Rouw Wat te doen bij een overlijden
|
|
- Lodewijk Bakker
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Een veilige, sportieve, vriendelijke en consequente school. Protocol Rouw Wat te doen bij een overlijden Augustus 2015 Opgesteld door: J. van Tiel/C. Veenhof/L. Vlaar
2 Inhoud Deel A: Wat te doen bij het overlijden van een leerling/medewerker? 3 Checklist Overlijden 4 Het crisisteam 5 Taak 1: Informatie aan betrokkenen 6 Taak 2: Organisatorische aanpassingen 7 Taak 3: Opvang leerlingen en collega s 8 Taak 4: Contact leggen met ouders/verzorgers van de overledene 9 Taak 5: Contact leggen met de andere ouders 10 Taak 6: Regelingen treffen 11 Taak 7: Zorgen voor nazorg van de betrokkenen 12 Taak 8: Administratieve afwikkeling 13 Deel B: Wat te doen bij het overlijden van een familielid 14 van een leerling? Sociale kaart en literatuurlijst 20 Bijlagen: 21 I: Voorbeeldbrieven II: Reacties en gedrag jongeren in rouw III: Mentorlessen na overlijden 2
3 Deel A: Wat te doen bij het overlijden van een leerling/medewerker? Draaiboek voor het overlijden van een leerling/medewerker Dit draaiboek bevat een checklist ofwel een lijst van af te werken aandachtspunten bij de opvang van leerlingen en personeel en ouders bij het overlijden van een leerling. Het mag voor zich spreken dat bij het overlijden van een medewerker van de school hetzelfde protocol doorlopen wordt, passend bij de situatie. Het draaiboek is bedoeld voor het crisisteam; een team dat is samengesteld uit Iemand van de schoolleiding, Teamleider Mentor van de overledene en degene die het proces begeleiden: Zorgteam (waaronder in ieder geval zorgcoördinator en schoolpsycholoog en/of orthopedagoog) Externe hulpverlener Vertrouwenspersoon De directeur heeft de eindverantwoordelijkheid en regelt de voorlichting aan de pers. Mocht zich een situatie voordoen tijdens het weekend, vrije dagen en/of vakantie dan is er voor zover mogelijk, overleg tussen directeur, adjunct directeur en (een lid van) het zorgteam en de mentor. De aandachtspunten betreffen de eerste opvang, het informeren van het personeel, het informeren van de leerlingen en hun ouders, de opvang en verwerking, het bezoek aan de getroffen ouders en de nazorg. Ondanks een goed in elkaar stekend draaiboek kan een school allerlei onverwachte zaken en valkuilen tegenkomen. Paulusmavo/VMBO
4 CHECKLIST OVERLIJDEN MELDING OVERLIJDEN BIJ CONCIËRGE OF ADMINISTRATIE OF MEDEWERKER Altijd eerst doorgeven aan de schoolleiding Geheimhouding bericht tot de schoolleiding het vrijgeeft CHECKPUNTEN door: check: ONGEVAL / PLOTSELING OVERLIJDEN OP OF BIJ SCHOOL Opvang melder en getuigen Hulpverlening inschakelen Zorgteam Gegevens overledene verifiëren Omstandigheden verifiëren Nagaan of alle betrokkenen op school zijn Leerlingen die op de plek van het gebeuren waren, meteen naar school halen Inlichten familie (ev. samen met politie, arts, GGD, etc.) Schoolleiding ANDERE OMSTANDIGHEDEN Bericht verifiëren als dit niet afkomstig is van de familie Lijst opstellen met informatie: wie, wat, waar en hoe ALLE OMSTANDIGHEDEN Zorgen voor telefonische bereikbaarheid van de school Geheimhouding bericht tot schoolleiding dit vrijgeeft Indien van toepassing: geheimhouding pers tot aan persconferentie directeur Aanstellen crisisteam door schoolleiding 4
5 HET CRISISTEAM Leden: Iemand van de schoolleiding Zorgcoördinator Schoolpsycholoog Leden van het zorgteam (orthopedagoog en teamleider) Mentor van de overledene Het proces wordt begeleid door: Zorgteam (waaronder in ieder geval zorgcoördinator en schoolpsycholoog en/of orthopedagoog) Externe hulpverlener Vertrouwenspersoon TAKEN CRISISTEAM Pagina: 1 Informatie aan betrokkenen geven 6 2 Zorgen voor organisatorische aanpassingen 7 3 Opvang leerlingen en collega s 8 4 Contact leggen met ouders betrokkene 9 5 Contact leggen met de andere ouders 10 6 Regelingen treffen in verband met rouwbezoek en uitvaart(en 11 eventueel een afscheidsdienst op school) 7 Zorgen voor nazorg van de betrokkenen 12 8 Administratieve afwikkeling verzorgen 13 9 Sociale kaart en literatuurlijst Bijlagen: I: Voorbeeldbrieven II: Reacties/gedrag jongeren in rouw, III: Mentorlessen na overlijden 5
6 TAAK 1: INFORMATIE AAN BETROKKENEN Het crisisteam verdeelt onderstaande taken (namen invullen!): INFORMATIE AAN: door: check: Personeel (OOP en afwezig personeel niet vergeten) Klas mentor Familieleden die op school zitten Ex-klasgenoten Vrienden/vriendinnen in andere klassen Overige leerlingen NB: denk aan de afwezige leerlingen Ouders en ouderraad Personen/instanties die contact op zouden kunnen nemen met de familie: hulpverleners GGD leerplichtambtenaar etc. Administratie (uitgaande post naar overledene blokkeren) 6
7 TAAK 2: ORGANISATORISCHE AANPASSINGEN AANPASSINGEN door: check: Mentor uitroosteren (en andere betrokken crisisteamleden/begeleiders) Ruimte ter beschikking stellen aan betreffende klas (en andere betrokken leerlingen) Bv. lokaal waar de mentorlessen gegeven worden. Herdenkingsplek inrichten met opvang (herdenkingsplek bij zelfmoord klein en kort houden) Zorgen voor koffie, thee, fris, koek, etc. Zorgen voor bericht aan ouders als leerlingen per se naar huis willen Docenten uitroosteren die de leerlingen begeleiden bij de uitvaart Schoolactiviteiten uit- of afstellen Eventueel afscheidsdienst op school organiseren Informeer naar budget; Voor klas (inkopen condoleancealbum/tafel, bloemen, rouwadvertentie, eten en drinken na de dienst) 7
8 TAAK 3: OPVANG LEERLINGEN EN COLLEGA S Het droevige nieuws aan je team en aan de klas vertellen Tips voor de eerste meeting crisisteam lid met collega s en voor mentor met klas: Ga na of je het alleen aankunt; vraag desnoods ondersteuning van leerlingbegeleider, directielid of zorg dat deze in de buurt is om je op te vangen. (je mag natuurlijk je emoties laten blijken, maar leerlingen moeten ook steun bij je kunnen hebben!) Bereid je altijd voor: wat je gaat zeggen, hoe je het gaat zeggen en wat mogelijke effecten kunnen zijn Begin met een inleidende zin; breng daarna het bericht zonder omwegen In geval van suïcide: absoluut niet de daad verheerlijken, dus de overleden niet tot held maken geen giswerk over mogelijke motieven, want zoiets gaat een eigen leven leiden Geef in eerste instantie weinig informatie Geef voldoende tijd voor emotie Voeg zo nodig informatie toe, maar hou je bij de feiten Als de leerlingen eraan toe zijn, geeft je informatie over: hoe het contact met de familie verloopt hoe afspraken worden gemaakt voor rouwbezoek en uitvaart dat hun ouders per brief geïnformeerd worden waar ze terecht kunnen voor een persoonlijk gesprek het feit dat geen enkele reactie op het overlijden gek is het feit dat sommigen veel emoties voelen en anderen minder de beschikbaarheid van een speciale ruimte voor hen wanneer de school open is hoe de volgende dagen globaal ingevuld gaan worden zorg dat niemand alleen naar huis gaat! Overige teamleden beperken zich tot de feiten en gaan zoveel mogelijk verder met hun (aangepaste) lesprogramma 8
