Sensoa, Kipdorpvest 48a, 2000 Antwerpen. België Belgique P.B/B.P ANTWERPEN X 8/4396. Sensoa 360

Transcriptie

1 Sensoa, Kipdorpvest 48a, 2000 Antwerpen België Belgique P.B/B.P ANTWERPEN X 8/4396

2 Woord vooraf 2009 Verantwoordelijk uitgever Chris Lambrechts, Kipdorpvest 48a, 2000 Antwerpen, tel , fax Redactie Boris Cruyssaert Ontwerp en opmaak Lieven Jacobs Druk Albatros Printing 2500 exemplaren Juli 2009 p. / 2 Waarde lezer, Voor u ligt het werkingsverslag Het is opnieuw een omvangrijk document met een aantal nieuwe initiatieven die in 2009 zijn opgestart en tientallen doorlopende activiteiten die de basis willen leggen voor een seksueel gezond Vlaanderen. De vaststelling dat we ons daarbij vaak moeten beperken tot het voorkomen van problemen, neemt niet weg dat seksuele gezondheid in de brede zin van het woord steeds ons referentiekader is. Onze ambities op dat terrein staan jammer genoeg nog niet in verhouding tot onze middelen, maar daar willen we aan werken We zijn (druk) bezig stond er op onze nieuwjaarskaart en dat is niet gelogen. Sensoa krijgt een belangrijke rol in het uitzonderlijke Sexpertonderzoek naar de seksuele gezondheid van de Vlaming. We zullen daarbij preventie-organisaties samenbrengen met de onderzoekers en vertegenwoordigers van doelgroepen. Met de aanwerving van twee terreinwerkers krijgt de preventie naar homomannen een extra injectie. Maar het groeiend aantal activiteiten maakt het ook noodzakelijk om meer te kiezen. Onze middelen zijn relatief beperkt en interessante nieuwe pistes in 2010 worden noodgedwongen on hold gezet. Het strategisch planningsproces moet tegen de zomer van 2010 uitmonden in een meer coherente aanpak die tegelijkertijd ook het draagvlak voor onze activiteiten in de toekomst garandeert. Het worden ongetwijfeld interessante tijden. Toch is er door onze succesvolle projectvoorstellen ook ruimte voor vernieuwing in We kijken daarbij over onze landsgrenzen heen, door enerzijds jongeren in België bewust te maken van de precaire seksuele gezondheid van hun leeftijdsgenoten in landen in ontwikkeling en anderzijds onze Oekraïense zusterorganisatie te ondersteunen bij het ontwikkelen van een aanbod van relationele en seksuele vorming. Ook ons bestaand aanbod aan activiteiten wordt regelmatig bijgestuurd. De groeiende behoefte aan synergie tussen activiteiten en tussen Sensoa en andere organisaties zal ongetwijfeld richtinggevend zijn voor onze toekomstplannen. Maar dat is voor het volgend jaarverslag Rest ons nog als trotse directie onze grote waardering uit te spreken voor de inzet van al onze vrijwilligers en personeelsleden. Dank zij hun onverminderde inzet durven we ons inderdaad een gewaardeerd expertise- en dienstencentrum noemen. Vanuit het hart: bedankt! Chris Lambrechts en Dirk Pyck, directeurs p. / 3

3 Relationele en seksuele vorming van jongeren garanderen Sensoa wil dat kinderen en jongeren (later) op een bewuste en gezonde manier omgaan met relaties en seksualiteit. We willen voorkomen dat jongeren ongepland zwanger worden, hiv of een andere soa oplopen of het slachtoffer worden van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat impliceert investeren in een relationele en seksuele vorming (RSV) die hen begeleidt in hun seksuele ontwikkeling. Uit diverse onderzoeken blijkt namelijk dat een goede relationele en seksuele vorming leidt tot meer verantwoord seksueel gedrag, minder seksueel geweld en minder soa-infecties. Wie relationele en seksuele vorming heeft genoten, stelt het eerste seksuele contact bovendien langer uit en maakt minder fouten bij anticonceptiegebruik. Op termijn wil Sensoa dat RSV structureel ingebed geraakt in het onderwijs. Week van de Lentekriebels De Week van de Lentekriebels vond plaats van 21 tot 30 april Met dit initiatief onderstreept Sensoa het belang van RSV en stimuleren we het onderwijs en het jeugdwerk om rond het thema relaties en seksualiteit te werken. Leerkrachten konden het online lespakket Vraagstaart downloaden, met ideeën om in de klas te werken met Allesoverseks.be Ouders vonden in de downloadbare Gids voor ouders achtergrondinformatie en aanknopingspunten om met jongeren over seksualiteit en relaties te praten. Sensoa promootte ook Feiten & Cijfers rond jongeren, seksualiteit en Internet dat concrete tips bevat om met jongeren en internetgebruik om te gaan. Congres Hot topics op School Op 20 april leidde Sensoa de Week van de Lentekriebels in met het congres Hot Topics op School. 166 deelnemers kregen er ideeën om te werken rond relationele en seksuele vorming. Sprekers waren onder meer dr. Douglas Kirby, dé Amerikaanse expert rond onderzoek naar de effectiviteit van RSV-programma s en Vlaams minister van onderwijs Frank Vandenbroucke. De Vlaamse onderwijskoepels lichtten in een panelgesprek hun beleid toe. Deelnemers konden er een aantal workshops bijwonen over hedendaagse topics als omgaan met internet, tienerzwangerschap, seksueel grensoverschrijdend gedrag en HPV-vaccinatie. Allesoverseks.be Na de succesvolle start in 2008 van Allesoverseks.be, de vraaggestuurde interactieve website van Sensoa met hapklare informatie op maat van 15- tot 25-jarigen, stond 2009 in het teken van onderhoud, actualisatie en promotie. We maakten stickers aan, lieten affiches verspreiden via Maks! en adverteerden tegen gunsttarieven. Met resultaat, want gemiddeld vinden bezoekers per maand hun weg naar de site. Maandelijks lopen ook zo n 180 persoonlijke vragen binnen die snel beantwoord worden door medewerkers van JAC s en CAW s. Eind 2009 startte ook een kwalitatieve analyse van de site bij de doelgroep naar bruikbaarheid en tevredenheid. Enkele opvallende resultaten waren de positieve beoordeling van de site en de vormgeving. De site bevat veel, duidelijke en betrouwbare informatie, de opbouw is logisch en de site werkt eenvoudig. Ook in het oog springend is dat het zoekgedrag sterk verschilt van persoon tot persoon en niet iedereen gebruik maakt van de prominent geplaatste vraagbalk. Uit de resultaten distilleerden we een aantal aanbevelingen die tot aanpassingen zullen leiden. In 2009 voorzag Sensoa de belangrijkste RSV-partners (scholen, CLB s, ouders, artsen, preventie- en vormingswerkers, media ) andermaal van vorming, informatie en advies. Verder blijven we participeren in tal van netwerken, commissies en werkgroepen (waaronder die van de Vlaamse Onderwijsraad) en gaan we nieuwe partnerschappen aan, o.m. met Zin-d erin(g) en KAJ Tegenstroom. In 2010 willen we opnieuw voldoende tijd vrijhouden voor het uitwerken van een structureel RSV-aanbod voor de onderwijssector. Op de planning staat onder meer de voorbereiding van een handboek RSV voor leerkrachten van het secundair onderwijs. Uiteraard blijven het onderhoud en de aanpassingen van Allesoverseks.be en de organisatie van de Week van de Lentekriebels constanten in onze werking p. / 4 p. / 5

