Leraren, religieuze identiteit, perceptie en doelen van religieuze vorming op interconfessionele scholen
|
|
- Theodoor de Lange
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Leraren, religieuze identiteit, perceptie en doelen van religieuze vorming op interconfessionele scholen Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Radboud Universiteit Nijmegen op gezag van de rector magnificus prof. Mr. S.C.J.J. Kortmann, volgens besluit van het college van decanen in het openbaar te verdedigen op woensdag 28 november 2012 om uur precies door Petrus Antonius Marinus de Jong geboren op 2 april 1942 te Oss
2 Voorwoord Het resultaat van deze studie is een jarenlang proces geweest waarin nogal wat hobbels moesten worden overwonnen. Maar het einddoel heeft mede door de steun van velen, die ik daarvoor in dit voorwoord zeer wil bedanken nooit ter discussie gestaan. Allereerst bedank ik mijn vrouw José voor haar bemoediging en de ruimte die ze mij gaf om veel tijd met studie door te brengen. José overleed kort na het gereed komen van deze studie. Aan haar nagedachtenis draag ik deze studie op. Ik bedank onze kinderen Joslyn en Frans, Kolette en Leon. Ze hebben me steeds aangemoedigd en me maar wat vaak de vraag gesteld naar de afronding van deze studie. Het tempo van deze studie werd sterk beïnvloed door de komst van vier kleinkinderen: Jorène, Okke, Sascha en Marit. Zij maakten mij er sterk van bewust dat deze studie over een belangrijk aspect van hun vorming gaat. Mijn promotor Chris Hermans ben ik zeer erkentelijk voor zijn zorgvuldige en opbouwende commentaar op de vele conceptteksten die mij hebben geholpen mijn eigen gedachten verder te ordenen en te ontwikkelen. Ik dank Hans van de Ven (hoogleraar empirische theologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen) die vooral in de beginfase zeer behulpzaam was bij de opzet van het onderzoeksmodel en de constructie van de vragenlijst. Peter Sleegers (hoogleraar Onderwijskunde Organisatie en Management aan de Universiteit van Twente) dank ik voor zijn kritisch-constructieve bijdrage. Zijn adviezen waren zeer waardevol. Berdine Biemans was voor mij een geweldige steun bij de statistische analyse van het onderzoeksmateriaal. Ik ben Berdine daar zeer erkentelijk voor. Voor de verzameling en verwerking van de data heb ik veel hulp gehad van student-assistent Casimir Struijk, waarvoor veel dank. Erkentelijk ben ik ook Maria Venhuizen voor haar goede diensten en adviezen, nooit was iets te veel. Een woord van dank is op zijn plaats voor degenen die hebben meegewerkt aan de try-out en degenen die de vragenlijst hebben ingevuld. Zonder hun medewerking was dit onderzoek niet mogelijk geweest. Uit de hoge respons kan worden opgemaakt dat zij het belang van dit onderzoek onderschreven. 7
3 Voorwoord Tenslotte dank ik de fondsen van Porticus te Amsterdam, Franciscus van Salesstichting te Den Haag, Unie voor Christelijk Onderwijs te Amersfoort, Vereeniging tot Weldadigheid van den Allerheiligste Verlosser te Amsterdam die deze studie financieel mogelijk maakten. 8
4 Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding Probleembeschrijving Theoretisch kader Twee typen van religieuze vorming De geseculariseerde context Factoren die van invloed zijn op doelen van leraren Algemene vraagstelling Onderzoeksmodel Opzet en uitvoering van het onderzoek Onderzoeksvragen Beschrijving van de onderzoeksgroep Meetinstrumenten Analyse design Opbouw van deze studie Vernieuwend 39 Hoofdstuk 2 Typen van religieuze vorming Inleiding Theoretisch kader Methodische dimensie van religieuze vorming Inhoudelijke dimensie van religieuze vorming Doelen van religieuze vorming Onderzoeksvragen en hypothesen Meetinstrumenten Resultaten Dimensies van religieuze vorming Mate van instemming en verschillen tussen leraren Samenvatting en discussie 75 9
5 Hoofdstuk 3 Invloed van religieuze identiteit op doelen Inleiding Theoretisch kader Invloed van de religieuze identiteit van leraren op de doelen Religieuze identiteit Onderzoeksvragen en hypothesen Meetinstrumenten Resultaten Dimensies en mate van instemming Bivariate relaties Multivariate relaties Samenvatting en discussie 112 Hoofdstuk 4 Invloed van de perceptie van leraren op doelen Inleiding Theoretisch kader: invloed van percepties Onderzoeksvragen en hypothesen Meetinstrumenten Resultaten Dimensies Mate van instemming en verschillen Bivariate relaties Multivariate analyse Samenvatting en discussie 151 Hoofdstuk 5 Determinanten van doelen van religieuze vorming Inleiding Theoretisch kader: professionele identiteit van leraren Onderzoeksvraag en hypothesen Resultaten Samenvatting en discussie Implicaties voor vervolgonderzoek Praktische relevantie van deze studie 184 Appendix 1: Interconfessioneel onderwijs 187 Samenvatting 191 Résumé 199 Literatuurlijst 205 Items van de vragenlijst 223 Over de auteur
6 1. Inleiding 1.1 Probleembeschrijving In hoeverre is er op confessionele scholen sprake van religieuze vorming die kinderen wil inleiden in Bijbel en Traditie van de kerk? Deze studie is gericht op religieuze vorming in een specifieke categorie van confessionele scholen, namelijk interconfessionele scholen. Interconfessionele scholen zijn een voorziening voor zowel protestants-christelijk onderwijs als rooms-katholiek onderwijs. Leraren vormen de spil in de religieuze vorming die aan kinderen wordt geboden op interconfessionele scholen. Binnen deze scholen richten we ons daarom op deze specifieke doelgroep. Het doet er toe wat leraren denken over de doelen van religieuze vorming. In het publieke debat over confessionele scholen hoort men echter in toenemende mate de opvatting dat confessionele scholen zich niet of nauwelijks onderscheiden van openbare scholen. Toegepast op het thema van deze studie: er wordt nog wel over religie gesproken maar kinderen worden niet meer ingeleid in een bepaalde (lees: christelijke) traditie. Hebben leraren op interconfessionele scholen het doel om kinderen in te leiden in de christelijke traditie? Geldt dit voor alle aspecten van de Traditie, dat wil zeggen zowel voor christelijke opvattingen over God, als voor waarden en voor rituelen? Zijn er verschillen tussen leraren in de wijze waarop kinderen worden ingeleid in de christelijke traditie? Hangen deze verschillen samen met verschillen in de persoonlijke religieuze identiteit van leraren? Zijn leraren die vaker naar de kerk gaan en meer overtuigd zijn van hun geloof in God sterker gericht op het inleiden van kinderen in de christelijke traditie dan leraren voor wie dit in mindere mate geldt? Of hangt dit meer af van opvattingen die leraren waarnemen in hun omgeving: ouders, collegae, en bestuurders? Immers, leraren zijn niet vrij gevestigde professionals maar werkzaam in een school en worden hierin beïnvloed door andere betrokkenen? We kennen in ons land vrijheid van onderwijs die in de Grondwet is vastgelegd 1. Vrijheid van onderwijs vat ik op als het recht van een groep gelijkgestem- 1 Nederland kent een duaal onderwijsbestel van elkaar uitsluitende takken van onderwijs, namelijk: openbaar onderwijs en bijzonder onderwijs. Aan de basis van het duale onderwijs- 11
