Melle: cultureel-erfgoedactoren en aanwezig cultureel erfgoed

Transcriptie

1 1 Melle: cultureel-erfgoedactoren en aanwezig cultureel erfgoed Melle telt ongeveer inwoners op een oppervlakte van 15,21 km² met 2 deelgemeentes. Het cultuurbeleid in Melle kent 3 grote pijlers: de dienst cultuur, het gemeentelijk museum, archief en documentatiecentrum, en de bibliotheek. De gemeente heeft een cultuurraad en een voltijdse cubeco. Er is een bibliotheekoverleg De Vijf met Melle, Merelbeke, Destelbergen, Lochristi en Deinze. Op vlak van toerisme maakt Melle deel uit van Toerisme Scheldeland. Op het gebied van erfgoed werkt de dienst cultuur, voornamelijk projectmatig, nauw samen met het Gemeentelijk Museum, Archief en Documentatiecentrum. Gemeentelijk museum, archief en documentatiecentru m (1) Collectie voorwerpen dagelijks leven uit 19e-20e eeuw (ong. 70 objecten), deel ervan heeft papieren inventaris (2) Archeologische collectie uit opgravingen van HK De Gonde, volledige inventaris op papier (3) Collectie beeldhouwer Jules Vits: 130 maquettes en modellen, volledige inventaris op papier (4) Collectie pijlenmakerij familie Gyselinck (17e eeuw), niet in kaart gebracht (5) Collectie rouwborden uit Sint-Martinuskerk Melle, 30 borden hangen op in de kerk, 18 stuks bewaard in museum (6) Collectie vaandels van de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia, twee vaandels tentoongesteld in museum (7) Collectie processieklederen, -beelden en - pancartes van Sint-Martinusparochie Melle, geen inventaris (8) 18e eeuws gepolychromeerd houten beeld van Sint- Antonius-abt uit de Sint-Martinuskerk van Melle (9) 19e eeuwse gietijzeren klok van kapel van Melle-Vogelhoek (10) Collectie glas-, en filmnegatieven van fotografen Victor en André Geirlandt, gaat over 2 ton, minstens 30 meter aan dozen. Vrijwilliger werkt aan inventaris in Excel (11) Fotoarchief over Melle en Gontrode, ong. 10,000 stuks (originelen en afdrukken), worden thematisch geordend, geen beheerssysteem (12) Collectie heemkundige tijdschriften en (archeologie, genealogie, heemkunde, staten van goed, parochieregisters), volledig geïnventariseerd en online beschikbaar (13) Deel van het gemeentearchief Melle/Gontrode: 54 meter met vooral rekeningen (stukken van ongeveer ), thematisch geordend. Sterke verschillen in registratiegraad: bepaalde deelcollecties hebben nog een oude inventaris op papier, andere deelcollecties zijn nog niet geïnventariseerd, andere inventarissen zijn online beschikbaar. De eerste stappen naar een collectiebeleid en een afstotingsbeleid zijn gezet (i.s.m. cultuurdienst Melle en de provincie Oost- Vlaanderen). De verschillende ruimtes van het gebouw voldoen om de collectie in onder te brengen, zeker als een aantal deelcollecties worden afgestoten of geschonken aan de juiste partners. Er zijn verhuisplannen voor het GMAD en de collecties. Hierbij is de van de provincie Oost-Vlaanderen ingeroepen. Op zolder staat nog een onoverzichtelijk aantal van schenkingen over allerhande thema's, vaak van geringe waarde. Het GMAD voldoet nog niet aan de criteria voor het behalen van een kwaliteitslabel. Bij het toekennen van een werkingssubsidie wordt ervan uitgegaan dat de kwaliteitsvolle werking al aanwezig is en dat de