4 verantwoordelijke uitgever: Chris Lambrechts, Kipdorpvest 48a, 2000 Antwerpen grafisch concept: Marcel Lennartz, vormgeving: Lieven Jacobs Mannenseks_Facing_Facts_def.indd 1 22/09/ :21:27 verantwoordelijke uitgever: Chris Lambrechts, Kipdorpvest 48a, 2000 Antwerpen grafisch concept: Marcel Lennartz, vormgeving: Lieven Jacobs pijpen=soa_facing_facts_final.indd 1 3/07/ :32:37 Het gezondheidsprobleem rond hiv en soa bij homomannen aanpakken Het aantal besmettingen met hiv en soa bij homomannen is in België, net als in andere westerse landen, de laatste jaren toegenomen. Meer dan de helft van de geregistreerde seksueel overdraagbare aandoeningen bij mannen wordt in België vastgesteld bij homomannen. Daarnaast doet 80 percent van de besmettingen met hiv bij Belgische mannen zich voor bij mannen met homoseksuele contacten. Wellicht is minstens één op twintig Belgische homomannen seropositief. De oververtegenwoordiging van deze groep in de hiv- en soa-cijfers, is reden genoeg om te spreken van een ernstig gezondheidsprobleem. Sensoa is zich hier terdege van bewust. Daarom beslisten we onze middelen te herschikken zodat we in 2010 twee nieuwe preventiewerkers naar homomannen kunnen aanstellen. advertenties en artikels in andere tijdschriften en publicaties. De promotie van de vernieuwde Mannenseks.be, stond centraal in de eerste campagne. Die site ontvangt maandelijks digitale bezoekers, het resultaat van regelmatige updates en relevante info. Het is de plaats waar Sensoa naar verwijst voor verdere informatie over de campagnethema s. Andere thema s waren de promotie van vaccinatie tegen hepatitis B, het aansporen om zich te laten testen op hiv en soa en het aanmoedigen om het condoom te (blijven) gebruiken. Een andere campagne lichtte dan weer de risico s op besmetting met soa bij orale seks toe. Sensoa vertaalde de campagnes ook naar condoomverpakkingen en originele acties tijdens de Belgian Lesbi- an & Gay Pride in Brussel (16 mei), en op het festival Antwerp Pride (25 en 27 juni). In de laatste campagne gaf Sensoa adviezen over wat homomannen kunnen doen als ze een ernstig risico op besmetting hebben gelopen, verspreidde daar rond een vouwfolder en maakte een zelftest op Mannenseks.be Bij een ernstig risico is de vraag hoe lang dat geleden is. Er bestaat immers een noodbehandeling, een zware aidsremmende medicijnencocktail, die de naam PEP (Post Exposure Profylaxis) meekreeg, en ook terugbetaald wordt. Vond het risico minder dan 72 uur geleden plaats, dan kan PEP een besmetting met HIV misschien alsnog voorkomen. Een arts de gay site van sensoa bepaalt of het zinvol is PEP toe te dienen, want PEP kan zware bijwerkingen hebben. Was het langer dan 72 uur geleden dan is een test aangewezen. Safe Sex Zone Vlaanderen telt een 60-tal seks- en horecazaken voor homomannen. Daarvan ondertekenden tot dusver 50 het Safe Sex Charter van Sensoa. In die 50 zaken installeerde Sensoa klikkaders, waarin om de twee maanden een nieuwe, sensibiliserende affiche van Sensoa komt te hangen. De zaken waar mannen ter plaatse seks kunnen hebben, verdelen condooms en glijmiddel die ze bij Sensoa tegen de beste prijzen kunnen kopen. In 2009 namen zij Zes campagnes Sensoa ontwikkelde in 2009 zes campagnes naar homomannen, ondersteund met affiches, bannering op gay sites, Pijpen = risico op soa WISSELENDE PARTNERS = SOA-TEST OM DE 6 MAANDEN Veilig Vrijenlijn p. / 6 p. / 7