7 Hoofdstuk 1 de ouders om eigen, door de overheid bekostigde, scholen te stichten waarop ze hun kinderen in overeenstemming met de eigen levensbeschouwelijke traditie opvoeden en onderwijzen. Daarbij is de gedachte dat de vrijheid van onderwijs een pluriformiteit aan scholen in stand houdt op basis waarvan de schoolkeuzevrijheid een substantiële inhoud krijgt. Ouders kunnen kiezen voor onderwijs aan hun kinderen dat aansluit bij hun opvattingen over vorming tot het goede leven 2. Protestants-christelijke scholen en rooms-katholieke scholen hebben een levensbeschouwelijke grondslag 3 die gelegen is in het christendom. Deze grondslag heeft invloed op de vorming 4 die aan kinderen wordt geboden, in het bijzonder christelijk-religieuze vorming 5. De condities waaronder christelijk-religieuze vorming gerealiseerd moet worden zijn sinds bestel in Nederland ligt art. 23 van de Grondwet. In lid 1 wordt gesteld dat het onderwijs een voorwerp is van aanhoudende zorg der regering. Het geeft evenals lid 8 uitdrukking aan de taak van de regering. Cruciaal voor het bijzonder onderwijs is lid 2: het geven van onderwijs is vrij, behoudens het toezicht van de overheid en, voor wat bij de wet aangegeven vormen van onderwijs betreft, het onderzoek naar de bekwaamheid en zedelijkheid van hen die onderwijs geven, een en ander bij de wet te regelen. Naar de letter van de wet is de vrijheid van onderwijs de vrijheid van de onderwijsgever. Vaak gaat het daarbij om stichtingen of verenigingen die als rechtssubject optreden. Wil bijzonder onderwijs voor bekostiging in aanmerking komen dan moet aan zogenaamde deugdelijkheidseisen worden voldaan. In lid 5 van art. 23 wordt echter aangegeven dat deze niet de richting mogen betreffen. Verder blijkt uit lid 6 dat zowel de keuze van de leermiddelen als de aanstelling van de leraren van het bijzonder onderwijs moeten worden geëerbiedigd. In lid 3 wordt ingegaan op het openbaar onderwijs; het openbaar onderwijs wordt met eerbiediging van ieders godsdienst of levensovertuiging, bij de wet geregeld. Openbaar onderwijs is met andere woorden levensbeschouwelijk neutraal. In lid 4 wordt aangegeven dat openbaar onderwijs van de overheid uitgaat, en dat er een garantie moet zijn voor voldoende aanbod van openbaar onderwijs. Niemand mag verplicht worden kinderen tegen zijn wens naar een bijzondere school te sturen. Lid 7 heeft betrekking op de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs (Jong de J, 1998 pp 89-96). 2 Het goede is een geheel van uiteindelijke doelen en doeloriëntaties die specificeert wat een persoon waardevol acht in het menselijk leven, of wat als volwaardig menselijk wordt beschouwd (Rawls, 2001, 19). In het onderwijs gaat het over iets dat voor kinderen (respectievelijk komende generaties) van belang wordt geacht. Dergelijke visies liggen ingebed in een religieuze of levensbeschouwelijke traditie. 3 Grondslag verwijst naar de richting van de school die bij de oprichting van de school in de statuten is vastgelegd. Zij heeft betrekking op de levens- of wereldbeschouwelijke traditie van waaruit men het onderwijs wenst in te richten (Van der Ven, 1982a, 589). Voor protestantschristelijke scholen en rooms-katholieke scholen wordt de grondslag ingevuld vanuit het christendom. Deze scholen zijn verbonden de achterliggende geloofsgemeenschap, respectievelijk de protestants-christelijke en de rooms-katholieke geloofsgemeenschap. 4 Knoers omschrijft het begrip vorming als een leerproces waarin alle elementen die bijdragen tot de cognitieve, affectieve en technische verhouding van de mens ten opzichte van zichzelf, de anderen en de wereld, worden overgedragen. Bij dit leren is niet slechts sprake van een receptief verwerken van overgedragen cultuurgoederen, maar ook van een stuk creativiteit in het ontwerpen van die verhoudingen (1980, 58). 5 In algemene zin kan men stellen dat vorming ligt ingebed in een mens- en maatschappijvisie. Aan elke vorming ligt een totaaldoel ten grondslag. Als dat niet zo was dan zou het kind zijn overgeleverd aan de toevallige en op niets definitiefs gerichte invloeden van de opvoeder (Langeveld, 1969, 30). Deze opvattingen liggen ingebed in de opvattingen van degene die vormt. De mens- en maatschappijvisie bepaalt in normatieve zin doel en inhoud van de vorming (Fend 1981, 380). Aan het plaatsen van vorming in het christelijk perspectief ligt de overtuiging ten grondslag dat dit perspectief een bijdrage kan leveren aan de ontplooiing van kinderen en jonge mensen tot volwassen personen (Hermans, 1993, 17). 12
8 Inleiding de jaren 60 van de vorige eeuw grondig veranderd. Deze veranderingen worden ook wel aangeduid met de term secularisering. Bovendien hebben in de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw allerlei overheidsmaatregelen (zie Appendix: Interconfessioneel onderwijs) geleid tot schaalvergroting en in een aantal gevallen tot de noodzaak van samengaan van protestants-christelijk onderwijs en rooms-katholiek onderwijs in de interconfessionele school. In de discussie in de media, de politiek maar ook in het gesprek bij de schoolpoort kan men veelvuldig horen dat confessionele scholen zich in niets meer onderscheiden van niet-confessionele scholen. Interconfessionele scholen lijken voor deze vraag een uitermate interessante casus. Immers, ze zijn vaak ontstaan door externe druk van teruglopende leerling aantallen. Afzonderlijk konden in een locale situatie de protestants-christelijke en rooms-katholieke school niet voortbestaan. Dit lijkt echter weinig