook de sociale omgeving van de leerlingen gestimuleerd wordt om zich bewuster te zijn van gezonde voeding. Hoofdstuk 7, de pijler Beleid begeleidt jullie stap voor stap naar het opstellen van een voedingsbeleid, met daarin de afspraken voor de Gezonde Schoolkantine. Het is dus noodzakelijk dat de pijler Beleid afgerond wordt voordat jullie doorgaan met het aanvragen van de Schoolkantine Schaal in stap Aan de slag! -werkboek- 33

18 STAP 6. De Schoolkantine Schaal aanvragen 34 Aan de slag! -werkboek- 35 notities Een Schoolkantine Schaal is dé manier om te laten zien dat de Schoolkantine ook echt een zilveren, gouden of ideale kantine is. De Schoolkantine Schaal is een schooljaar lang geldig, en kan ieder schooljaar opnieuw aangevraagd worden. Door jaarlijks opnieuw de Kantinescan uit te voeren, zorgt de school ervoor dat de kantine ook in de komende jaren gezond blijft. A: Vraag de Schoolkantine Schaal aan via de Kantinescan. Na het invullen van de Kantinescan komen jullie op het tabblad Kantineniveau & Advies terecht. Druk hier op de knop Start aanvraag Schoolkantine Schaal. Zorg dat jullie digitale foto s van de kantine bij de hand hebben zodat jullie die direct kunnen toevoegen aan de aanvraag. Zorg ook dat jullie het schoolkantinebeleid van de school paraat hebben. De digitale aanvraag volgt vanzelf. Voor vragen kunnen jullie natuurlijk altijd de Schoolkantine Brigade inschakelen! degezondeschoolkantine@voedingscentrum.nl. Let op: de aanvraag kan niet meer worden gewijzigd na het versturen. Binnen twee werkweken ontvangen jullie een reactie. Plaats een leuke foto van de ontvangst van jullie Schoolkantine Schaal op de website, om te laten zien dat jullie nu een Gezonde Schoolkantine hebben.

19 5.1 Het belang van voedingseducatie Goede voeding is een essentieel onderdeel van een gezonde leefstijl. Als wij willen dat jongeren gezond leven, moeten we hen op jonge leeftijd bewust maken van het belang van gezonde voeding. Met structureel aandacht voor voeding in de lessen leren jongeren gezonde keuzes te maken. Bijvoorbeeld in de kantine op school, maar ook later in hun verdere leven. Door het thema voeding schoolbreed in te zetten, betrekken jullie alle leerlingen bij het thema. 5.2 Wat is educatie over het thema voeding in de school? Om te voldoen aan de criteria voor de pijler Educatie, is het noodzakelijk op school structureel aandacht te besteden aan het thema Voeding. Alle leerlingen krijgen dus tijdens de schooltijd minimaal één keer een lessenserie over voeding. De lessen mogen wel verspreid worden over verschillende leerjaren. De lessenserie en de uitvoering hiervan gaan jullie in het stappenplan van paragraaf 5.3 vastleggen in het schoolbeleid. Zo zorgen jullie ervoor dat voedingseducatie een structureel onderdeel wordt voor alle leerlingen op jullie school. De voedingslessen die op school worden gegeven moeten voldoen aan de criteria die het Voedingscentrum hiervoor heeft opgesteld. Het Voedingscentrum heeft een doorlopende leerlijn Voeding ontwikkeld. De doorlopende leerlijn geeft inzicht in te ontwikkelen kennis, houding en vaardigheden op het vlak van gezond en duurzaam eten voor 4-18 jarigen. De voedingslessen moeten aansluiten bij deze doorlopende leerlijn. Het leerplankader gezonde leefstijl beschrijft voor verschillende gezondheidsthema s wat leerlingen moeten weten, kunnen en doen. Gebruik dit leerplankader om jullie eigen leerplan te structureren en keuzes te maken. Doorlopende leerlijn Basisonderwijs Voortgezet onderwijs VWO HAVO VMBO MBO 1 2 Wat eet ik, hoe eet ik, waar eet ik, waar koop ik eten