Impactanalyse INSPIRE-richtlijn voor Waterschappen Nut en noodzaak

Transcriptie

1 Impactanalyse INSPIRE-richtlijn voor Waterschappen Nut en noodzaak Opdrachtgever Auteur Datum Versie 2.1

2 2

3 Versie en verspreidingsinformatie Versie Datum Reden aanpassing Auteur(s) Voorgelegd aan Aanpassing aan de hand van laatste Marianne opmerkingen Krug Aanpassing van Het Waterschapshuis op de kostenraming Bert Visschers en Ma- Ledenvergadering _kvg Aanvullingen en uitbreiding hoofdstuk kosten en baten Opmerkingen Kier van Gijssel en Wijnand Dekking verwerkt Tekstuele redactie en toevoeging inleiding Verwerking opmerkingen uit overleg rianne Krug Marianne Krug en Johan Bode Marianne Krug Marianne Krug Kier van Gijssel Werkgroep Middelen Overleg geoinformatie Tamar Bakker Wolfram Schmidt Johan Bode Joris van Buul Silvia Verkleij Kier van Gijssel Marianne Krug Tamar Bakker Wolfram Schmidt Johan Bode Joris van Buul Silvia Verkleij Eerste opzet Tamar Bakker Marianne Krug Wolfran Schmidt Kier van Gijssel Johan Bode Joris van Buul Silvia Verkleij 3

4 4

5 Inhoud 1. Inleiding Aanleiding Leeswijzer Reikwijdte INSPIRE: belangrijke thema s voor waterschappen Waterschap als dataprovider van thema s Waterschap als gebruiker van thema s Invloed van INSPIRE op bedrijfsprocessen Impact op de organisatie Juridische consequenties dataproviderschap Gevolgen voor strategie en beleid van de organisatie Gevolgen voor de dienstverlening van de organisatie Gevolgen voor informatie(voorziening) en ICT Informatie ICT Gevolgen voor mens en organisatie Omgevingsontwikkelingen Kosten en Baten Kosten / inspanningen Baten Aanpak Gezamenlijke stappen voor alle waterschappen Stappen per individueel waterschap

6 1. Inleiding 1.1. Aanleiding INSPIRE is een Europese kaderrichtlijn, waarvan de concrete invulling en detaillering de komende jaren in overleg tussen lidstaten en de Europese Commissie plaats vindt. Het Ministerie van VROM heeft, mede als onderdeel van de basisvoorziening geo-informatie in Nederland (GIDEON), de richtlijn IN- SPIRE inmiddels omgezet in nationale wetgeving, die sinds mei 2009 van kracht is. INSPIRE heeft als doel het harmoniseren en openbaar maken van ruimtelijke gegevens van overheidsorganisaties ten behoeve van het milieubeleid en het oprichten van een infrastructuur voor het toegankelijk maken van deze gegevens. De lidstaten en hun bestuursorganen worden verplicht de onder de richtlijn vallende gegevens onderling te delen en een technische infrastructuur op te zetten die het delen mogelijk maakt. Hierbij spelen nationale geoportalen een centrale rol. Via deze portalen worden de gegevensverzamelingen van dataproviders 1 van geo-informatie ontsloten voor gebruik binnen Nederland en Europa. Alle nationale portalen worden gekoppeld aan een Europees portaal. In opdracht van het ministerie van VROM voert Geonovum het programma INSPIRE in Nederland uit om deze richtlijn landelijk te implementeren. Aan de hand van de handreiking impactanalyse INSPIRE (Geonovum, 2008) kunnen organisaties analyseren of ze door INSPIRE worden geraakt, welke impact INSPIRE heeft op de organisatie en tot slot hoe deze impact onder de aandacht gebracht kan worden binnen de organisatie. 1.2 Leeswijzer In dit document wordt voor de waterschappen de impact bepaald ten aanzien van de invoering van de INSPIRE-richtlijn. De inhoud is samengesteld door de werkgroep INSPIRE 2 o.a. op basis van antwoorden en zienswijzen van verschillende waterschappen. Analoog aan het stappenplan in de handreiking impactanalyse INSPIRE worden de volgende kernaspecten in beeld gebracht: 1. Reikwijdte INSPIRE richtlijn voor waterschappen (= hoofdstuk 2) 1 In de Nederlandse Implementatiewet EG-richtlijn infrastructuur ruimtelijke informatie wordt gesproken over de bewaarder van gegevens. Dit begrip wijkt af van de term bronhouder die in het stelsel van Basisregistraties wordt gebruikt. Om verwarring met deze en andere formele termen en begrippen te voorkomen wordt in dit document de term INSPIRE-dataprovider gebruikt waar formeel bewaarder van gegevens bedoeld wordt. 2 De Werkgroep INSPIRE, bestaat uit een afvaardiging uit de subwerkgroep Geo-Informatie. 6

7 2. Gevolgen voor strategie en beleid van de organisatie(s) (= hoofdstuk 3.1) 3. Impact op de dienstverlening van de organisatie(s) (= hoofdstuk 3) 4. Gevolgen voor de informatie(voorziening) en ICT (= hoofdstuk 3.4) 5. Gevolgen voor mens en organisatie (hoofdstuk 3.5) 6. Omgevingsontwikkelingen (hoofdstuk 4) 7. Kosten en baten (hoofdstuk 5). In dit hoofdstuk worden de voordelen en noodzakelijke inspanningen (nut en noodzaak) voor een individueel waterschap van de invoering van de INSPIRE-richtlijn op een rijtje gezet. 8. Aanpak (hoofdstuk 6) 7