cultureelerfgoedorganisatie dus erkend is. Onderzoek over de lokale geschiedenis en deelaspecten van cultureel erfgoed wordt gevoerd via het heemkundig tijdschrift 'De Gonde' van de heemkundige vereniging De Gonde. Jaarlijkse deelname aan nationale evenementen als Erfgoeddag. Daarnaast is het museum toegankelijk en worden af en toe thematische tentoonstellingen georganiseerd. De archieven en heemkundige kunnen geraadpleegd worden in een leeszaal. Er wordt gewerkt aan de communicatie: in 2014 is een nieuwe website gelanceerd van het museum, de heemkundige kring, de werkgroep genealogie en een werkgroep funerair erfgoed. Het museum heeft redelijke bezoekerscijfers maar betrekt te weinig jonge leden. Het GMAD bundelt de collecties en het archief van de gemeente Melle, Heemkundige vereniging De Gonde en het gemeentemuseum. Historisch zijn deze verenigingen sterk met elkaar vergroeid. De vereniging kan op veel vrijwilligers rekenen (50-tal). De beheerder van het museum is op C niveau in dienst bij de gemeente. Hij heeft een goeie visie over de toekomst van het museum en erfgoedwerking in het algemeen. De plannen om de verenigingen én de collecties te verhuizen naar een nieuwe locatie worden door de erfgoedcel en de provincie Oost-Vlaanderen begeleid. Expertise op vlak van: vrijwilligerswerking, Melle

2 2 Werkgroep Genealogie Melle vzw Heemkundige vereniging De Gonde Collectie rouwbrieven, bidprentjes en overlijdensberichten (ongeveer ) (de doodsbrieven zijn volledig gedigitaliseerd en geïnventariseerd, de prentjes voor 3/4e), huwelijksaankondigingen, communieprentjes (voor 1/10e gedigitaliseerd en geïnventariseerd), geboortekaartjes (volledig gedigitaliseerd en geïnventariseerd, nog een controle nodig op fouten). Alles samen is er informatie te vinden over personen. Zie collectie GMAD. De collectie van de heemkundige vereniging De Gonde is hierin opgenomen. Er is onduidelijkheid over de eigendomsrechten van de collecties. De genealogische documenten zijn allemaal gedigitaliseerd. De genealogische informatie is ingevoerd in een databank en gekoppeld aan de doodsbrieven/geboortekaartjes/ communieprentjes, alsook gekoppeld aan verwanten. De databank kan in het GMAD geraadpeegd worden. De documenten worden in goede staat in het documentatiecentrum bewaard. Onderzoek over lokale geschiedenis en deelsaspecten cultureel erfgoed wordt gevoerd via het heemkundig tijdschrift 'De Gonde' van de heemkundige vereniging De Gonde. De Gonde geeft in eigen beheer ook uit over bv. de geschiedenis van de bloemisterijen in Melle en andere lokale thema's. De werkgroep verspreidt maandelijks een nieuwsbrief naar een ledenbestand (700 geabonneerden). Ze organiseren ook vormingen rond familiekunde en oud schrift. Tentoonstellingen, of lezingen worden steeds in samenwerking met GMAD georganiseerd. De werkgroep was voordien een regionale zetel van Familiekunde Vlaanderen. Sterke verwevenheid met het GMAD en de heemkundige kring. Expertise op vlak van: vrijwilligerswerking, digitalisering, stamboomonderzoek. Heemkundige vereniging De Gonde is een aparte vereniging, maar werkt heel nauw samen met het GMAD en de werkgroep Genealogie. Er is nauwelijks onderscheid te maken in de werking. Expertise op vlak van: onderzoek, Melle.