te getuigen van een ideologische bevlogenheid. Op de nieuwe interconfessionele school zitten leraren met een verschillende kerkelijke gezindte: protestants-christelijk, rooms-katholiek maar ook niet-religieus. Deze diversiteit zou weleens nog meer druk kunnen zetten op uitholling van het christelijke karakter van de school, ofwel minder ruimte laten voor christelijk-religieuze vorming. Lijken de rooms-katholieke leraren ook niet meer op de niet-religieuze leraren, dan ook de protestants-christelijke leraren? Het idee in de media lijkt ook in de richting te gaan dat rooms-katholieke scholen minder aandacht geven aan hun identiteit dan protestants-christelijke scholen. Is dit terug te vinden in verschillen tussen leraren met een verschillende kerkelijke gezindte? Deze leraren zijn echter ook verschillend kerkelijk gesocialiseerd: niet alleen thuis en kerkelijk maar ook in de opleiding tot leraar. Protestants-christelijke leraren hebben in hun pabo opleiding het diploma Bijbels onderwijs moeten behalen. Voor rooms-katholieke leraren is dit het diploma levensbeschouwing/godsdienst. Voor de generatie leraren die is opgeleid in de jaren 70/80 wordt deze opleiding sterk bepaald door de ervaringscatechese 6, en sinds de jaren 90 is de ontwikkeling in de richting van levensbeschouwelijk onderwijs hierin van belang. Kortom: de leraren op interconfessionele scholen vormen een zeer divers lerarencorps. Wat zijn eigenlijk de opvattingen van leraren over de doelen van religieuze vorming? Welke factoren zijn van invloed op de mate van instemming van leraren met de doelen van religieuze vorming? Een eerste factor die we onderscheiden, is de religieuze identiteit van leraren; een tweede factor de perceptie door leraren van de opvattingen van ouders, collegae en bestuurders. In 6 Ervaringscatechese kan gezien worden als de eerste vernieuwingsbeweging in de catechese. In deze benadering wordt de schoolcatechese nog wel als een vorm van verkondiging gezien, maar er wordt een sterk accent gelegd op de eigen bestaanservaringen van de leerlingen als mensen. Deze benadering wordt ook wel de antropologische omslag in de recente vak-ontwikkeling genoemd. De mens kwam centraal te staan en er groeide veel meer aandacht voor de subject-zijde van het geloof (vgl. Brants e.a. 1997, 6-7). 13
9 Hoofdstuk 1 hoeverre zijn daarbij de religieuze identiteit van de leraren en de perceptie van leraren aangaande de opvattingen van de ouders, collegae en bestuurders over religieuze vorming van invloed op de mate van instemming van leraren met de doelen van religieuze vorming? Zijn de genoemde invloeden allemaal even sterk? Is de perceptie van hun omgeving dominant omdat leraren werken in een school met een christelijke grondslag waarbij hun omgeving een bepaalde verwachting heeft omtrent religieuze vorming? Of is juist hun persoonlijke religieuze identiteit dominant omdat vorming vraagt om betrokkenheid op de christelijke boodschap? Is de mate van invloed van beide factoren misschien verschillend op verschillende typen van religieuze vorming? Immers, vorming in waarden en normen is niet hetzelfde als rituele vorming of geloofsvorming? Deze vragen staan centraal in ons onderzoek. Op dit vlak heeft nog geen empirische onderzoek plaatsgevonden, en is ook de theorievorming nauwelijks ontwikkeld. Er is wel enige theorievorming in algemene zin over de invloed van de persoonlijke identiteit van leraren en de interactie met hun omgeving op de doelen en inhoud van de vorming die leraren bieden. Met onze studie op het terrein van religieuze vorming willen we ook indirect bijdragen aan de algemene theorievorming over de factoren die invloed uitoefenen op de doel- en inhoudsbepaling door leraren in het onderwijs. 1.2 Theoretisch kader Hierna beschrijven we de centrale begrippen van dit onderzoek. In paragraaf beschrijven we verschillende typen van religieuze vorming op basis van twee dimensies: inhoud en methode. Daarna geven we in paragraaf een beschrijving van factoren die we van invloed achten op de mate van instemming van leraren met de doelen van religieuze vorming, te weten de persoonlijke religieuze identiteit en de invloed van de perceptie van leraren. Tenslotte eindigen we in paragraaf met een analyse van de culturele omgeving die van invloed is op persoonlijke identiteit van de leraar en de opvattingen van andere betrokkenen binnen de context van de school, namelijk de secularisering. Voor alle duidelijkheid, dit is geen onderzoek naar verschillende doelstellingen, we focussen op een centraal probleem van alle doelstellingen in het godsdienstonderwijs zoals deze in de geschiedenis van het godsdienst onderwijs tot ontwikkeling zijn gekomen. Namelijk een hermeneutisch probleem dat betrekking heeft op de verbinding tussen de geloofstraditie en het hedendaags geloofservaren. Het gaat er dan ook niet om om interconfessionele scholen in kaart te brengen, het gaat om een theoretische vraagstelling, om vanuit een theoretisch perspectief inzicht te kunnen genereren omtrent de 14
Juist in het openbaar onderwijs
Juist in het openbaar onderwijs Over de aandacht voor levensbeschouwing op de openbare school Legitimatie MARLEEN LAMMERS Wie denkt dat het openbaar onderwijs geen aandacht mag besteden aan levensbeschouwing,
Nadere informatieWAAROM KATHOLIEK ONDERWIJS? Frans Holtkamp
WAAROM KATHOLIEK ONDERWIJS? Frans Holtkamp Waarom katholiek onderwijs, door: Frans Holtkamp (versie: 13-11-2009) 1 WAAROM KATHOLIEK ONDERWIJS? Deze bijlage bestaat uit twee delen: een leestekst en een
Nadere informatie4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1
4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1 4.1 Het prestige van de kerken De kerken zijn niet meer de gezaghebbende instanties van vroeger. Dat is niet alleen zo in Nederland. Zelfs in uitgesproken godsdienstige
Nadere informatieFaculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING FFTR 2014-2015
Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING FFTR 2014-2015 Deel 2 Opleidingsspecifiek deel: Master Theologie Deze onderwijs- en examenregeling (OER-FFTR) treedt
Nadere informatieVrijheid van onderwijs
Vrijheid van onderwijs Ledenpeiling van 9 t/m 27 februari 2012 Aanleiding In maart 2012 geeft de Onderwijsraad een advies over de vrijheid van onderwijs dat mogelijk zal leiden tot wijzigingen in het onderwijsbestel.