9 TAAK 4: CONTACT LEGGEN MET DE OUDERS/VERZORGERS VAN DE OVERLEDENE Contacten met ouders/verzorgers overledene Neem altijd DEZELFDE DAG contact op Bespreek met de ouders welke informatie er verstrekt mag worden op school (zeker als het om suïcide gaat!) Maak een afspraak voor bezoek: Hierbij is in ieder geval iemand van de schoolleiding aanwezig. bij voorkeur 2 personen. Vraag wat de school kan betekenen voor de ouders Pleeg met de ouders overleg over: bezoekmogelijkheden van leerlingen aan de ouders rouwadvertenties afscheid nemen van de overleden leerling bijdragen aan de uitvaart, hoe groot mag deze zijn? bijwonen van de uitvaart een afscheidsdienst op school culturele achtergronden, geloofsovertuigingen, gebruiken, rituelen, kleding voorschriften etc. groepsgrootte leerlingen/docenten van de school 9
10 TAAK 5: CONTACT LEGGEN MET ANDERE OUDERS Informeer de ouders per brief/ over De gebeurtenis Organisatorische aanpassingen De zorg voor de leerlingen op school Contactpersonen op school (telefoonnummers, eventueel privé!) Rouwbezoek De uitvaart Een afscheidsdienst op school (eventueel) Nazorg voor de leerlingen Zie bijlage I: Voorbeeldbrieven Zie bijlage II: Reacties en gedrag van jongeren in rouw 10
11 TAAK 6: REGELINGEN TREFFEN Tussen overlijden en uitvaart Tips voor de mentor (en anderen) Leerlingen moeten in speciaal daarvoor gereserveerde ruimte kunnen zitten. Bv lokaal waar de mentorlessen gehouden worden. Praat met leerlingen over gevoelens en werk aan het afscheid nemen. Doe activiteiten zijn daarbij belangrijk: Maken/tekenen van een condoleance kaart Bedenken van een tekst op deze kaart Maken van een rouwadvertentie namens de klas Teksten/gedichten voorbij de dienst (of schooldienst) Bloemen bestellen namens de klas Maken van een condoleance tafel voor op school Maken van een condoleance album Laat (na overleg met de ouders) leerlingen werken aan een bijdrage voor de dienst(en) Spreek af wie van de klas welke taak heeft (verdeel bovenstaande taken) Bereid condoleance- en rouwbezoek voor met de leerlingen Controleer of de overledene toonbaar is, voordat je met de leerlingen op bezoek gaat Bereid de uitvaart voor Organiseer (in overleg met de ouders) een afscheidsdienst op school Vang de leerlingen na de uitvaart op school op Zie bijlage III: Mentorlessen na overlijden 11
12 TAAK 7: ZORGEN VOOR NAZORG VAN DE BETROKKENEN Tips aan allen Start de dag na het overlijdensbericht met de lessen. Maak uitzonderingen voor de mentorklas. Vang de leerlingen die niet naar de les kunnen op in gereserveerde ruimte, leerlingen die wel willen naar de les laten gaan. Let op signalen van stagnerend rouwproces organiseer voor de naast -betrokken leerlingen gerichte activiteiten om het rouwproces te bevorderen: Zie bijlage II en III. Let op risicoleerlingen: Leerlingen die een nauwe relatie met de overledene hadden Leerlingen die al eerder een (dergelijk) verlies geleden hebben Zorg voor individuele begeleiding van leerlingen die moeite hebben met de verwerking Sta af en toe met de klas stil bij herinneringen aan de overledene Besteed aandacht aan speciale dagen (verjaardag, sterfdag). Wie houdt deze data bij en neemt initiatief? 1 persoon. Aandacht tijdens diploma uitreiking van het jaar dat de betreffende leerling eindexamen zou hebben gedaan. Denk op speciale dagen (verjaardag, sterfdag) aan contact met de ouders. Wie houdt contact? 1 Persoon. Let op collega s: Collega s die een nauwe relatie met de overledene hadden/nauw betrokken zijn geweest. Collega s die al eerder een (dergelijk) verlies geleden hebben. 12
13 TAAK 8: ADMINISTRATIEVE AFWIKKELING AF TE WIKKELEN: Door: Check: Leerling als leerling uitschrijven (magister) Financiële afwikkeling verzorgen Teruggeven persoonlijke bezittingen: proefwerken werkstukken inhoud kluisje etc. Necrologie op de website Kaart sturen en bloemen kopen 13
14 Deel B: Wat te doen bij het overlijden van een familielid van een leerling? Draaiboek voor het overlijden van een familielid van een leerling. Dit draaiboek bevat een checklist ofwel een lijst van af te werken aandachtspunten wanneer het bericht binnenkomt dat een leerling van onze school een belangrijk familielid verloren heeft. Denk hierbij aan het verlies van een vader, moeder, broer, zus of ander familielid/verzorger van de leerling die een belangrijke rol in het leven van de leerling had. Let op: Afhankelijk van de situatie wordt (indien mogelijk in overleg met betrokkenen) gekeken of er sprake is van een crisis of niet. Wanneer een familielid van een leerling bijvoorbeeld vermoord is, zal Deel A van dit protocol van kracht zijn. In Deel B (zie hieronder) betreft een situatie waarin bijvoorbeeld een familielid na ziekbed overleden is. Het draaiboek is bedoeld voor De zorgcoördinator Teamleider Mentor van de overledene Evt aangevuld door: Lid van zorgteam Vertrouwenspersoon Ondanks een goed in elkaar stekend draaiboek kan een school allerlei onverwachte zaken en valkuilen tegenkomen. 14
15 CHECKLIST OVERLIJDEN VAN EEN FAMILIELID VAN EEN LEERLING MELDING OVERLIJDEN FAMILIELID BIJ CONCIËRGE OF ADMINISTRATIE OF MEDEWERKER Altijd eerst doorgeven aan de zorgcoördinator of teamleider of mentor CHECKPUNTEN door: check: ANDERE OMSTANDIGHEDEN Bericht verifiëren als dit niet afkomstig is van de familie Informeren DIRECT betrokken medewerkers TAAK 1: INFORMATIE AAN BETROKKENEN Zorgcoördinator, teamleider en mentor verdelen onderstaande taken INFORMATIE AAN: door: check: Personeel (OOP en afwezig personeel niet vergeten) Klas (in overleg met leerling en ouder/verzorger) Vrienden/vriendinnen in andere klassen Overige leerlingen NB: denk aan de afwezige leerlingen Ouders en ouderraad (in overleg met leerling en ouder/verzorger) Administratie (uitgaande post naar overledene blokkeren) TAAK 2: ORGANISATORISCHE AANPASSINGEN AANPASSINGEN door: check: Mentor uitroosteren (en evt teamleider zorgcoördinator) voor opvang leerling Evt roosterwijziging: Mentor kan klas dat inlichten. Docenten uitroosteren die naar uitvaart willen of langs willen gaan bij de leerling. 15