8 2. Reikwijdte INSPIRE: belangrijke thema s voor waterschappen INSPIRE kent 34 thema s met geografische informatie. Deze thema s zijn opgenomen in Annex I, II en III van de richtlijn. Eén INSPIRE-thema bestaat uit meerdere gegevens, zo kent het thema hydrografie, bijvoorbeeld het gegeven kunstwerk of waterlichaam. Eén gegeven kan ingevuld worden met meerdere Nederlandse datasets, afkomstig van verschillende dataproviders. De waterschappen hebben bijvoorbeeld wegen in kaart gebracht, maar het Kadaster en Rijkswaterstaat hebben allebei landsdekkende bestanden van wegen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de thema s waarvan de waterschappen zelf hebben aangegeven eventueel in aanmerking te komen voor (gedeeld) dataproviderschap Waterschap als dataprovider van thema s In tabel 2.1 zijn de 34 INSPIRE thema s verdeeld over de drie annexen weergegeven. De waterschappen zullen niet bij alle thema s betrokken zijn als dataprovider. Tabel 1 INSPIRE thema s per annex Annex I 1. Systemen voor verwijzing door middel van coördinaten 2. Geografisch rastersysteem 3. Geografische namen 4. Administratieve eenheden 5. Adressen 6. Kadastrale percelen 7. Vervoersnetwerken 8. Hydrografie 9. Beschermde gebieden Annex II 1. Hoogte 2. Bodemgebruik 3. Orthobeeldvorming 4. Geologie Annex III 1. Statistische eenheden 2. Gebouwen 3. Bodem 4. Landgebruik 5. Menselijke gezondheid en veiligheid 6. Nutsdiensten en overheidsdiensten 7. Milieubewakingsvoorzieningen 8. Faciliteiten voor productie en industrie 9. Faciliteiten voor landbouw en aquacultuur 10. Spreiding van de bevolking demografie 11. Gebiedsbeheer, gebieden waar beperkingen gelden, gereguleerde gebieden en rapportage-eenheden 12. Gebieden met natuurrisico's 13. Atmosferische omstandigheden 14. Meteorologische geografische kenmerken 15. Oceanografische geografische kenmerken 16. Zeegebieden 17. Biogeografische gebieden 18. Habitats en biotopen 19. Spreiding van soorten 20. Energiebronnen 21. Minerale bronnen Dataproviderschap houdt in dat men verantwoordelijk is voor de inwinning en het beheer van specifiek omschreven data. Voor overheden in Nederland die dataprovider zijn van ruimtelijke gegevens die onder INSPIRE vallen geldt dat zij gefaseerd de gegevens moeten: - voorzien van metadata 8

9 - harmoniseren - beschikbaar stellen via het INSPIRE-portaal - leveren volgens leveringsvoorwaarden die het gebruik niet onnodig belemmeren. Het voldoen aan deze aspecten noemen wij in het vervolg INSPIRE-plichtig zijn. In hoofdstuk 3.4 bevat een nadere toelichting wat dit inhoudt. Een verplichting tot het inwinnen van nieuwe gegevens bestaat niet. Indien een waterschap geen gegevens heeft hoeft zij deze niet aan te leveren. Ook de kwaliteit van bestaande gegevens hoeft niet te worden verbeterd. Bestaande gegevens dienen op een eenduidige manier beschikbaar gesteld te worden. Indien mogelijk wordt er zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande basisregistraties. Voor het aanleveren van adressen kan bijvoorbeeld de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) gebruikt worden. Wanneer de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) gereed is (schatting 2014) kan deze als INSPIRE bestand worden aangemerkt. Als dit plaatsvindt, hoeven de waterschappen niet meer hun waterlopen, kunstwerken, deelstroomgebieden en keringen aan INSPIRE aan te leveren aangezien deze al in de BGT zitten. Tot die tijd zijn de waterschappen echter wel INSPIRE-plichtig. Voor de volgende thema s hebben de waterschappen op dit moment aangegeven (gedeeltelijk) dataprovider te zijn: Annex I: 4. Administratieve eenheden 3 Annex I: 8. Hydrografie Annex II: 1. Hoogte Annex III: 6. Nutsdiensten en overheidsdiensten Annex III: 7. Milieubewakingsvoorzieningen Annex III: 11. Gebiedsbeheer, gebieden waar beperkingen gelden, gereguleerde gebieden en rapportage-eenheden Een uitgebreid overzicht van datasets per annex is in bijlage 1 te vinden. Opgemerkt moet worden dat de thema s onder Annex III op dit moment nog te vaag omschreven zijn om definitief iets te zeggen over dataproviderschap. De waterschappen hebben de huidige omschrijvingen wel proberen te doorgronden en eventueel (gedeeltelijk) dataproviderschap van Annex III thema s doorgegeven aan Geonovum. 3 Voor het thema Administratieve Eenheden zijn de waterschappen voor de dataset waterschapsgrenzen als dataprovider aangewezen. Officieel zijn echter de provincies bronhouder van dit thema. Aangezien de waterschappen over een landsdekkend bestand van waterschapsgrenzen beschikken en de provincies niet- is besloten om de waterschappen voor dit thema als dataprovider aan te wijzen. 9

10 Dit betekent dat de waterschappen voor Annex 1 de volgende datasets aanleveren: I.4. Administratieve eenheden: Waterschapsgrenzen I.8. Hydrografie: Deelstroomgebieden en peilgebieden Waterlopen Kunstwerken Waterkeringen 4 Kaderrichtlijn Water elementen Naast de Waterschappen zijn de provincies, Rijkswaterstaat en het Kadaster ook verantwoordelijk voor het aanleveren van datasets voor deze thema s. Al deze partijen gaan akkoord met het dataproviderschap en vooral de provincies gaan actief aan de slag met het publiceren van (meta)data. Voor de thema s in Annex I en II geldt dat in 2010 de metadata beschikbaar moeten worden gesteld. De geharmoniseerde data voor annex I moeten in 2011 beschikbaar zijn en voor Annex II in De metadata van thema s in Annex III moet uiterlijk 2013 zijn ontsloten. Hierbij kan gesteld worden dat de data in Annex I verregaand geharmoniseerd moeten worden. De strikte regels nemen af voor thema s in Annex II en zijn het minst vergaand in Annex III Waterschap als gebruiker van thema s Naast het beheren en leveren van (eigen) gegevens gebruiken waterschappen natuurlijk ook veel gegevens van andere overheden en organisaties. Voor wat betreft de thema s uit de Annex I en II kan worden gesteld dat de waterschappen deze geo-informatie als referentie gebruiken en nodig hebben om de waterschapstaken goed uit te kunnen voeren. Veel van deze datasets behoren tot het landelijke stelsel van basisregistraties (onderdeel van het NUP) en kunnen via webservices worden ontsloten. Naar de thema s in Annex III is nog niet voldoende nauwkeurig gekeken, mede omdat hier nog geen nadere specificaties van aanwezig zijn Invloed van INSPIRE op bedrijfsprocessen Persoons- en plaatsgebonden informatie die volgens de INSPIRE- en NORArichtlijnen landelijk beschikbaar zijn, zijn onontbeerlijk voor een goede be- 4 Het is mogelijk dat het featuretype waterkeringen naar annex 3 verhuisd. Hier is op dit moment nog geen duidelijkheid over. 10

