WOORDENBOEK VAN DE VLAAMSE DIALECTEN

Transcriptie

1 WOORDENBOEK VAN DE VLAAMSE DIALECTEN DEELI LANDBOUWWOORDENSCHAT AFLEVERING 12: KLEINVEE door Roxane VANDENBERGHE Veronique DE TIER Magda DEVOS.Vakgroep Nederlandse Taalkunde, Universiteit Gent Drukkerij G. Michiels, Tongeren, 2009

2 INHOUDSOPGAVE Herkomst van de afbeeldingen xxi Lijst van de gebruikte afkortingen xxm Ten geleide xxv 1. De aflevering Kleinvee xxv 2. Opzet en methode van het WVD xxvi 3. Bronnen xxvn 4. Wetenschappelijk Apparaat xxxiv 5. Dankwoord xxxiv Alfabetische lijst van de plaatsnamen xxxvn Kleinvee Het varken Algemeen Varken 1 Vleinaam voor een varken Onderscheid naar soort en herkomst Inlands varken ~.. 4 Piétrainvarken 6 Grootyorkshirevarken 7 Varken met rechtopstaande oren Varken met hangoren 8 Varken met gedrongen snuit Varken met scherpe snuit 10 Mestvarken Gekruist varken Onderscheid naar geslacht en/of leeftijd Niet geslachtelijk onderscheiden Big 13 Vleinaam voor een big 16 Pasgeboren big Loopvarken 17 Oud varken 21 Achterblijvende big Het mannelijke varken Beer 23

3 Beerbig Barg 24 Binnenbeer Dekbeer Het vrouwelijke varken Zeug 28 Zeugbig 30 Zeug die voor de eerste keer heeft gebigd 30 Oude zeug 31 Zeug met biggen Gelte 33 Onvruchtbare zeug 34 Fokzeug Lichaamsdelen Kop 36 Snuit 36 Muil 37 Hals 38 Nek 39 Keel 39 Schoft 40 Schouder Varkensborstel " Voorbil 42 Elleboog 42 Voorpoot.., 43 Onderbil. 43 Hoef 43 Romp 44 Achterbil 45 Achterpoot 46 Schenkel 46 Bijteen 47 Hiel 48 Lenden 49 Kruis 49 Staart 50 Staartwortel Kwast aan de staart 50 Krulstaart Roede 52 Teelballen 53 Balzak 54 Geslachtsorganen van de beer 54 Klink 54 Baarmoeder VI

4 Uier 57 Speen Eigenschappen Goed gedijen 58 Varken dat goed gedijt 59 Varken dat slecht gedijt 61 Varken met lang wollig haar 63 Varken met te hoge rug 64 Doorgezakte rug 64 Varken met lange rug 65 Varken met hoge poten 66 Varken met korte poten Boosaardig Vermagerd door veelvuldig zogen Verrichtingen en gedrag Knorren 71 Schreeuwen Wroeten 74 Slobberen 77 Staartbijten Voortplanting "" * Geslachtsdrift en dekking Berig 79 Dekken 80 Zich laten dekken Dekgeld voor de dekberenhouder 81 Drachtig 81 Niet drachtig Geboorte Nest dragen 85 Barensweeën 86 Biggen 87 Verlossen Nageboorte 89 Goedaardige afscheiding geven na het biggen De baarmoeder uitpersen 92 Zeugenkooi 94 Nest pasgeboren biggen Zog 97 Zogen 97 Knorren om de biggen te roepen VII

5 Zuigen van de moeder 100 Overwennen 100 Opkweken met de zuigfles 101 Een met de zuigfles opgekweekte big 102 Spenen Ziekten Uitwendige aandoeningen aan de poten, de huid en/of de bek Vlekziekte 105 Mond-en-klauwzeer 106 Varkenspokken Ernstige besmettelijke ziekten en aandoeningen aan de ingewanden. Diarree 108 Virusdiarree 109 Geboortediarree 109 Varkensdysenterie 110 Ziekte van Aujeszky 110 Varkenspest Ziekten en aandoeningen.aan de luchtwegen Varkensgriep. 111 Kortademigheid 112 Snuffelziekte Ziekten en aandoeningen i.v.m. de voortplanting en/of de melkproductie Verwerpen 113 Melkziekte Andere aandoeningen Slingerziekte 116 Sint-Vitusdans 116 Rachitis 117 Carréziekte Behandeling en verzorging Algemeen Roepwoord voor varkens 118 Roepwoord voor biggen 120 Sussende woorden voor de zogende zeug 122 Troep varkens 123 VIII

6 Varkens houden Fokken 124 Varkensfokker 125 Vetmesten 126 Dekberenhouder 127 Knecht van de dekberenhouder Voederen Voederen 129 Varkensvoer 130 Gestoomde aardappelen als varkensvoer Varkensketel Aardappelstamper 134 Handmolen om aardappelen te pletten 135 Slobbering 138 Varkenskuip 140 Slobbering bereiden 141 Graan(meel) schouden 142 Roerstok 143 Schepvoorwerp Schepemmer 146 Droogvoer uit de fabriek 147 Varkensbak voor droogvoer "".-..._ De tanden afknippen, het varken ringen en de beer castreren De tanden afknippen 149 Tandentang 150 Ringen 151 Neusring 152 Neusringtang 154 Castreren Castreerder De varkens in de weide laten Halsbeugel 156 In destal drijven 157 Uit de stal halen De varkens naar de markt brengen en verkopen Varkenskooi Biggenmand 161 Biggenkooi 162 Staartjesgeld 163 Biggenkoopman 163 IX

