Scriptie Geschiedenis Provos en anarchisme

Transcriptie

1 Scriptie Geschiedenis Provos en anarchisme Scriptie door een scholier 3210 woorden 20 mei ,4 49 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De provo's en het anarchisme In de jaren na de Tweede Wereldoorlog begonnen de jongeren uit die generatie zich tegen de gevestigde orde af te zetten. Dit proces kwam door de opkomst van de provo s in een stroomversnelling. Het protest van jongeren tegen de oudere generatie werd mogelijk gemaakt door de vele maatschappelijke veranderingen in de jaren 60: de ontzuiling, ontkerkelijking en de strijd om de welvaartsverdeling, de drie zaken waardoor de oudere generatie in een crisis belandde, de jongeren kregen een langere scholing en ze kregen meer geld tot hun beschikking. Zo ontstond een eigen jeugdcultuur, met een wij staan samen sterk -gevoel, die zich afkeerde van de idealen de vooroorlogse generatie. In de grote steden, met Amsterdam als koploper, begon de jeugd de oudere generatie te provoceren met hun uiterlijk en ideeën, zoals hun vrije opvattingen over seks. Deze groep mensen werd Nozems genoemd. De Nozems mengden zich met de schoolgaande jeugd die kunstenaars en intellectuelen imiteerde en uit die groep ontstond, met als oprichters Roel van Duijn en Robert-Jasper de rookmagiër Grootveld in 1965 de Provobeweging. De provo s waren tot de ontdekking gekomen dat het provoceren van het volk deuren voor hen opende: de acties van de provo s trokken de aandacht van het grote publiek en zo konden ze relatief gemakkelijk hun ideeën verspreiden. Deze ideeën werden voor een groot deel beïnvloed door het anarchisme, aldus Roel van Duijn, één van de meest prominente provo s. Het Wolters Handwoordenboek voor Nederlandse Taal, Koenen, zegt het volgende over de begrippen anarchisme en anarchie: Anar chie v 1 het ontbreken ve geordend bestuur; 2 toestand waarin de bewoners ve staat aan geen wet gehoorzamen en geen overheidsgezag erkennen; 3 het ontbreken of het niet gevolgd worden van regels of normen Anar chis me o leer vd anarchie als politiek ideaal Deze beschrijvingen van de begrippen anarchisme en anarchie zijn zeer beknopt. Op de officiële anarchistische site wordt benadrukt dat het vooral gaat over het niet heersen. Het woord anarchie komt Pagina 1 van 7

2 uit het Grieks en wel van het woord anarkhia, wat zonder leiding betekent. Het niet heersen houdt bijvoorbeeld in, dat een staat moet worden afgeschaft om vrijheid te creëren, hetzelfde geldt voor de vrije markt. Dat laatste lijkt vreemd, aangezien het anarchisme streeft naar vrijheid en een vrije markt daarbij lijkt te horen, maar in het licht van het niet heersen is het te verklaren. In een vrije markt is iedereen geoorloofd om anderen uit te buiten, wat eigenlijk een soort heersen is. Juist waar het anarchisme zo tegen is. Het fascisme is een ideologie precies tegengesteld aan het anarchisme. Autoriteit, die heerst over het volk, wordt verheerlijkt, met behulp van geweld en corruptie. Al deze vormen van heersen zijn in één ideologie samengevoegd en dat maakt het fascisme tot tegenhanger van het anarchisme. De zestiger jaren werd de nadruk vooral gelegd op de consumptiemaatschappij, het kwalijke gevolg van de vrije markt en het gevaar voor de samenleving. Het anarchisme is tegen elke vorm van autoriteit en voor algemeen bezit: Als ik bijvoorbeeld een brood heb en jij hebt honger, is het brood van jou. De provo s trokken veel aandacht met hun acties. Deze acties ontstonden uit ontevredenheid en hun idealen. Naar eigen zeggen waren veel van deze idealen anarchistisch. Maar in welke mate werden de acties van de provo s in Nederland in de zestiger jaren door het anarchisme geïnspireerd? Dit wil ik graag onderzoeken aan de hand van hun idealen, hun acties, de reacties van de rest van de bevolking en de ontwikkeling van de provo s. Door deze informatie aan elkaar te koppelen, hoop ik een bevredigend antwoord op mijn bovengenoemde hoofdvraag te verkrijgen. Ik heb gekozen voor de provo s als onderwerp voor mijn geschiedenisscriptie, omdat ik grote bewondering heb voor het lef van