11 drijfsvoering van de waterschappen. De volgende (nog onvolledige) lijst van databestanden/ thema s die onder INSPIRE vallen en WIA bedrijfsfuncties geeft een beeld van de hoeveelheid data die een willekeurig waterschap gebruikt: Databestanden Waterschaps-, Gemeenteen provinciegrenzen Namen van provincies, gemeenten, woonplaatsen, waterlopen enz. Adressen (en gebouwen) WIA Bedrijfsfuncties o.a. Planvorming, Waterkeringenbeheer, Watersysteembeheer, Belastingheffing en invordering Alle bedrijfsfuncties o.a. Vergunningverlening, Handhaving, Belastingheffing en invordering, PIOFAH bedrijfsfuncties, Planvorming Kadastrale percelen Vervoersnetwerken Beschermde gebieden Hoogte Bodemgebruik Orthobeeldvorming Geologie o.a. Vergunningverlening, Handhaving, Belastingheffing en invordering, PIOFAH bedrijfsfuncties o.a. Planvorming, Waterkeringenbeheer, Watersysteembeheer o.a. Planvorming, Waterkeringenbeheer, Watersysteembeheer o.a. Planvorming, Waterkeringenbeheer, Watersysteembeheer, Calamiteitenzorg o.a. hydrologen, Vergunningverlening, Handhaving waterschapsbreed o.a. hydrologen, Planvorming, Waterkeringenbeheer 11

12 3. Impact op de organisatie 3.1. Juridische consequenties dataproviderschap De verplichtingen van het dataproviderschap zijn in hoofdstuk 2 beschreven. INSPIRE is een wet en daaraan dienen de waterschappen zich te houden. Er staat echter in de wet niet genoemd wie de dataproviders van bepaalde thema s zijn, alleen dat als er geen alternatieve partij is, de partij die de dataset beheert INSPIRE-plichtig is. Het ministerie van VROM is bij het opstellen van de wet ervan uitgegaan dat indien er meerdere dataproviders van een dataset zijn- de partijen onderling afspreken wie dataprovider van welk thema wordt. In de bronhouderessies die in maart 2009 hebben plaatsgevonden zijn de partijen inderdaad ambtelijk overeen gekomen wie dataprovider van welke thema moet worden. De thema s waar de waterschappen op dit moment gegevens voor moeten aanleveren zijn gegevens die wij voor onze primaire taken al beheren en in bezit hebben. In het overleg DUIV zijn deze afspraken nogmaals op bestuurlijk niveau bekrachtigd. De (meta)datasets die de waterschappen in het Nationaal GeoRegister moeten plaatsen zijn door iedereen te gebruiken. De dataprovider is verantwoordelijk voor deze data. In de metadata van de data kan worden aangegeven wat de kwaliteit van de data is en kan de juridische status van de data opgegeven worden, zodat de aansprakelijkheid afgedekt is. Ook worden er algemene leveringsvoorwaarden opgesteld voor de gegevens. De waterschappen kunnen zich door het aanleveren van deze kernbestanden profileren als regionale waterautoriteit. Indien de waterschappen geen dataprovider willen worden betekent dit dat een andere partij primair verantwoordelijk wordt voor het aanleveren van deze data. Mochten de waterschappen besluiten (voorlopig of vooralsnog) geen dataprovider te worden dan kan dit de relaties met de overige dataproviders c.q. overheidspartijen (provincies, gemeenten, Rijkswaterstaat, Kadaster) aanzienlijk verslechteren, omdat dit extra werk voor hen meebrengt. Ook voor de minister van VROM is het een opgave, aangezien dan eventueel moet worden overgegaan tot een wetswijziging om de waterschappen in de wet als dataprovider aan te merken. Een besluit over het dataproviderschap voor INSPIRE thema s, en voor de BGT (Basisregistratie Grootschalige Topografie), wordt dit jaar door de Ledenvergadering van de Unie van Waterschappen genomen. De andere overheden worden allen dataprovider in INSPIRE. 12

