Iets oyer de scmetreiels, te vollen bij liet inschieten met granaten bij de vestingartillerie.

Transcriptie

1 dat van het schooue; slechts één troost, de arbeid;.slechts één geluk, plichtsbetrachting! Dien roemruchtlgen doode eere! 's Hage, Januari F. DE BAS. Iets oyer de scmetreiels, te vollen bij liet inschieten met granaten bij de vestingartillerie. Gedurende den afgeloopen zomer bracht ik, als vele kameraden, eenigen tijd door in de legerplaats bij Oldubroek, om gedurende enkele dagen te vuren uit ons vestinggeschut, onder gebondenheid, bij de leiding van dat vuur, de regels te volgen, die iu de ons vooraf verstrekte schielboekjes opgenomen waren. Alvorens naar het kamp te gaan, besprak ik met de officieren, die aan deze oefeningen met mijn compagnie zouden deelnemen, de bedoelde schietregels; stelde met hen de verschillende schietplannen op, schoot enkele van deze op papier af, in een woord: door onderlinge bespreking hebben wij getracht, van te voren ons te vereenzelvigen met de verschillende toestanden, waarin we weldra geplaatst zouden zijn. Op eenvoudiger wijze besprak ik dezelfde zaken met de onderofficieren mijner compagnie en oefende hen in het practisch gebruik van de spreidingsliniaal. Zooveel dus eenigszins mogelijk was gingen wij alzoo voorbereid naar Oldebroek en met grond mocht ik van mijzelf verwachten, dat ik mij niet vergissen zou en had ik hoop dat rnijn onderofficieren in staat zouden zijn, zooal niet het vuur te leiden, dan toch te begrijpen, hoe het geleid werd. Ik vergistte mij echter wel en zelfs tweemaal; eerst in het berekenen van een opzethoogte, een fout, die dank zij een opmerking van den Seriecommandant nog tijdig hersteld werd; terwijl de tweede vergissing die ik maakte, slechts door mij opgemerkt werd, toen ik na afloop van het vuur den schietstaat invulde, waarbij ik tevens de gelukkige ontdekking deed, dat de gemaakte vergissing betere uitkomsten deed verkrijgen, dan vermoedelijk verkregen zouden zijn, wanneer de vergissing niet had plaats gehad. Mijn beide vergissingen leverden dus geen nadeel op, maar zulks had toch zeer wel het geval kunnen zijn, en eerlijk moet ik bekennen dat zij, na al de genomen voorbereiding, niot hadden moeten voorkomen, want werkelijk: heeft men di; aangegeven regels goed begrepen, dan 7,ijn /e zóó

2 i: ir, eenvoudig en du kleine berekeningen die te doen \ullen, van /uu weinig beteekeuis, dat vergissen niet mogelijk moest zijn. Reeds herhaaldelijk deed ik echter de ondervinding op, dat het meest eenvoudige, dat wat ons onmiddellijk zoo heel natuurlijk voorkwam, vaak het spoedigste vergeten werd; vermoedelijk orndat wij ons te weinig behoefden in te spannen, om het, naar wij meenden, volkomen goed te begrijpen; met de sehietregels, die ik het vorige jaar goed kende en dit jaar weder aandachtig naging, ging het mij eveneens, en was het dus geen wonder, dat ik, te huis komende, behoefte gevoelde, die regels nogmaals aandachtig na te gaan, en voor mijzelf naar een steun zocht, waarmede gewapend, ik ze mij weder onmiddellijk en op ieder oogenblik goed kon herinneren. Bovendien had ik mijzelf meermalen de vraag voorgesteld: Tot welke opzethoogten, bestemd tot groepschieten, zou men in de verschillende gevallen (nl. van -{-of vallen) die zich, tijdens het inschieten kunnen voordoen, wel komen; en hoe zullen die verschillende groepopzethooyten zich tot elkaar verhouden? Zoowel, door liet zoeken naar den steun, dien ik behoefde, als naar het antwoord op de bovenstaande vraag, kwam ik tot de samenstelling van een staat. (Zie PI. 2: Tabel ter bepaling van opzelhootjte of elevatie voor ijroepschieteri), die naar mijn bescheiden meening, tevens een gemakkelijk middel aan de hand geeft om, tijdens het inschieten, zelfs door een onderofficier, de opzethoogte voor een volgend schot onmiddellijk te bepalen. Wat mij persoonlijk betreft, besloot ik dan ook, om, mocht ik nogmaals geroepen worden een vuur te leiden, een dergelijken staat mede te nemen en ook een exemplaar aan mijn onderofficieren in handen te geven, opdat ik zou kunnen nagaan of hij in de praclijk mij even goed voldeed, als bij liet theorie houden met die onderofficieren het geval was geweest. Aanvankelijk had ik niet het geringste voornemen, op eenigerlei wijze het voorgaande meer uitvoerig uit te werken, en gaf dan ook, na afloop van het kamp, mijn seriecommandant geen opmerkingen op het oritwerpschietboekje in overweging, want weet de voorgevallen vergissingen niet aan dat boekje, maar aan mijzelf. Eenigen tijd geleden kreeg ik echter ter inzage een beoordeeling.sstaat van onderofficieren, die aan een der cursussen, aan de iutillerie-schietschool gehouden, hadden deelgenomen, en ontwaarde daaruit, tot mijn genoegen, dat rnen bij die school, ten minste voor hen die aan een der cursussen hadden deelgenomen, van hetzelfde denkbeeld uitging, dat ook ik had, namelijk: een artillerie-onderofficier, wil hij ten volie aan zijn roeping voldoen, moet een granaatvuur kunnen leiden. Sinds dien tijd staat het nu bij mij vast, dat de schietboekjes, d. i. het volgen van de schietregels, door de onderofficieren der artillerie geheel begrepen moeten worden, en daar dit nu niet het geval is -- ten minste met de groote meerderheid, die ik ken heb ik de stoute schoenen aangetrokken om te trachten, hierin verbetering te brengen. In het volgende is n. 1. een poging gedaan om door een andere behandeling en voorstelling van de