16 Mogelijk: Schoolactiviteiten uit- of afstellen Informeer naar budget; bv voor kaart en bloemen TAAK 3: OPVANG LEERLINGEN EN COLLEGA S Het droevige nieuws vertellen Tips voor mentor met klas: Ga na of je het alleen aankunt; vraag desnoods ondersteuning van leerlingbegeleider, directielid of zorg dat deze in de buurt is om je op te vangen. Bereid je altijd voor: wat je gaat zeggen, hoe je het gaat zeggen en wat mogelijke effecten kunnen zijn Begin met een inleidende zin; breng daarna het bericht zonder omwegen In geval van suïcide: absoluut niet de daad verheerlijken, dus de overleden niet tot held maken geen giswerk over mogelijke motieven, want zoiets gaat een eigen leven leiden Geef in eerste instantie weinig informatie Geef voldoende tijd voor emotie Voeg zo nodig informatie toe, maar hou je bij de feiten Als de leerlingen eraan toe zijn, geeft je informatie over: hoe het contact met de leerling en de familie verloopt hoe afspraken worden gemaakt voor rouwbezoek en uitvaart dat hun ouders per brief geïnformeerd worden (indien wenselijk vanuit betreffende leerling en ouder/verzorger) waar ze terecht kunnen voor een persoonlijk gesprek het feit dat geen enkele reactie op het overlijden gek is het feit dat sommigen veel emoties voelen en anderen minder 16
17 TAAK 4: CONTACT LEGGEN MET DE LEERLING EN OUDER/VERZORGER Neem altijd DEZELFDE DAG contact op Bespreek welke informatie er verstrekt mag worden op school (zeker als het om suïcide gaat!) Maak een afspraak voor bezoek: bij voorkeur 2 personen. Vraag wat de school kan betekenen voor de ouder en leerling Pleeg overleg over: Wensen omtrent leerlingen die contact willen opnemen (wat is wenselijk; bezoek, telefonisch, kaartje, etc). Rouwadvertenties (evt) afscheid nemen van de overleden persoon bijwonen van de uitvaart (klasgenoten/medewerkers) culturele achtergronden, geloofsovertuigingen, gebruiken, rituelen, kleding voorschriften etc. TAAK 5: CONTACT LEGGEN MET ANDERE OUDERS NB: Dit is niet altijd nodig; overleg met leerling, ouder/verzorger wat zij wenselijk vinden. Indien andere ouders geïnformeerd worden denk dan aan: Informeer de ouders per brief/ over De gebeurtenis Evt. Organisatorische aanpassingen De zorg voor de leerlingen op school Contactpersonen op school (telefoonnummers, eventueel privé!) Rouwbezoek De uitvaart Nazorg voor de leerlingen 17
18 TAAK 6: REGELINGEN TREFFEN Tussen overlijden en uitvaart Tips voor de mentor (en anderen) Leerlingen moeten in speciaal daarvoor gereserveerde ruimte kunnen zitten. Bv lokaal waar de mentorlessen gehouden worden. Praat met leerlingen over gevoelens en werk aan het afscheid nemen. Doe activiteiten zijn daarbij belangrijk: Maken/tekenen van een condoleance kaart Bedenken van een tekst op deze kaart Teksten/gedichten Bloemen bestellen namens de klas Spreek af wie van de klas welke taak heeft (verdeel bovenstaande taken) Bereid condoleance- en rouwbezoek voor met de leerlingen Bereid de uitvaart voor Vang de leerlingen na de uitvaart op school op TAAK 7: ZORGEN VOOR NAZORG VAN DE BETROKKENEN Wanneer de leerling weer op school komt: Vang de leerling op Let op signalen van stagnerend rouwproces Let op risicoleerlingen: Leerlingen die goed bevriend zijn met de leerling Leerlingen die al eerder een (dergelijk) verlies geleden hebben Zorg voor individuele begeleiding van leerlingen die moeite hebben met de verwerking Denk op speciale dagen (sterfdag) aan contact met de leerling en met de ouder/verzorger. (Zorgcoördinator) Let op collega s: Collega s die een nauwe relatie met de overledene hadden/nauw betrokken zijn geweest. Collega s die al eerder een (dergelijk) verlies geleden hebben. 18
19 TAAK 8: ADMINISTRATIEVE AFWIKKELING AF TE WIKKELEN: Door: Check: Betreffende persoon uitschrijven (magister) Evt. Financiële afwikkeling verzorgen Kaart sturen Bloemen regelen 19
20 SOCIALE KAART EN LITERATUURLIJST Indien nodig kunnen de onderstaande instanties worden geraadpleegd: Crisis Interventie Netwerk Schoolpsychologen van het NIP (Nederlandse Instituut van Psychologen). Tijdens kantooruren is het NIP-CINS telefonisch te bereiken via het secretariaat van de Sector Jeugd: Telefoonnummer: (030) Bij afwezigheid of buiten reguliere kantooruren kan gebeld worden met: Olanda Momcilovic: Willy van Halem: De schoolpsycholoog van de Paulus Mavo (mevr. C. Veenhof-Asselbergs) is ook lid van NIP-CINS en wordt altijd direct geïnformeerd en betrokken. Politie: Schoolarts: Bureau Slachtofferhulp via politie: Crisisdienst GGZ (RIAGG): Onderstaande boeken en artikelen zijn op school aanwezig: Fiddelaers-Jaspers, R. (2003). Verhalen van rouw. De betekenis van steun op school voor jongeren met een verlieservaring. Meppel: Drukkerij Giethoorn ten Brink. Spee, I. (2008). Als een ramp de school treft. Omgaan met calamiteiten in het onderwijs. s Hertogenbosch: KPC Groep. Fiddelaers-Jaspers, R. (2010). Mijn troostende ik. Kwetsbaarheid en kracht van rouwende jongeren. Kampen: Uitgeverij Ten Have. Spuij, M., Stikkelbroek, Y., Goudena, P. & Boelen, P. (2008). Rouw en verliesverwerking door jeugdigen. In: Kind en adolescent, jaargang 29, nr. 2, p Fiddelaers-Jaspers, R. & Spee, I. (2004). Weer-zin in leven. Houten: EPN 2004 Fiddelaers-Jaspers, R. (2003). Een klein verhaal van rouw. Betekenisvolle verliezen van jongeren. Heeze: In de Wolken. Abbeele, vanden, C. (2004). Er zijn voor jou. Omgaan met jonge mensen die rouwen. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv. Westerink, D. (2010). Vertellen zonder jou. Jongeren over de dood van iemand die ze lief is. Kampen: Uitgeverij Ten Have, KPC groep: Checklist opvang bij een calamiteit (september 2009) Draaiboek bij ziekte en overlijden (september 2009) Een scenario voor verdriet en rouw (september 2009) Hand-out voor mentoren i.v.m. mededeling van overlijden van een leerling. Overig: Verschillende materialen (rouwkaarten, eigenwijsjes, kwaliteitskaarten) 20