7 Het schaap Algemeen Schaap 165 Vleinaam voor een schaap Onderscheid naar soort en herkomst Vlaams schaap 166 Texels schaap 167 Suffolkschaap Hampshire down 169 Merinoschaap 170 Bleu du maine 170 Kempisch heideschaap 171 Gekruist schaap 171 Kruisen 173 Zwart schaap Gevlekt schaap 173 Schaap met vlekken op de kop 174 Melkschaap Vleesschaap. 175 Wolschaap 176 Slachtschaap Onderscheid naar geslacht en/of leeftijd Niet geslachtelijk onderscheiden Lam 177 Zuiglam 178 Paaslam 179 Jaarlingschaap 180 Tweetander 180 Viertander Zestander 181 Schaap met een blijvend gebit Eenling 183 Tweeling 183 Achterblijvend lam Het mannelijke schaap Ram 184 Ramlam 186 Dekram Weer 187 X

8 Het vrouwelijke schaap Ooi 188 Ooilam 190 Onvruchtbare ooi 191 Door ouderdom onvruchtbaar geworden ooi 192 Fokschaap Lichaamsdelen Muil 193 Melktanden 194 Blijvende tanden Maaltanden 196 Horens 197 Uier 197 Speen 198 Hoef 199 Staart 200 Staartwervel 201 Klink 201 Baarmoeder 202 Roede Eigenschappen Schaap van goede kwaliteit Schaap van slechte kwaliteit 204 Varkensmond 205 Snoeksmond. 206 Kreupel schaap 206 Kwaadaardig schaap 206 Goede grazer Verrichtingen en gedrag Blaten 209 Blaten van lammeren Grazen 210 Herkauwen Groen kauwsel 212 Met de horens stoten 213 Urine 214 Urineren 214 Keutels 214 Zich ontlasten 216 Huppelen 216 Kwispelstaarten 217 Zich wentelen 218 XI

9 Voortplanting Geslachtsdrift en dekking Rammig 219 Bronst 220 Bronstig 220 Dekken 220 De ooi bij de ram brengen 221 Dektuig 222 Dekstift 222 Antidekschort 222.Drachtig 224 Niet drachtig 224 Dracht 225 Verlopen Geboorte Lammeren 225 Lijfbieden 226 De baarmoeder uitpersen 227 In stuit (liggen) 228 Verlossen 228 Nageboorte t Goedaardige afscheiding geven na het lammeren " Kwaadaardige afscheiding na het lammeren 230 Kwaadaardige afscheiding geven na het lammeren 230 Uieren 231 Zogen. 232 Biest 233 Zog 234 Darmpek 234 Weeslam 234 Verstoten 235 Verstoten lam 236 Pleeglam 236 Pleegmoeder 236 Overwennen 237 Zoogtoestel 237 Opkweken met de zuigfles 238 Spenen Ziekten Uitwendige aandoeningen aan de poten, de huid en/of de bek Bloedblaar 240 Rotkreupel 241 XII

10 Tussenklauwontsteking 242 Mond-en-klauwzeer 244 Zerebekjesziekte 245 Schurft 246 Schapenpokken Besmettelijke ziekten en aandoeningen aan de ingewanden Diarree 247 Leverbotziekte Miltvuur 249 Longontsteking Draaiziekte Ziekten en aandoeningen die (vooral) bij jonge dieren voorkomen Polyartritis 251 Het bloed 252 Lamdysenterie Boutvuur 254 Vlies voor de o g e n Zich voortdurend strekken Ziekten en aandoeningen i.v.m. de voortplanting en de melkproductie Verwerpen Melkziekte 7 ~ " Navelinfectie 257 Uierontsteking Andere aandoeningen Scheerziekte Priem om in de flank te steken 259 In de flank steken Slokdarmsonde 260 Gescheurd oor 261 Een zwaaiende beweging maken bij het lopen Behandeling en verzorging Algemeen Loopstal 262 Overtasten om de waarde te schatten Voederen Schapenvoer 263 Groenvoer 264 Krachtvoer XIII

11 Droogvoer uit de fabriek 264 Voederbak Kortstaarten, de hoeven bijknippen en de ram castreren Kortstaarten Kortstaarten met een mes 267 Kortstaarten met een tang 267 Kortstaarten met een gummiring 267 Gummiring 268 De staart afwringen 268 De hoeven bijknippen 268 Schapenhoefmes 269 Schapenhoeftang 270 Castreren met de open methode 271 Castreren met de bedekte methode 271 Castreertang Schapentuig en -merken Halsband 272 Halsbeugel 273 Halster 274 Wolmerken 274 Merkstift 275 Wolmerk " ' Oormerken 276 Metalen oormerk 277 Oormerktang 278 Oorknip..' 278 Halsplaatje Schapen scheren Scheren 279 Schaapscheerder 280 Schapenschaar 280 Handtondeuse 281 Elektrische tondeuse 281 Schapenvacht 282 Schapenwol 283 Pas afgeschoren wol 284 Wolvet 284 Jaarlingswol 286 Blootwol 286 De vuile wol wegknippen 286 XIV