3 136 regels bij het inschieten met granaten te volgen, deze iets duidelijker te maken voor de personen, die niet door herhaalde, ja dagelijksche oefening geheel en al met die regels vertrouwd zijn of die de kunst van lezen niet goed verstaan, en na een kortstondige oefening in het vuren, in hun garnizoen teruggekomen, spoedig die regels vergeten hebben. Wij hebben daartoe een tabel samengesteld, die slechts slaafs behoeft te worden gevolgd, om elk onderofficier op het terrein in staat te stellen, onmiddellijk de opzethoogte voor een volgend schot te bepalen, nadat aan den eersten hoofdregel, bij het inschieten te volgen, is voldaan (1). De geachte lezer gelieve dan ook in het volgende niet te zien, het leveren eener critiek op de door de artillerie-schietschool ontworpen schietregels, maar daaruit alleen te lezen, hetgeen door mij wenschelijk wordt geacht aangaande de inrichting der schietboekjes, zoodat dus alleen een andere wijze van voorstelling in overweging gegeven wordt. Naar mijn bescheiden meening is het wenschelijk dat, zoodra het woord ontwerp van de eerste bladzijde der schietboekjes verdwijnt, aangenomen wordt, dat bij iederen, in batterij staanden vuurrnond zulk een boekje aanwezig moet zijn; dat die boekjes in hoofdzaak ingericht kunnen zijn als de bestaande, echter met enkele wijzigingen en toevoegingen, die hieronder zullen volgen, en verder dat alsdan de afzonderlijke schootstafels vervallen kunnen, omdat, naar mijn overtuiging, het in de meeste gevallen den richter verboden moet zijn, de noodige gegevens persoonlijk in die schootstafels te zoeken, en de stukscommandant de aangewezen persoon is, hem die gegevens te verstrekken. De door mij bedoelde wijzigingen of toevoegingen zijn: L In plaats van B. bladz. 3, tot aan 2. Schieten tegen gedekte doelen op bladz. 8, zou ik gaarne lezen: B. Regels voor het inschieten, 1. In het algemeen (origedekte doelen). Correctie voor lengte-afw ij kingen. Zoowel bij dit inschieten, als bij dat volgens correctie voor hoogte- of breedte-afwijkingen, moeten alle waarnemingen zoo nauwkeurig mogelijk geschieden en mag alleen rekening gehouden worden met die, waarvan men zeker is, dat zij goed waargenomen werden. Verder valt bij deze wijze van inschieten op drie hoofdregels te letten. Zij zijn: (1) Als een voorbeeld hoe in lijd van oorlog het benoodigd aantal officieren en vooral onderofficieren ontbreekt en wat, zelfs bij de mogendheden welke als het best toegerust geacht kunnen worden, al niet gedaan moet worden om voor onderofficieren der artillerie, slechts eenigszinsbruikbare personen te krijgen, leze men bladz. 203 en 204 van het 2de deel van REINHOLD WAGNEB'S Geschichle der Belaijerimii von Slrasiburg. Ongetwijfeld verkrijgtmen dan de overluiging, dat alles gedaan moet worden om hun werkkring zoo gemakkelijk mogelijk ie maken s dat is, hen zoo min mogelijk lastig te vullen uiut berekeningen en zoo juit.t mogelijk den weg af te bakenen, dien men wjl dat zij volgen.

4 137 Eerste Hoofdregel. (Bepalen van de wijde grenzen). Men tracht zoo spoedig mogelijk het doel te krijgen tussclien twee, opeenvolgend gedane schoten, waarvan het eene te kort ( ) en het andere te ver (-)-) gaat, en waarvan de gebezigde opzethoogten (welke die van de eerste of wijde grens heeten) onderling zooveel verschillen als in de kolom der schootstafel correctie voor de eerste grens, is aangegeven of, zoo bedoelde kolom niet in de schootstafel voorkomt, zooveel / ff of graden verschillen als overeenkomen met een afstand gelijk 4XLS 50 plus fa van den afstand bij den allereerst gebruikten opzet behoorende (Gemakshalve wordt bedoeld aantal / T dan uitgedrukt in een even getal en de graden in een veelvoud van 12). Tweede Hoofdregel. (Bepalen der nauwe grenzen en kiezen van een dezer). Men tracht daarna het doel te krijgen tusschen schoten, die gedaan worden met opzethoogten of elevatiën, welke onderling slechts \ van de correctie voor de eerste grens verschillen, welke opzethoogten of elevatiën men die der nauwe grenzen, en wel K (kleinste) en G (grootste) noemt, waarna men hiervan diegene kiest, welke oogenschijnlijk de beste is. Derde Hoojdregel (groepschieten). Door het doen van een groep schoten, waarvan het aantal afhankelijk is van de meer of mindere juistheid van schieten van den gebruikten vuurmond, gaat men na of de gekozen opzethoogte of elevatie werkelijk de beste is, waarna men met deze blijft doorvuren of haar zooveel noodig wijzigt. Toepassing van den eersten Hoofdregel. Men doet het eerste schot met de opzethoogte of elevatie, die in de schootstafel is aangegeven voor een afstand, die gelijk is of in 't mindere zoo nabij mogelijk komt aan den bekenden, gemeten of geschatten afstand; naarmate dit schot als een te kort gaand ( ) of een te vergaand (-(-) wordt waargenomen, vermeerdert of vermindert men de eerste opzethoogte of elevatie met zooveel T T of onderdeden van graden, als in de kolom, correctie voor de eerste grens, is aangegeven, of wel met zooveel als berekend werd uit -4 X LS SO -f-iv van den afstand. Valt het 2de schot nu weder in denzelfden zin, dan wordt de opzethoogte of elevatie opnieuw met evenveel -fo of onderdeden van graden vermeerderd of verminderd, totdat men eindelijk een schot krijgt, dat in tegengestelden zin wordt waargenomen. De opzethoogten of elevatiën der twee laatste schoten, waarvan het eene en het andere -)- valt, verschillen dus onderling zooveel ^ of graden als de eerst gegeven correctie bedroeg. Noemt men dit aantal a, dan zal wanneer O een der opzethoogte of elevatiën is, O -)- a of O a de andere zijn. Toepassing van den tweeden Hoojdregel. Nadat op bovenbeschreven wijze de wijde grenzen bepaald zijn, wijzigt men de opzethoogte of elevatie voor een volgend schot zooveel dat deze slechts \ a met de voorgaande verschilt, en gaat naarmate de opvolgende schoten -(-of vallen, met het wijzigen van opzethoogte of elevatie voort, zooals de Tabel ter bepaling van de elevatie foor de groepschoten (zie PI. 2) aangeeft.