3 3 Kritische analyse GMAD, HV De Gonde, WGM: Het GMAD heeft vooral nood aan een collectiebeleid met afstotingscriteria. Stukken die niet specifiek met Melle te maken hebben moeten afgestoten worden. De samenwerking met de provincie Oost-Vlaanderen en de cultuurdienst zal verder gezet worden om een collectiebeleidsplan op te maken. De registratie van deelcollecties (via het cometamodel) en inventarisering op stukniveau is een belangrijk aandachtspunt. De talrijke vrijwilligers kunnen hiervoor ingezet worden, met de nodige begeleiding en vorming vanuit de erfgoedcel. De databank Erfgoed in Zicht kan dienen om de collecties virtueel te ontsluiten. Het fotoarchief kan via de erfgoedbank ontsloten en beschreven worden zodat het toegankelijk is voor een breed publiek. De digitaliseringsacties van de WGM zijn ver gevorderd. Er wordt op regelmatige tijdstippen onderzoek gevoerd over lokale thema's. De artikels zijn digitaal raadpleegbaar. Er bestaat een inventaris van de gepubliceerde artikels. Het museum heeft nood aan frisse ideeën om de collecties aantrekkelijk tentoon te stellen. Een creatief project mét de Mellenaar kan een nieuw elan geven. De verhuis van het museum is een ideaal moment om de publiekswerking van het museum aan te pakken, hiervoor is de ondersteuning van de gemeente Melle onontbeerlijk. De collectie documentair erfgoed kan breder ontsloten worden, bv. in samenwerking met de lokale bibliotheek en de provincie Oost-Vlaanderen. De communicatie van deze spelers is min of meer op elkaar afgestemd. Verdere ondersteuning is aangewezen, bv. via praktische vormingen i.s.m. bv. Heemkunde Vlaanderen. De werking van de verenigingen steunt hoofdzakelijk op vrijwilligers. De spelers zijn gebaat bij een goed uitgebouwd vrijwilligersbeleid. De erfgoedcel biedt hier haar aan. Gemeente Melle Het gemeentearchief beheert het bestuurlijk archief van de verschillende administratieve diensten. Het gemeentearchief bevat geen historisch archief. Het gemeentearchief van Gontrode ( ) wordt bewaard in het Rijksarchief. Er is geen vorm van inventarisering. Er zijn geen digitaliseringsacties ondernomen. Het archief wordt bewaard in de kelder in het gemeentehuis in relatief goede omstandigheden. Naar verpakking toe zijn er geen speciale maatregelen genomen. Het archief is niet toegankelijk voor het publiek en kan niet geraadpleegd worden. Niemand is bevoegd voor de dagelijkse opvolging van het archief. De verschillende diensten gebruiken de kelderruimte als opslagplaats voor afgehandelde dossiers, zonder dat iemand het overzicht bewaart. OCMW-archief Het OCMW beheert enkel het hedendaags archief. Momenteel is alle archiefmateriaal opgeslagen in één container tijdens verbouwingswerken. Het historisch archief van de voormalige C.O.O.'s wordt niet bij het OCMW bewaard, vermoedelijk is dit verloren gegaan. De archieven worden bewaard in archiefdozen. Delen van het archief kunnen vernietigd worden. Er is een lage graad van registratie. Na de verbouwingswerken zou het archief aangepakt worden. Het archief is niet toegankelijk voor het publiek. Momenteel is er niemand bevoegd voor de dagelijkse opvolging van het archief. Een administratief medewerker zou op termijn deze functie op zich nemen.

4 4 Kritische analyse gemeentelijk en OCMW-archief: De echte inhoud van de archieven is momenteel te weinig gekend door een gebrek aan inventarisering. Registratie en schoning van de archieven zijn aangewezen, alsook het gebruik van juist verpakkingsmateriaal. De spelers kunnen intekenen op het groepsaanbod van de provincie Oost- Vlaanderen. Er is geen publiekswerking. Via het beschikbaar stellen van een inventaris kunnen de archieven toegankelijk worden voor bv. onderzoek. Er is momenteel geen werking/dienst bevoegd voor de archieven en er is een gebrek aan. Er is nood aan een aanspreekpunt voor het dagelijks beheer van de archieven, eventueel in samenwerking met andere gemeentes (bv. intergemeentelijke archivaris). Verdere sensibilisering is aangewezen. Kerkfabriek Sint- Martinus Melle centrum Er is een papieren inventaris van de volledige