5 Mensen met hiv ondersteunen condooms en zakjes glijmiddel af, een verdubbeling tegenover Sensoa beheerde ook 25 condoomautomaten en verzond navulpakketten. De opmerkelijke Safe Sex Zone-werkwijze krijgt in 2010 een evaluatie. Mensen met hiv worden nog dagelijks geconfronteerd met allerlei vooroordelen en discriminatie. Het is dan ook een kwetsbare groep die de nodige ondersteuning kan gebruiken bij het dagelijkse leven met hiv. Testen op Locatie Gestart als een proefproject in 2008 door het Helpcenter (een onderdeel van het Instituut voor Tropische Geneeskunde) met hulp van Sensoa, is Testen op Locatie nu een vast onderdeel van de werking van het Helpcenter. Een team met mensen van ITG en Sensoa trekt naar zaken waar homomannen seks kunnen hebben. De klanten krijgen ter plekke een gratis hiv- en soa-test aangeboden, waarna ze per sms worden ingelicht over de testuitslag. Deze methode wordt duidelijk gesmaakt door de doelgroep. Take Care Week Sensoa en Çavaria startten in 2008 met de Take Care Week om holebi-organisaties aan te zetten rond Wereld Aids Dag sensibiliserende acties te organiseren. In dat kader ontwikkelde het Roze Huis in Antwerpen de actie Knitting Against Aids en werkte samen met Sensoa, Çavaria en Designers Against Aids. Bij deze actie riepen we op een sjaal te breien die verkocht werden ten voordele van mensen met hiv en aids. De actie kon rekenen op ruime mediabelangstelling, van ondermeer een aantal drukbezochte buitenlandse blogs, zodat uiteindelijk 400 sjaals binnen kwamen. Een herneming staat gepland in 2010, mogelijk met andere Roze Huizen. Los van Knitting Against Aids organiseerden andere holebi-organisaties een 40-tal sensibiliserende acties. In 2010 wil Sensoa uitpakken met de Live Positive campagne over de betekenis van hiv in de levens van homomannen vandaag. Het wordt de grootste campagne naar homomannen ooit in Vlaanderen. Verder ondersteunt Sensoa het onderzoeksproject van het Instituut voor Tropische Geneeskunde omtrent de aanwezigheid van hiv bij homomannen. De resultaten daarvan worden in 2010 bekend gemaakt Eurosupport 6 Sensoa werkte dit jaar mee aan Eurosupport 6 dat interventies ontwikkelt voor counselors in een setting waar mensen met hiv opgevolgd worden. Bedoeling is dat hulpverleners goede seksuele en reproductieve counseling kunnen geven aan mensen met hiv. Sensoa fungeert daarbij als partner van Instituut voor Tropische Geneeskunde. Sensoa ontwikkelt een interventie, een informatieonderdeel en een handleiding voor vormingscentra of hulpverleners. Daarnaast staan we in voor de communicatie en informatieverspreiding via de partners in het project. Daarvoor creëerden we de eurosupport website ( en een nieuwsbrief. Factsheets en publicaties Sensoa ontwikkelde en verspreidde factsheets naar Vlaamse tandartsen om hen te informeren en te sensibiliseren rond de behandeling van mensen met hiv en het vermijden van risico s op overdracht van hiv. Aanvullend gaf Sensoa ook een aantal vormingen aan Vlaamse tandartsstudiegroepen. Daarnaast informeert Sensoa mensen met hiv via de driemaandelijkse nieuwsbrief Positief en de brochure Werken met hiv. Die legt uit hoe mensen met hiv met hun ziekte kunnen omgaan op de arbeidsmarkt en als werknemer. De publicatie Seks en relaties na de hiv diagnose voor seropositieve mannen en vrouwen kreeg een Franse vertaling en een culturele hertaling aangepast aan de noden en behoeften van sub- Saharaanse Afrikanen. In 2010 zal een eerder opgestarte bevraging van mensen met hiv rond internetgebruik afgewerkt worden. Die vormt de basis van een denkoefening rond een doelgroepengerichte website voor mensen met hiv. Ook het project Eurosupport 6 zal verder ondersteund worden. De handleiding om seksuele counseling te geven aan mensen met hiv krijgt zijn productie in p. / 8 p. / 9

6 Seksuele gezondheid versterken in de internationale samenwerking In 2008 stierven wereldwijd meer dan 2 miljoen mensen aan de gevolgen van aids en werden 2,7 miljoen nieuwe hivinfecties vastgesteld. Van de bijna 10 miljoen mensen die in 2008 nood hadden aan aidsmedicatie, waren er maar 4 miljoen die medicatie ook daadwerkelijk kregen. Er zijn op dit moment ongeveer 200 miljoen vrouwen die aan gezinsplanning willen doen maar geen anticonceptie gebruiken of er niet aan geraken. Jaarlijks sterven er vrouwen als gevolg van te voorkomen complicaties tijdens de zwangerschap, de bevalling of de eerste zes weken na de geboorte. Het afgelopen jaar werden opnieuw massaal veel vrouwen verkracht in onder meer Oost- Congo en Darfur. Gezien de enorme omvang van de problemen rond seksuele en reproductieve gezondheid en rechten op wereldschaal, blijft Sensoa zich inzetten op internationaal vlak. Naast pleitbezorging (advocacy) werken we aan de overdracht van onze expertise (capacity building) en aan sensibilisering van het Belgische publiek voor internationale thema s. Zo werkte Sensoa naar aanleiding van de klimaattop in Kopenhagen een factsheet uit. Deze licht het verband toe tussen seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en het klimaat- en milieuvraagstuk. Parlementairen voor de Millenniumdoelstellingen Sensoa Internationaal fungeert al jaren als secretariaat van de Parlementairen voor de Millenniumdoelstellingen. Deze groep van parlementairen uit Kamer en Senaat engageert zich om de Millenniumdoelstellingen in verband met seksuele en reproductieve gezondheid hoog op de Belgische politieke agenda te houden. Dat doen ze via resoluties, parlementaire vragen, diverse activiteiten en deelname aan debatten, conferenties en studiereizen. Sensoa hielp de groep een media-actie op te zetten in het federaal parlement rond moedersterfte en het evenement Moedernacht in Gent. Sensoa ligt ook aan de basis van de oproep van meer dan 450 organisaties aan de Spaanse, Belgische en Hongaarse regering om tijdens hun voorzitterschap van de Europese Unie meer engagement te tonen en middelen vrij te maken voor de realisatie van de Millenniumdoelstellingen. Bij toekomstige projecten dient Sensoa meer aandacht te hebben voor contextfactoren en een lange termijn aanpak. Er komt een vervolg in buurland Burundi. Sensoa doet daarvoor een terreinverkenning in 2010, opnieuw met de steun van de Koning Boudewijnstichting. In het kader van een samenwerkingsprogramma tussen Vlaanderen en Oekraïne, het land met de hoogste hiv-cijfers in Europa, werkte Sensoa een project uit rond RSV. Bedoeling is onze expertise over te dragen rond relationele en seksuele vorming voor jongeren in scholen. Het project geniet de steun van een plaatselijke NGO, het Europese International Planned Parenthood Federation-netwerk en de Oekraïense ministeries van onderwijs en gezondheid. Netwerken en samenwerkingsverbanden Op Europees en internationaal vlak is Sensoa actief binnen diverse netwerken die er mee voor willen zorgen dat seksuele gezondheid en rechten, hiv en aids prioritair blijven in het beleid van zowel de Europese Unie als de Verenigde Naties. We willen de EU ook stimuleren om zijn voortrekkersrol te blijven opnemen. In 2010 zal Sensoa werk maken van het ontwikkelingseducatie project Seksuele gezondheid en jongeren: een verhaal van alles of niets. Sensoa ontving in 2009 projectsubsidies van het Vlaams Agentschap Internationale Samenwerking. Bedoeling is om de Millenniumdoelstellingen te vertalen naar Vlaamse jongeren door ze te linken aan seksuele gezondheid. In de eerste fase van het project, dat loopt over 2,5 jaar, wordt nauw samengewerkt met scholen van de Provincie Antwerpen, waarna de andere provincies volgen Capacity building Met de steun van de Koning Boudewijnstichting en de Nationale Loterij vond een evaluatieonderzoek plaats van onze interventies in in Rwanda. Daaruit bleek dat de vormingen van Sensoa heel verrijkend waren voor het Rwandese Rode Kruis en dat hiv-preventie intussen beter geïntegreerd is in het werken rond seksuele gezondheid van jongeren. Sensoa is een actief lid van het Europese Civil Society Forum on HIV/AIDS, het Europese Netwerk van de International Planned Parenthood Federation (IPPF) en werkt nauw samen met het International AIDS Vaccine Initiative (IAVI) en met het International Partnership for Microbicides (IPM). p. / 10 p. / 11