de actievoerders. De humor die met de meeste acties gepaard gaat waardeer ik zeer. Ook heb ik respect voor het feit dat de provo s actievoerden zonder, uit zichzelf, geweld te gebruiken. Er zijn veel krantenknipsels te vinden waarin gewelddadige politieoptredens tegen provo s worden beschreven en getoond met een foto, maar ondanks deze onrechtvaardige acties van de politie, hielden de provo s lang stand. Ze bleven trouw aan hun idealen. Ik vind het belangrijk dat mensen een eigen mening hebben en die mening ook laten zien aan de rest van de wereld. Dat doen de provo s duidelijk. Ze zouden als voorbeeld kunnen dienen voor een groot aantal mensen, die nu leven. Provo-idealen Zoals reeds in de inleiding vermeld, kwamen de acties van de provo s voort uit hun idealen. Nu wil ik dieper ingaan op hun idealen. Waar stonden de provo s precies voor? Hun idealen zijn in een aantal categorieën in te delen. Oorlog, geweld en fascisme Het kenmerk van de provo s was dat zij geweld verafschuwden. Geweld wordt gebruikt door mensen (en in het bijzonder de autoriteit) om te heersen over anderen. Het heersen over anderen moet volgens de provo s vermeden worden. Samenwerking is het streven. Oorlog ligt in het verlengde van geweld. Het is een extreme vorm van geweldpleging, met als doel te Pagina 2 van 7

3 heersen over een volk. De provobeweging was dus ook tegen oorlog. Een wereld waarin geen oorlog en geweld bestaat, dat is hun ideaal. In deze geest is ook hun afkeer van het fascisme te verklaren. Deze ideologie is in de inleiding beschreven. De verheerlijking van geweld is het punt dat de provo s het meest tegenstaat. Ook de zucht naar een autoritaire staat gaat tegen de ideeën van de provo s in. Consumptiemaatschappij In de jaren na de Tweede Wereldoorlog werd de welvaart van de Nederlanders opgebouwd. In de zestiger jaren had die welvaart een hoogtepunt bereikt. De provo s keerden zich tegen deze maatschappij die bestond uit verslaafde consumenten. Het overschot aan goederen moest worden uitbesteed aan de mensen die het nodig hadden. Mooi voorbeeld hiervan is ontwikkelingshulp, een zaak waar Provo ook groot voorstander van was. De televisie en sigaretten dienden voor de provo s als symbool voor de verslaafde consument. De provobeweging was groot voorstander van gemeenschappelijk eigendom, in plaats van het jezelf toe-eigenen van zaken, alleen om er persoonlijk beter van te worden. Sinterklaas was het symbool voor een goede maatschappij, omdat hij altijd dingen weggeeft in plaats van ze zelf te houden. Monarchie Het koningshuis was ook een punt van ontevredenheid bij de provo s. Naar hun mening hadden de Oranjes te veel invloed en hadden ze voorrechten boven de gewone mens in de straat. Een republiek zou de oplossing zijn, die gelijkheid onder alle burgers kon doen ontstaan. De monarchie moest worden afgeschaft. Dit is tegenwoordig ook actueel, nu na de Maxima-affaire er weer stemmen opgaan die pleiten voor afschaffing van de monarchie. Dit terzijde. De provobeweging was tegen autoriteiten en voor spontane bewegingen van onderop. Ze ziet het koningshuis als een zinloos bevorderen van het autoritarisme en gelooft niet in de aangeboren hooggeplaatstheid, waar dit een goed voorbeeld van is. Milieu De provo s waren zeer milieuvriendelijk. Ze vonden dat de lucht vervuild werd door onder andere de uitlaatgassen van auto s en vonden dat een slechte zaak. Over het lozen van afval in de natuur stelde Provo voor om die handeling te belasten. Ze wilden de natuur in zo goed mogelijk intact houden, door de luchtvervuiling en afvallozing zo goed als het ging te beperken. Tot slot heeft Roel van Duijn in een interview gezegd, dat in de zestiger jaren Kropotkin, een beroemd, Russisch anarchist, Dada, een beweging die zich tegen de bourgeoisie keerde en de Cobrabeweging de inspiratie vormde van de provo s. Provo-acties De provo-idealen zijn duidelijk terug te vinden in hun acties, die veel opschuddingen hebben veroorzaakt in de jaren 60. Bij elk ideaal zal ik een actie voegen, die gebonden is aan dat ideaal. Pagina 3 van 7