5 138 Teekent men op die Tabel achtereenvolgens liet -\- of teeken auu onder Let vakje waarin de laatst gebezigde opzethoogte of elevatie slaat, dan geeft het daaronder staande vakje de opzethoogte of elevatie aan, die voor liet volgend schot gebezigd moet worden, en men kan dit mede aanteekeneii; gemakshalve kan men ook door de achtereenvolgens gebruikte opzethoogteri of elevatiën en reeds gedane waarnemingen, één doorgaande potloodlijn trekken. In de tabel is alleen sprake van schoten die of -f- vallen; het kan echter gebeuren dat een der schoten juist daar treft, waar men bij voorkeur verlangde, dat alle schoten vielen; later zal worden opgegeven, hoe rnen alsdan te handelen heeft. Toepassing van den derden Hoofdregel. Nadat door het voorgaande de oogenschijnlijk beste opzethoogte of elevatie bepaald is, doet men daarmede eenige schoten, die een groep vormen. Het aantal groepschoten afhankelijk zijnde van de mindere of meerdere zekerheid, die men van het juistschieten van den vuurmond heeft, wordt daarom in verband gebracht met de grootte der LS C0. Is die kleiner dan 20 M. dan zijn 6 groepschoten voldoende, is zij grooter clan 20 maar kleiner dan 30 M., dan voldoen 8 groepschoien; maar wordt zij grooter dan 30 M., dan dienen 10 groepschoten gedaan te worden. Was men bij het zoeken naar de opzethoogte of elevatie, bestemd tot groepschieten, gekomen tot G of K, dan zijn reeds 2 der groep:-choten gedaan en behoeft men er dus respectievelijk nog slechts 4, G of 8 te doen. Was de keuze gevallen op J- (G -f- K) dan moeten al de 6, 8 of 10 schoten gedaan worden, en zou dan het geval plaats kunnen hebben, dat de 3 eerste dier schoten alle in denzelfden zin, d. i. alle -j- of alle, waargenomen werden, waaruit men dan het besluit trekt, dat de gebezigde opzet of elevatie te groot of te klein is en een nieuwe groep gaat schieten met K of G. Zijn de groepschoten alle gedaan, dan berekent men met of zonder behulp van de Verhoudingstabel het aantal percenten of -j- verkregen en vergelijkt dit met het aantal, dat men in zijn schietplan, als ter verkrijging wenschelijk, had opgeteekend. Was liet de weusch geweest om 50g en evenveel -f- te krijgen en gaf de verhoudingslabel een getal aan dat tusschen 25 en 75 gelegen is, dan is het wenschelijk nog 2 of meer groepschoten te doen, om eerst daarna het gemiddeld trefpunt te bepalen en dit met de spreidingsliniaal te corrigeeren, welke laatste anders dadelijk na het groepschieten zou moeten hebben plaats gehad. Met de aldus gecorrigeerde opzethoogte of elevatie schiet men verder weder groep eri blijft zoo voortgaan, daarbij rekening houdende, dat de ligging van het gemiddeld trefpunt steeds bepaald wordt uit al de schoten, die met dezelfde opzethoogte of elevatie gedaan werden en men daarvan