7 Thematische werking De vijf programma s worden op continue basis gevoed met informatie omtrent een aantal belangrijke thema s inzake seksuele gezondheid. De themaverantwoordelijken verrichten studiewerk, participeren in netwerken, workshops en congressen en formuleren aanbevelingen aan de programma s. Daarnaast worden, los van een specifieke doelgroep, ook thematische projecten opgezet en publicaties ontwikkeld. Preventie ongeplande zwangerschap De Wereldgezondheidsorganisatie vaardigde een nieuwe richtlijn uit over wat te doen nadat men de pil is vergeten en noodpilgebruik. De belangrijkste vernieuwing is de vereenvoudiging van de aanbeveling in het geval men één pil vergeten is in de eerste pilweek. Als men de vergeten pil de dag nadien inneemt samen met de pil van die dag, is noodanticonceptie niet langer nodig. Er is immers vastgesteld dat de kans op zwangerschap in dat geval zo klein is, dat het gebruik van noodanticonceptie overbehandeling is. De werkgroep Seksuele Gezondheid binnen Domus Medica zorgde voor de implementatie van de nieuwe regels in Vlaanderen. Sensoa produceerde en verspreidde nieuwe Pil vergeten -kaartjes, voegde een luik pil vergeten toe aan Allesoverseks.be, paste zijn publicaties aan en stuurde een persbericht uit. Sensoa werkte mee aan van het fertiliteitsnetwerk De verdwaalde Ooievaar, waar je online een vruchtbaarheidstest kan doen en informatie over (on)vruchtbaarheid terugvindt. Sensoa gaf advies aan het project Anticonceptie bij kansarme (zwangere) vrouwen in het Brussels Hoofdstedelijk gewest. Ook de Nederlandse Rutgers Nisso Groep kreeg advies bij de ontwikkeling van een interactief instrument dat vrouwen wil ondersteunen bij hun anticonceptiekeuze. Preventie seksueel grensoverschrijdend gedrag Sensoa werkt samen met Child Focus aan het Europse BINSI-project rond veiliger seksueel gedrag van kinderen en jongeren op internet. Dat resulteerde in een Feiten en Cijfers-document dat de meest recente onderzoeksgegevens rond dit thema bundelt. Dit document kreeg ruim aandacht in de pers op Safer Internet Day. Child focus ontwikkelde het spel De Juiste Click rond veilig internet voor het basisonderwijs. Sensoa stond daarbij in voor brochures voor de kinderen en extra werkvormen voor de leerkracht onder de titel Kinderen in Cyberland. Voor 2010 staan nog onder meer online zelftestjes en het lespakket Connected voor het secundair onderwijs op het programma. Voor het project Senperforto van het International Centre for Reproductive Health werkte Sensoa een training uit rond het voorkomen van seksueel en gendergerelateerd geweld bij mensen in asielcentra. In de media was heel wat te doen over het verlagen van de wettelijke leeftijd waarop jongeren seks mogen hebben. Sensoa s opinie daarover kreeg de nodige weerklank. We pleiten voor een ernstig en genuanceerd debat over seksuele meerderjarigheid. Er zijn argumenten voor en tegen de verlaging, reden waarom Sensoa niet perse pro pleit. Belangrijk is dat de wet verduidelijkt wordt en seksueel experimenteergedrag van jongeren binnen een bepaald kader mogelijk is. In 2010 wil Sensoa samen met het Kinderrechtencommissariaat en experts een dossier met aanbevelingen opstellen, onder meer over het verlagen van de wettelijke leeftijd waarop jongeren seks mogen hebben. Ook voor 2010 staat Het Vlaggenysteem op het programma. Dat laat toe het seksueel gedrag van kinderen en jongeren te beoordelen en er adequaat op te reageren. Preventie soa en hiv Voor het thema soa en hiv werd in 2009 heel wat tijd gestoken in het up-to-date houden van de informatie op websites en in brochures ( recent onveilige seks gehad? hepatitis C ). Sensoa werkte ook samen met de Wetenschapswinkel p. / 12 p. / 13

8 Iedere dag worden in België drie mensen besmet met hiv een veelvoud daarvan met een seksueel overdraagbare aandoening. Ieder jaar wordt één Belgisch tienermeisje op zestig ongepland zwanger. Het zijn maar enkele zorgwekkende cijfers met een duidelijke conclusie: de algemene kennis van seksuele gezondheid laat te wensen over. Kiezen voor gezonde seksualiteit Sensoa ijvert voor een samenleving waarin mensen op een gezonde manier hun seksualiteit kunnen beleven. Daarvoor moeten we nog altijd de stilte en schaamte rond seksualiteit en seksuele gezondheid doorbreken. Voor veilig vrijen is goed kunnen communiceren cruciaal. Praat over seks, staat dan ook centraal bij Sensoa. Door hen de noodzakelijke informatie te geven en te leren hoe ze daarover kunnen praten, willen wij mensen stimuleren om goede en verantwoorde beslissingen te nemen inzake hun seksuele gezondheid. De referentie in Vlaanderen Sensoa groeide uit tot het expertisecentrum over seksuele gezondheid en hiv/aids in Vlaanderen. We worden daarin erkend door overheden, media, experts en het algemene publiek. We werken dan ook op basis van wetenschappelijk onderzoek en ontwikkelen materiaal waarvan bewezen is dat het werkt. We zijn een onafhankelijke, pluralistische en niet-gouvernementele organisatie, met duidelijke waarden en principes, die zich laat leiden door een uitgewerkt strategisch plan. Een gift of een permanente opdracht Met uw gift kan Sensoa preventie-initiatieven ontwikkelen of opkomen voor de kwaliteit van leven van mensen met hiv. U kan zelf kiezen welke doelgroep of actie u het liefst steunt. Met een doorlopende opdracht bij uw bank, verzekert u Sensoa van uw blijvende steun, zonder dat dit voor u of ons extra inspanningen vereist. Een legaat U kan ook een legaat overmaken aan Sensoa. Spreek hierover met een notaris of neem contact op met ons voor meer informatie. Een benefietactie Sponsor een project Om ambitieuze projecten te realiseren, doet Sensoa een beroep op sponsoring van bedrijven. Sensoa streeft hierbij naar duurzame partnerschappen. Dossier per dossier wordt bekeken hoe dit concreet vorm kan krijgen. Sensoa hanteert hierbij enkele duidelijke ethische uitgangspunten. Op die manier bewaken we als expertisecentrum de kwaliteit én onafhankelijkheid van ons werk. Mediapartner De zwaarste kost bij het voeren van campagnes is advertentieruimte. U kan uw goodwill tonen door Sensoa mediaruimte aan te bieden. We bekijken dan met u welke geplande campagnes voor u en uw doelgroep het meest interessant zijn. Een aanpak op maat Sensoa ontwikkelt heel wat publicaties, vormingen en campagnes, aangepast aan behoeften en voorkeuren van verschillende doelgroepen. Met dat materiaal ondersteunt Sensoa intermediairs. Dat zijn leerkrachten, vormingswerkers, dokters, opvoeders en anderen die elke dag te maken krijgen met seksuele gezondheid. Maar mensen kunnen ook met specifieke vragen terecht op onze websites, bij het documentatiecentrum, de Veilig Vrijenlijn en Sensoa Positief. Als partner maakt u het verschil! Seksuele gezondheid bevorderen, daarvoor hebben we partners nodig. Zowel voor de inhoudelijke uitwerking van onze projecten, als voor de financiering en promotie ervan. Ook u kan een partner zijn. Want uw steun maakt het verschil! Scholen, verenigingen, bedrijven of buurtcomités voelen er misschien meer voor om een activiteit te organiseren ten voordele van Sensoa. Een fuif, een etentje, een gesponsorde loop- of zwemmarathon, een veiling, een quiz of een gewone geldomhaling. U kan het zo gek niet bedenken of u kan er wel geld mee inzamelen voor de promotie van seksuele gezondheid of voor solidariteit met mensen met hiv. Heeft u nog vragen? Wil u praten over hoe uw partnerschap concreet vorm kan krijgen? Mail dan naar Boris.Cruyssaert@sensoa.be of bel naar U kan helpen Vlaanderen seksueel gezond te maken! Stort nu op of surf naar Giften vanaf 30 euro per jaar zijn fiscaal aftrekbaar. p. / 14 p. / 15