collectie. Reeds inventaris op papier van de collectie maar nog geen objecten ingevoerd in de databank religieus erfgoed, alleen een collectienummer POV De volledige collectie is gefotografeerd. Er is nog geen controle gebeurd door de provincie Oost- Vlaanderen. Kerkfabriek Sint- Bavo Gontrode Collectie bestaande uit objecten van de 18 de tot de 20 ste eeuw: kelken, houten altaarstukken, een koorgestoelte, diverse medaillons, twee communiebanken, een orgelbeschermkast, een beschermd eenklaviersorgel, twee biechtstoelen, een preekstoel, diverse koor- en kerkstoelen, vrijstaande beelden, biechtstoelbankjes, schilderijen, divers edelsmeedwerk, schilderijen, kandelaars, kaarsendompers, sacristieklok, rouwborden, schalen en wierookvaten. De meeste voorwerpen zijn in goede staat, 6 moeten gerestaureerd worden. Vier werden reeds gerestaureerd. Inventaris van 184 objecten op papier (2010) nog niet ingevoerd in de databank religieus erfgoed. De inventaris moet nog verder aangevuld worden met juiste terminologie van de collectiestukken en foto's. Er is nog geen controle gebeurd door de provincie Oost-Vlaanderen. Publicaties: brochure uitgegeven in 2005: 150 jaar Sint- Bavokerk Gontrode , boekwerken met juiste beschrijving van collectiestukken in DOOS 63 archief KF, collectie deels opgenomen in fotorepertorium van de Belgische Bedehuizen Inventaris wordt gemaakt door vrijwilligers binnen het kerkbestuur. Vergrijzing. Onvoldoende vertrouwd met digitale toepassingen. Divers samengestelde collectie van 109 religieuze objecten uit de 19de en 20ste eeuw bestaande uit een tronk, hoogaltaar, communiebank, twee Kerkfabriek O.L.V. zijaltaren, tabernakel, sedilia, koorgestoelte, Onbevlekt Ontvangen misdienaarskrukken, een credenstafel, een Melle Vogelhoek biechtstoel, spreekstoel, vont, diverse kruis-en heiligenbeelden, hostiekelken, tafel, -lof-en altaarkandelaars, een schoudervelum... Alle 109 objecten werden ingevoerd in de databank religieus erfgoed (collectienummer POV.O11), aangevuld met fotomateriaal. De inventaris werd gecontroleerd door de provincie Oost- Vlaanderen. De collectie is over het algemeen in goede staat.

5 5 Kritische analyse kerkfabrieken: De collecties worden in goede staat bewaard. De collecties religieus erfgoed worden op termijn allemaal via de CRKC databank ontsloten en beschreven. Een samenwerking tussen de kerkfabrieken, de erfgoedcel en de provincie Oost- Vlaanderen zorgde voor een nieuwe impuls in de registratie van de collecties. In 2015 plant de erfgoedcel, in samenwerking met de provincie Oost-Vlaanderen een publieksmoment/ ontsluitingsmoment van de collecties religieus erfgoed van het werkingsgebied. De kerkfabrieken hebben op vlak van religieus erfgoed. Er zijn bij de vrijwilligers van de kerkfabrieken noden op vlak van kennis van digitalisering en van fotograferen van objecten. De 'handleiding voor het opstellen van een kerkinventaris' is een leidraad voor de vrijwilligers. College Paters Jozefieten Het college beheert een collectie die kan onderverdeeld worden in twee deelcollecties (1) etnografische collectie: meer dan 100 objecten, verzameld via giften van oud-leerlingen. Het gaat om objecten uit Afrika, Azië... die aangekocht zijn tijdens reizen. De collectie is heel divers, bv. een reeks opgezette dieren, een draagkoets uit India, Chinese schilderwerken...(2) collectie laboratoriumobjecten rond chemie/fysica en oud didactisch materiaal. De stukken liggen uitgesteld in tentoonstellingskasten, zonder specifieke maatregelen rond behoud en beheer. Op een zolder worden ook een aantal stukken bewaard. Er is geen enkele graad van registratie. De heemkundige vereniging heeft al een rondleiding georganiseerd door de collectie. Op afspraak kan de collectie bezichtigd worden. De collectie laboratoriumobjecten is tentoongesteld tijdens het jubileumjaar van het college in De pater overste is verantwoordelijk voor de collectie. Een aantal gepensioneerde leerkrachten kennen het best de inhoud van de collectie en worden sporadische ingeschakeld om rondleidingen door het museum mee te begeleiden.