en hoe groeit het? + Wat eet ik en wat mag ik zelf kiezen? Hoe vaak en wanneer eet ik? Hoe gezond is mijn eten? Hoe wordt mijn voedsel gemaakt? + Wat eet ik en is het volgens de aanbevelingen? Hoe is de balans tussen mijn eten en bewegen? Hoe zit het met gezond en duurzaam? En hoe herken ik het? + Wat is mijn invloed en verantwoordelijkheid t.a.v. wat ik eet? Hoe pas ik het toe? + Welke keuzes maak ik voor mezelf en mijn omgeving? Welke gevolgen heeft dit? + Welke korte/lange termijn gevolgen heeft mijn eetgedrag voor mij en mijn omgeving? Hoe ga ik hier mee om? Hoe zorg ik voor een gezonde en duurzamere leefstijl voor mezelf en anderen? 36 Aan de slag! -werkboek- 37

20 Na het lezen van dit hoofdstuk... n Weten jullie wat de criteria zijn voor een lespakket binnen het thema Voeding. n Weten jullie welke erkende lespakketten er zijn. n Kunnen jullie het lespakket kiezen dat aansluit bij jullie school. n Kunnen jullie dit lespakket integreren in het huidig of aankomend curriculum. Checklist pijler Educatie 1. Inventariseren hoe en wanneer er aandacht wordt besteed aan voedingseducatie. 2. Het huidig lesaanbod toetsen aan de criteria voor het themacertificaat. 3. Een nieuwe lesmethode of aanvullende lessen kiezen. 4. De lesmethode integreren in het huidig of aankomend curriculum. 5. Communicatie richting docenten/leerlingen/betrokkenen. Tijdsinschatting 3 tot 6 maanden Wie heb je nodig? Voortgezet Onderwijs Er zijn enkele bestaande lespakketten voor het thema voeding die erkend zijn door het RIVM Centrum Gezond Leven (CGL). Voor het vo zijn dit Weet Wat je Eet en DOiT. Voor het vmbo kun je gebruik maken van het lespakket Krachtvoer. Deze lespakketten voldoen aan de criteria voor het themacertificaat. In stap 3 van het stappenplan staat een beschrijving van een aantal erkende lesmethodes. Middelbaar Beroepsonderwijs In het mbo kunnen jullie bijvoorbeeld gebruik maken van het lesprogramma Vitaal mbo, Weet Wat je Eet, of voor de opleiding tot pedagogisch medewerker Een gezonde start. Met een erkend lespakket hebben scholen direct alles in huis om volledig te voldoen aan de pijler Educatie. Als er op school al veel gedaan wordt aan voedingseducatie, kan het ook zijn dat het eigen lesmateriaal ook voldoet aan de eisen. Dit kunnen jullie checken in stap 1 en 2 van het stappenplan. Misschien komen jullie er dan achter dat de school al een heel eind op weg is, maar nog niet aan alle eisen voldoet. Gelukkig is er ook veel aanvullend lesmateriaal beschikbaar om de laatste gaatjes in jullie eigen pakket op te vullen. Voor het mbo gelden andere eisen voor het themacertificaat dan voor het vo. Daarom kunnen jullie stap 2 overslaan. n Betrokken docenten, mentoren, vakgroepleiders n Eventueel de directie ter goedkeuring van de aanschaf van lespakketten. De volgende mensen werken aan dit onderdeel van het werkboek n Hoofdverantwoordelijke:... n Vanuit de werkgroep: Stappenplan voor de pijler Educatie In het onderstaande stappenplan begeleiden we jullie stap voor stap naar het behalen van de doelen voor de pijler Educatie. Als jullie het stappenplan doorlopen hebben, is voedingseducatie een structureel onderdeel van de lessen voor alle leerlingen op jullie school. We schatten in dat het ongeveer 3 tot 6 maanden duurt om het hele stappenplan uit te voeren. Hoeveel tijd het echt gaat kosten hangt af van hoeveel er op jullie school nu al aan voedingseducatie gedaan wordt. Naast de werkgroep zelf, hebben jullie tijdens de uitvoering van deze stappen ook input nodig van betrokken docenten, mentoren en vakgroepleiders. Als jullie ervoor kiezen om materialen aan te schaffen, is eventueel goedkeuring van de directie nodig. n Overige betrokkenen: Aan de slag! -werkboek- 39