4 Oorlog, geweld en fascisme Alle idealen die verband hadden met geweld, stonden bij de provo s hoog in het vaandel. Dat is dan ook de reden dat er veel acties te noemen zijn tegen geweld, oorlog en fascisme. Om te beginnen was er natuurlijk het protest tegen het koninklijk huwelijk. Dit lijkt een zuiver monarchistische actie, maar dat was het niet. Men protesteerde tegen het feit dat een man, die het Duitse leger had gediend ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, zich zo makkelijk in Nederland kon vestigen en dan nog wel in het koningshuis! Ondanks alle oorlogsmisdaden van Duitsland, die bij de meeste Nederlanders nog vers in het geheugen stonden. Leuzen als ein Claus, ein Reich spreken voor zich. Op 10 maart 1966 lieten de provo s rookbommen ontploffen op de route van de gouden koets, waarvan de beelden over de hele wereld vertoond zijn en gooide Kees Hoekert, geen echte provo, hij deed voor de lol met zijn vrienden mee, die wel provo waren, een witte kip naar de koets. Een groot aantal provo s werd gearresteerd en de oranjefan, die Kees in de gracht duwde na het gooien van de kip. Een ander voorbeeld van anti-geweld/oorlog/fascisme demonstraties, zijn de Vietnam-acties in provo s probeerden de Amerikaanse ambassade binnen te dringen, maar werden er door de politie aan de haren uitgesleept. Ook maakten de provo s gebruik van rookbommen en stak Peter Bronkhorst een Amerikaanse vlag in brand en rende hiermee door de straten. Consumptiemaatschappij Om hun afschuw van de consumptiemaatschappij te openbaren voor het volk, stelde Provo een aantal plannen op, die de maatschappij zouden verbeteren. Om te beginnen ontstond het Witte Huizenplan. Er stonden in die tijd veel huizen leeg in Amsterdam, wat de woningprijzen hoger maakten, in tijden van woningnood. Provo vond dit onrechtvaardig en besloot tot het kraken van een aantal huizen, waar dan mensen zonder woning introkken. Deze huizen waren dan als het ware gemeenschappelijk bezit. De televisie werd, zoals reeds vermeld, gezien als symbool voor de verslaafde consument. Dit middel wilden de provo s verbannen door het Witte Kinderplan. Dit plan wilde kinderen weer buiten laten spelen, in plaats van te verrotten achter de TV. Tot slot was er het Witte Fietsenplan, wat later op deze bladzijde nog genoemd zal worden. De provo s wilden een groot staan en weer door iemand anders worden gebruikt aantal witte fietsen, zonder slot, in de binnenstad van Amsterdam neerzetten op verschillende plaatsen, zodat mensen, als ze een fiets nodig hadden, er een konden gebruiken. Na gebruik kon de fiets op de plek van bestemming blijven. Dit is eveneens een voorbeeld van gemeenschappelijk gebruik van bezittingen. Monarchie Het meest treffende voorbeeld van protesten tegen de monarchie is het protest tegen het koninklijke huwelijk in 1966, wat al eerder is vermeld. De komst van Claus was immers niet het enige waar toen tegen geprotesteerd werd. Er werden leuzen gezongen als Oranje boven, leven de republiek. Milieu Het eerder genoemde Witte Fietsenplan was niet alleen bedoeld om het aanbod van gemeenschappelijke goederen te bevorderen, maar ook om de luchtvervuiling in te perken. De auto s produceren niet alleen schadelijke uitlaatgassen, waarvan de precieze samenstelling wordt vermeld in het officiële Witte Fietsenplan in het tijdschrift Provo, nr. 2, maar ze eisen ook het grootste deel van de binnenstad op, terwijl Pagina 4 van 7

5 de auto s in het totale verkeer toch in de minderheid zijn. Het Witte Fietsenplan is nu gedeeltelijk uitgevoerd in Amsterdam. De bedenker van het plan, Luud Schimmelpennink, heeft het een paar jaar geleden er doorheen kunnen krijgen en nu staan er een aantal fietsen voor algemeen gebruik in het centrum van Amsterdam. Het aantal is niet groot, maar het is toch een overwinning geweest voor de oudprovo s. Reacties van het volk Door middel van provocerende acties lokte de Provobeweging reacties uit van het volk. Deze reacties liepen sterk uiteen. Er kwamen zeer slechte reacties van veel ouderen en gezagshebbenden, omdat de provo s deze groepen kritisch beoordeelden. Aangezien de machtspositie van de