9 Sensoa tot uw dienst en de Universiteit Antwerpen voor de tweede editie van soa op de sofa. Daar maken huisartsen in opleiding kennis met Sensoa en omgekeerd, een aantal toekomstige artsen stelden hun soapraktijkprojecten voor. Ook met Toezicht Volksgezondheid en Domus Medica ging Sensoa een samenwerking aan. Doel is huisartsen makkelijker te laten communiceren over seksuele gezondheid met hun jongvolwassen patiënten. Culturele diversiteit In 2009 werd de herdruk met actualisatie van de brochure Uw seksuele gezondheid in 7 talen voorbereid. In 2010 zullen de nieuwe versies in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans, Pools, Turks en Bosnisch-Servisch-Kroatisch beschikbaar zijn. Sensoa organiseerde samen met talrijke organisaties de derde editie van de Netwerkdag Seksuele Gezondheid. Deze is gericht op intermediairs die werken met allochtone cliënten. Centraal thema van deze uitverkochte editie was taal en interculturele communicatie. De netwerkdag draagt bij tot een grotere betrokkenheid en interesse bij diensten voor sociaal tolken. Seks en handicap Sensoa participeert al enkele schooljaren in de werkgroep relationele en seksuele vorming binnen het Vlaams Verbond van het Katholiek Buitengewoon Onderwijs (VVKBuO). Sensoa werkt verder samen met de vzw Aditi zodat intermediairs met vragen over onder meer seksuele dienstverlening bij hen terecht kunnen. Ook ging Sensoa een samenwerking aan met de vzw VMG rond vormingen aan mensen met een verstandelijke beperking en hun intermediairs. Jongvolwassenen Jongvolwassenen (18 tot 30 jaar) zijn, ná homomannen, de meest kwetsbare doelgroep voor seksueel overdraagbare aandoeningen. Daarnaast maken zij het grootste aandeel uit van de abortuscliënten in Vlaanderen. In 2009 werkte Sensoa een globaal interventieconcept uit voor deze doelgroep, in samenspraak met externe experts en met feedback van de jongvolwassenen zelf. Op basis van persoonlijke interviews en focusgeprekken met jongvolwassenen kon Sensoa een inventaris maken van hun noden aan ondersteuning en kregen we een beeld van hoe zij omgaan met relaties, seks, anticonceptie en veilig vrijen. Voorlopig is de ontwikkeling van interventies uitgesteld om na te gaan hoe we deze kunnen inpassen in de strategische opties voor de komende jaren. De kennis en expertise die Sensoa verzamelt over seksuele gezondheid, geven we ook door via diverse services, zowel op individueel als intermediair niveau. We verspreiden informatie via onze verschillende websites, de shop en het documentatiecentrum. Bij de Veilig Vrijenlijn krijg je informatie en ondersteuning op maat over hiv, andere soa en anticonceptie. Sensoa zorgt daarnaast ook voor vorming, opleiding en leermiddelen rond seksuele gezondheid en hiv. Ten slotte vertaalt de bijzondere aandacht voor de kwaliteit van leven en de integratie van mensen met hiv zich in een specifieke dienstverlening. Sensoa Documentatiecentrum Ons Documentatiecentrum heeft een uitgebreide en unieke collectie boeken, tijdschriften en andere documentatie over seksuele gezondheid en leven met hiv. De collectie omvat verder een gespecialiseerd en uitgebreid aanbod van educatief materiaal rond relationele en seksuele vorming van specifieke doelgroepen. Die collectie is in 2009 nog eens uitgebreid met 770 nieuwe publicaties en materialen. Het documentatiecentrum beantwoordde in vragen voor documentatie en leende in totaal materialen uit. Vooral voor de materialen over seks en handicap en culturele diversiteit is er veel belangstelling. Een andere populair thema blijft alles wat met relationele en seksuele vorming te maken heeft. De belangrijkste uitdaging voor 2009 was het voorbereiden van een proactieve en web 2.0 gebaseerde dienstverlening. De catalogus leermiddelen krijgt een handiger te downloaden format, aanwinstenlijsten zetten we online en leerlingen secundair onderwijs kunnen voortaan te rade gaan bij de webpakketten hiv en anticonceptie bezoekers raadpleegden de online database en bekeken de webpakketten. De in 2008 opgestarte blog van het Documentatiecentrum kreeg een regelmatige update. Dit vertaalde zich in stijgende bezoekersaantallen: unieke bezoekers en gemiddeld 28 raadplegingen per dag. Het Documentatiecentrum werkte samen met ontleenpunten bij CAW s, mutualiteiten en centra Kleur Bekennen en promootte zijn aanbod rond diversiteit via Sensoa Vorming Sensoa organiseert praktijkgerichte kortdurende opleidingen, die aanvullend zijn aan bestaande basisopleidingen. Het gaat om deskundigheidsbevordering over seksuele gezondheid en leven met hiv voor intermediairs uit sectoren als onderwijs, hulpverlening, welzijnswerk, justitie, gehandicaptenzorg, seniorenzorg, vormingswerk Het aantal vormingen op maat daalde licht in 2009: van 232 dagdelen in 2008 naar 205 in 2009, met evenwel een stijging van 15% van het aantal deelnemers. 54 dagdelen werden begeleid door freelancers, 151 door interne medewerkers. p. / 16 p. / 17