21 Bijlage I : Voorbeeldbrieven Geachte ouder(s) / verzorger(s) Ik heb een trieste mededeling voor u. X, leerling uit klas Y, is middels zelfdoding om het leven gekomen. We hebben deze informatie ook aan de leerlingen gegeven en tijdens het eerste lesuur vanmorgen hierover met de leerlingen gesproken. Voor klas Y hebben wij hier de eerste drie lesuren aandacht aanbesteed. Ook voor de ouders van de leerlingen uit deze klas was er een bijeenkomst. Zelfdoding is voor veel mensen moeilijk te begrijpen en te accepteren, zeker omdat het onbeantwoorde vragen oproept. We zullen dit nooit helemaal kunnen begrijpen. Er spelen vele factoren mee die uiteindelijk leiden tot deze daad. Sommige leerlingen zullen zich afvragen of ze dit hadden kunnen voorkomen, andere leerlingen hebben misschien een gevoel van schuld. Dit bericht roept hoe dan ook verschillende reacties, gevoelens en gedrag op. Het is belangrijk dat de leerlingen weten dat iedereen anders reageert op dit schokkende bericht en dat hoe verschillend ook- deze reacties normaal zijn. Het is daarom ook heel belangrijk dat de leerlingen over deze gevoelens praten en daarbij hulp krijgen indien nodig. Het zorgteam, de teamleiders, mentoren, docenten en leerlingbegeleiders zijn beschikbaar voor leerlingen, ouders/verzorgers en voor elkaar om te praten over gedachten, gevoelens en zorgen. De school krijgt de hierbij ondersteuning van deskundigen van het Crisis Interventie Netwerk Schoolpsychologen van het NIP (Nederlandse Instituut van Psychologen). Morgenavond, cccccc, is er een bijeenkomst op school van tot uur. Leerlingen, ouders / verzorgers en personeelsleden, die daar behoeften aan hebben, kunnen dan komen. Het doel van deze bijeenkomst is enerzijds om met elkaar te praten over gevoelens en anderzijds om aanvullende informatie te geven. Ook hierbij zal iemand van het crisisinterventie team van het NIP aanwezig zijn. Deze deskundige kan informatie geven over rouw en over signalen waarop men moet letten. Gelet op de komende dagen zullen er in deze week geen toetsen gegeven worden. Voor de bovenbouw zullen de toetsen en bijbehorende leerstof wel behandeld worden, zodat de lesstof kan worden afgerond. De volgende week zullen de toetsen weer gegeven worden en ook de komende proefwerkweek zal volgens schema verlopen. Zodra er meer bekend is m.b.t. het afscheid en praktische zaken betreffende de uitvaart zullen wij u opnieuw informeren. Onze gedachten gaan uit de familie van X. (Ondertekening door directeur) N.B. op de Paulus Mavo is het boek: Als en ramp de school treft (Ine Spee, 2008) aanwezig. Hierin zijn onderstaande voorbeeldbrieven te vinden: 1. Voorbeeldbrief aan ouders bij overlijden van een leerling na ziekte. 2. Voorbeeldbrief aan ouders bij poging tot zelfdoding van een leerling zonder dodelijk gevolg. 21
22 3. Voorbeeldbrief van informatie aan leerlingen, ouders en collega s bij zelfdoding van een docent/leerling. 4. Voorbeeldbrief aan ouders met informatie over de uitvaart. 5. Voorbeeldbrief ouderavond inzake seksueel geweld op school 6. Voorbeelden van informatiebulletins aan leerlingen bij de dood van een vermiste leerling. 22
23 Bijlage II: Reacties en gedrag van jongeren in rouw Rouw uit zich via emoties, gedrag, denken, lichamelijke reacties en spirituele zaken. Uit onderstaande opsomming blijkt dat veel reacties normaal zijn bij rouw. Jongeren kunnen zeer divers reageren zonder dat dit betekent dat dit afwijkend is. Rouw is een normale reactie op een situatie die niet zo normaal is. Ondanks de verschillende reacties, is professionele hulp meestal niet nodig. De meeste jongeren redden het met steun van de mensen om hen heen. Emotionele uitingen: Angst Verwarring Schuld Spijt Somberheid / depressie Opluchting Boosheid en woede Verdriet Verlies van Vertrouwen Machteloosheid Identificatie met de overledene Gedrag: Zich terugtrekken Opstandig gedrag Risicovol gedrag Oncontroleerbare huilbuien Agressief gedrag Denken: Concentratieproblemen en vergeetachtigheid Zelfverwijten Zich opdringende gedachten en nachtmerries Lichamelijke reacties: Slaapproblemen Eetproblemen Verlies van energie Lage weerstand Psychosomatische klachten Spirituele reacties: Geloofscrisis Zoeken naar betekenis Er is sprake van verstoorde rouw als bepaalde gedragingen langere tijd voorkomen of extreme vormen aannemen. Denk hierbij aan vluchten in alcohol of drugs, niet meer kunnen functioneren in het dagelijkse leven, depressie, zich langere tijd extreem vastklampen of isoleren. Er is sprake van gecompliceerde rouw als er sprake is van langdurige psychische klachten. Een deskundige/gedragswetenschapper kan dit (m.b.v. de DSM) nader bekijken. 23
24 Bijlage III: Mentorlessen na overlijden A: Direct nadat het bericht binnenkomt -Geef inleiding, met daarbij de gebeurtenis. Blijf bij de FEITEN! -Vraag aan je klas: -Hoe heb je het bericht gehoord, van wie, waar etc. (Hiermee nodig je leerlingen uit hun verhaal te doen) -Vraag naar de reacties van de leerlingen (Hiermee nodig je leerlingen uit hun gevoel te benoemen). Voorzie voldoende tijd voor emoties. -Leg uit wat volgende stappen zijn (Informatief: Hoe zien komende dagen eruit. Wat is wens van ouders m.b.t. klas, bij wie kan je terecht voor persoonlijke vraag/zorg etc.) -Geef uitleg over gevoelens van verdriet: Iedereen rouwt op zijn eigen manier. Niet huilen betekent niet dat er geen verdriet is. -Vraag de leerlingen wat hen in het verleden geholpen heeft bij het omgaan met verdriet (zodat je hen helpt om ideeën te krijgen betreffende coping strategieën; ) -Geef als er naar gevraagd wordt, heel summier uitleg over rouwbezoek en uitvaart (in een later stadium is er pas meer bekend). B: Ter voorbereiding op condoleance bezoek -Geef inleiding, met daarbij de feiten. -Haal stoel van de overleden leerling niet weg -Vraag aan je klas: -Hoe was afgelopen dag/dagen? Luister naar verhalen. -Hoe willen we de overledene herdenken? (foto, kaars, attributen etc). -Wat willen jullie doen? Indien mogelijk (na toestemming familie): Wie wil langs huis om afscheid te nemen. Wie wil iets schrijven of maken? (Denk aan condoleance kaart, gedicht schrijven, bloemen bestellen, rouwadvertentie van de klas etc). -Voor de leerlingen die daadwerkelijk op condoleance bezoek gaan: Wat tref je aan? Hoe denk je dat je gaat reageren? Ben je ergens bang voor? Wat wil je zeggen? Benadruk dat het niet erg is om niks te zeggen (stil worden is normale reactie). Er wordt opvang geregeld voor je op school als je terugkomt. -Indien mogelijk (na overleg familie): wil er iemand wat zeggen tijdens de uitvaart? Dan moet dat alvast besproken en voorbereid worden. -Houd rekening met cultuurverschillen. C: Ter voorbereiding op de uitvaart -Geef inleiding, met daarbij de feiten. -Vraag aan je klas: Wie gaan er heen? Als je niet gaat, kom je naar school. Bespreek ook hoe gaan jullie er heen, wie gaan er mee als steun? Hoe ziet de rest van de dag eruit? Wellicht is er actieve betrokkenheid van een aantal leerlingen bij de uitvaart mogelijk. Wees hier duidelijk over (denk aan kist dragen, bloemen neerleggen, tekst of muziek voordragen). N.B. op de Paulus Mavo is het boek: Er zijn voor jou (Claire vanden Abbeele, 2004) aanwezig. Hierin zijn verschillende werkvormen voor in de klas te vinden. Ook zijn er op de Paulus Mavo verschillende materialen aanwezig om gevoelens betreffende verdriet bespreekbaar te maken. (coaching kaarten, eigenwijsjes, kwaliteitskaarten, rouwkaarten) 24