12 Schapen hoeden De schaapherder: algemeen, kledij en uitrusting Schaapherder 287 Spotnaam voor de schaapherder 289 Schaapherderin 289 Herder in loondienst 290 Herdersstaf Schop aan de herdersstaf 291 Haak aan de herdersstaf 292 Kruk aan de herdersstaf Herdersfluitje 292 Herderstas 292 Lamsbuidel 293 Schaapherdershut 293 R e g e n j a s Schapen hoeden Hoeden 295 Herderskudde 295 Roepwoord voor schapen 296 Roepwoord voor lammeren 297 Spotnaam voor een schaap 297 Eigennaam voor een schaap " Schapenbel 297 Drijven 297 Drift 298 Naar een andere drift verplaatsen Schapenbocht 299 In een schapenbocht drijven 300 Aarde gooien naar een schaap De herdersstaf op de rug houden 300 Achteruit tegen de herdersstaf leunen 301 Vooruit tegen de herdersstaf leunen De herdersstaf op de schouders dragen 302 Verbodsteken De herdershond Herdershond 304 Goede waker Slechte waker 306 Brutale hond 306 Bijten naar de schapen Bevel om de schapen vooruit te jagen 306 Bevel om voor de schapen te lopen 307 Bevel om de schapen hard aan te pakken Bevel om de schapen te beletten een lijn te overschrijden 307 XV

13 Bevel om de schapen aan de kant van de weg te brengen 308 Bevel om te blijven liggen 308 Bevel om een verdwaald schaap bij de kudde te brengen 308 Bevel om de schapen bijeen te drijven De geit Algemeen Geit 309 Vleinaam voor een geit Onderscheid naar soort en herkomst Bontgekleurde Vlaamse geit 311 Witte melkgeit 312 Dwerggeit 312 Kortharige geit 313 Langharige geit 314 Zwarte geit 314 Bruine geit 315 Bonte geit 315 Melkgeit 316 Trekgeit Onderscheid naar geslacht en/of leeftijd Niet geslachtelijk onderscheiden Geitenlam 316 Zuiglam De mannelijke geit Geitenbok 318 Vleinaam voor een geitenbok 319 Stinkende geitenbok 320 Onvruchtbare geitenbok 320 Gecastreerde geitenbok 320 Dekbok De vrouwelijke geit Wijfjesgeit 321 Onvruchtbare geit 322 Door ouderdom onvruchtbaar geworden geit Lichaamsdelen Horens 324 XVI

14 Sik 324 Halslellen Eigenschappen Met de hakken naar binnen gericht Verrichtingen en gedrag Mekkeren 327 Mekkergeit 328 Met de horens stoten 329 Reutels Voortplanting Geslachtsdrift en dekking Bokkig 330 Dekken 331 Dekgeld 332 Drachtig Geboorte Lammeren Drooglikken ~~ Behandeling en verzorging Algemeen Roepwoord voor geiten 335 Bokkenstal 336 Geitenhouder 336 Spotnaam voor de geitenhouder 336 Geitenbond 337 Trektuig van de geit Een geit opsmukken Geitenkeuring 338 Prijsgeit 339 Opsmukken 339 Borstelen 340 K a m m e n Producten van de geit Geitenmelk 340 XVII

15 Geitenboter 340 Geitenkaas Het konijn Algemeen Konijn 341 Vleinaam voor een konijn 343 Spotnaam voor een konijn Onderscheid naar soort en herkomst Vlaamse reus Gevlekt konijn 343 Zwartwit gevlekt konijn 345 Konijn met lange oren 345 Langharig konijn Onderscheid naar geslacht en/of leeftijd Konijnenjong Rammelaar Voedster Lichaamsdelen Oren. 350 Staartje 350 Tanden 351 Vacht Verrichtingen en gedrag Verharen 352 Het neusje optrekken 352 Knabbelen 353 Met de achterpoten slaan Keutels 353 Konijnenpijp Voortplanting Rijdig 356 Bespringen Nest dragen Jongen 359 Nest konijnenjongen 359 XVIII

16 Ziekten Waterzucht 360 Myxomatose 362 Oorschurft Behandeling en verzorging Konijnenhok 363 Konijnenren Konijnenkweker 365 Konijnenvoer 366 Castreren Konijnen slachten Slachten 367 Villen 368 Lijst van medewerkers en zegslieden 371 Alfabetische lijst van de lemmatitels 383 Alfabetisch register van de trefwoorden 393 Lijst van reeds verschenen afleveringen Lijst van reeds verschenen afleveringen van Academia Press.. _. 479 Informatie over het WVD ~~ Uitslaande kaart XIX