Nadere informatieVeel scholen stammen uit een tijd dat religie een belangrijke rol speelde. Ouders vinden de pedagogisch-didactische benadering echter steeds
Veel scholen stammen uit een tijd dat religie een belangrijke rol speelde. Ouders vinden de pedagogisch-didactische benadering echter steeds belangrijker. De Onderwijsraad pleit voor ruimte om scholen
Nadere informatieCommissie Onderwijs en Zingeving Advies samenwerkingsscholen. juli 2013
Commissie Onderwijs en Zingeving Advies samenwerkingsscholen juli 2013 In zijn adviesaanvraag vraagt Wim Kuiper de commissie om bij te dragen aan een visie op de manier waarop een samenwerkingsschool vorm
Nadere informatielogoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon geen
logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom Den Haag Ons kenmerk 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Onderwerp Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon Bijlage(n) geen Geachte heer Van
Nadere informatieEen evaluatie-onderzoek
Het aanbod van onderwijsverzorging Een evaluatie-onderzoek A.J. Koster RION Monografieën onderwijsonderzoek 21 CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Koster, A.J. Het aanbod van onderwijsverzorging.
Nadere informatieBetreft: Bijzonder onderwijs voorziet in maatschappelijke behoefte
Aan geadresseerde Den Haag, Ridderkerk, Voorburg, Zwolle, 28 juni 2006 Ons kenmerk: 60626119.HL/vhl Betreft: Bijzonder onderwijs voorziet in maatschappelijke behoefte Geachte heer, mevrouw, Nederland staat
Nadere informatieMALADAPTIVE SOCIAL BEHAVIOUR OF STUDENTS IN SECONDARY VOCATIONAL EDUCATION
MALADAPTIVE SOCIAL BEHAVIOUR OF STUDENTS IN SECONDARY VOCATIONAL EDUCATION PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden op gezag van de Rector Magnificus Dr. D. D. Breimer,
Nadere informatieCynisme over de politiek
Cynisme over de politiek Een profiel van ontevreden burgers Dr. Pieter van Wijnen Waar mensen samenleven, zijn verschillende wensen en belangen. Een democratische samenleving heeft als doel dat politici
Nadere informatieMaak ruimte voor de Marco Borsatoschool
Maak ruimte voor de Marco Borsatoschool Vrijheid ter discussie Particuliere school De Koers: geen onderwijs Voornemens schrapping rk-identiteit basisscholen Den Bosch Geen stichting scholen met meer richtingen?
Nadere informatieCynisme over de politiek
Cynisme over de politiek Een profiel van ontevreden burgers Waar mensen samenleven, zijn verschillende wensen en belangen. Een democratische samenleving heeft als doel dat politici en bestuurders in hun
Nadere informatie2. Als ik nu voor mijn kind(kinderen) een school moest kiezen zou mijn voorkeur weer uitgaan naar een katholieke school
Ouder-enquête betreffende identiteit en levensbeschouwing Paus Joannesschool Ingeleverd: 133 formulieren, 35 ouders hebben aanvullende opmerkingen gemaakt (26%). Ingevuld op een 5-puntsschaal. 1= helemaal
Nadere informatieOver de wenselijkheid van de onderwijsvrijheid
Draagt onderwijsvrijheid bij aan segregatie? Over de wenselijkheid van de onderwijsvrijheid Door Anneke de Wolff De vrijheid van onderwijs is regelmatig in het nieuws, maar vaak in negatieve zin. Deze
Nadere informatie. De school uitgangspunten en visie. 1.1. Naam en logo. De naam Rehoboth komt uit de Bijbel (Genesis 26:22).
. De school uitgangspunten en visie 1.1. Naam en logo De naam Rehoboth komt uit de Bijbel (Genesis 26:22). Het betekent: de Heer heeft ons ruimte gemaakt. De Heer geeft ruimte om in vrede en liefde met
Nadere informatieIk geloof, geloof ik. Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw. Mijn naam en klas:
Ik geloof, geloof ik Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw Mijn naam en klas: Bezinningsmomenten In de godsdienstlessen stonden de afgelopen jaren verhalen centraal en de verschillende
Nadere informatieDE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER
DE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER De PThU kent twee competentieprofielen, die voor de gemeentepredikant en die voor de geestelijk verzorger. Ze verschillen in onderdelen, maar
Nadere informatieI N F O R M A T I E B R O C H U R E
I N F O R M A T I E B R O C H U R E BESTE OUDERS Het is de droom van ieder van ons dat onze kinderen en jongeren zich ontplooien tot fijne mensen die in staat zijn later hun eigen weg te gaan. Daarbij
Nadere informatieVormgeving christelijke identiteit binnen PricoH
Stoekeplein 8a 7902 HM Hoogeveen tel.: 0528-234494 info@pricoh.nl www.pricoh.nl PricoH heeft acht christelijke basisscholen onder haar beheer. Binnen deze acht scholen werken ruim 200 medewerkers, in diverse
Nadere informatieAnders opvoeden. Opvoeden evolueert. Opvoeden in een multiculturele context.