MONTESSORICOLLEGE EINDHOVEN ROUWPROTOCOL WAT TE DOEN BIJ HET OVERLIJDEN VAN EEN LEERLING
MONTESSORICOLLEGE EINDHOVEN ROUWPROTOCOL WAT TE DOEN BIJ HET OVERLIJDEN VAN EEN LEERLING Draaiboek voor het overlijden van een leerling Dit draaiboek bevat een checklist ofwel een lijst van af te werken
Nadere informatieEen veilige, sportieve, vriendelijke en consequente school. Protocol. Rouw Wat te doen bij een overlijden
Een veilige, sportieve, vriendelijke en consequente school. Protocol Rouw Wat te doen bij een overlijden Juni 2018 Inhoud Inleiding 3 Het crisisteam 4 Checklist Overlijden 5 Deel A: Wat te doen bij het
Nadere informatieDraaiboek bij ziekte en overlijden
Datum Draaiboek bij ziekte en overlijden Hoe kan de school handelen bij het overlijden van een leerling? In dit overzicht vindt u een samenvatting van deze informatie in een checklist per onderdeel. Dit
Nadere informatieDraaiboek bij overlijden
Draaiboek bij overlijden Inhoudsopgave DRAAIBOEK BIJ OVERLIJDEN VAN EEN LEERLING...3 DRAAIBOEK BIJ OVERLIJDEN VAN EEN COLLEGA...8 DRAAIBOEK BIJ OVERLIJDEN VAN EEN OUDER VAN EEN LEERLING...12 DRAAIBOEK
Nadere informatieDraaiboek bij overlijden (leerling of collega)
Draaiboek bij overlijden (leerling of collega) Het bericht komt binnen (vink de checklist af): Bij een ongeval, bij een overlijden op school of een overlijden waarbij de school betrokken is: Zorgt de ontvanger
Nadere informatieHet bericht van overlijden komt op school binnen op:. Via:...
Protocol verdriet en rouw op de basisschool. Het bericht komt binnen. Het bericht van overlijden komt op school binnen op:. Via:... De ontvanger zorgt voor: De opvang voor degene die het meldt. De overdracht
Nadere informatieProtocol bij het overlijden van een leerling
Protocol bij het overlijden van een leerling Algemeen: Er worden geen mededelingen aan de pers gedaan. Het locatie aanspreekpunt of de directeur meldt alleen dat onze 1 ste zorg de nabestaanden en de medeleerlingen
Nadere informatieRouwprotocol Widdonckschool Weert
Rouwprotocol Widdonckschool Weert overlijden van ouder(s) / verzorger(s) In dit protocol wordt beschreven hoe Widdonckschool Weert kan handelen bij het overlijden van een ouder(s) / verzorger(s) van (een
Nadere informatie1. Het bericht komt binnen Tijdens of na de schooluren: Deelneming betuigen. Vragen wat er gebeurd is. Het nieuws direct melden aan de directie.
DRAAIBOEK BIJ HET OVERLIJDEN VAN EEN LEERLING DATUM: Wat gebeurt er? Wat moeten we doen? 1. Het bericht komt binnen Tijdens of na de schooluren: Deelneming betuigen. Vragen wat er gebeurd is. Het nieuws
Nadere informatieProtocol verdriet en rouw voor de basisschool
Protocol verdriet en rouw voor de basisschool Inleiding Dit protocol brengt punten onder de aandacht die in het geval van overlijden of ernstig (ongeneeslijk) ziek worden van een kind, een medewerker of
Nadere informatieRouwprotocol Bij het overlijden van een collega na een lange ziekte.
Rouwprotocol Bij het overlijden van een collega na een lange ziekte. Het protocol is bestemd voor het primair onderwijs. Het is ontwikkeld en samengesteld door mevrouw Roelie Loois, IB'er bij SBO Mozaïek
Nadere informatieRouwprotocol Bij het overlijden van een leerling door een ongeluk op of bij de school.
Rouwprotocol Bij het overlijden van een leerling door een ongeluk op of bij de school. Het protocol is bestemd voor het primair onderwijs. Het is ontwikkeld en samengesteld door mevrouw Roelie Loois, IB'er
Nadere informatieRouwprotocol. Valentijnschool. een ziekte. een ongeluk. een leerling. oom, tante etc. van een leerling. collega. een ziekte.
Rouwprotocol Valentijnschool 1. Bij het overlijden van een leerling na een ziekte 2. Bij het overlijden van een leerling door een ongeluk 3. Bij het overlijden van een gezinslid van een leerling 4. Bij
Nadere informatie[ROUWPROTOCOL] Dit rouwprotocol geeft aan hoe de Jacobus school omgaat bij overlijden
[ROUWPROTOCOL] Dit rouwprotocol geeft aan hoe de Jacobus school omgaat bij overlijden Dit rouwprotocol is van kracht per 01-01-2016 en blijft in werking voor zolang er geen wijzigingen zijn overeengekomen.
Nadere informatieVrije Basisschool de Regenboog
Protocol Rouwverwerking 1. Het overlijden van een leerling 2. Het overlijden van een personeelslid 3. Het overlijden van een ouder, broer of zus van een leerling 1. Het overlijden van een leerling 1.1.
Nadere informatieGEDRAGSCODE BIJ OVERLIJDEN VAN EEN KIND OF COLLEGA
GEDRAGSCODE BIJ OVERLIJDEN VAN EEN KIND OF COLLEGA Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Melding 3. Coördinatie 4. Het vertellen van het nieuws aan de kinderen 5. Organisatorische aanpassingen 6. Contacten met
Nadere informatieOverlijden CALANDLYCEUM. 04-10/264hbOud 12 oktober 2004 DRAAIBOEK BIJ HET OVERLIJDEN VAN EEN PERSONEELSLID OF EEN LEERLING(E)
Overlijden CALANDLYCEUM 04-10/264hbOud 12 oktober 2004 DRAAIBOEK BIJ HET OVERLIJDEN VAN EEN PERSONEELSLID OF EEN LEERLING(E) 1 Binnenkomen van de informatie Mededeling komt binnen via concierge/secretariaat:
Nadere informatieProtocol Rouw en Verdriet
Protocol Rouw en Verdriet Protocol rouw en verdriet op school Het protocol heb ik gelezen. Er komt duidelijk naar voren dat er gewerkt met behulp van het protocol. Hierin staan verschillende stappen die
Nadere informatieDraaiboek bij calamiteiten
Draaiboek bij calamiteiten Draaiboek bij calamiteiten Vooraf 1. Bespreken en vaststellen van het draaiboek met het personeel 2. Leidinggevende in geval van calamiteiten Datum: november 2015 : José Winckelmolen
Nadere informatieProtocol rouwverwerking:
Protocol rouwverwerking: 1. het overlijden van een leerling: A. Het bericht komt binnen: Toezeggen dat er iemand terug zal bellen. Vragen op welke nummers men bereikbaar is en op welk tijdstip. Dus niet
Nadere informatieSuïcidepreventiebeleid binnen een organisatie 10/10/2014
Wat is een suïcidepreventiebeleid? Suïcidepreventiebeleid binnen een organisatie 10/10/2014 Een stappenplan waarin uitgeschreven staat hoe er binnen een organisatie met suïcidaliteit wordt omgegaan en
Nadere informatieProtocol Rouwverwerking en verdriet. Stichting Primair Onderwijs Zundert. Juni 2010.