10 Daarmee werden in totaal deelnemers bereikt. Het open aanbod kende een stijging: van 80 dagdelen in 2008 naar 91 in 2009, verdeeld over opleidingen (29) en themadagen (62). Met het open aanbod werden in cursisten bereikt, tegenover 375 in Zij kwamen voornamelijk uit het onderwijs, de gehandicaptenzorg en welzijn, inclusief bijzondere jeugdzorg. Bij de vormingen op maat steunt Sensoa ook organisaties die een beleid willen ontwikkelen rond seksualiteit en preventie van seksueel misbruik. Een aantal organisaties vroegen om coaching bij gevallen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Anderen vroegen procesbegeleiding om een visie en beleid te ontwikkelen rond seksualiteit in residentiële instellingen en preventie van seksueel misbruik. Ook de ouderavonden blijven succesvol. Met het Vormingscentrum voor Opvoeding en Kinderopvang is er een samenwerking waardoor een oudercomité slechts de helft moet bijpassen voor een ouderavond. Ook met de Vlaamse Onderwijsraad bestaat er een samenwerking waardoor oudercomités in 2009 en 2010 gratis ouderavonden kunnen aanvragen. Shop In de Sensoa Shop vindt men een uitgebreid assortiment van informatie-, sensibilisatie- en vormingsmaterialen. Het aanbod bevat zowel betalende als gratis publicaties. We klokten eind 2009 af met 768 verwerkte bestellingen. Via de shop werden informatie- en educatieve materialen verspreid en gadgets zoals solidariteitslintjes, stickers. Sensoa verspreidde in 2009 in totaal condooms, naar onder meer scholen, jeugdbewegingen, preventiediensten, centra voor algemeen welzijnswerk (CAW) en jongerenadviescentra (JAC). In aanloop naar Wereldaidsdag werden 210 pakketten verspreid met samen zo n rode lintjes en solidariteitsaffiches. De Week van de Lentekriebels zorgde voor 161 aanvragen van pakketten met condooms (12.000), Boekskes vol goesting (12.000) en affiches (640). Veilig Vrijenlijn De vrijwilligers van de Veilig Vrijenlijn bieden telefonische informatie op maat over hiv, soa en anticonceptie aan het algemeen publiek. In 2009 stelden we een daling vast van het aantal oproepen Als de natuur roept, zorg dan voor bescherming. DE VEILIG VRIJENLIJN Info over aids, soa en anticonceptie. In alle anonimiteit. verantwoordelijke uitgever Chris Lambrechts, Kipdorpvest 48a, 2000 Antwerpen - vrij van zegel Artikel 198 bis alsdenatuur_01.indd 1 12/10/ :44:09 p. / 18 p. / 19

11 (11.843) met 11% in vergelijking met 2008 (13.345). We registreerden oproepen tijdens de permanentie-uren en oproepen bij de infokiosk, buiten de permanentie-uren. Wat de thema s betreft, blijft tijdens de permanentie-uren de belangstelling voor hiv (64%) het hoogst, met daarnaast wel een jaarlijkse stijging van vragen over soa (van 5% in 1999, naar 15% in 2005 en 28% in 2009). Het aantal vragen over anticonceptie is in 2009 gelijk gebleven (jaarlijks 5% gedurende de laatste 3 jaar). Door de daling van het aantal vrijwilligers beperkten we het aantal uren avondpermanentie. We selecteerden 5 kandidaatvrijwilligers, die hun opleiding in 2009 startten. Ook in 2009 verspreidde Sensoa een promotie-affiche voor de Veilig Vrijenlijn via insluiting bij de Artsenkrant en via de Sensoa Shop. 078/ Sensoa Positief Sensoa Positief is de service van Sensoa die mensen met hiv, hun directe omgeving en betrokken intermediairs ondersteunt. Sensoa Positief komt op hun vraag tussen in hiv-problemen. Het aanbod is complementair aan de reguliere zorg. De werking omvat een helpdesk, het aanbieden van activiteiten, lot- en bondgenotencontact via vrijwilligers en deskundigheidsbevordering. De helpdesk van Sensoa Positief kreeg in vragen, iets minder dan in 2008 (506 vragen). 40% van de vragen wordt gesteld door mensen met hiv. Naar aanleiding van de vragen werden 79 intakegesprekken gevoerd en 54 dossiers aangemaakt. Sensoa is ook het officieel meldpunt van het Centrum voor Gelijkheid van kansen en Racismebestrijding. Het meldpunt Discriminatie opende 9 dossiers, waarvan er 3 konden worden afgesloten na bemiddeling. In 2009 kreeg Sensoa Positief bezoekers op 31 activiteiten, een toename van 50% tegenover Het tweewekelijkse hiv-café blijft een belangrijke, veilige ontmoetingsplaats voor lotgenoten. Van de twee lotgenotenweekends in 2009 organiseerde Sensoa één samen met het HIV-SAM-project van het Instituut voor Tropische Geneeskunde, wat een positieve evaluatie kreeg. Er werden 177 lotgenotencontacten en 24 begeleidingen gerealiseerd. Bij deze loten bondgenotencontacten ondersteunen vrijwilligers mensen met hiv, bij het leren leven met hiv. Sensoa sloot een overeenkomst af met Hivmix, een website voor mensen met hiv en vrienden en familieleden. Zo kon Sensoa Positief zijn aanbod en activiteitenkalender op interactieve manier bekendmaken. Sensoa gaf 21 vormingen en adviezen op organisatieniveau om de integratie van hiv in de reguliere werking te ondersteunen en de rol en verantwoordelijkheid van intermediairs te vergroten. Sensoa stelde ook ter beschikking aan de netwerkpartners, bedoeld voor noodhulp aan mensen met hiv Sensoa.be Sensoa.be is het eerste Vlaamse contactpunt op het internet voor informatie over seksuele gezondheid en hiv. De site bevat algemene informatie over aspecten van seksuele gezondheid die voor een ruim publiek toegankelijk zijn. Daarnaast bevat de site specifieke informatie en werkinstrumenten die relevant zijn voor intermediairs. Het gemiddeld aantal bezoekers van Sensoa. be kende een terugval in 2009 naar gemiddeld bezoekers per maand. De architectuur en de inhoud van de site komen niet langer overeen met de behoeften van de doelgroep en de organisatie. Daarom startte Sensoa in 2009 met een denkoefening waarbij nieuwe verwachtingen van het publiek en een goed systeem van kennismanagement worden meegenomen. Gezien de grootschaligheid van de operatie zal deze oefening doorlopen in 2010 en p. / 20 p. / 21