13 3.2. Gevolgen voor strategie en beleid van de organisatie INSPIRE verplicht waterschappen, datasets beschikbaar te stellen en te gebruiken. Dit is de minimale set. Waterschappen kunnen kiezen om al hun data conform INSPIRE te beschrijven en in hun databases op te slaan. De impact van INSPIRE is sterk afhankelijk van deze keuze. INSPIRE biedt voor de waterschappen kansen om zich als instantie te profileren die alles weet over wateren waar zij een beheerplicht hebben. De mate van profilering hangt ook weer af van de keuze van of de minimale set of de maximale set. Interoperabiliteit is essentieel in het tot stand komen van een landelijke voorziening geo-informatie (GIDEON, zie ook hoofdstuk 4), waarin ketensamenwerking, basisregistraties, gegevensbeschikbaarstelling, gegevensverkrijging, data bij de bron, service-gerichte architectuur (NORA), e-overheid, geoportalen, nieuwe diensten belangrijke uitgangspunten zijn. INSPIRE geeft voor een klein deel vorm aan die interoperabiliteit. Als dataprovider zullen de waterschappen een relatief geringe inspanning aan de dag moeten leggen voor de minimale dataset en een behoorlijke inspanning voor de maximale set van data. Als gebruikers profiteren de waterschappen van de inspanning van (keten)partners in de overheid op dezelfde manier. De uitwisseling van gegevens, nationaal en internationaal, wordt effectiever en efficiënter. Voorwaarde is dat alle overheidspartijen hun gegevens conform INSPIRE beschikbaar stellen Gevolgen voor de dienstverlening van de organisatie De benodigde inspanning voor de invoering van INSPIRE is uiteraard ook schaalbaar, van relatief gering tot zeer veel. INSPIRE en de NORA-principes maken het uitwisselen van data duidelijker, efficiënter en makkelijker. Als gebruiker is het d.m.v. webservices permanent beschikbaar hebben van actuele dataservices (en metadata) rechtstreeks van de bronnen mogelijk. Dit kan ook voordelen bieden voor de organisatie als dataprovider. Op dit moment is de verstrekking van informatie over geografische data en de geografische data zelf bij veel waterschappen nog een deels handmatige, tijdrovende activiteit, die straks voor een deel overbodig wordt. Services die 24 uur/7 dagen beschikbaar zijn dragen bovendien bij aan doelstellingen van de e-overheid. Dit is alleen dan efficiënt wanneer de waterschappen de dienst van het beschikbaar stellen gezamenlijk uitbesteden. Het zelf gegarandeerd 24 uur/7 dagen beschikbaar hebben van services zal voor veel waterschappen een extra investering in systeem(beheer) capaciteit vergen. De potentiële afnemers zullen waarschijnlijk niet op de hoogte zijn van de IN- SPIRE richtlijnen en welke voordelen de implementatie van INSPIRE te bieden heeft. Communicatie zal een belangrijke rol moeten spelen om externe gebruikers te laten profiteren van de INSPIRE-inspanningen. 13

14 Dit gaat verder dan een mededeling richting gebruikers dat INSPIRE er is. 14

15 3.4. Gevolgen voor informatie(voorziening) en ICT Informatie Metadata Voor thema s in Annex I moeten in 2010 alle datasets voorzien zijn van metadata. Uit de bronhoudersessies (maart 2009) is naar voren gekomen dat het voor de waterschappen zal gaan om de volgende INSPIRE geo-objecten binnen het thema Hydrografie en Administratieve eenheden: Deelstroom- en peilgebieden Waterlopen Kunstwerken KRW-elementen (Waterkeringen) 5 Waterschapsgrenzen Voor elk van bovenstaande objecten zal metadata (moeten) worden aangeleverd. Aangezien alle waterschappen met IRIS werken en dezelfde objecten hebben, kan centraal eenmalig de metadata worden aangemaakt. Het IRIS model is conform het Aquo uitwisselingsmodel voor de watersector. Voor de geo-objecten die binnen de KaderRichtlijn Water (KRW) vallen, o.a. deelstroomgebieden en oppervlaktewaterlichamen, kunnen de metadatasets van het KRW-portaal worden gebruikt. Vervolgens kan elk individueel waterschap de metadata-velden wijzigen die specifiek zijn voor het waterschap. Bijvoorbeeld de naam van de instelling en contactpersoon. Dataspecificaties Op dit moment zijn alleen de concept dataspecificaties bekend van de Annex I thema s. Het voldoen aan de INSPIRE verplichtingen ten aanzien van de data betekent dat de gegevens die in de databases bij de waterschappen staan, moeten worden omgevormd naar het formaat dat in de dataspecificaties wordt voorgeschreven. Alle waterschappen hebben zich geconformeerd aan het gebruik van het geografische informatiesysteem IRIS dat via het Waterschapshuis wordt beheerd. Dit brengt voor de verplichtingen ten behoeve van INSPIRE grote voordelen met zich mee, omdat het datamodel voor het beheren van geo-objecten voor iedereen gelijk is. De meeste geo-objecten zijn dus bij verschillende waterschappen in dezelfde tabellen opgeslagen. 5 Het is mogelijk dat het featuretype waterkeringen naar annex 3 verhuisd. Hier is op dit moment nog geen duidelijkheid over. 15

16 Er zijn echter uitzonderingen. Het datamodel achter IRIS bevat namelijk een aantal vrijheidsgraden. Een voorbeeld van een geo-object waar bij verschillende waterschappen verschillend mee wordt omgegaan is het geo-object inlaat. Sommige waterschappen leggen de functie inlaat vast als attribuutwaarde bij een kunstwerk stuw of duiker, andere leggen een inlaat als apart geo-object vast. Een ander geo-object waar verschillend mee wordt omgegaan zijn de waterlopen. Dit betekent dat het datamodel van IRIS op termijn geharmoniseerd dient te worden ICT Om metadata en de achterliggende data beschikbaar te stellen via het INSPI- RE portaal kan gekozen worden uit verschillende scenario s. Scenario 1 In scenario 1 beheren de verschillende waterschappen elk hun eigen INSPIREdata en -portaal. Elk waterschap zorgt zelf voor de upload naar het eigen portaal, beheert zijn eigen gegevens en portaal en zorgt voor de aansluiting van zijn portaal op het INSPIRE netwerk. Scenario 2 In scenario 2 wordt door de waterschappen één gemeenschappelijk portaal ingericht. Er is een gemeenschappelijke beheerder van het portaal. Elk waterschap upload zijn eigen INSPIRE data naar het gemeenschappelijke portaal. Voor elk type INSPIRE object zijn 26 geo-tabellen aanwezig, die door elke individueel waterschap zelf wordt beheerd. Scenario 3 In scenario 3 wordt één gemeenschappelijk portaal ingericht. Elk waterschap upload zijn eigen INSPIRE data naar het portaal. Voor elk type INSPIRE object is echter één geo-tabel aanwezig. Dit betekent dat dezelfde INSPIRE-objecten van de 26 waterschappen wordt samengevoegd in één tabel. Er is een gemeenschappelijke beheerder van het portaal, maar ook een gemeenschappelijke databeheerder. Scenario 4 Scenario 4 is een groeimodel dat is opgebouwd uit onderdelen van scenario 2 en 3. Er wordt gestart met scenario 2 om aan de verplichtingen rondom het aanleveren van metadata te kunnen voldoen. In eerste instantie zullen dus 26 metadata-bestanden worden aangeleverd voor elk INSPIRE object. Deze zullen in het Nationaal Georegister ( worden geplaatst. Daarnaast wordt er de komende jaren een traject ingezet waarbij wordt meegelift met de ontwikkelingen op het gebied van de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) en het Geoportaal-project (strategienota Het Water- 16