Kenniscentrum Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen Anders opvoeden. Opvoeden evolueert. Opvoeden in een multiculturele context. Naïma Lafrarchi EXPOO Brussel 10 december 2015 1 OVERZICHT - Inleiding
Nadere informatieBIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG
BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG STUDENTEN DOEN UITSPRAKEN OVER DE ACADEMISCHE WERELD, HET VAKGEBIED EN HET BEROEPENVELD.. onderzoek niet zo saai als ik dacht werken in
Nadere informatieRaison d'être. Een onderzoek naar de rol van de rechter-commissaris in ons strafproces
Raison d'être Een onderzoek naar de rol van de rechter-commissaris in ons strafproces Een wetenschappelijke proeve op het gebied van de Rechtsgeleerdheid PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor
Nadere informatieStruikelblokken op de weg naar restauratie
Struikelblokken op de weg naar restauratie Het boek Zacharia als dramatische tekst Ron van den Hout Copyright Shaker Publishing 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd,
Nadere informatieZondag 19 januari 2014. Viering in de Week van Gebed. voor de eenheid van de christenen. Paulusgemeenschap en. Protestantse Gemeente de Eshof
Zondag 19 januari 2014 Viering in de Week van Gebed voor de eenheid van de christenen Paulusgemeenschap en Protestantse Gemeente de Eshof Hoevelaken Thema: Is Christus dan verdeeld? (1 Kor. 1,13) 1 / 7
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieVragen pas gepromoveerde
Vragen pas gepromoveerde dr. Maaike Vervoort Titel proefschrift: Kijk op de praktijk: rich media-cases in de lerarenopleiding Datum verdediging: 6 september 2013 Universiteit: Universiteit Twente * Kun
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/5586
Nadere informatieHet onderwijsprogramma van de opleidingen Pedagogiek mei 2013
Bijlage 7: Het onderwijsprogramma van de opleidingen Pedagogiek mei 2013 Visie opleidingen Pedagogiek Hogeschool van Amsterdam Wij dragen als gemeenschap en daarom ieder van ons als individu, gezamenlijk
Nadere informatieDiagnostiek met vragenlijsten in de eerstelijn
Diagnostiek met vragenlijsten in de eerstelijn drs. G.J. Kloens RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN DIAGNOSTIEK MET VRAGENLIJSTEN IN DE EERSTELIJN Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Psychologische,
Nadere informatieEnige aspecten van de kwalitatieve verbintenis
Enige aspecten van de kwalitatieve verbintenis Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Radboud Universiteit Nijmegen op gezag van de rector magnificus prof. mr. S.C.J.J. Kortmann, volgens
Nadere informatieEnquête, maart 2015. Beste ouder/verzorger,
Enquête, maart 2015 Beste ouder/verzorger, Voor u ligt een vragenlijst van Op Wier. De vragen die we stellen gaan over het karakter, de identiteit van de samenwerkingsschool. We willen graag van de ouders
Nadere informatieCORPORATE MEDIA GOVERNANCE
CORPORATE MEDIA GOVERNANCE corporate authority 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Cover Foto: Associated Press/Reporters/Gerald Herbert Vormgeving en opmaak: Brigitte van Loon, anima mia, Rotterdam, Nederland Eindredactie:
Nadere informatielevensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één
levensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één De scholen van Catent - afzonderlijk en gezamenlijk - zijn als een
Nadere informatieVraag 4: Draagt u uw overtuiging actief over aan uw kinderen?
Enquête identiteit. Vraag 1: Ik vul deze vragenlijst in: Alleen 30 (85) Samen, ouder/verzorger/kind 55 Vraag 2: Hoeveel kinderen heeft u op Het klinket: totaal 112 kinderen Vraag 3: Wat is uw religie of
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/19116 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19116 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dartel, Hans van Title: Naar een handelingsgericht ethiekbeleid voor zorgorganisaties
Nadere informatie3.6 Diversiteit is meer dan verschil in cultuur 91 3.7 Antwoorden uit de gezondheidswetenschappen
Inhoud Inleiding 7 1 Diversiteit in jouw leven 13 1.1 Identiteit 13 1.2 Sociale identiteit 15 1.3 Sociale deelidentiteiten 17 1.4 Multiculturele persoonlijkheden 20 1.5 Aspecten van persoonlijkheden 24
Nadere informatieNotitie godsdienstige/levensbeschouwelijk vorming Alpha Scholengroep
Notitie godsdienstige/levensbeschouwelijk vorming Alpha Scholengroep Een aantal jaren geleden is de OMEGA-groep (studenten van Hogeschool Zeeland) van start gegaan met een onderzoekstraject op enkele Alphascholen.
Nadere informatieDoel van Bijbelstudie
Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het
Nadere informatieAlgemene Onderwijsbond
Algemene Onderwijsbond Informatie en Advies Centrum Antwoordnummer 4346 3500 VE Utrecht postzegel niet nodig CVHO : henk.willigenburg@hetenet.nl Algemene Onderwijsbond postbus 2875 3500 GW Utrecht telefoon
Nadere informatieVoorwoord. IJsselmuiden, 16 juni 1999. Jan Haveman
Voorwoord Het is maar goed dat het maken van een doctoraalscriptie gebonden is aan een bepaalde hoeveelheid weken. Dat zet tenminste wat druk op de ketel om op een gegeven moment toch maar te beginnen
Nadere informatieResultaten onderzoek seksualiteit
Resultaten onderzoek seksualiteit Augustus 2015 In opdracht van Way of Life en de NPV Uitgevoerd door Direct Research www.wayoflife.nl www.npvzorg.nl Conclusies Kennis Seksuele voorlichting Opvattingen
Nadere informatieGids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst
Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst 1 1 Waarom heet dit vak Rooms-katholieke Godsdienst? Niet neutraal Specifiek mensbeeld Stevige vorming vereist Kennis van de Spreken vanuit eigen levensbeschouwing,
Nadere informatieHandreiking bij een spirituele zoektocht.