Protocol Rouwverwerking en verdriet. Stichting Primair Onderwijs Zundert. Juni 2010. 1 PROTOCOL VERDRIET EN ROUW BIJ OVERLIJDEN Inleiding In dit protocol beschrijven we de procedurele stappen die in voorkomende
Nadere informatieVERDRIET EN ROUW BIJ OVERLIJDEN
Protocol VERDRIET EN ROUW BIJ OVERLIJDEN Augustus 2008 B.S. de Hovenier Sportlaan 7 6065AJ Montfort Tel. 0475-549017 Fax. 0475-549018 info@bsdehovenier.nl PROTOCOL VERDRIET EN ROUW BIJ OVERLIJDEN Inleiding
Nadere informatieEEN VERLIES VERWERKEN KAN NIEMAND ALLEEN, OOK NIET OP HET WERK!
EEN VERLIES VERWERKEN KAN NIEMAND ALLEEN, OOK NIET OP HET WERK! Wat doet u als werknemer als u na het overlijden van een geliefd persoon niet in staat bent om te werken? Als u innerlijk volledig in beslag
Nadere informatieProtocol calamiteiten en trauma s op school
Protocol calamiteiten en trauma s op school Reutum juli 2012 PROTOCOL CALAMITEITEN EN TRAUMA S OP SCHOOL Steeds vaker worden scholen geconfronteerd met calamiteiten of schokkende gebeurtenissen, waarbij
Nadere informatieProtocol bij overlijden van een kind, een ouder of een medewerker
Protocol bij overlijden van een kind, een ouder of een medewerker Laatst bijgewerkt: augustus 2015 Inleiding Dit protocol is bedoeld als leidraad voor het geval een ouder, kind of pedagogisch medewerker
Nadere informatieProtocol: rouw en verdriet
SPECIAAL BASISONDERWIJS Protocol: rouw en verdriet SBO Toermalijn, Emmen Mei 2012 Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE... 2 HOOFDSTUK 1: ROUW EN VERDRIET... 4 1.1. INLEIDING... 4 1.2. WELK BESEF HEBBEN KINDEREN
Nadere informatieVerlies, verdriet en rouw
Verlies, verdriet en rouw Albert Schweitzer ziekenhuis november 2013 pavo 0233 Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene brengt wellicht
Nadere informatieDraaiboek bij overlijden
Draaiboek bij overlijden DRAAIBOEK BIJ HET OVERLIJDEN VAN EEN COLLEGA Ia. De gebeurtenis vindt plaats op school 1. Een levensbedreigend voorval op school wordt onmiddellijk aan de vestigingsdirecteur gemeld.
Nadere informatieProtocol Overlijden en rouwverwerking
Protocol Overlijden en rouwverwerking 1. Stappenplan bij een (plotseling) sterfgeval 2. Gewelddadige dood 3. Omgaan met de media de Wijnberg Onderwijsexpertise SO-VSO Versie: juni 2018 1 1. Stappenplan
Nadere informatieBijlage 12. Checklist
Bijlage 12. Checklist Algemeen Zijn alle personeelsleden op de hoogte van de werking van het draaiboek? Hebben de personeelsleden een vorming signaaldetectie gekregen? Zit het draaiboek in het inlooptraject
Nadere informatieHet is belangrijk dat er een duidelijk afspraak bestaat over wat er dient te gebeuren op het moment dat de melding binnenkomt.
Bijlage 2: Voorbeelden van draaiboeken Voorbeeld : draaiboek bij het overlijden van een leerling Inleiding In dit plan wordt stilgestaan bij de vraag hoe er gehandeld moet worden wanneer een leerling overlijdt.
Nadere informatieVerlies, verdriet en rouw
Verlies, verdriet en rouw Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene
Nadere informatieVerlies en rouw Dominique Ebbeng - Martina Janssen TITEL / 1
Verlies en rouw Dominique Ebbeng - Martina Janssen TITEL / 1 Verlies en rouw Emotioneel proces als gevolg van een verlies. Rouw zou in fases verlopen Dit leidde nogal eens tot misverstanden en onbegrip
Nadere informatieProtocol rouwverwerking Anne Frankschool
Protocol rouwverwerking Anne Frankschool Soms weet je al een tijdje dat het slechte bericht eraan komt, een andere keer is het een donderslag bij heldere hemel: iemand is dood: een kind uit je groep, een
Nadere informatieHoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten
Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen
Nadere informatieAlvast bedankt voor het invullen!
Deze vragenlijst gaat over jongeren die steun of hulp geven aan een familielid. Wij zijn erg benieuwd hoeveel jongeren er binnen onze school steun of hulp geven en hoe zij dit ervaren. De vragenlijst is
Nadere informatieProtocol. Rouw en verdriet bij overlijden
Protocol Rouw en verdriet bij overlijden Versie: januari 2014 Pagina 2 Stappenplan bij (plotseling) sterfgeval Stap 1: Stap 2: Stap 3: Stap 4: Stap 5: Stap 6: Stap 7: Stap 8: Stap 9: Het bericht Het crisisteam
Nadere informatieEEN DIERBARE VERLIEZEN
EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort
Nadere informatieDatum 1 december (Voorbeeld uit When death impacts your school,the Dougy Center, 2000)
Datum Voorbeeldbrieven aan leerlingen, ouders en collega's bij zelfdoding van een leerling Als tip: geef zoveel mogelijk de feiten weer: wie, wat, waar, wanneer en hoe (in zoverre mogelijk en volgens afspraak
Nadere informatieINFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT
INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid
Nadere informatieeen dierbare verliezen
een dierbare verliezen een dierbare verliezen U heeft kort geleden iemand verloren. Dat kan heel verwarrend zijn. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Soms is het verdriet of
Nadere informatieProtocol bij het overlijden van een gezinslid van een leerling
Prtcl bij het verlijden van een gezinslid van een leerling Algemeen: Er wrden geen mededelingen aan de pers gedaan. Het lcatie aanspreekpunt f de directeur meldt alleen dat nze 1 ste zrg de nabestaanden
Nadere informatieDit protocol kan gehanteerd worden ingeval er een bericht van overlijden wordt ontvangen.
Overlijdensprotocol Dit protocol kan gehanteerd worden ingeval er een bericht van overlijden wordt ontvangen. Procedure Overlijden van een leerling buiten schooltijd Procedurenummer Auteur: Datum en wijzigingen
Nadere informatieSKOEM e.o. Stichting Katholiek Onderwijs Echt-Maasbracht e.o.