17 schapshuis, 2008), waarbij uiteindelijk gestreeft wordt naar een waterschapsbreed geoportaal met daarin één metadata-bestand en één databestand per INSPIRE object. De voorkeur die is uitgesproken vanuit de INSPIRE-werkgroep is het uitwerken van scenario 4. Dit advies zal in de Uniegremia besproken worden en de Ledenvergadering van de Unie van Waterschappen zal de uiteindelijke beslissing nemen. Stappenplan voor scenario 4: 1. Per INSPIRE object een gezamenlijk metadata-bestand ontwikkelen dat door alle individuele waterschappen in eerste instantie naar behoefte kan worden aangepast. 2. Scripts om geo-objecten uit het IRIS-model te converteren naar het IN- SPIRE model; 3. Een portaal met uploadvoorziening; 4. Een beheerder van het portaal met uploadvoorziening; 5. Een databeheerder van de data die is ge-upload. Als van dit scenario wordt uitgegaan dan moeten de volgende voorzieningen worden ontwikkeld of ingesteld. Voor wat betreft de punten 3 en 4 zal in eerste instantie gebruik worden gemaakt van het Nationaal Georegister. Het realiseren van punt 5 speelt pas als de 26 datasets gezamenlijk worden aangeboden in één bestand. Dit zal het geval zijn als de BGT is gerealiseerd Gevolgen voor mens en organisatie De gevolgen van de Europese INSPIRE richtlijn zullen waarschijnlijk het grootst zijn bij de afdeling waar geo-informatie wordt verwerkt en beheerd. In het kader van de Annex I en II thema s wordt dit waarschijnlijk voor de meeste waterschappen beperkt tot een groep medewerkers die de kernbestanden van het waterschap beheren, zoals de leggers en de beheerregisters. Het vastleggen van metadata en het beheren van gegevens in portalen is geen gemeengoed binnen alle waterschappen. Bij veel waterschappen zal het opbouwen van meer kennis en ervaring noodzakelijk zijn, o.a. d.m.v. opleidingstajecten. Een ander mogelijk probleem is de onbekendheid van INSPIRE bij de organisatie als geheel. Zowel managers als interne afnemers zijn nu nog te weinig op de hoogte van INSPIRE. De baten van INSPIRE zullen pas op langere termijn zichtbaar worden. In eerste instantie willen de medewerkers gewoon snel de informatie waar ze om vragen. Inspanningen om INSPIRE proof te worden leveren nu extra werk op, maar zijn voor de interne klant niet zichtbaar. Pas wanneer wordt ingezien dat de beoogde interoperabiliteit voordelen heeft voor henzelf (bijv. snel en makkelijk uitwisselen van informatie met externe partijen voor projecten, plannen, etc, of onontkoombaar worden door keten- 17

18 samenwerking met externen), zal een spontane meewerking ontstaan. Voor het bestuur en het management zal de wettelijke verplichting voor draagvlak zorgen. Wanneer de ambitie ten aanzien van INSPIRE klein is en alleen voldaan hoeft te worden aan de minimum eisen dan zal dit minder impact hebben dan wanneer de ambitie groot is. De verwachting is overigens dat met de komst van de BGT het ambitieniveau zal gaan stijgen voor alle waterschappen. 18

19 4. Omgevingsontwikkelingen Landelijke basisvoorziening geo-informatie Geografische informatie is tegenwoordig onmisbaar voor een goede bedrijfsvoering van een organisatie. Dit geldt voor zowel overheidsorganisaties als het bedrijfsleven. Op landelijke schaal heeft dit geleid tot een aantal belangrijke initiatieven die tezamen een steeds verder ontwikkelde infrastructuur op het gebied van informatievoorziening vormen. In de laatste decennia is er een beweging die geleid heeft tot een groot aantal harmonisatie en standaardisatie initiatieven. Voorbeelden daarvan zijn onder andere het InformatieModel Water (IMWA) en het InformatieModel Ruimtelijke Ordening (IMRO). Deze ontwikkelingen laten zien dat er behoefte is aan gestandaardiseerde en toegankelijke geo-informatie. Nota Basisvoorziening geo-informatie Nederland (GIDEON) Geo-informatie neemt een belangrijke plaats in in de electronische basisvoorzieningen van de overheid. In april 2008 is onder verantwoordelijkheid van de minister van VROM, als landelijk coördinator, een visie en implementatiestrategie opgesteld. Deze strategie kreeg de naam GIDEON. De doelstelling van GIDEON is dat Nederland in het kader van verdere verbetering van de dienstverlening binnen vier jaar over een basisvoorziening geo-informatie beschikt. De realisatie van GIDEON verloopt via zeven samenhangende implementatiestrategieën. De implementatie van de INSPIRE richtlijn in Nederland is daar een van. De richtlijn vormt sinds mei 2007 de wettelijke basis voor de gemeenschappelijke geo-informatievoorziening binnen de EU en is dit jaar in een nationale wet vastgelegd. GIDEON hangt (dus) nauw samen met de doelstellingen van INSPIRE, maar heeft een scope van geo-informatie die breder is dan milieugerelateerde geo-informatie. Overige voor deze impactanalyse van belang zijn de GIDEON-doelstellingen zijn. Inbedding geo-informatie in de e-dienstverlening, o.a volgens de basisprincipes van NORA (Nederlandse Overheid Referentie Architectuur) Wettelijke (geo)basisregistraties / Nationaal uitvoeringsprogramma dienstverlening en e-overheid (NUP). Ketensamenwerking. Nationaal Uitvoeringsprogramma dienstverlening en e-overheid (NUP) Een andere belangrijke ontwikkeling is de invoering van het stelsel van basisregistraties. Dit stelsel dwingt op basis van een wettelijke verankering alle overheden om gebruik te maken van dezelfde gegevenbronnen. 19