6 6 Psychiatrisch Centrum Caritas Caritas bezit een rijke collectie over het verleden van de instelling (1) archief van het psychiatrisch centrum van ongeveer 1800 tot 1960: meer dan 1000 stukken zijn onderverdeeld in een structuur bestaande uit 'overheid' i.v.m. wettelijke verplichtingen en akten; 'congregatie' i.v.m. archivalia t.m.m. Zusters van Liefde; 'huiselijke dienst' voor administratieve documenten en 'geneeskundige dienst' voor de medische archivalia. (2) collectie van 300 à 400 objecten te maken met psychiatrische zorg (3) collectie van 150 prentkaarten (4) collectie van 50 foto's van 1910 (5) originele bouwplannen van de instelling (eerste instelling gebouwd volgens 'paviljoenensysteem' ) (6) collectie kunst gemaakt door de patiënten vanaf 1960, ongeveer 400 schilderijen en 1000 tekeningen. Het archief is volledig geïnventariseerd en wordt bewaard in een ruimte in het hoofdgebouw in oude kasten. Kwetsbare materialen zijn verpakt met zuurvrije materialen. De collectie objecten is niet geïnventariseerd en wordt in 2015 overgebracht naar het archief van de congratie, samen met het grootste deel van het archief. De prentkaarten en foto's zijn gedeeltelijk gedigitaliseerd voor gebruik in. De collectie kunstwerken is niet geïnventariseerd. De ruimte waarin de collecties bewaard worden zijn verwarmd, de toestand is goed. In 1983 verscheen 'Het Sint- Jozefshuis te Gent en het psychiatrisch ziekenhuis Caritas te Melle' n.a.v. 175 jaar psychiatrische zorgverlening. In 1993 verscheen 'Inventaris van het archief St.-Jozefshuis Gent, 1808, maison de santé Gent, 1842, psychiatrisch centrum Caritas Melle, 1908.' In 2008 verscheen de publicatie 'Terug naar de toekomst' over 100 jaar psychiatrisch Centrum Caritas en 200 jaar psychiatrische zorg door de Zusters van Liefde. Het verleden van de instelling en psychiatrische zorg kende al gedegen onderzoek. Daarnaast bestaan er ook scripties gewijd aan de thematiek. Het psychiatrisch centrum organiseerde in 2008 een grote tentoonstelling n.a.v. de publicatie 'Terug naar de toekomst'. In 2009 werd een wandeling georganiseerd op de site voor Open Monumentendag. Het psychiatrisch centrum heeft een tentoonstellingsruimte waar patiënten hun werken exposeren of waar kunstenaars kunnen tentoonstellen. Op aanvraag kunnen stukken uit het archief geraadpleegd worden; jaarlijks zijn er een 30-tal bezoeken, vooral voor stamboomonderzoek. De communicatie- en prverantwoordelijke van het psychiatrisch centrum houdt zich bezig met het archief, schreef de en werkte de tentoonstellingen uit. Er zijn goede contacten met het GMAD en met heemkundige vereniging De Gonde. Er is ook een samenwerking met museum Dr. Guislain in Gent (een aantal archiefstukken zijn geschonken).

7 7 Brouwerij Huyghe/Confrèrie Roze Olifant De brouwerij beschikt over een biermuseum met honderden objecten die te maken hebben met de brouwgeschiedenis van Melle en andere brouwerijen. De collecties kunnen opgesplits worden in de volgende deelcollecties (1) collectie tekstmateriaal van : drietal magazijnregisters, oude facturen (5-tal), 2 diploma's, 10-tal tijdschriften over het brouwen, 10-tal t.m.m. brouwen (2) beeldmateriaal: 40-tal foto's van 1906 tot 1990 (3) caféinterieur van 1930: spaarkas, affiche, duivenmand, volksspelen, reclamebord, toog (4) 2 schilderijen: één van 12 meter breed van Van Doren van 1969 over het proces van het brouwen, een ander illustratief schilderij (5) industriële collectie bestaande uit objecten van het mechanisch brouwen van : filters, toestel om te bottelen, roerschoppen, koelers, toestel om kroonkurken te bevestigen, moutweegschaal, toestel om vaten te vullen, 20-tal oude houten vaten, limonadetoestel van Mels Drinks, etikettemachine, ijskar, toestel om kaf van graan te scheiden (6) collectie gebruiksvoorwerpen: 250 bierpullen van de hele wereld (vrnl. uit Duitsland), 20-tal kogelflesjes, nog één van de brouwerij De Appel (voorloper van Huyghe), 40-tal