gezagshebbenden in gevaar kwam, wilden zij de provo s in een zo kwaad mogelijk daglicht stellen. Ook veel kranten en tijdschriften, zoals de Telegraaf en de Libelle, reageerden negatief op de provo s. Ze benadrukken de ordeverstoringen en het aandacht willen krijgen via provocaties van de provo s. Een verhaal apart is het onverwacht felle optreden van de politie tegen de provo s. Er hoefde maar een kleinschalige bijeenkomst van de provo s in het openbaar te zijn, of de politie stond al klaar om een bloedbad aan te richten. Ondanks het feit dat het handelsmerk van Provo een geweldloos protest was, werd door de politie veelvuldig gebruik gemaakt van gummiknuppels, bullepezen en andere slagwapens. De meeste kranten schreven er uitgebreid over, al dan niet met foto s. Opvallend was, dat deze kranten enthousiast over het geweld schreven. Doordat het gewelddadige politieoptreden naar buiten werd gebracht via de media, kwamen er ook veel sympathisanten bij voor de provo s. Deze mensen vonden het geweld van de politie niet gerechtvaardigd en kozen partij voor de provo s. Bij deze groep hoorden veel jongeren en volwassenen die ook ontevreden waren over de organisatie van de maatschappij. De manier van actievoeren sprak deze mensen aan: acties zonder geweld en met humor. Ook een klein aantal bladen schrijft positief over de provo s. De Vrij Nederland is hier een goed voorbeeld van. Van het begin af aan steunde deze groep de provo s. In sommige gevallen was het gevaarlijk om het handelen van de provo te verdedigen. Er is een geval bekend van een verpleegster, die is ontslagen uit het ziekenhuis, omdat zij dat deed. De ontwikkeling van de beweging In de beginjaren van Provo, ontdekte men, dat er door te provoceren veel aandacht verkregen kon worden. De provo s zetten zich vooral af tegen de autoriteiten, die volgens hun idealen invloed op burgers hebben, die hen eigenlijk niet toebehoort. Dit kan als reactie op de generatie boven hen gezien worden. De idealen van de oudere generatie werden niet meer serieus genomen door de provo s. Ze brachten een eigen blad uit, Provo, waarin zij hun idealen aan het volk openbaarden. Het waren maatschappelijke protesten, die voor het gewone volk zeer herkenbaar en interessant waren. Het protest tegen de leegstaande huizen ten tijde van de woningnood kon bijvoorbeeld op veel sympathisanten rekenen. Zo vormde zich een steeds groter wordende groep provo s om de kern heen. De nadruk kwam te liggen op Pagina 5 van 7

6 de te groot geworden welvaart, die het hele land leek te verteren, volgens de provo s. Ondanks al het geweld tegen hen, uitgevoerd door de politie, bleven de provo s trouw aan hun idealen: ze waren tegen geweld en ze bleven ook tegen geweld. Nadat er in juni 1966 een dode was gevallen onder de provo s, bij een politieoptreden, werden de autoriteiten gedwongen hun handelen kritisch te herzien. Dit gebeurde op dergelijke wijze, dat er op 15 mei 1967 in het Vondelpark een einde komt aan de provobeweging. Er werden op die bijeenkomst wel nog een aantal acties aangekondigd. Maar de idealen van Provo leefden voort. Op 5 februari 1970 stichtten ex-provoleden, met onder andere Roel van Duijn, de Oranjevrijstaat. Dit was een staat in een staat, met eigen volksdepartementen, beheerd door kabouters, zoals de bewoners van de Oranjevrijstaat zich graag noemden, een staatscourant, postzegels en ambassadeurs. Dit was het begin van de politieke organisatie rond de provo s. Op 3 juni 1970 deed de partij Amsterdam Kabouterstad mee aan de raadsverkiezingen. Roel van Duijn werd de nummer één van de partij. Deze deelname leverde de ex-provo s vijf zetels op. Ter indicatie: de Partij van de Arbeid kreeg er dat jaar twaalf. Er was dus nog grote steun van het volk, maar van de witte ideeën, die de partij graag uitgevoerd wilde zien, kwam er niet één door de vergaderingen. Ondanks deze tegenslag bleven de idealen van de provo s bestaan. Zij werden behalve door de eerder genoemde kabouterbeweging, gedeeltelijk overgenomen door Nieuw Links in de PvdA en D66. Het gematigde deel van de jeugdbeweging integreerde in de Nederlandse