20 In het NUP zijn meerdere basisregistraties opgenomen, voor de waterschappen zijn vooral de basisregistratie Topografie, Kadaster, Adressen en Gebouwen en Grootschalige Topografie van belang. Het project ter realisering van de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) is in 2009 van start gegaan. De waterschappen hebben op dit moment de intentie uitgesproken om betrokken te blijven bij de BGT en mee te werken aan een blauwdruk. Het proces dat moet worden doorlopen om tot de juiste specificaties van objecten te komen en de definitieve dataproviders voor die objecten te benoemen moet nog starten. Bij het bepalen van de specificaties zal rekening moeten worden gehouden met de bestaande dataspecificaties van INSPIRE, zodat een eenduidig beheer van datasets mogelijk blijft. Verder zal de discussie rondom het bronhouderschap van objecten door het BGT-traject meer duidelijkheid verschaffen over dataproviderschap voor IN- SPIRE. Als in het kader van de BGT voor een bepaald object het bronhouderschap wordt vastgesteld, dan staat het dataproviderschap voor dat object in het kader van INSPIRE daarmee ook vast. Waterwet De Waterwet verplicht alle waterschappen om leggers beschikbaar te hebben waaraan waterstaatswerken naar ligging, vorm, afmeting en constructie moeten voldoen. Daarnaast verplicht de wet om technische beheerregisters bij te houden voor primaire en belangrijke regionale keringen. Veel van de objecten die in deze leggers en beheerregisters zijn opgenomen zijn uitgewerkt in de dataspecificaties van het INSPIRE thema Hydrografie. Aangezien in INSPIRE alleen gegevens hoeven te worden gepubliceerd die aanwezig zijn, is het belangrijk om te beseffen dat er vanuit een andere wet verplichtingen zijn ten aanzien van het beheren van gegevens. Intentieverklaring vrije verstrekking geo-informatie Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft de waterschappen gevraagd, om in navolging van de provincies, de intentieverklaring verstrekking en hergebruik geo-informatie te ondertekenen. Deze intentieverklaring is in lijn met het beleid van de waterschappen om niet meer dan de verstrekkingskosten voor hun geo-informatie te vragen. Bij de informatie die in handen van de waterschappen is, neemt geografische informatie, geo-informatie, een bijzonderde plaats in. Geo-informatie is zeer nuttig en heeft vele uiteenlopende toepassingsmaatregelen. Er is veel vraag naar geo-informatie bij burgers en bedrijfsleven. Met de ondertekening van deze intentieverklaring committeren de waterschappen zich om het gebruik van geo-informatie te vereenvoudigen door te werken aan gemeenschappelijke condities voor verstrekking en hergebruik van geo-informatie. Ook gaan de waterschappen werken aan het toevoegen van metadata aan hun geo-informatie. Diverse Europese Richtlijnen 20

21 Naast Nederlandse initatieven is er ook in Europa steeds meer de tendens om (geo-)informatie te delen en te ontsluiten via gemeenschappelijke afspraken. De Kaderrichtlijn Water: sluit (al) aan op de INSPIRE richtlijn Het Arhus-verdrag: Dit verdrag verplicht tot het actief publiceren van milieu-informatie SEIS: Met SEIS zullen gegevens en informatie die relevant zijn voor het milieu in een milieudatabase worden opgeslagen. WISE: Initiatief om tot een gemeenschappelijk informatie management systeem te komen voor waterbeheer in Europa. 21

22 5. Kosten en Baten 5.1 Kosten / inspanningen Het is niet eenvoudig om de kosten en werkzaamheden voor de implementatie van de INSPIRE-richtlijn in te schatten. De werkgroep INSPIRE heeft in samenwerking met Het Waterschapshuis een overzicht samengesteld van de kosten van het implementeren van INSPIRE Annex 1. Het overzicht werkzaamheden en kosten is alleen van toepassing op INSPIRE Annex 1. Dit komt omdat er landelijk gezien een aantal projecten lopen die invloed hebben op INSPIRE(o.a. Waterwet, basisregistraties) en geo-ict ontwikkelingen (o.a. waterschapsgeoportaal). Voor het maken van het kostenoverzicht zijn de volgende aannames gedaan: - De waterschappen hebben één geoportaal beschikbaar. Dit Waterschaps- Geoportaal biedt aan waterschappen de mogelijkheid om o.a INPIRE (meta) gegevens te uploaden en beschikbaar te stellen via services (WMS/WFS). Het geoportaal biedt ook de mogelijkheid aan klanten om gegevens te zoeken (via metadata), te downloaden of te integreren via een service (WMS/WFS). - Bij het project BGT (Basisregistratie grootschalige topografie) wordt/is het dataproviderschap en bijhouding van INSPIRE-data vastgelegd. Door dit project zal ook de kwaliteit(seisen) van de INSPIRE-data gelijk getrokken worden. Ieder waterschap legt dan op hetzelfde schaalniveau zijn/haar data vast. - Elk waterschap heeft een eigen tool waarin ze metadata beschrijft. Deze tool biedt de mogelijkheid om metadata volgens de voorgeschreven IN- SPIRE richtlijn uit te leveren. Deze tool is eventueel gratis beschikbaar. 22