Handreiking bij een spirituele zoektocht. Deze handreiking hoort bij: Oud- en nieuw- katholiek. De spirituele zoektocht van die andere katholieken. Door Joris Vercammen. Valkhof pers 2011. Het boek is
Nadere informatieImam in Nederland. Opvattingen over zijn religieuze rol in de samenleving PROEFSCHRIFT
Imam in Nederland_VW-proefschr 19-10-2007 09:45 Pagina 1 Imam in Nederland Opvattingen over zijn religieuze rol in de samenleving PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit
Nadere informatieIn de afgelopen decennia heeft ongehuwd samenwonen overal in Europa. toegenomen populariteit van het ongehuwd samenwonen is onderdeel van
Nederlandse samenvatting (summary in Dutch) De verschillende betekenissen van ongehuwd samenwonen in Europa: Een studie naar verschillen tussen samenwoners in hun opvattingen, plannen en gedrag. In de
Nadere informatieReligie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief
Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief - Het christelijke belemmert de politiek niet, maar maakt haar juist mogelijk en waardevol - Pieter Jan Dijkman Vereniging voor Wijsbegeerte
Nadere informatieAchtergrondinformatie ID!ee. De belangrijkste wetten bij de kernwaarden van het openbaar onderwijs
Achtergrondinformatie ID!ee De belangrijkste wetten bij de kernwaarden van het openbaar onderwijs Achtergrondinformatie ID!ee Versie 1.0 Maart 2012 Marleen Lammers mlammers@vosabb.nl 0610946652 Hans Teegelbeckers
Nadere informatieInhoud. Vechten voor wie je bent! Illustratie van een docent 11
Inhoud Vechten voor wie je bent! Illustratie van een docent 11 Leidinggevende wie ben je? Inleiding op het centrale thema 13 Dolf van den Berg, namens alle auteurs en andere betrokkenen Wie is het die
Nadere informatieVragenlijst openbaar onderwijs VO
Vragenlijst openbaar onderwijs VO Naam : Geleding in de school : directeur / persolslid / ouder (omcirkelen) Met volgende vragen kunt u de stand van zaken op uw eigen school in kaart brengen: 1 2 3 4 5
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen. Actie, actie, actie. Proefschrift
Rijksuniversiteit Groningen Actie, actie, actie De vakbeweging en de regio Noord-Nederland, 1960-1992 Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Ruimtelijke Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit
Nadere informatie12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU
12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU DE LOKALE RELIGIEUZE SITUATIE IN KAART BRENGEN EN BEGRIJPEN 01 Lokale overheden wordt verzocht zich bewust te zijn van het toenemende belang
Nadere informatieSTICHTING SCHOOLCATECHESE TUBBERGEN
STICHTING SCHOOLCATECHESE TUBBERGEN ONDERWEG Beleidsnotitie November 2005 1 TEN GELEIDE In 1980 is door de acht parochies en even zovele schoolbesturen in de gemeente Tubbergen de Stichting Schoolcatechese
Nadere informatieRapportage van de werkgroep identiteit en eigenheid
Rapportage van de werkgroep identiteit en eigenheid De rapportage van de werkgroep identiteit, samengesteld uit twee directeuren en twee GMR-leden (ouder en leerkracht) per bestuur, is door de stuurgroep
Nadere informatieGODSDIENSTIG VORMINGSONDERWIJS
GODSDIENSTIG VORMINGSONDERWIJS Geachte ouders en/of verzorgers, Via de website van de school willen wij u informatie geven over het IKOS en de lessen godsdienstig vormingsonderwijs op De Achtbaan. Het
Nadere informatieDe overtuigingskracht van emoties bij het rechterlijk oordeel
De overtuigingskracht van emoties bij het rechterlijk oordeel Een theoretisch onderzoek PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Tilburg, op gezag van de rector magnificus
Nadere informatieTHEMA 1: MEESTERSCHAP
THEMA 1: MEESTERSCHAP TEKST 1: De bijbelse grondstructuur is er één van oproep en antwoord. De God van het jodendom en van het christendom is geen zwijgzame God. Integendeel, de hele bijbelse traditie
Nadere informatieKerndoelen Godsdienstige / Levensbeschouwelijke vorming (GL) Uitgewerkt voor protestants-christelijk basisonderwijs
Besturenraad heet sinds 21 mei 2014 Verus. Deze publicatie is geschreven voor deze datum. Het kan zijn dat verwijzingen niet kloppen. Heeft u vragen? Neem gerust contact met ons op. Kerndoelen Godsdienstige
Nadere informatieIdentiteitsdocument Sprank
Identiteitsdocument Sprank Christenen in hart en zorg Vanuit Gods liefde, zorgen wij voor elkaar. GOD Dit doen we samen met je familie en vrienden. Jij mag rekenen op een veilig thuis. Vragen over jouw
Nadere informatieOnderzoek: 27 maart 2019 Auteur: Jeroen Kester. Religieus onderwijs
Onderzoek: 27 maart 2019 Auteur: Jeroen Kester Religieus onderwijs Samenvatting Meerderheid wil religieus onderwijs afscha!en Een meerderheid (60 procent) is voor de afscha!ng van het onderwijs met religieuze
Nadere informatie2. Waar staat de school voor?