21 Werken jullie al met een erkend lespakket? Sla dan stap 1 t/m 3 over, en ga direct aan de slag met het integreren van het lespakket in het schoolbeleid. - Vakgroep... Leerjaar en niveau Onderwerpen Leerdoelen... STAP 1. Inventariseer wat jullie nu al aan voedingseducatie doen op school - Vakgroep... Leerjaar en niveau Onderwerpen Leerdoelen... Om te kunnen werken aan een goede voedingseducatie, is het eerst belangrijk om te weten wat jullie nu op school al doen. Misschien wordt er al heel veel gedaan aan het thema voeding. Denk hierbij bijvoorbeeld aan voedingslessen in vakken als biologie, verzorging of koken. Maar ook minder voor de hand liggende vakken als talen of economie kunnen in hun curriculum aandacht besteden aan het thema voeding. Jullie gaan dus nu een overzicht maken van voedingseducatie binnen alle vakken op jullie school. - Vakgroep... Leerjaar en niveau Onderwerpen Leerdoelen... - Vakgroep... Leerjaar en niveau Onderwerpen Leerdoelen... A: Vraag bij alle vakgroepen na of (en zo ja, hoe) zij in de lessen aandacht besteden aan het thema voeding. Vraag hierbij ook naar de leerjaren en niveaus waarop deze lessen gegeven worden. Vraag ook welke onderwerpen en leerdoelen aan bod komen. Doe dit bijvoorbeeld tijdens een vakgroepoverleg. Kijk voor - Vakgroep een lijst van alle onderwerpen in het schema bij stap Leerjaar en niveau Onderwerpen Leerdoelen - Vakgroep... Leerjaar en niveau Onderwerpen Leerdoelen Aan de slag! -werkboek- 41

22 Jullie hebben nu een lijst met al het lesmateriaal over het thema voeding dat op jullie school gebruikt wordt. Nu gaan jullie controleren of deze materialen aansluiten bij de doorlopende leerlijn van het Voedingscentrum. STAP 2. Toets jullie eigen lesaanbod aan de criteria voor het themacertificaat In het onderstaande schema staan de kernen en subkernen van het thema voeding uitgeschreven. Een omschrijving van iedere kern en subkern kunnen jullie vinden op gezondeleefstijl.slo.nl/themas2/voeding. Per leeftijdscategorie en opleidingsniveau staat hier beschreven wat de inhoud is van iedere subkern en welke steekwoorden hierbij horen. Hieronder staan voorbeelden van twee van deze subkernen. Subkern: Eten en duurzaamheid vo scholen maken B, mbo scholen maken C. Niveau vo-onderbouw Inhoud Analyseren wat productie, verwerking Steekwoorden Ingrediënten, herkomst, bewerkt, onbewerkt, en bereiding van voedsel kost aan smaakversterkers, conserveren, producent, energie en wat het verschil is tussen duurzaam, bestrijdingsmiddelen, boodschap- B: Maakt jullie school gebruik van een erkende lesmethode: ja, wij gebruiken Weet Wat je Eet / DoIt / Krachtvoer (doorhalen wat niet van toepassing is). nee, wij gebruiken geen erkende lesmethode voedingsmiddelen. Alternatieven beschrijven voor producten met grote klimaatbelasting. pen, verspillen, portionering, broeikasgassen, landgebruik, energie, transport, voedselafdruk, keurmerken, eerlijke handel, milieu, klimaat. Opdracht C kunnen vo-scholen overslaan. Ga door naar stap 2. Reflecteren op eigen verspillingsgedrag. C: Maakt jullie school gebruik van een erkende lesmethode: ja, wij gebruiken Vitaal mbo / Weet Wat je Eet / Een Gezonde Start (doorhalen wat niet van toepassing is). nee, wij gebruiken geen erkende lesmethode Subkern: Eetgewoonten Niveau Inhoud mbo Mijn eigen voedselkeuzes uitleggen. Steekwoorden Culturen, maatschappij, voedseltrends, dranktrends, voedingspatroon, voedsel- Mijn eigen voedselketen beschrijven. keuzes, voedselfabels, smaakperceptie, mbo-scholen slaan Voorbeelden geven van het gebruik (school- en bedrijfs)kantine, werktijden, maaltijdplanning. stap 2 over en gaan van voeding in relatie tot mijn toekomstige beroepspraktijk. verder met stap 3. Jullie gaan nu het schema invullen om te controleren of jullie eigen lesaanbod al voldoet aan de criteria voor de pijler Educatie. 42 Aan de slag! -werkboek- 43