6 139 alleen afwijkt, wanneer de weersgesteldheid, de toestand vau deu vuurmond, enz, zoodanig veranderd zijn, dat daardoor een merkbaren invloed op de dracht is uitgeoefend, in welk geval men bij het bepalen van het gemiddeld trefpunt alleen rekenschap houdt met de schoten, waarop die merkbare invloed zich deed gelden. Aangezien het niet altijd mogelijk is, het gemiddeld trefpunt juist in het gewenschte te brengen, moet bij de beslissing omtrent het corrigeeren steeds in aanmerking worden genomen of het beter is, dat het gemiddeld trefpunt iets voor dan wei achter het gewenschte komt te liggen. Dit is b.v. een der punten van het schietplan welke nauwkeurig omschreven en door den Hoofdleider goedgekeurd of vastgesteld moet worden. liet verkrijgen van, een treffer. Bij het opmaken van het schietplan moet te voren bepaald zijn welk schot men als een trelïerschot zal beschouwen. Meent rnen met zekerheid een dergelijk schot waargenomen te hebben tijdens het zoeken naar de wijde grenzen, of wel, bij het toepassen van den tweeden hoofdregel, zoolang de gebruikte opzethoogte of elevatie nog \& met de voorgaande verschilt, dan schiet men onmiddellijk groep rnet de opzethoogte of elevatie van het treffer-schot, en handelt daarbij als bij het groepschieten is bepaald; vullen de 3 eerste schoten alle (de treffer zelf is ook een of -)- schot en wordt ook steeds als zoodanig aangeteekend) of alle -f~ > dan schiet men een nieuwe groep met een opzethoogte of elevatie (G of K) die {a met de gebezigde (K of G) verschilt. Van deze groepschotcn kunnen nu de 3 eerste weder alle onderling in denzelfden zin maar nu alle -j- of alle vallen, in welk geval een derde groep wordt geschoten met een J (G -j- K) enz. Werden de 3 eerste schoten der 2de groep waargenomen als vallende alle in gelijken zin van die der eerste groep, dan kan men zeker zijn, het waargenomen trefferschot slecht waargenomen of bij het richten een fout gemaakt te hebben (i). C orrectie voor Breedte- of Hoog te-afw ij kingen. De regels waarnaar men zich voor de afwijkingen in de breedte of in de hoogte inschiet, berusten op de mogelijkheid, dat men uit de batterij of uit eenig ander punt, niet alleen kan waarnemen of het schot L. of 11. treft rnaar tevens hoeveel Meters L. of X. Bij stil weder, goeden vuurmond, goed richten, enz. zou het projectiel nimmer meer dan 2XBS 50 of 2 X H S 50 zijwaarts of boven of beneden (1) Aangezien slechts hoogst zeldzaam bij het inschieten volgens correctie voor lengte afwijking, volkomen zekerheid kan bestaan, dat men een treffer verkrijgt, zou het naar mijn meening altijd "eter zij n, om, vermeent men een treffer verkregen te hebben, de gebruikte opzethoogte of elevatie steeds als één der nauwe grenzen, dus dadelijk als G of K te beschouwen, en na met deze nog een tweede schot gedaan te hebhen, onmiddellijk 2 schoten te doen met een opzethoogte of elevatie '" roet de gebruikte -Ja verschilt en dus K of G zal zijn, waarna mmi handelt als bij het Sewoon inschieten.

7 140 het doel kunnen treffen, en zouden, bij een voldoend aantal schoten 50 hiervan zich gelijkmatig, binnen de grootte der!s 50, M. en L. of B. en O. van het doel verdeelen; deze stellingen beheerschen dan ook de regels volgens welke men zich inschiet. Het eerste schot wordt gedaan rnet een correctie N voor B. of H. afwijking (al naarmate noodig is) gelijk aan die, welke in de schootstafel voorkomt als behoorende bij den afstand van dat schot. Die oorspronkelijke correctie N blijft verder onveranderd, al komt men ook door het inschieten volgens lengte-afwijking tot afstanden, die vrij aanmerkelijk met die van het 1ste schot verschillen. De afwijking van dit 1ste schot kan rin H. of L. en grooter (>), gelijk (=) of kleiner (<) dan 2XS 50 in B. of H. worden waargenomen; is de afwijking > of =, dan volgt men de Tabel voor breedte- of hoogte-correctie n. is ze <[, dan handelt men als in de tabel na het 2de schot is aangegeven, d. i. men beschouwt N = N' (zie de tabel op PI. 2). Ten slotte brengt de tabel ons tot de correctie, waarmede groep moet worden geschoten; die groep is, wat het aantal harer schoten betreft, afhankelijk van de grootte der S 50, n.l. het aantal groepschoten moet 4 of b zijn, naarmate de S 50 in B. of H. kleiner, of gelijk of grooter dan'2 M. is. Na het groepschieten wordt het gemiddeld trefpunt der groep bepaald en zoo noodig gecorrigeerd. Wordt tot de verplaatsing slechts een wijziging van \ -f f of \ mm. vereischt, dan moet de groep, alvorens tot correctie over te gaan, met minstens 2 schoten verlengd worden. Bij voortgezet vuur zal men de ligging van het gemiddeld trefpunt geregeld controleeren, en wel gemakshalve telkens als zulks voor de lengte of hoogte plaats heeft. De paralelle breedte- of hoogte-afwijking wordt daarbij bepaald uit al de schoten met dezelfde correctie voor afwijking gedaati, en wanneer het noodig wordt geoordeeld, gecorrigeerd. Mocht tijdens het vuren de wind in richting of kracht veranderen of, evenals bij het inschieten volgens lengte-afwijking, andere storende omstandigheden merkbaren invloed op het treffen der schoten hebben, dan mogen, ter beoordeeling van de aan te brengen correctiën, alleen de schoten, waarop die omstandigheden van kracht waren, beschouwd worden. Op de correctie voor breedte wordt de invloed van den wind, wanneer deze in kracht of richting veel verandert, onmiddellijk toegepast zoodra men de zekerheid heeft, dat deze werkelijk de oorzaak der afwijking was; men corrigeert die afwijking dan ten volle, zooals 't geval was wanneer bij het 1ste schot de afwijking grooter was dan 2XBS 50, en schiet zich opnieuw in. Het is natuurlijk dat, indien de richting van den wind voortdurend verandert, zooals des zomers vaak plaats heeft, of wel wanneer de wind vlaagsgewijze waait en als het ware dan uit den eenen dan uit den anderen hoek schiet, men niet verantwoord is, telkens op dien grond de correctie