2. Waar staat de school voor? Missie en Visie Het Rondeel gaat uit van de Wet op het Basisonderwijs. Het onderwijs omvat de kerndoelen en vakgebieden die daarin zijn voorgeschreven. Daarnaast zijn ook
Nadere informatieRapport Docent i360. Test Kandidaat
Rapport Docent i360 Naam Test Kandidaat Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Sterkte/zwakte-analyse 3. Feedback open vragen 4. Overzicht competenties 5. Persoonlijk ontwikkelingsplan Inleiding Voor u ligt het
Nadere informatieEen brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting
Een brede kijk op onderwijskwaliteit E e n o n d e r z o e k n a a r p e r c e p t i e s o p o n d e r w i j s k w a l i t e i t b i n n e n S t i c h t i n g U N 1 E K Samenvatting Hester Hill-Veen, Erasmus
Nadere informatie1. Over Gezinsfundament... 2. 2. Terugblikken en vooruit kijken... 3. 3. Factsheet 2015... 4. 4. Financiën... 6. 5. Contactgegevens...
Jaarverslag 2015 Je bent nooit groter dan wanneer je je bukt om een kind te helpen. (Dr. Wess Stafford, voormalig directeur van Compassion International) Inhoudsopgave 1. Over Gezinsfundament... 2 2. Terugblikken
Nadere informatieDescartes schreef dat er geen ander land was "où l'on puisse jouir d'une liberté si entière" (waar men een zo volledige vrijheid kan genieten)
Verslag 25 mei 2018, Salon der Verdieping: Spinoza s politieke filosofie De bespreking van de politieke filosofie doe ik aan de hand van zijn belangrijkste politieke werk, te weten het Theologisch-politiek
Nadere informatieONDERWIJS- EN EXAMENREGELING. Faculteit der Filosofie, Theologe en Religiewetenschappen. Deel 2 (opleidingsspecifiek deel): Bachelor Theologie
ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING 2016-2017 Faculteit der Filosofie, Theologe en Religiewetenschappen Deel 2 (opleidingsspecifiek deel): Deze onderwijs- en examenregeling (OER-FFTR) treedt in werking op 1 september
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2006 2007 30 800 VIII Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2007 Nr. 145 BRIEF
Nadere informatie1.Inleiding. 2.Profielen per 1 augustus 2007
logoocw De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Den Haag Ons kenmerk VO/OK/2003/53723 Uw kenmerk Onderwerp tweede fase havo/vwo 1.Inleiding In het algemeen
Nadere informatieIedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het?
Ultieme huisartsenzorg? Iedere tijd heeft zijn handvatten NHG, 23 Mei 2013 Prof dr Carlo Leget, Universiteit voor Humanistiek www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Hoe noemen we het? Palliatieve zorg is een
Nadere informatieRESULTATEN VAN DE ENQUETE 'GELOVEN IN BENNEKOM' - eerste wijk - Inleiding. Resultaten. 1. Kerklidmaatschap en kerkbezoek
RESULTATEN VAN DE ENQUETE 'GELOVEN IN BENNEKOM' - eerste wijk - Inleiding De enquête waarvan de resultaten hier gepresenteerd worden, is georganiseerd door de Christelijke Gereformeerde Kerk en de Vrije
Nadere informatieMorele vorming in het voortgezet onderwijs Een peiling onder leidinggevenden en ouders
Morele vorming in het voortgezet onderwijs Een peiling onder leidinggevenden en ouders Auteurs: Drs. G. van der Meulen Referentie: WvdJ/SL 11.0426 Datum: maart 2007 Het lectoraat Morele vorming in het
Nadere informatieDe rechtsgronden voor nadeelcompensatie in rechtshistorisch perspectief
De rechtsgronden voor nadeelcompensatie in rechtshistorisch perspectief Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Radboud Universiteit Nijmegen op gezag van de rector magnificus prof.
Nadere informatie44. Bijzonder en Openbaar onderwijs binnen de Algemene Onderwijsbond
44. Bijzonder en Openbaar onderwijs binnen de Algemene Onderwijsbond Inhoud Inleiding Onderwijs en levenbeschouwelijke vrijheid De afdelingen binnen de Algemene Onderwijsbond De afdelingen dicht bij de
Nadere informatieNoot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken
Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Bijeenkomst 1: Kennismaking 1 Bijeenkomst 2: Familie en vrienden Gesprek over subthema 1: Ouders en Grootouders : Wie was uw
Nadere informatieBINDEND ADVIES PROEFSCHRIFT
BINDEND ADVIES PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING VAN DE GRAAD VAN DOCTOR AAN DE RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN OP GEZAG VAN DE RECTOR MAGNIFICUS PROF. MR. S.C.J.J. KORTMANN, VOLGENS BESLUIT VAN HET COLLEGE VAN
Nadere informatieMissie Nederlands Gereformeerde Kerk Voorthuizen-Barneveld
Waarom een missie? We realiseren ons dat geloven in God en het verlossingswerk van Jezus Christus in 2008 geen vanzelfsprekendheid meer is. De ontkerkelijking is een feit, maar tegelijk is er ook weer
Nadere informatieMeisleiding van het Brein Het Fundamentalisme. Prof. John A. Dick
Meisleiding van het Brein Het Fundamentalisme Prof. John A. Dick Inleiding 1. Een Amerikaan in Vlaanderen 2. Sprekend over het fundamentalisme kan verrassingen brengen 3. Fundamentalisme verschijnt soms
Nadere informatiePresentatie onderzoeksverslag Plaatje 1 Welkom bij mijn presentatie. Mijn naam is Monica Heikoop en ik ben docent aan de opleiding Communicatie van
Presentatie onderzoeksverslag Plaatje 1 Welkom bij mijn presentatie. Mijn naam is Monica Heikoop en ik ben docent aan de opleiding Communicatie van de Hogeschool Rotterdam. Mijn presentatie is opgebouwd
Nadere informatieDe Heer is God! Dertien Bijbelstudies bij Psalm 100
De Heer is God! Dertien Bijbelstudies bij Psalm 100 De Heer is God! Dertien Bijbelstudies bij Psalm 100 Heino Gerritsen Schrijver: Heino Gerritsen Coverontwerp: Heino Gerritsen Foto cover: zonsopkomst
Nadere informatieDrie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven
Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar
Nadere informatieSamenvatting. De Japanners en het christendom: een complexe relatie
12-Summary-NLS.qxd 10/8/2013 5:27 PM Page 241 De Japanners en het christendom: een complexe relatie Het christendom is sinds het midden van de zestiende eeuw zichtbaar actief in Japan, en toch is Japan
Nadere informatieHOE MOTIVEER IK MIJN TEAM
HOE MOTIVEER IK MIJN TEAM Ofwel, hoe geef ik kleur aan identiteit Marjolein Voogt Al het begin is spannend De zin van stilte Verhaal uit: De kleren van de yogi. Wat is de beginsituatie? Identiteit Waar
Nadere informatieVoorstel van resolutie. betreffende de invoering van een nieuw onderwijsvak rond burgerschap, filosofie en levensbeschouwing
stuk ingediend op 1437 (2011-2012) Nr. 1 19 januari 2012 (2011-2012) Voorstel van resolutie van mevrouw Elisabeth Meuleman betreffende de invoering van een nieuw onderwijsvak rond burgerschap, filosofie
Nadere informatieHET DIDACTISCH HANDELEN VAN WISKUNDEDOCENTEN MET BETREKKING TOT INTERNE DIFFERENTIATIE
S.P. van 't Riet HET DIDACTISCH HANDELEN VAN WISKUNDEDOCENTEN MET BETREKKING TOT INTERNE DIFFERENTIATIE Een onderzoek naar het interne-differentiatiegedrag van wiskundedocenten in eenjarige brugklassen
Nadere informatieDoor onze keuze is er een breuk tussen God en mens.