23 A: Vul het schema in op basis van de lijst met lesmaterialen die jullie bij stap 1 hebben verzameld. Een goed lespakket behandelt het thema voeding breed, en doet dit structureel voor alle leerlingen. Jullie gaan nu dus controleren of de subkernen wel voor leerlingen van alle niveaus beschikbaar zijn. Kern Subkern Aanwezig Niveau(s) Leerjaar/jaren in lespakket Voeding en Gezondheid Voeding en groei Functies van voeding Voeding en lichaamsgewicht C: D: E: Tel het aantal subkernen voor elk van de drie kernen afzonderlijk. Ons huidige lesaanbod omvat wel niet minimaal 2 subkernen per kern. Tel het totaal aantal subkernen. Het maakt hierbij niet uit bij welke kern deze horen. In ons lespakket zijn in totaal... subkernen opgenomen. Dit is wel niet voldoende voor het themacertificaat. Hebben jullie bij zowel c. als d. wel geantwoord? In dat geval voldoet jullie eigen lesmateriaal al aan de eisen voor het themacertificaat. Vul dan bij onderstaande vraag aan dat jullie lespakket voldoet. Hebben jullie bij C en/of D een niet ingevuld, dan voldoet het lespakket nog niet. Ons eigen lesmateriaal voldoet wel, ga door naar stap 4 niet, ga door naar stap 3 aan de eisen van het themacertificaat Voeding. Voedselkwaliteit Eten kopen, bereiden en beleven Eten en duurzaamheid Voedselveiligheid Voedselproductie en bewerking Etiketten Eetgewoonten Voedsel kopen Vergelijkend warenonderzoek Eten bereiden Sociale aspecten van eten Culturele aspecten van eten B: Markeer de subkernen die op dit moment nog niet voor leerlingen van alle niveaus beschikbaar zijn. Deze tellen niet mee in de berekening bij c. en d. Om in aanmerking te komen voor het themacertificaat Voeding, moeten uit elk van de 3 kernen, Voeding en Gezondheid, Voedselkwaliteit en Eten kopen, bereiden en beleven, minimaal 2 subkernen in de lessenserie aan bod komen. Bijvoorbeeld voor de kern Voeding en Gezondheid, moeten dus minimaal 2 van de 3 subkernen: Voeding en groei, Functies van voeding en Voeding en lichaamsgewicht, in de lessen behandeld worden. Ook moeten minimaal 8 van de in totaal 13 subkernen in het lesmateriaal zijn opgenomen. Het maakt dus niet uit bij welke kernen deze 8 subkernen horen, zolang er van iedere kern maar minimaal 2 subkernen aanwezig zijn. Dit gaan jullie nu controleren. 44 Aan de slag! -werkboek- 45

24 STAP 3. Kies een erkend lespakket of zoek aanvullend lesmateriaal Is jullie huidige lesaanbod niet toereikend voor het themacertificaat Voeding? Bijvoorbeeld omdat jullie nog geen aandacht besteden aan voedselveiligheid of een van de andere thema s, dan kun je twee dingen doen. Jullie kiezen voor één van de erkende lespakketten of jullie kiezen aanvullend lesmateriaal. Beide keuzes staan in de volgende stappen beschreven. Erkende lespakketten - Voor het Voortgezet Onderwijs - vervolg DOiT Geschikt voor Leerjaren 1 en 2 van het vo Bestaat uit Er zijn twee versies verkrijgbaar: vmbo-basis-kader en tl-havo-vwo n Les/werkboek voor leerjaar 1 met 6 theorielessen en 2 beweeglessen, online module met een test en advies op maat. n Toolkit voor leerjaar 1 met een stappenteller, informatieboekje voor ouders, caloriewegwijzer, eet- en