23 Tabel 5.1. Overzicht werkzaamheden en kosten Werkzaamheden INSPIRE Annex 1 Kosten in Inspanning per waterschap *** Genereren metadata en aanleveren p.m. 0-8 uur Aanpassen IRIS aan Inspire Annex 1 * Functionaliteiten voor het aanleveren IRIS data aan Waterschapsgeoportaal: Data-extractfunctionaliteit * (Data INSPIRE Annex 1 extraheren uit IRIS) Data-uploadfunctionaliteit naar WaterschapsGeoportaal 0 (Conform open standaarden) ** Inrichten WaterschapsGeoportaal ** 0 Uniformeren Geo-datasets IRIS model naar INSPIRE Annex 1 p.m uur Inrichten centraal beheer nieuwe functionaliteiten Projectleider (Ontwikkel- en uitroltraject) Totaal * Schatting op basis van globale specificaties van het UVW INSPIRE Onderzoek. ** In de WaterschapsGeoportaal projectbegroting opgenomen. *** Indicatie onderzoek UvW 23

24 De waterschappen in Nederland registreren hun geografische gegevens in de applicatie IRIS. Ook alle gegevens voor INSPIRE zijn hierin vastgelegd. Voor een eenduidige registratie en bijhouding zullen aan alle INSPIRE gegevens in IRIS een INSPIRE-id moeten worden toegekend. De kosten die hiervoor gemaakt moeten worden, zijn ingeschat aan de hand vergelijkbare werkzaamheden in het kader van de wet WION. Indien IRIS aangepast wordt dient ook de Aquo standaard aan de INSPIRE richtlijn aangepast te worden. Een tweede kostenpost is het bouwen van een uitwisseltool tussen IRIS en WaterschapsGeoportaal. Deze tool moet de juiste INSPIRE data uit IRIS extraheren, valideren en uploaden naar het WaterschapsGeoportaal. Daarnaast moeten er nog kosten worden gemaakt voor het inrichten van het WaterschapGeoportaal. Te denken valt aan het bepalen van validatie-regels voor het downloaden van INSPIRE-(meta)data, het inrichten/uitbreiden van een database, het bakken van services en aanmelden bij het INSPIRE-portaal. Deze kosten zijn niet ingeschaald omdat deze kosten al begroot zijn bij Het Waterschapshuis in het project geoportaal. Tevens zullen de waterschappen onderling hun INSPIRE-gegevens moeten harmoniseren. Hiermee wordt bedoelt het gelijktrekken van namen en geometrie. De inspanning die een waterschap hiervoor moet doen zal naar verwachting tussen de 0 en 100 uur zijn. Tenslotte zal ieder waterschap ook de metadata van de INSPIRE gegevens moeten aanleveren. Het betreft hier slechts 10 objecten. Naar verwachting kunnen de waterschappen de meeste velden onderling uitwisselen. Slechts een aantal specifieke velden zullen ingevuld moeten worden. Hiervoor is naar verwachting tussen de 0 en 8 uur nodig. De totale kosten voor het de implementatie van de INSPIRE-richtlijn bedragen naar verwachting tussen de Als alle 26 waterschappen bijdragen dan zijn de kosten per waterschap niet meer dan per waterschap. 5.2 Baten INSPIRE biedt de waterschappen de kans om op nationaal niveau hun ruimtelijke informatie beter te ontsluiten en beter te harmoniseren. Deze Europese richtlijn, evenals de Kaderrichtlijn Water, stimuleert de samenwerking tussen de waterschappen op het gebied van standaarden en uniforme dienstverlening met betrekking tot het uitwisselen van ruimtelijke gegevens. Naast dat de waterschappen zich aan een leidende Europese richtlijn houden, biedt INSPIRE de waterschappen ook de impuls als zijnde de waterautoriteit binnen Nederland. Door zich als dataprovider aan de INSPIRE richtlijn te houden, behouden de waterschappen de goede relatie met de andere partners binnen de waterketen zoals Rijkswaterstaat, VROM en provincies. Momenteel worden de ruimtelijke gegevens, waarvan de waterschappen dataprovider zijn, door de 26 waterschappen afzonderlijk beheerd en ontsloten. 24

25 Dankzij INSPIRE zal het aanbod van deze ruimtelijke gegevens beter vindbaar zijn voor de gebruiker, doordat deze via een centraal portaal ontsloten zullen worden. In het kader van het NUP is het positief dat de uitwisseling van ruimtelijke gegevens tussen overheden onderling en burgers door middel van de INSPIRE richtlijn wordt verbeterd. Hiertoe is een intentieverklaring tussen de Unie van Waterschappen en het Min. van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ondertekend. 25

26 6. Voorstel tot Aanpak 6.1 Gezamenlijke stappen voor alle waterschappen In de onderstaande tabel staan de te nemen stappen voor de gezamenlijke waterschappen, indien gekozen wordt voor uitvoering van scenario 4. Deze beslissing moet nog formeel besloten worden. 1. Gezamenlijk metadata-bestand (uiterlijk 2010) De eerste verplichting ten aanzien van INSPIRE is het beschikbaar stellen van metadata voor de thema s in Annex I. Per bestand (8 in totaal) moet een metadatabestand worden aangemaakt dat voldoet aan de INSPIRE dataspecificaties. 2. IRIS-aanpassen (uiterlijk 2011) Het is verplicht om een INSPIRE-ID op te nemen in de aan te leveren datasets. Om dit te realiseren zal een wijziging moeten worden doorgevoerd in de IRISdatabase. Daarnaast moeten afspraken worden gemaakt omtrent het vrije gebruik van database tabellen waarin INSPIRE-objecten kunnen worden opgeslagen. 3. Scripts (uiterlijk 2011) Om geo-objecten te converteren van het IRIS-model naar het INSPIRE-model, moeten scripts worden gebouwd. Deze scripts zullen uit specifieke tabellen, bepaalde attributen ophalen. Als waterschap zal je ervoor moeten zorgen dat de juiste data op de juiste plekken is opgeslagen. Een vergelijkbaar traject waar alle waterschappen mee te maken hebben is de conversie van kabels en leidingen ten behoeve van het WION-portaal. 4. Portaal (uiterlijk 2011) Op dit moment is een werkgroep die gestuurd wordt vanuit het waterschapshuis bezig om een gemeenschappelijk geo-portaal te ontwikkelen. Ten aanzien van de verplichtingen voor INSPIRE kan worden meegelift met dit project. Wel moeten de wensen die voortkomen uit de INSPIRE-verplichtingen kenbaar worden gemaakt. 5. Aanstellen INSPIRE databeheerder (uiterlijk?) Het doorgroeien naar een landelijke dataset met gelijksoortige specificaties wordt opgepakt in de ontwikkeling van de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT). Op het moment van schrijven hebben de waterschappen de intentie uitgesproken om mee te werken met de realisatie van de BGT. Om de BGT te bewerkstelligen zal een beheerder worden aangewezen van deze basisregistratie. De verwachting is dat in het kader van INSPIRE geen extra inspanningen hoeven te worden verricht op het gebied van databeheer. 26