SKOEM e.o. Stichting Katholiek Onderwijs Echt-Maasbracht e.o. Ingrijpende gebeurtenissen Geldig t/m 31/07/2017 INHOUD Samenvatting : Protocol ingrijpende gebeurtenissen Stichting Katholiek Onderwijs Echt
Nadere informatie2 : INFORMATIE over hoe om te gaan met verdriet, voor en nà OVERLIJDEN :
1. VOORWOORD : Als leerkracht, maar ook als ourraads- en mezeggenschapsraadslid kunnen we te maken krijgen met het verlies van een kind, een our, of lid van het team, ourraad, of mezeggenschapsraad, Als
Nadere informatieScheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders
Scheiden doe je samen Ieder kind reageert anders Scheiden. Ook al is het misschien beter voor iedereen, het blijft een ingrijpende gebeurtenis. Vooral voor kinderen. Het gezin dat al die tijd zo vanzelfsprekend
Nadere informatiePROTOCOL ALS DE DOOD INGRIJPT. Wat te doen als een leerling, een personeelslid of een ouder van een leerling overlijdt
PROTOCOL ALS DE DOOD INGRIJPT Wat te doen als een leerling, een personeelslid of een ouder van een leerling overlijdt Basisschool De Wegwijzer Meidoornlaan 17 3465 TK Driebruggen Basisschool De Wegwijzer
Nadere informatiePsychosociale problemen bij kanker
Psychosociale problemen bij kanker mogelijkheden voor begeleiding in het azm Psychosociale problemen bij kanker Inleiding 3 Reacties 3 Begeleiding 3 Wanneer hulp inschakelen 4 Vroegtijdige herkenning 4
Nadere informatieérw^twcnti DENEKAMP PROTOCOL HOE TE HANDELEN BIJ HET OVERLIJDEN VAN EEN CLUBLID Denekamp, september 2009, vastgestelde versie
érw^twcnti DENEKAMP PROTOCOL HOE TE HANDELEN BIJ HET OVERLIJDEN VAN EEN CLUBLID Denekamp, september 2009, vastgestelde versie Aanleiding De club kan op enig moment onvermijdelijk geconfronteerd worden
Nadere informatieRouwen. Praten en delen met lotgenoten
Rouwen Als een dierbaar iemand pas gestorven is en je afscheid van hem of haar hebt moeten nemen, dan voel je je vaak heel wezenloos. Je vraagt je af waarom dit moest gebeuren maar je krijgt geen antwoord.
Nadere informatieNa de schok... Informatie voor leerkrachten
Na de schok... Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen met kinderen een aangrijpende
Nadere informatiewensenboek deel cliënten
wensenboek deel cliënten Wensenboek Iedereen gaat een keer dood. Weet jij wat doodgaan is? Wat denk jij dat er gebeurt als je dood gaat? Dit boek helpt je hierover te praten en op te schrijven wat voor
Nadere informatieStichting voor Voortgezet Vrijeschoolonderwijs Noord-Holland
CRISISDRAAIBOEK Wat te doen als zich een niet verwachte situatie voordoet? We stellen actieplannen voor voor een aantal situaties: wat de doen als verwacht kan worden dat zich Pers bij de school meldt
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor cliënt en naasten Zorgprogramma Doen bij Depressie Versie 2013-oktober Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen en welke oorzaken
Nadere informatiejongeren vanaf 12 jaar
Na de schok... de draad weer oppakken Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar die betrokken zijn geweest bij een schokkende of ingrijpende gebeurtenis. Na de schok de draad weer oppakken Informatie voor
Nadere informatieRouwproces. Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland
Rouwproces Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland Definitie rouwproces Rouwen is het verwerken van een groot verdriet. Het is een proces waarbij iemand geleidelijk aan leert omgaan met pijn, verdriet,
Nadere informatieProtocol bij overlijden
Protocol bij overlijden In dit protocol beschrijven wij de procedurele stappen die in voorkomende gevallen binnen onze stichting genomen worden. We realiseren ons dat iedere situatie op zich staat en het
Nadere informatieAanpak. belang. ak kan zeer. - telefonisch. Het bericht. (vooraf aan te wijzen) vervanger. - de directie of. van de klas/groep
PLOTSELINGE DOO OD van een leerling, leerkracht of iemand anders uit de schoolgemeenschap Aanpak voor basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs INLEIDING Leerlingen, leerkrachten, directiee en
Nadere informatieAbeltje Peuterspeelzaal Protocol: Sterfgevallen
Abeltje Peuterspeelzaal Protocol: Sterfgevallen Laatst gewijzigd: 10 januari 2013 Auteur: Michèle Goeman Verschillende sterfgevallen Binnen een peuterspeelzaal kun je te maken krijgen met verschillende
Nadere informatieEen arm om je heen. Inhoudsopgave
Inhoudsopgave Een arm om je heen Inleiding... 2 1 Aanwijzingen voor gebruik... 3 2 Het crisisteam... 4 Lijst bij 2.1: Samenstelling van het crisisteam ***... 5 Lijst bij 2.2: Taken van het crisisteam...
Nadere informatieGeweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben
Nadere informatiePROTOCOL ALS DE DOOD INGRIJPT
PROTOCOL ALS DE DOOD INGRIJPT Wat te doen als een leerling of een personeelslid overlijdt Morgenster 1 Protocol INHOUD Een bericht van overlijden komt binnen 3 Stappenplan 4 Werkvormen 8 BIJLAGE 1: ACHTERGRONDINFORMATIE
Nadere informatieNA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN
NA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN www.ggdbzo.nl Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen met kinderen een
Nadere informatieEen kind helpen. na een misdrijf of verkeersongeluk. Slachtofferhulp 0900-0101. (lokaal tarief) na een misdrijf of een verkeersongeluk
Een kind helpen na een misdrijf of verkeersongeluk Slachtofferhulp H E L P T na een misdrijf of een verkeersongeluk 0900-0101 (lokaal tarief) Een misdrijf of een verkeersongeluk kan een diepe indruk bij
Nadere informatieRouwverwerking CBS Roemte Wirdumerweg 16 9919 HD Loppersum 0596 571390 mail@cbsroemte.nl www.cbsroemte.nl
Rouwverwerking CBS Roemte Wirdumerweg 16 9919 HD Loppersum 0596 571390 mail@cbsroemte.nl www.cbsroemte.nl rouwverwerking CBS Roemte 1 ROUWVERWERKING BIJ KINDEREN Voor achtergrondinformatie zijn er in deze
Nadere informatieSuïcidepreventie op de werkvloer
Suïcidepreventie op de werkvloer Gezonde marktplaats - Logo Antwerpen - 25/11/2015 Ine Vermeersch Coördinator Suïcidepreventiewerking CGG Oost-Vlaanderen Inhoud 1. Inleiding 2. Suïcidepreventie op de werkvloer:
Nadere informatieEen arm om je heen. 4 Bijlagen... 30 4.1 Voorbeeld van een rouwadvertentie... 30 4.2 Voorbeeld van een brief aan de ouders... 31
Inhoudsopgave: Een arm om je heen Inleiding... 1 1 Aanwijzingen voor gebruik... 3 2 Het crisisteam... 4 Lijst bij 2.1: Samenstelling van het crisisteam ***... 5 Lijst bij 2.2: Taken van het crisisteam...