beweegdagboekje. n Les/werkboek voor leerjaar 2 met 6 theorielessen en 2 beweeglessen, online module met een test en advies op maat. n Docentenhandleiding voor leerjaar 1 en 2. n Website n Mogelijkheid voor het afsluiten van een abonnement op n In schooljaar komt er een speciale versie voor het praktijkonderwijs. De onderstaande lespakketten zijn gecertificeerd door het RIVM Centrum Gezond Leven. Per erkend lespakket vinden jullie een beschrijving en links naar aanvullende informatie. Andere bestaande lespakketten Doel Leerlingen leren hun eet- en beweeggedrag positief te veranderen en vol te houden. Ze worden zich bewust van de invloed van anderen op hun gedrag. kunnen ook voldoen aan de criteria voor het themacertificaat Voeding. Kosten De aanschaf van DOiT wordt door een aantal GGD en of gemeenten gedeeltelijk of volledig vergoed. Les/werkboek + toolkit jaar 1: 11,00 Les/werkboek jaar 2: 4,75 - Voor het Voortgezet Onderwijs Weet Wat Je Eet Geschikt voor Onderbouw van het vo en mbo Meer informatie Handleiding jaar 1 en 2 in een boek: 26,50 Bij gelijktijdige aanschaf van les/werkboeken voor leerjaar 1 en 2 kosten deze les/werkboeken samen: 14,50 Bestaat uit n 9 weblessen met eventueel een eindtoets n 1 ervaringsles over voedselverleiding of groepsdruk n online docentenhandleiding - Krachtvoer Geschikt voor Leerjaren 1 en 2 van het vmbo Doel Leerlingen leren zelfstandig over gezond, duurzaam en veilig eten. Bestaat uit n 13 modules waarvan je er minimaal 8 uitvoert Kosten Gratis, na aanmelding via n Veel actieve werkvormen Meer informatie Doel Jongeren praktisch ondersteunen en stimuleren om blijvend gezonde leefstijl keuzes te maken. Krachtvoer begint klein en focust op de thema s: fruit, snacken, drinken en ontbijten. Kosten Het gebruik van Krachtvoer is gedurende het schooljaar gratis voor alle gebruikers. Houd wel rekening met mogelijke printkosten van de leerling werkboekjes en mogelijke inkoop van producten voor keuzemodules. Meer informatie 46 Aan de slag! -werkboek- 47

25 - Voor het mbo Vitaal mbo Geschikt voor Bestaat uit Doel Kosten Meer informatie Mbo breed Lessen over gezond eten, verleidingen, herkomst en verspilling. Een duurzame, actieve en gezonde leefstijl bewerkstelligen bij mbo-studenten, zodat zij als gezonde burger en werknemer de arbeidsmarkt betreden. Gratis - Een Gezonde Start Geschikt voor Bestaat uit Doel Kosten Meer informatie Mbo, scholing voor (toekomstig) pedagogisch medewerkers en gastouders behorend bij Aanpak Gezonde Kinderopvang Praktische scholing met een digitale leeromgeving. Leerlingen kunnen geschoold worden door een gecertificeerde docent. Docenten kunnen zich hiertoe laten opleiden via een train-de-trainer-cursus. In de scholing Een Gezonde Start leren (toekomstige) pedagogisch medewerkers en gastouders hoe zij samen met ouders, kinderen een gezonde, actieve en veilige omgeving bieden en zelf het gezonde voorbeeld geven. Afhankelijk van de te volgen cursus of scholing - Weet Wat Je Eet Geschikt voor Bestaat uit Onderbouw van het voortgezet onderwijs en mbo n 9 weblessen met eventueel een eindtoets n 1 ervaringsles over voedselverleiding of groepsdruk n online docentenhandleiding Doel Kosten Meer informatie Leerlingen leren zelfstandig over gezond, duurzaam en veilig eten. Gratis, na aanmelding via Jullie gaan nu een lespakket kiezen dat past bij jullie school. 48 Aan de slag! -werkboek- 49