8 141 te veranderen. Beter doet men dan een oogenblik van windstilte af te wachten, alvorens het schot te doen. Opmerkingen. Hier te doen volgen hetgeen voorkomt in het Ontwerpschietboekje bladz. 7, reg. 15 v. b. toten met den 3den reg. v. b. op bladz. 8. II. Het onderdeel D Schletplan en Schiet- of Waarnemingslijstje. Aan het scliietplan zou ik wenschen toegevoegd te zien een punt 8 en dit te doen luiden: Als trefferschot wordt aangenomen een schot dat Dit onderdeel D zou ik verder gaarne zoo gedrukt en ingenaaid zien, dat op de linkerbladzijde al de te omschrijven punten vermeld stonden, en de rechterbladzijde van lei of zoodanige papiersoort vervaardigd was, welke met een griffel of potlood beschreven, gemakkelijk kan schoongemaakt wordenen waarop men dan achter elk der aangehaalde punten het noodige ter bepaling of omschrijving hiervan kon schrijven. In plaats van het schiet- of waarnemingslijstje zag ik gaarne daar ter plaatse of wel achter aan in het boekje opgenomen, werkelijk getrokken schietstaten, die men dan tijdens het vuren kan invullen. III. In het boekje zouden enkele eenvoudige formulen of herinneringen kunnen opgenomen worden b. v.: berekening lading bij indirect vuur enz. IV. Aan het boekje zou ik, behalve eenige stukjes lei- en wit papier, één potlood, één griffel en 10 staatjes als het hierbijgevoegde, gaarne toegevoegd zien. Zoo noodig kan de tabel voor B. en H. correctiën aan de keerzijde van die, ter bepaling van de opzethoogte of elevatie voor de groepschoten, gedrukt worden. Thans zij het mij nog veroorloofd, met een enkel woord mede te deelen, welk nut ik er in zie, om zoo spoedig mogelijk, als toebehooren, aan iederen vuurmond een schietboekje toe te voegen. ledere stukscommandant heeft daardoor alles wat hem wellicht noodig kan zijn, in zijn onmiddellijke nabijheid en, mocht hij sneuvelen of afgelost worden, dan kan zijn opvolger in den geest waarin hij, hetzy ingevolge bekomen last ofwel ingevolge eigen initiatief, werkte, voortgaan en zich op de hoogte stellen van den stand van zaken vóór en op het oogenblik, waarin hij werkzaam moet optreden. De bevelvoerende officier over de batterij, de groep, het front enz. die Natuurlijk, alvorens het vuren begon, zijn meening duidelijk deed kennen en daarom zich ook overtuigde, dat op de schietplannen der verschillende stukscommandanten de noodige aan teek eningen werden gemaakt, zóódat hij de

9 142 overtuiging kan hebben dat zijn meening volkomen goed begrepen werd, is, door na te gaan de aanteekeningen, die tijdens het vuren in de schietboekjes werden opgeteekend, en door deze met de zijne of wel met die van andere stukscommandanten te vergelijken, te allen tijde bij machte, de regeling van het vuur na te gaan en te wijzigen, in één woord, te leiden. Dat het bovenstaande in tijd van oorlog werkelijk nut zal hebben, zal wel niemand betwijfelen en zeker zal ieder, die geroepen wordt tot eenig commandement, op deze of dergelijke wijze handelen of doen handelen. Tevens vlei ik mij, dat vele kameraden mij zullen toegeven, dat het verstrekken van schietboekjes, in den geest als door mij bedoeld, iederen stukscornmandant, wanneer deze ten minste een eenigszins bruikbaar artillerieonderofficier is, in staat zal stellen, op de meest eenvoudige wijze zijn aanteekeningen te houden; aanteekeningon, die, in zijn eigen belang, zoo hoog noodig goed moeten gehouden worden, wil hij op bekwame wijze het vuur regelen en zich te allen tijde sterk gevoelen, zich te verantwoorden of te verdedigen tegen hen, die boven hem gesteld worden en die, hoe hoog hun rang ook zij, toch menschen blijven en niet uit slechtheid maar door het menschelijke wat hen aankleeft, zoo licht geneigd zijn, de slechte uitkomst van eenige handeling aan anderen en de goede aan zichzelf of hunne leiding toe te schrijven. Dat het opnemen van een schietboekje in de uitrusting van een vuurmond bij theoretische en practische oefeningen, in vredestijd ook nut zal hebben, vind ik voor mij natuurlijk. Eerstens toch raakt men op die wijze meer vertrouwd met den inhoud der boekjes; terwijl het, bij de vuuroefeningen te Oldebroek waar de compagniescommandanten als stukscornrnandanten optreden, den seriecomrnandant het middel aan de hand geeft om in werkelijkheid de leiding van het vuur te behouden. Handelt die seriecommandant toch als voor den batterij-, groep- of fortcoinmandant in oorlogstijd wenschelijk werd geacht en heeft hij, na met de kapiteins of stukscornmandanten de te houden oefening besproken te hebben, bepaald, wat door hen in de schietplannen ingevuld moet worden, dan is het zijn geest, die in de leiding van dat vuur domineert en hij kan dus in waarheid hoofdleider van het vuur blijven; want de bijzondere opvatting van iederen stukscommandant is op die wijze onderworpen aan zijn meerling (1). Dan ook zal bij gelijksoortige vuren, al geschieden die op verschillende dagen en door verschillende personen, rneer eenheid vangedachten en handelen voorzitten en zullen alzoo grondiger gevolgen uit de verzameling der verkregen uilkomsten (1) Wij hopen dat in het vervolg ile oefeningen zóó gehouden zullen worden, dat deugdelijke beschouwingen zoowel vóór els na den afloop van het vuur gehouden kunnen worden, en dat alle artillerie-oflïeieren, zoowel zij die kampeerden als zij, die m hun garnizoenen bleven, mededeelmg bekomen van de verkregen uitkomsten en ter inzage liever nog in eigendom krijgen de schietstaten, met de daarop betrekking bobbende schietplannon, welke door het hoofdbestuur als de beste beschouwd worden.