bierglazen van verschillende brouwerijen, stempelklok, 20 tal ijzeren vaten (7) collectie laboratoriumobjecten vanaf 1910, 60-tal (8) collectie plakkaten van bieren Huyghe en andere bieren, 35-tal (9) collectie minitauurafbeeldingen, 20-tal (10) collectie rollend materiaal: vier brouwerijkarren (11) brouwzaal met brouwketels van De collectie is gefotografeerd en geïnventariseerd. De inventaris bestaat uit de benoeming van het object en de plaats waar het zich bevindt. Een aantal foto's zijn gedigitaliseerd om op de website van de brouwerij te plaatsen. De collectie wordt uitgestald op verschillende plaatsen: de kleinere objecten zitten in tentoonstellingskasten; de grote objecten staan in de feestzaal, het gros van de industriële collectie staat in een aparte tentoonstellingsruimte in de nieuwe brouwzaal. Af en toe worden er nog stukken aangekocht die te maken hebben met het brouwen van bier in het algemeen. De heemkundige vereniging De Gonde publiceert in haar heemkundig tijdschrift over de geschiedenis van de brouwerij. De brouwerij besteedt aandacht aan haar verleden en kent grote bezoekersaantallen die naast de brouwerij ook het museum bezoeken. De collectie is statisch, er worden geen deelaspecten belicht in bv. tijdelijke tentoonstellingen. De volledige collectie is publiek toegankelijk. De historiek van de brouwerij wordt ook op de website van brouwerij Huyghe getoond en in een bedrijfsfilmpje. Brouwerij Huyghe groeide uit van een familiebedrijf naar een grote speler op internationaal niveau. Het bedrijf is in eerste instantie niet bezig met het cultureel erfgoed van de brouwerij, maar besteedt er wel de nodige aandacht aan. De erfgoedcel kan hier een sensibiliserende rol in spelen, samen met de confrérie van de Roze Olifant en de heemkundige vereniging De Gonde. Cinematografisch museum In het cinematografisch museum staat een collectie camera's (8mm-amateurcamera's, camera's van 9,5 mm, semi-professionele 16mm-camera's en volwaardige 35mm-camera's). Alles samen gaat het om ongeveer 180 objecten. De helft ervan zijn geïnventariseerd op papier. De registratie van de aanwezige toestellen is gaande. De camera's worden bewaard in tentoonstellingskasten in de bibliotheek in de woning van de eigenaar. De privéverzameling kan op afspraak bezichtigd worden. Er wordt nooit deelgenomen aan publieksmomenten. De collectie is in privébezit van één persoon die uit liefhebberij de toestellen verzamelde. Het museum raakte in 2010 bekend als 'het kleinste museum van België', toen de eigenaar besloot de collectie toegankelijk te maken.

8 8 Kritische analyse private collecties: De privécollecties bevatten een aantal interessante collecties voor Melle (bv. brouwerijverleden van Huyghe, archief en collectie van PC Caritas). De collecties zijn redelijk goed geregistreerd; de bestaande inventaris kan verder uitgebreid worden. Het verzamelen is vaak te ruim gebeurd; de meeste collecties overstijgen het lokale en beperken zich beter tot de eigen context (bv. brouwerij Huyghe verzamelt alles rond de biercultuur, i.p.v. enkel op het brouwerijverleden van de instelling toe te spitsen). De collecties zijn in goede staat. Een diepgaandere registratie van de collecties is wenselijk bij bv. brouwerij Huyghe. PC Caritas is ver gevorderd in de registratie van de collectie en kan de delen. De erfgoedbank kan gebruikt worden voor de ontsluiting van vlak materiaal, de andere collecties kunnen via het Cometa-model beschreven worden. De beheerders van de cultureelerfgoedcollecties hebben het beheer van de collectie in De toegankelijkheid van de eerste instantie niet als collecties kan verhoogd worden hoofdtaak. Er bestaat al een door ze open te stellen op interessant netwerk tussen de bepaalde dagen als Erfgoeddag. verschillende actoren met als Enkel de collectie van brouwerij spilfiguur het GMAD, Huyghe is publiek vlot samenwerking en toegankelijk. uitwisseling tussen de verschillende actoren is aangewezen.