12 Periodieke publicaties en evenementen Sensoa organiseert elk jaar tal van evenementen en geeft jaar na jaar heel wat nieuwe publicaties uit, gaande van affiches en folders tot brochures, boeken, digitale werkvormen en infopakketten. Het is onbegonnen werk om een volledig overzicht te geven van deze jaarlijkse output, daarom zetten we hier enkele periodieke publicaties en evenementen van Sensoa eens in de kijker. Wereldaidsdag Al jaren vraagt Sensoa in de aanloop naar Wereldaidsdag om meer solidariteit voor mensen met hiv, in 2009 de derde maal met een affichecampagne. Freek Braeckman, Roel Vanderstukken, Veronique De Kock, Brahim, Elodie Ouedraogo en Sofie Engelen schaarden zich achter de slogan: Sluit hiv uit. Niet wie seropositief is. In totaal werden er meer dan affiches verspreid. De TV-spot was te zien op TMF, Out TV, Belgacom Zoom en de regionale zenders, terwijl er advertenties verschenen in de Morgen, Metro, vacature, P-Magazine, Sensa, Universiteit Gent en Maguza. Vier reuzenbanners waren te bewonderen in de Stadsfeestzaal in Antwerpen. Daarnaast werden er nog eens rode lintjes verspreid, naar onder meer de medewerkers van de NMBS en de Gentse en Antwerpse stadsdiensten. Voorts werden nog eens duizenden stickers van het rode lintje en condooms verdeeld, onder meer tijdens de voetbalwedstrijd AA Gent Cercle Brugge naar aanleiding van de actie Shoot Safe. Sensoa pakte ook andermaal uit met Getekend door aids, een grafische wedstrijd voor jongeren van 12 tot 18. In 2009 kregen we 307 inzendingen binnen waarvan de beste gepubliceerd werden in De Standaard, De Morgen, Joepie, Zap en op de websites van JIM, Studio Brussel, Toeterniettoe en Sensoa. Het Stadsmagazine van Gent verspreidde één werk op posterformaat onder de stadsdiensten. Ook Sensoa selecteerde zijn favoriet als affiche om mee te verzenden met Maks! naar alle Vlaamse secundaire scholen. Een selectie van werken werd ook tentoongesteld in De Wereld van Kina in Gent. Net als vorig jaar waren meer dan 100 jongeren met begeleiders aanwezig op de opening van de mooie en intieme tentoonstelling. Lief en Leed Lief en Leed is een jaarlijkse publicatie over seks en relaties met duiding en commentaar van journalisten, wetenschappers en professionals uit verschillende sectoren bij nieuwe tendensen, opvallend onderzoek, interessante ontwikkelingen In 2009 verscheen de vierde editie. Centraal in die editie stond een speciaal dossier over de echte of vermeende seksualisering van de samenleving. Dit dossier vormde de basis voor een onderbouwd en genuanceerd standpunt binnen Sensoa over de problematiek, ook wanneer de pers daarover vragen stelde. In verschillende bijdragen probeerden we antwoorden te formuleren op vragen als Hoe reëel is de seksualisering van de maatschappij en hoe problematisch?, Wat zijn de effecten daarvan op jongeren bijvoorbeeld? en Hoe ga je daar als samenleving mee om? Het dossier werd ook voorgesteld op het congres over pornoficatie, georganiseerd door de Nederlandse en Vlaamse Vereniging voor Seksuologie. Verder bracht Lief en Leed, zoals gebruikelijk, een keur aan andere bijdragen en kronieken. Over syfilis in de 15 e eeuw. Over het beoordelen van seksueel (grensoverschrijdend) gedrag van kinderen en jongeren. Over seksuele cultuur in Brazilië. Over het homoseksueel zelfbeeld na de aidscrisis. Over de geschiedenis van Dolle Mina Magazine Sensoa Positief In 2009 verschenen opnieuw 4 edities van Sensoa Positief, voor abonnees waaronder mensen met hiv, hun omgeving, aidsreferentiecentra, ziekenhuizen, dokters, bedrijven, andere geïnteresseerden. p. / 22 p. / 23

13 Sensoa in cijfers Via het magazine houdt Sensoa mensen met hiv, maar ook intermediairs en partners uit het netwerk, op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen (medisch, juridisch ) op het vlak van hiv/aids. De informatie stelt mensen met hiv in staat om op een betere manier om te gaan met hiv door (h)erkenning in persoonlijke verhalen en bevat ook een activiteitenkalender. Candlelight Memorial In 2009 sloot Aids Memorial Day zich aan bij het internationale Aids Candlelight Memorial. Het is een dag van solidariteit met mensen die een partner, broer of zus, vriend of vriendin, zoon of dochter verloren hebben aan de gevolgen van aids, een dag waarop we stilstaan bij de impact die hiv en aids kan hebben op het leven van een persoon en zijn omgeving. 150 mensen woonden de activiteit bij, met als titel Samen de stilte doorbreken over de thema s disclosure, het naar buiten treden met de eigen seropositiviteit, en taboe. E-nieuwsbrief In 10 edities werd vooruit- en teruggeblikt op de campagnes, uitgaven, acties van Sensoa en attenderen we de abonnees op nieuwe aanwinsten van het Sensoa Documentatiecentrum en het aanbod van Sensoa Vorming. Eind 2009 had de nieuwsbrief abonnees. Uitgaven euro Productie -en loonkosten fondsenwerving euro Andere werkingskosten euro Kosten voor algemeen beheer Inkomsten euro Werkingsopbrengsten euro Inkomsten fondsenwerving euro Diverse kosten Diverse opbrengsten euro euro Personeelskosten euro Convenant Vlaamse Gemeenschap Nog geen abonnee? Surf naar www. sensoa.be en klik op de button in de rechterbovenhoek. p. / 24 De ratio van de fondsenwervingkosten t.o.v. de fondsenwervinginkomsten, bedraagt 10%. Een uitgebreid financieel verslag kan u raadplegen op: > contact > transparantie > financiëel verslag. p. / 25