10 143 van die vuren getrokken kunnen worden, vooral als het waarnemen der schoten steeds gedaan wordt gedurende al de seriën (en dit acht ik een gebiedende eisch, want de gedane waarnemingen domineeren het inschieten) door dezelfde personen, omtrent wie men zekerheid heeft, dat zij, dank hunne kennis van het terrein en meerdere en deugdelijker oefening, met het doen van waarnemingen volkomen bekend zijn. Op die wijze verkrijgt men dan ook naar mijn bescheiden meening het eenige middel om van de oefeningen in het vuren te Oldebroek het meest mogelijke nut te trekken. Wellicht zou men uit bovenstaande redeneering kunnen afleiden, dat door mij het hebben van een eigen meening bij de kapiteins der vestingartillerie, de enkele keer, dat zij vuren uit het geschut, hetwelk op de wallen der fronten, forten of sterkten, in oorlogstijd aan hun goede zorgen zal toevertrouwd zijn, wordt afgekeurd; verre van dien. Vermoedelijk zijn er weinigen, die meer hechten aan eigen initiatief en hooger prijsstellen op het hebben van eigen denkbeelden, dan de schrijver dezer regelen. Maar voor het algemeen belang moeten de persoonlijke meeningen wijken, en wil een oefening werkelijk eenig nut hebben, dan moet de hoofdleider domineeren en aan die individueele oefeningen eenheid geven. De hoofdleider, in dit geval, de seriecommandant, moge het dan beter of minder goed wetea dan zij, die onder hem werken; die hoofdleiding moge dan goed of slecht zijn, de noodige eenheid zal er heersenen en het wapen der artillerie zal er in alle geval de voordeelen van trekken. In beide gevallen leert ieder individu evenveel, als hij nu leert; maar in het eene leert hij bovendien den hoofdleider, zijn chef, achten, terwijl in het andere geval die hoofdleider zich blootstelt aan bemerkingen van de boven hem gestelde machten en dus een volgende maal zeker dezelfde fouten niet meer maken zal of wel, zijn mindere geschiktheid blijkt genoegzaam en weldra wordt zijn plaats, zoo in het belang van het wapen als van het vaderland, door een ander ingenomen. Ten andere moet men niet uit het oog verliezen, dat het nu reeds iederen kapitein vrijstaat, na afloop van de door hem gehouden oefening verslag uit te brengen, en ik wil geen oogenblik twijfelen of zij, die op deugdelijke gronden vermeenden, dat het vuur, anders geleid, betere uitkomsten zou hebbeu opgeleverd, zullen, wanneer zij vóór den aanvang van het vuur de aandacht van hunnen seriecommandant daarop vergeefs vestigden, wel den rnoed hebben, als de uitkomst de juistheid hunner meening bewezen heeft en de zaak werkelijk van ernstig belang voor het wapen is, daarvan met gepaste woorden in hun verslag melding te maken. Men zij echter wel indachtig dat ik hier niet bedoel, het veroordeelen van de hoofdleiding eerst na afloop van het vuur, dus nadat men reeds eenige uitkomst verkregen heeft; dergelijke redeneeringen ot wijsgeerige opmerkingen berusten dan niet meer op hooger wetenschappelijke vorming of bijzonder helder inzicht in de zaak, maar op het verkrijgen van ondervinding, en wij allen weten hoe ge-

11 144 makkelijk het is, na afloop van een zaak, bemerkingen of opmerkingen te rnaken en bespiegelingen te houden. Verre zij het almede van mij, het waarnemen alleen te laten doen door personen, die zulks reeds goed kennen ea dit dus niet door eigen personeel te laten doen. Met een enkel woord wil ik ook dit nader verklaren. Goed waarnemen is alleen te leeren, door het veel te doen en is dan nog het gemakkelijkst te doen op een terrein, waarvan ieder heuveltje, ieder zandhoopje deu waarnemer bekend is; onwillekeurig leeft het beeld, 't welk ons dagelijks omgeeft, in onzen geest. Kent rnen nu de afstanden en wijze van ligging van de onderdeelen van dat beeld, zoowel onderling als ten opzichte van de plaats waar men zich bevindt, dan valt het ons gemakkelijk om aan een punt, dat niet tot dat beeld behoort, maar slechts zeer tijdelijk hiervan deel uitmaakt, een bepaalde plaats, ten opzichte van bepaalde punten van dat beeld te geven, en zoodoende den afstand en de ligging van dat punt te bepalen. Zij, die een groot gedeelte van hun leven op de heide te Oldebroek slijten, zijn dus a priori de personen die op die heide het best kunnen waarnemen en dus ook de aangewezen personen, op wier waarnemingen elk vuur, dat op die heide als oefening of tot leering geschiedt, geleid dient te worden. Dit sluit echter niet uit, dat men zelf ook moet laten waarnemen; integendeel, men rnoet bij dien persoon verschillende anderen plaatsen en deze niet alleen laten waarnemen, maar, van ieder hunner, eischen dat zij aanteekening houden van hun waarnemingen; terwijl de als goed waarnemer bekende persoon hen op de gemaakte fouten aandachtig maakt en zooveel mogelijk hen tracht te overtuigen als zij minder goed waarnemen. Op die wijze leert men waarnemen. Te dwaas zou het toch zijn aan te nemen, dat degene, zelfs al is hij goed waarnemer, die gedurende enkele dagen in het jaar het terrein te Oldebroek betreedt, onmiddellijk dat terrein even goed kent als hij, die er gedurende maanden leeft en als bij intuïtie van ieder punt, dat zich op die heide voordoet, de juiste plaats kan bepalen. Het was ook hoofdzakelijk op deze redeneering, dat de samenstelling der observatie-lat berustte, die in den, afgeloopen zomer bij het doen van waarnemingen door enkelen gebruikt werd. Het raampje waarin verticale en horizontale draden met elkaar een net vormen, waarvan de mazen 1(5 mm 2. groot zijn, en dat op een bepaalden afstand 2 M. van het oog staat, bedekt een gedeelte van het voorliggend terrein, dat door de mazen verdeeld wordt in vakken, waarvan de breedte bij hooge voorwerpen ook de hoogte gelijk is aan T^ff van den afstand waarop men staat. Van dat terreingedeelte kan dus in verband met den bekenden, gemeten, geschatten of ingeschoten afstand de ligging van verschillende punten onderling en ten opzichte van het doel, indien zulks op dat terreingedeelte ligt, bepaald worden. Door deze inrichting stelde ik mij de mogelijkheid voor, dat de waarnemer, die door het raampje