27 6.2 Stappen per individueel waterschap In de onderstaande tabel staan de te nemen stappen voor elk individueel waterschap. 1. Aanpassen metadata-bestanden (uiterlijk 2010) De metadata-bestanden die gezamenlijk worden ontwikkeld zullen per individueel waterschap moeten worden aangepast. Het gaat hierbij om metadatavelden die betrekking hebben op de nauwkeurigheid van het bestand en de contactinformatie. 2. Uploaden metadata (uiterlijk 2010) De metadata die door elk waterschap is aangepast, moet ook door elk waterschap worden aangeboden aan het Nationaal Georegister. Het is de verantwoordelijkheid van elk individueel waterschap om aan deze verplichting te voldoen. 3. Installeren nieuwe IRIS-versie (uiterlijk 2011) De IRIS-database zal worden aangepast en hiervoor zal een nieuwe versie van IRIS worden uitgegeven. Elk waterschap zal deze nieuwe versie moeten installeren. 4. Harmoniseren data (uiterlijk 2011) Alle geo-objecten die uitgeleverd moeten worden in het kader van INSPIRE moeten worden voorzien van een uniek ID. Daarnaast moeten de gegevens uit de IRIS-database daadwerkelijk worden geconverteerd naar bestanden in INSPIRE-formaat. De scripts die hiervoor zorgen zullen worden aangeleverd. 5. Uploaden data (uiterlijk 2011) De geharmoniseerde data moet door elk individueel waterschap geupload worden naar het Geo-portaal. Wanneer de data in het Geo-portaal wordt geplaatst zal ook de metadata van deze data verhuizen van het Nationaal Georegister naar het Geo-portaal. Het Nationaal Georegister zal de metadata en vanuit het Geo-portaal van de waterschappen ophalen. 6. Meewerken aan de Basisregistratie Grootschalige Topografie ( ?) Wanneer de waterschappen definitief bronhouder worden van een deel van de BGT dan zullen de waterschappen in het kader van deze verplichting hun data conform de specificaties van de BGT moeten beheren. De BGT kan daarna gebruikt worden als bron voor INSPIRE. 27

28 BIJLAGE 1 Annex I: 4 Administratieve eenheden (INSPIRE, 2007) Units of administration, dividing areas where Member States have and/or exercise jurisdictional rights, for local, regional and national governance, separated by administrative boundaries. De waterschapsgrenzen worden beheerd door de waterschappen en de waterschappen hebben afgesproken om deze grenzen aan te leveren aan INSPIRE. De daadwerkelijk juridische bronhouder zijn echter de provincies. Annex I: 7 Vervoersnetwerken (INSPIRE, 2007) Road, rail, air and water transport networks and related infrastructure. Includes links between different networks. Also includes the trans-european transport network as defined in Decision 1692/96/EC of the European Parliament and of the Council of 23 July 1996 on Community guidelines for the development of the trans-european transport network * and future revisions of that decision. * OJ L 228, , p.1. Decision as last amended by Decision No. 884/2004/EC (OJ L 167, , p.1. Corrigendum published in OJ L 201, ,p.1). Sommige waterschappen zijn dataprovider van bepaalde vaarwegen en wegen, andere waterschappen zijn van geen enkele vaarweg of weg dataprovider. Rijkswaterstaat beheerd echter een landelijk bestand met wegen (NWB) en vaarwegen (VIN). De waterschappen hebben afgesproken om gegevens aan te leveren aan Rijkswaterstaat. Rijkswaterstaat zal de gegevens over vaarwegen en wegen aanleveren in het kader van INSPIRE. Annex I: 8. Hydrografie (INSPIRE, 2007) Hydrographic elements, including marine areas and all other water bodies and items related to them, including river basins and sub-basins. Where appropriate, according to the definitions set out in Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2000 establishing a framework for Community action in the field of water policy *, and in the form of networks. * OJ L 327, , p.1. Directive as amended by Decision No. 2455/2001/EC (OJ L 331, , p.1.). Annex I: 9. Beschermde gebieden (INSPIRE, 2007) Area designated or managed within a framework of international, Community and Member States' legislation to achieve specific conservation objectives. Aangezien de huidige thema-omschrijvingen en dataspecificaties geen uitsluitsel geven over het thema waaronder bufferstroken en teeltvrije zones vallen, is het mogelijk dat de waterschappen deels dataprovider zijn van dit thema. Als deze gegevens niet onder dit thema vallen dan zullen ze naar alle waarschijnlijkheid onder Annex III vallen. Annex II: 1. Hoogte 28

29 (INSPIRE, 2007) Digital elevation models for land, ice and ocean surfaces. Includes terrestrial elevation, bathymetry and shoreline. De opvolger van de AHN, het AHN2 is voor 50% in eigendom van de waterschappen. De voorwaarden waaronder deze gegevens verstrekt zullen worden staan nog niet vast. Annex III: Over de inhoud van Annex III is op dit moment erg weinig bekend. Er is een korte beschrijving van een aantal thema s vrijgegeven, maar op basis van deze informatie kunnen nog geen afspraken over dataproviderschap worden gemaakt. In het kader van Annex III zullen naar alle waarschijnlijkheid gegevens moeten worden aangeleverd over bijvoorbeeld locaties ten aanzien van rioolwaterzuivering, oppervlaktewatermeetpunten, grondwatermeetpunten en keurzoneringen. 29