26 C: Maak gezamenlijk een keuze voor één van de lespakketten. Misschien zijn er collega s die een rol spelen in de uitvoering van het lespakket, maar geen deel uitmaken van de werkgroep. Dit kunnen bijvoorbeeld vakdocenten zijn die met het lespakket moeten gaan werken. In dat geval is het goed om hen te betrekken bij het maken van de keuze. A: Bepaal aan de hand van de informatie welke lespakketten geschikt zijn voor jullie situatie. Lees de beschrijvingen goed door en bekijk ook de websites onder het kopje meer informatie. Vraag via de websites zichtzendingen aan voor deze lespakketten. Wij kiezen voor het lespakket: Zichtzendingen aangevraagd voor: Aanvullend lesmateriaal B: Een zichtzending mag je vaak een maand houden. Gebruik die maand om de verschillende lessen uit te testen in de klas. Welk pakket werkt lekker en welke minder? Wat vinden de leerlingen van de verschillende pakketten? Vraag hen wat ze leuk vinden. Neem ook hun mening mee in jullie beoordeling. Vergelijk de zichtzendingen op de eigenschappen die voor jullie situatie van belang zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de kosten van het lespakket, de inpasbaarheid in het curriculum, voorkeur van de leerlingen en de aansluiting bij het huidige lesaanbod. Schrijf voor elk pakket een korte beoordeling waarin jullie deze relevante punten benoemen. Beoordeling lespakket Misschien voldoet jullie huidige lesaanbod al bijna aan de eisen voor het themacertificaat. Of misschien zijn de erkende lespakketten niet geschikt voor jullie situatie. In dat geval kunnen jullie er ook voor kiezen om het bestaande lesmateriaal aan te vullen. Dit kan met extra lesmateriaal, maar ook met leuke activiteiten in de omgeving van jullie school. Denk bijvoorbeeld aan een workshop insecten proeven, of kooklessen in een restaurant in de buurt. Online zijn meerdere tools beschikbaar om jullie te helpen met het kiezen. Op de website van Gezonde School is een online zoektool beschikbaar die jullie kunnen gebruiken om aanvullend lesmateriaal en activiteiten te vinden. Ga hiervoor naar en klik in het hoofdmenu op het type onderwijs van jullie school. Klik vervolgens op activiteiten om naar de zoektool te gaan. Wat kun je vinden op deze website? Bijvoorbeeld de Fruit en Veggie challenge voor de onderbouw van het VO. Dit is een online-activiteit die je met de hele klas kunt doen en die ontwikkeld is vanuit EU-Schoolfruit VO. Beoordeling lespakket Aan de slag! -werkboek- 51

27 Via kunnen jullie in contact komen met Jong Leren Eten-Makelaars. Zij kunnen jullie in contact kunnen brengen met aanbieders van allerlei voedingsgerelateerde activiteiten in jullie regio. Denk hierbij aan bezoeken aan boerenbedrijven of lesaanbod van Natuur en Milieu Educatie Centra (NME-centra). Klik hiervoor op de knop JLE-Makelaars en selecteer jullie provincie om te zien met wie jullie contact op kunnen nemen. De website is een database met lesmateriaal en (regionale)activiteiten. Klik op de hoofdpagina op de knop zoeken om naar de zoektool te gaan. A: B: Bekijk de genoemde websites en kies welke tools jullie gaan gebruiken. Een combinatie van meerdere tools geeft het beste overzicht van de mogelijke aanvullingen op jullie lesmateriaal. Spreek af wie welke zoektool gaat bekijken. Gebruik nu de gekozen tools om naar aanvullend materiaal te zoeken. Bekijk tijdens het zoeken het ingevulde schema van stap 2 om te bepalen welke activiteiten en materialen aansluiten bij jullie huidige aanbod. Schrijf de mogelijkheden op. - Activiteit... Kosten Tijdsbesteding Subkern Opmerkingen... - Activiteit... Kosten Tijdsbesteding Subkern Opmerkingen... We gaan nu deze websites gebruiken om aanvullend materiaal te kiezen. - Activiteit... Kosten Tijdsbesteding Subkern Opmerkingen Aan de slag! -werkboek- 53