politiek. Zo bleven de idealen van de provo s, zij het in gematigde vorm en vermengd met allerlei andere ideologieën, bewaard in het politieke leven. Conclusie Voordat ik antwoord zal geven op de hoofdvraag, zal ik deze eerst nog een keer herhalen: In welke mate werden de acties van de provo s in Nederland in de zestiger jaren door het anarchisme geïnspireerd? De acties van de provo s werden in zeer grote mate door het anarchisme geïnspireerd. Niet voor niets noemde Roel van Duijn, één van de bekendste provo s, de anarchist Kropotkin als grootste inspiratiebron. De idealen van de provobeweging komen ongeveer volledig overeen met de idealen van de ideologie anarchisme. Hieronder zal ik per ideaal toelichten op welke punten het anarchisme en Provo overeenkomen en daarbij een daaraan verwante actie van Provo, om te verduidelijken in welke acties de provo-/anarchistische idealen verdedigd worden. Geweld, oorlog en fascisme zijn belangrijke punten voor zowel het anarchisme als de provobeweging. Deze middelen werden, en worden helaas nog steeds, gebruikt om te heersen over anderen. Dit gaat dwars tegen beide ideologieën in. Heersen is de handeling die vermeden moet worden. Door een groep te laten heersen, de autoriteit, zal er nooit een gelijkwaardige samenwerking tussen mensen ontstaan, omdat er één groep is, die zich verheven voelt boven de rest. Deze visie is op het anarchisme en Provo van toepassing. Pagina 6 van 7

7 Dit is terug te vinden in acties van Provo, zoals de Vietnam-demonstratie. Wat betreft de consumptiemaatschappij zitten het anarchisme en de provo s wederom op één lijn. Het anarchisme vindt dat algemeen gebruik van goederen een goede zaak is. De goederen moeten gaan naar de mensen die het echt nodig hebben. Ook is het anarchisme tegenstander van de vrije markt, die sommigen uitnodigt, anderen uit te buiten, wat ook wel als heersen aangeduid kan worden. De provo s waren ook voorstander van de bevordering van algemene goederen en streden tegen de verslaving van de consument aan allerlei luxe producten, zoals de TV. De provo-initiatieven Witte Fietsenplan en Witte Kinderplan zijn duidelijke uitingen van deze idealen van de provo s. Zowel het anarchisme als de provo s waren tegen een autoriteit, die belangrijke zaken voor de lagere burgers bepaalt. De monarchie zou gezien kunnen worden als het zinloos bevorderen van autoritarisme, waar beide partijen dus tegen zijn. In een monarchie is er geen sprake van gelijkheid onder burgers: het koninklijk huis heeft een groot aantal voorrechten boven burgers en dat is volgens het anarchisme en Provo niet aanvaartbaar. Het ideaal van het anarchisme en Provo is een republiek waarin iedereen gelijk is, in plaats van de monarchie. Dat kwam bij de protestacties rond het huwelijk tussen prinses Beatrix en Claus van Amsberg duidelijk naar voren. In het licht van het anarchistisch denken, kan men ervan uitgaan, dat ook de anarchisten, naast de provo s, voor een schoon milieu waren. De natuur is van iedereen, het is algemeen bezit en dat moet niet door een aantal personen vervuild worden, wat voor alle gebruikers nadelig is. Die groep vervuilers bepaalt, eigenlijk als een soort autoriteit, voor de rest, in welke staat het milieu verkeert. Het Witte Fietsenplan is een provovoorstel dat uitdrukt hoe serieus zij bezig waren met het onderwerp. Er is te zien dat de provo s zich goed ingelezen hebben voordat zij het plan op tafel gooiden. Aan het feit dat vooral de autoriteiten en met hen een groot deel van de bevolking zo negatief op de provo s reageerden, is te zien dat een groot deel van Nederland het verband zag tussen het anarchisme en Provo. Het afzetten tegen de autoriteit, wat het hoofddoel van het anarchisme was, hadden de provo s overgenomen en daar waren de autoriteiten het totaal niet mee eens. Naarmate de provo s zich verder ontwikkelden nam de hevigheid van de uiting van hun idealen af, maar de idealen veranderden in die tijd niet. Zelfs nadat de provobeweging opgeheven was, leefden de idealen voort, zoals in deze scriptie uitgelegd, overeenkomend met het anarchisme. Pagina 7 van 7