Probleem: breuk tussen en mens Door onze keuze is er een breuk tussen en mens. maakte de mens omdat Hij een vriend wilde. Hij wilde aanhoudend contact met de mens. Hij gaf de mens een verrassend mooi leven.
Nadere informatieBronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden. Inhoudsopgave Pagina. Bron 1 Design Marcel Wanders. 2. Bron 2 ADHD in de klas. 2
Bronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden Inhoudsopgave Pagina Bron 1 Design Marcel Wanders. 2 Bron 2 ADHD in de klas. 2 Bron 3 Recensie over Boijmans van Beunigen 3 Bron 4 Flip in de klas. 4 Bron
Nadere informatiePAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER. Interviewernummer : INTCODE. Module INTIMITEIT. (bij de vragenlijst volwassene lente 2002)
PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER Interviewernummer : INTCODE WZARCH INDID Module INTIMITEIT (bij de vragenlijst volwassene lente 2002) Personen geboren vóór 1986. Betreft persoonnummer : P09PLINE (zie
Nadere informatieMidden in de week maar zondags niet
Midden in de week maar zondags niet over het levensbeschouwelijk begeleiden van kinderen in het primair onderwijs redactie: drs. Tom Schoemaker Narratio ISBN 978 90 5263 800 3 NUR: 707 2011 theologische
Nadere informatieVan Bethlehem tot Golgotha
Van Bethlehem tot Golgotha Het Mysterie van Inwijding Esoterische Begrippen Elly Lichtenberg De Bijbel, een mystiek verhaal of..? Deel I De Bijbel: een mystiek verhaal of..? Is het evangelieverhaal juist?
Nadere informatieWeten het niet-weten
Weten het niet-weten Over natuurwetenschap en levensbeschouwing Ger Vertogen DAMON Vertogen, Weten.indd 3 10-8-10 9:55 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1. Inleiding 9 2. Aard van de natuurwetenschap 13 3. Klassieke
Nadere informatieGeloven is niet zomaar instemmen met een geheel aan abstracte waarheden. Geloven is een weg gaan, die voert tot gemeenschap met de levende God.
GELOVEN Encycliek Lumen Fideï zegt: Geloven is niet zomaar instemmen met een geheel aan abstracte waarheden. Geloven is een weg gaan, die voert tot gemeenschap met de levende God. PROBLEEM VAN PAROCHIES
Nadere informatieGeestelijke verzorging
Geestelijke verzorging Zorg met aandacht - Aandacht voor wat u gelooft Onlangs bent u opgenomen in het Havenziekenhuis. Opname in een ziekenhuis kan vragen en emoties oproepen. Het kan prettig zijn om
Nadere informatieWILLEM VAN ORANJE Ons Identiteitsbewijs, bestaande uit onze beginselen en ons paspoort Definitieve tekst d.d. 4 maart 2016
---------------------------------------- WILLEM VAN ORANJE Ons Identiteitsbewijs, bestaande uit onze beginselen en ons paspoort Definitieve tekst d.d. 4 maart 2016 ----------------------------------------
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Het bestaan van God en het voortbestaan van religie 1 maximumscore 3 een uitleg hoe het volgens Anselmus mogelijk is dat Pauw en Witteman het bestaan van God ontkennen: het zijn
Nadere informatieDank voor de uitnodiging op deze bijzondere dag iets met u te mogen delen.
1. Geachte collega s, beste mensen, Dank voor de uitnodiging op deze bijzondere dag iets met u te mogen delen. 2. In deze bijdrage zal ik onder andere de waarde van ervaringen en visies van jonge mensen
Nadere informatieContracteren door intermediairs in de muziekindustrie
Contracteren door intermediairs in de muziekindustrie PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Open Universiteit op gezag van de rector magnificus Prof. mr. A. ten overstaan van een
Nadere informatieA.P.A. Martens 2011513 Waalwijk 2011
[AFSTUDEREN BIJ BEDRIJF] Afstudeerrapportage Avans Communicatie Multimedia Design A.P.A. Martens Waalwijk 2011 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Inleiding 4 Beschrijving organisatie Gevolgde werkwijze Samenvatting
Nadere informatieDe kwaliteitsrekening
De kwaliteitsrekening VRIJE UNIVERSITEIT De kwaliteitsrekening ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad Doctor aan de Vrije Universiteit Amsterdam, op gezag van de rector magnificus prof.dr.
Nadere informatieBOODSCHAP AAN ELKAAR Gids voor een zingevingsgesprek tussen generaties
BOODSCHAP AAN ELKAAR Gids voor een zingevingsgesprek tussen generaties André Droogers Dit hadden we eerder moeten doen! Zo reageren gesprekspartners uit verschillende generaties na een gesprek over vragen
Nadere informatie