14 Sensoa dankt Sensoa kan zijn werk verrichten dankzij de substantiële steun van de Vlaamse Minister voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Jo Vandeurzen en het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. Om onze ambitieuze projecten te kunnen realiseren, doet Sensoa een beroep op sponsoring en steun. Sensoa streeft hierbij naar een duurzaam partnerschap dat voor alle betrokkenen een meerwaarde biedt. Dossier per dossier wordt bekeken hoe dit concreet vorm kan krijgen. Bij samenwerking met bedrijven hanteert Sensoa een duidelijke ethische code. Als expertisecentrum bewaakt Sensoa zo de kwaliteit én onafhankelijkheid van zijn werk. Met dank aan Europese Commissie Directoraten-Generaal Volksgezondheid Informatie Maatschappij en Media Justitie Vrijheid en Veiligheid Koning Boudewijnstichting International Aids Vaccine Initiative International Partnership for Microbicides International Planned Parenthood Federation IPPF European Network Europees Sociaal fonds Nationale Loterij Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen Departement Internationaal Vlaanderen Afdeling Buitenlandse Zaken Provincie Oost-Vlaanderen Stad Gent Stad Oud-Turnhout UNFPA, het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties Vlaamse Gemeenschapscommissie Brussels Hoofdstedelijk Gewest vzw Positief Beheer Brussels Gay Sports, Swim For Life Antwerp Diner De vele organisatoren van benefietactiviteiten en de schenkers van Sensoa. Abbott Abbott Europe Bristol-Myers Squibb GlaxoSmithKline Levi Strauss Foundation Merck Sharp & Dohme Sanofi-Pasteur Pfizer SCS Boehringer Ingelheim Gilead Gilead Benelux SSL Healthcare Tibotec, a division of Janssen-Cilag ViiV Healthcare LDV United Ook de volgende mensen en organisaties hebben onze activiteiten gesteund: RTVM, De Morgen, De Standaard, de Humanitaire Commissie van de VRT, Studio Brussel, TMF, Joepie, Zap, BeMedia, Klasse, Yeti, Maks!, KetNet, gaybelgium.be, gaylive.be, gayworld.be, gayid.eu, holebi.info, De Wereld van Kina, TBWA, Aides, Moose Webdesign, Drukkerij Print & Bottle, Albatros Printing, Monsieur Moiré, Volta, Photoaddict, Magelaan, Uniweb, Mise en Place, Wolters Uitgeverij, Larf, BECO, UNIZO-Vorming, Stefanie Arts van Kiehl s, Steven Bervoets van Shopping Stadsfeestzaal Antwerpen, Clo Willaerts, Freek Braeckman, Roel Vanderstukken, Brahim, Elodie Ouedraogo, Sofie Engelen, Veronique De Kock, Katrijn Van Giel. De feedbackgroep Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag bij Jongeren, de feedbackgroep Seksueel Misbruik, feedbackgroep seks en handicap, feedbackgroep HIV op school, feedbackgroep Handboek RSV voor leraren, panelleden en sprekers congres Hot Topics op School, het Forum Jongeren, Relaties en Seksualiteit, de Werkgroep Relationele en Seksuele Vorming, de werkgroep e-vragen, Martine Van Dun van het Vlaams Secretariaat voor Katholiek Buitengewoon Onderwijs, de Vlaamse Scholierenkoepel, Greet Conix van het Vormingswerk voor Mentaal Gehandicapten, Nathalie De Bleeckere, Zin-d erin(g), Child Focus, Verbond der Vlaamse Tandartsen (VVT) Vlaamse Werkgroep voor Gezonde Tanden, Greet Caris, VLOR, Emmanuel Dethier en Tineke Vansteenkiste, GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, Patty De Bruyckere en An De Kinderen, Cel Opvoedingsondersteuning Stad Antwerpen, Artesis Hogeschool Antwerpen, VIGEZ, VAD, Merhaba, het Fonds Suzan Daniel, het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding, het Kinderrechtencommissariaat. Bart Hellinck, Cerebral, de zaakvoerders van de Vlaamse homohoreca, het Roze Huis, het Regenbooghuis, het Nieuwe Huis, Çavaria, Wel Jong Niet Hetero, Hivmix, Karim Cherroud, Stephanie Vanpoucke, de Nationale Vrouwenraad, Asielcentrum Broechem, Fedasil, Medimmigrant, Luna vzw, Centrale ondersteuningscel voor sociaal tolken en vertalen, Wetenschapswinkel Brussel, Wetenschapswinkel Antwerpen en Wetenschapswinkel Gent, dr. Guido Van Hal (UA), Ann Buysse (UGent), Dirk Geldof, Steven Eggermont, Tom Van Renterghem, Paula Mayock, Rudi De Raedt, Martijn Planken, Willem Lemmens, Katrien Vanderheyden, John De Wit, Titia Heyman, dr. Dirk Avonts, dr. Tine Van Haegenborgh, dr. Lieve Peremans, Plate-forme Prévention Sida, Ex Aequo, Vlaams Patiënten Platform, dr. Linos Vandekerckhove, dr. Hein Knapen, dr. Marleen Temmerman, de CLB s, de leden van de werkgroep counseling MSM met hiv, het Eurosupport V team, Jessica Fraeyman, dr. Filip Moerman, dr. Jozefien de Rooze, Goele Leyder, de artsen en verpleegkundigen van de Aidsreferentiecentra (UZ Gent, Instituut voor Tropische Geneeskunde Antwerpen, UZ Gasthuisberg, UZ VUB, Sint-Pieters Ziekenhuis), Wim Vanden Berghe, Rudi Goris (UZA). André Hiel, Directie-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking, Kristien Hendrickx, Cotradim, Renilde Vleugels, Valerie Del Re, Sultan Balli, Rutgers Nisso Groep, International Centre for Reproductive Health, het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, afdeling epidemiologie, dr. Hilde Elebaut, dr. Anne Verougstraete, Gert Backx, het Instituut voor Tropische Geneeskunde, de Jongerenadviescentra, de onthaalbureaus, Action Innocence Group, ACW De Stroming Antwerpen, Veerle Berx, CIMIC, Het Vlaams Minderhedencentrum, het Steunpunt Allochtone Meisjes & Vrouwen, Veerle Meurs, de Provincie Vlaams-Brabant, de CAW s, gezondheidsbibs van de CM en DocAtlas die RSV materiaal van Sensoa uitlenen via hun ontleencentra. De auteurs en de raad van advies van Lief en Leed, de getuigen in de media, de freelancers, de leden van de Raad van Bestuur en de Algemene Vergadering van Sensoa en de medewerkers en vrijwilligers van Sensoa. p. / 26 p. / 27

15 p. / 28