Nadere informatieVerlies & Rouw. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website:
Verlies & Rouw HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Verlies is wanneer je iemand of iets die veel voor
Nadere informatieROUWPROTOCOL. BS De Regenboog. Rouwprotocol Bs de Regenboog Schijndel versie: juli 2014
1 ROUWPROTOCOL BS De Regenboog 2 OVERLIJDEN VAN EEN LEERLING 1. Na verifiëring worden de teamleden via email, en daarna telefonisch geïnformeerd door de directie. De leerkrachten bepalen zelf in hoeverre
Nadere informatieDraaiboek. Rouw en Verdriet
Draaiboek Rouw en Verdriet Schooljaar 2014-2015 Draaiboek bij het overlijden van een leerling Melding Het bericht komt binnen opvang van degene die het bericht meldt overdracht van de melding naar de schoolleiding
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Depressies
Praktische opdracht ANW Depressies Praktische-opdracht door een scholier 1714 woorden 27 februari 2002 7,9 16 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding: Deze brochure gaat over depressies. Op het moment hebben
Nadere informatieVragenlijst Eerstelijns Psychologische Zorg
Vragenlijst Eerstelijns Psychologische Zorg UW EIGEN GEGEVENS Uw achternaam Uw voornaam Voorvoegsel Voorletter(s) Bent u: Man Vrouw Roepnaam Adres (straat + huisnummer) Postcode Woonplaats Geboortedatum
Nadere informatieVerzuimbeleid Verzuimbeleid. Status Vastgesteld MT 20 juni 2018
2018-2019 Status Vastgesteld MT 20 juni 2018-1- Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Definiëring relatief verzuim. 4 1.1 Ongeoorloofd verzuim... 4 1.2 Geoorloofd verzuim... 4 2. Procedure na het vaststellen
Nadere informatieHulp bij het herstel. Als slachtoffer kunt u bij. Slachtofferhulp Nederland terecht. voor kosteloze ondersteuning op
Hulp bij het herstel Als slachtoffer kunt u bij Slachtofferhulp Nederland terecht voor kosteloze ondersteuning op emotioneel, praktisch en juridisch gebied. Bent u slachtoffer van een misdrijf, zoals een
Nadere informatieOpvang en nazorg van nabestaanden van suicides van jongeren. RINO 15 december Ad Kerkhof
Opvang en nazorg van nabestaanden van suicides van jongeren RINO 15 december 2016 Ad Kerkhof Opvang en nazorg van nabestaanden van suicides van jongeren Rouw en gecompliceerde rouw Eerste opvang Tweede
Nadere informatiewil ik het wensen rond overlijden
ZO wil ik het wensen rond overlijden Als jij mij vertelt wat je wilt, Zet ik de wereld even stil Om jouw leven gedag te zeggen En jou in ons hart neer te leggen. Wilma van Grieken, teamleider De Vaart(2012)
Nadere informatieEen dierbare verliezen. Informatie voor nabestaanden
00 Een dierbare verliezen Informatie voor nabestaanden Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren, en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor zorgteam. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor zorgteam Zorgprogramma Doen bij Depressie Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij de zorg voor een cliënt bij wie een depressie
Nadere informatieTerrorisme en dan verder
Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.
Nadere informatieHaïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010
Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te
Nadere informatieSchokkende gebeurtenissen in het onderwijs. Ine Spee, 17 april 2019
Schokkende gebeurtenissen in het onderwijs Ine Spee, 17 april 2019 Achtergrond Onderwijs(-advies) tot 2012 Projectleider KPC Calamiteitenteam 2001-2013 Calamiteitenteam School en veiligheid 2016- Crisisadviseur,
Nadere informatieDepressie bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor cliënt en naasten Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 3 Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen
Nadere informatieEchtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Echtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl n Echtscheiding en kinderen Kinderen zien het gezin waarin zij zijn grootgebracht vaak als een eenheid die er altijd was
Nadere informatieStappenplan bij een incident VO
Stappenplan bij een incident VO Hieronder staan acties beschreven die ondernomen kunnen worden als er sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen leerlingen. Voor sommige acties geldt dat
Nadere informatieDepressiviteit bij jongeren
Depressiviteit bij jongeren Hoe om te gaan bij somberheid Marion Ferber Adviseur en trainer marion.ferber@ziggo.nl Cijfers Aantal behandelingen voor depressie in de geestelijke gezondheidszorg. In 2011
Nadere informatie..en. rouwend. VOOK 6 oktober 2011 ( )Carine. Kappeyne van de Coppello
Jong, eigen-wijs..en rouwend VOOK 6 oktober 2011 ( )Carine Kappeyne van de Coppello Krijgen kinderen met de dood te maken? Internationaal onderzoek wijst uit dat van ongeveer 5% van de kinderen tot 16
Nadere informatieKind & echtscheiding. Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen!
Kind & echtscheiding Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen! Kind in een echtscheidingssituatie Per jaar belanden ongeveer 70.000 kinderen in een echtscheiding. De gevolgen van een echtscheiding
Nadere informatieComplexe rouw. Prof. dr. Jos de Keijser. 8 oktober Zorg Diensten Groep. Symposium Kennis & kunde delen in de postmortale zorg
faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 23-10-2014 Complexe rouw Prof. dr. Jos de Keijser 8 oktober Zorg Diensten Groep Symposium Kennis & kunde delen in de postmortale zorg Normale rouw
Nadere informatieProtocol Sterfgevallen Tinker Bell Kinderdagverblijven B.V.
Protocol Sterfgevallen Tinker Bell Kinderdagverblijven B.V. Schoolstraat 38 2712 VC Zoetermeer Tel 079-3167555 Fax 079-3160725 www.tinker-bell.nl Inhoudsopgave Blz. Inleiding 2 1. Handelwijze bij overlijden
Nadere informatieTerrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag?
Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Publieksversie Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie. Dit is ook
Nadere informatiePartner ondersteuning 1
Partnerondersteuning 1 Je partner heeft borstkanker, wat nu? Informatie voor je partner Kanker heb je niet alleen. Ook jij als partner wordt mee betrokken in de strijd. Het bericht is voor jou net zo n
Nadere informatieHulp bij het herstel. Als slachtoffer kunt u bij. Slachtofferhulp Nederland terecht. voor kosteloze ondersteuning op
Hulp bij het herstel Als slachtoffer kunt u bij Slachtofferhulp Nederland terecht 0900-0101 (lokaal tarief) voor kosteloze ondersteuning op emotioneel, praktisch en juridisch gebied. Bent u slachtoffer
Nadere informatieINFORMATIE KINDEREN IN ROUW 4-6 JAAR STICHTING STERRENKRACHT
INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 4-6 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid
Nadere informatieRouw hoort bij het leven, het is een algemeen menselijke taak hiermee om te leren gaan.
Over rouw en rouwen Rouw hoort bij het leven, het is een algemeen menselijke taak hiermee om te leren gaan. Emoties zijn belangenbehartigers: signaal dat er iets belangrijks aan de hand is; toegangsweg
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN Op een schokkende gebeurtenis ben je meestal niet voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben. Als leerkrachten samen met kinderen een ingrijpende
Nadere informatieRouwprotocol Basisschool De Evenaar te Heemstede nov. 2011 Pagina 1
PROTOCOL VERDRIET EN ROUW BIJ OVERLIJDEN Basisschool De Evenaar te Heemstede Rouwprotocol Basisschool De Evenaar te Heemstede nov. 2011 Pagina 1 Inhoud Inleiding 3 Stappenplan bij een sterfgeval 4 Stap
Nadere informatieBijlage 11. PROTOCOL bij het overlijden van een leerkracht-leerling-ouder. Protocol rouwverwerking Brede schoolde Lindenhoeve
Bijlage 11 PROTOCOL bij het overlijden van een leerkracht-leerling-ouder Protocol rouwverwerking Brede schoolde Lindenhoeve Soms weet je al een tijdje dat het slechte bericht eraan komt, een andere keer
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN Op een schokkende gebeurtenis bent u meestal niet voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben. Als leerkrachten samen met kinderen een ingrijpende
Nadere informatie