12 U5 scherp naar het doel tuurt, nadat hij een der draden bij het waarnemen van zijdelingsche afwijkingen een verticale, bij waarneming van hoogte-afwijkingen of springhoogten een der horizontale draden, op een bepaald punt of scherpe lijn van het voorwerp gericht en de lat daarna een vasten stand gegeven had, op de schets van het raampje, welke dichtbij hem moet liggen, dadelijk nadat hij het springpunt zag, de ligging hiervan zou kunnen aanstippen, om daarna in verband met den afstand, de grootte der afwijking te kunnen uitrekenen. Als bepaalde eisch werd echter gesteld, dat de waarnemer de lat goed richt en vastzet zoolang het doel helder zichtbaar is, en dat hij, wanneer tijdens het vuren het doel zich minder helder voordoet of tijdelijk aan het oog onttrokken wordt door het voorbijtrekken van een wolk, waardoor het licht geheel anders op dat doel valt een ieder die te Oldebroek vuurde weet, hoe vaak op die wijze het doel tijdelijk onzichtbaar was of wel wanneer een rookwolk het vrije uitzicht tijdelijk belemmert, moet blijven turen op den door hem gerichten draad; want meermalen kan men dan toch het springpunt ten opzichte van dien draad waarnemen en dit is natuurlijk even goed als ten opzichte van het doel. Bij het doen van zijdelingsche waarnemingen liet ik de horizontale draden vervallen en gebruikte daarentegen een raampje met horizontale draden voor de waarneming van springhoogten bij granaatkartetsen. Uit het voorgaande zal men wel de overtuiging verkregen hebben, dat ik, evenzeer als ieder artillerist, groote waarde hecht aan deugdelijk waarnemen, en het dus, van mijn standpunt beschouwd, wel ietwat munitie-m. a. w. geldverspilling noem, als men bij de practische oefeningen dat waarnemen moet overlaten aan personen, die er niet genoegzaam in geoefend zijn. Op die wijze leert men, noch de waarde der schietregels, noch de deugdzaamheid van ztjn geschut naar waarde kennen. Hoe het oefenen in het waarnemen van springpunten zou kunnen plaats hebben door nabootsing van de zich daarbij voordoende vlam, met behulp van het door spiegels weerkaatsen van het licht der zon, of bij afwezigheid van dien lichtbron, van dat eener heldere petroleum- of andere lichtlantaarns in de toekomst wellicht een electrische lichtlantaarn gedreven of gevoed door een secundaire batterij van FAURE geplaatst vóór sterke reflectors, heb ik, bij de indiening van de bovenbedoelde observatie-lat, medegedeeld. Al ware echter bedoelde oefening practisch uitvoerbaar en zelfs wenschelijk, dan zou het nog de vraag zijn of er wel tijd en personen zijn waarmede men de oefening kon houden; want vermoedelijk is er wel geen gedeelte van het nederlandsche leger waarbij meer kader en vooral goed kader ontbreekt dan bij dat, wat men vestingartilleric noemt en waarbij goed kader een levensquaestie is. Tot nu toe is, in al het voorgaande, alleen sprake geweest van het gra- IV. S. 7. D. N"

13 1/lf) naatvuur; voorbedachtelijk is alles wat op liet vuren met granaatkartetsen betrekking heeft, buiten beschouwing gelaten en wol om de volgende reden: Bij alle artilleriën blijft men tot nu toe op den voorgrond stellen, dat men zich eerst rnet granaten moet inschieten, alvorens tot granaatkartetsvuur over te gaan: Met andere woorden, men gevoelt zich meer meester over het granaatvuur dan over het gnmaatkartctsvuur. En toch, niemand zal het ontkennen, wint de overtuiging meer en meer veld, dat in de meeste gevallen, die men zich kan denken, een goed geleid granaatkartetsvuur veel meer uitwerking zal hebben dan het granaatvuur. Naar mijn bescheiden meening moet dan ook met het oog daarop, en vooral de bijzondere geaardheid van den bodem, waarin de ons aanvallende vijand moet werken, in aanmerking genomen, bij de nederlandsche artillerie (rnet uitzondering van de kustartillerie) het streven bestaan om : 1. de granaat en granaatkartets wat vorm, gewicht enz. zóó te maken, dat de banen door hen af te leggen, gelijk worden en dus eenzelfde schootstafel voor beide projectielsoorten voldoet ; 2. met granaatkartetsen vurende, op elk oogenblik zonder eenige berekening een controle-schot te kunnen doen ; 3". de granaalkartets na den aanslag te doen springen, wanneer de tijdbuis vóór dat oogenblik de springlading nog niet ontstoken heeft; 4. wanneer door de weekheid van den bodem of bij het vuren op doelen in drassig terrein, de schokbuis niet werkt, de kans te hebben dat de granaat nog na haar val springt, of wel het in de macht te hebben, haar kort vóór den val te doen springen, enz. Om zooveel mogelijk dat alles te verkrijgen, dienen dus alle granaten en granaatkartetsen voorzien te zijn van eenzelfde buis, die én als tijdbuis én als schokbuis gebruikt kan worden, maar altijd als een van beide moet werken. Mocht echter de samenstelling van een dergelijke buis, waarvan reeds verscheidene ontwerpen bestaan, te moeilijk geacht worden, dan zou ik die projectielen wenschen te voorzien van twee buizen, n.l. een schokbuis van kleiner afmeting dan de bestaande, geplaatst in het laadgat. voorzoover de projectielen hiervan voorzien zijn, en in het inwendige of achter den bodem, bij projectielen die een laadgat missen. De tijdbuis zou op het buisgat geplaatst moeten worden. Op die wijze behouden de projectielen altijd hun waarde en zullen zij nimmer na den aanslag den weg volgen van ricochetschoten, die in alle richtingen voortspoeden behalve in die waarin men do projectielen oorspronkelijk voortdreef; men zal zich te allen tijde kunnen inschieten volgens de eenvoudige practische regels, voor het granaatvuur voorgeschreven; men zal voor het geval men zeker is van de schootstafel en van de goede werking der buizen, elk oogenblik kunnen overgaan tot granaatkartetsvuur of, hiermede bezig zijnde, op elk oogenblik door het buiten werking stellen van de tijdbuis of het verlengen van haren brandtijd, een controle-schot kunnen doen.

14 147 Mij dunkt, de opgenoemde voordeeleu zijn, vooral bij veldartillerie, zoo groot, dat naar mijn persoonlijke opvatting altijd door de daartoe aangewezen personen, alles in het werk moest worden gesteld om tot een zoodanige wijziging onzer projectielen te komen en minstens, om bij het nieuw in te voeren geschut tot een dergelijk stelsel van projectiel te geraken. Dat op technisch gebied bezwaren te overwinnen zullen zijn, is zeer natuurlijk, maar onoverkomelijk mogen wij, die in het laatst der negentiende eeuw leven, die bezwaren niet achten voor hen, die uitmuntende werktuigen en werkkrachten te hunnen dienste hebben en aan wie een degelijke hulp der commissie van proefneming kan worden toegezegd en verleend. Mochten zij, die geroepen zullen worden de munitie voor onze nieuwe vuurmonden te ontwerpen, de overtuiging hebben dat het drassige terrein, waarin onze vijand gedwongen zal zijn, weg te schuilen, geen srnoorkuil zal zijn voor onze granaten ik zag dat gaarne eens door proeven uitgemaakt en mocht hun het denkbeeld om op een granaat een tijdbuis te plaatsen, eenigszins zonderling voorkomen, zoo wil ik toch hopen, dat zij het wenschelijk zullen achten, op de granaatkartetsen een buis van dubbele werking of twee buizen te plaatsen en de voorraad der granaatkartetsen minstens even groot te nemen als die der granaten. Is op de voorgestelde wijze de grootste moeilijkheid om van het granaattot het granaatkartetsvuur over te gaan verdwenen, dan komt iedere oefening met granaten ook voor de kennis van het grauaatkartetsvuur ten nutte; want de banen van beide projectielen zijn gelijk, en alleen de goede kennis van die baan kan het gezond verstand, dat bij elk vuur, maar vooral bij het granaatkartetsvuur, dient geraadpleegd te worden, tot richtsnoer strekken. Naar mijne meening zullen de regels voor het granaatkartetsvuur, zooals deze nu nog in het ontwerp-schietboekje voorkomen, wel gewijzigd worden; in elk geval zijn zij thans zóó, dat het leiden van een dergelijk vuur onmogelijk aan een onderofficier overgelaten kan worden ; terwijl het ook voor menig officier aanvankelijk veel bezwaren zal hebben. Die bezwaren kunnen alleen uit den weg worden geruimd door veel practijk of, waar die ontbreekt, door de practijk van hen, die op hunne practische oefening en theorieën bouwen, waardoor zij anderen als 't ware deelgenoten kunnen maken van hunne ondervinding. Ten slottè nog een enkel woord omtrent het waarnemen bij granaatkartetsvuur. Naar mijn bescheiden meening kan de door mij ontworpen observatie-lat hierbij goede diensten doen en heeft die lat dan ook oorspronkelijk het leven te danken aan een mij opgedragen waarneming van springpunten bij een granaatkartetsvuur. Van uit de batterij en één zijpost, of liever nog van uit 2 zijposten, neemt men waar de grootte der rechtsche of linksche afwijking van het springpunt ten opzichte van een verticale draad, welke men van uit beide standplaatsen op hetzelfde punt van het doel richtte, en bepaalt uit die afwijkingen de ligging van het springpunt ten opzichte vau

15 148 het doel, waarbij dan ook tennaastenbij de grootte van het interval bekend wordt. Van uit de batterij neemt men de springhoogte waar, ten opzichte van een horizontale draad, die men op een zeker punt of lijn van het doel richtte en leidt daaruit af de springhoogte ten opzichte van dat punt van het doel, waarvan in het schietplan aanteekening werd gehouden. De toestel van den Heer Majoor VAN MARLE, welke op hetzelfde beginsel als de observatie-lat berust, is alleen ingericht voor het waarnemen van zydelingsche afwijkingen; naar mijn meening bestaat er echter geen bezwaar, dien toestel zoodanig te wijzigen, dat hij ook gebruikt kan worden tot het meten van springhoogten, voor het geval men de constructie van dien toestel doelmatiger vindt dan de lat. Amsterdam, November IN DE BETOU.