Natuurhistorisch jaarverslag 2016

Transcriptie

1 afdeling Hoorn/West-Friesland 1

2 Colofoon: Eindredactie : Jan-Pieter de Krijger Samenstelling : Egbert Baars en Jan-Pieter de Krijger Bijdragen van : Egbert Baars, Ab van Dorp, Harry Fabritius, Douwe Greydanus, Henny van der Groep, Anneloes ter Horst, Jan-Pieter de Krijger, Ben Pronk, Ad Roobeek, Cees Schaper, Fred Weel en Resi Zabel Opmaak : Egbert Baars Uitgave van : Datum : 1 maart 2017 Nummer : HN/01RAP Website : hoorn@knnv.nl 2017 KNNV afd. Hoorn/West-Friesland De tekst uit deze uitgave mag niet worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de KNNV afd. Hoorn/West-Friesland. 2

3 Index verslag 1 Inleiding 5 2 Vogels 2.1 Gegevensbronnen Welke soorten kwamen er langs in 2016? Verslag Huiszwaluwen Huiszwaluwpension Zeevangtelling Broedvogelinventarisatie De Hulk, De Kogen en De Zeevang Inventarisatieverslag van de broedvogels in de Mijzenpolder Broedvogeltellingen Soortendag Geleedpotigen 3.1 Insecten Dagvlinders Insecten Dagvlinders Insecten Nachtvlinders Insecten Libellen en juffers Insecten Overige Geleedpotigen Overige Planten 4.1 Jaarverslag Plantenwerkgroep Vissen 5.1 Waarnemingen Zoogdieren 6.1 Resultaat Uilenballenpluizen Zoogdieren waarnemingen Overigen 7.1 Overige waarnemingen Het weer van 2016 in Hensbroek Organisatie 62 3

4 4

5 1 Inleiding Dit is het eerste digitale Natuurhistorisch Jaarverslag van de KNNV afdeling Hoorn/ West-Friesland. Ook dit jaar zijn we er weer in geslaagd om een jaarverslag te maken van de gegevens die verzameld werden in het jaar Net als vorige jaren een verslag met heel veel vogelwaarnemingen, maar dat geeft alleen maar aan dat deze groep van organismen een steeds grotere belangstelling krijgt binnen de afdeling. Dit wil niet zeggen dat de andere groepen aan belangstelling te klagen hebben. Ook de (nacht-)vlinders zijn dit jaar wederom met speciale aandacht bekeken. Dit verslag is opgebouwd uit de volgende hoofdstukken. Hoofdstuk 2; Vogels, hoofdstuk 3; Geleedpotigen, hoofdstuk 4; Planten, hoofdstuk 5; Vissen, hoofdstuk 6; Zoogdieren, hoofdstuk 7; Lutjebroekerweel en hoofdstuk 8; Overigen. Ik hoop dat je het met aandacht leest. Als je denkt dat je het jaarverslag van 2017 kunt verrijken met jouw eigen waarnemingen, dan ontvangen wij die graag van je. Jan-Pieter de Krijger / Egbert Baars Waarnemingsgebied KNNV afd. Hoorn/West-Friesland 5

6 6

7 2 Vogels 2.1 Gegevensbronnen De heeft al meer dan twintig jaar een vogelwerkgroep. Om een beeld te geven waar alle gepresenteerde vogelgegevens vandaan komen is het noodzakelijk om alle activiteiten van deze werkgroep in kaart te brengen. De werkgroep bestaat uit ongeveer vijfentwintig, min of meer, actieve vogelaars. De gegevens zijn voor een groot deel afkomstig van de werkgroepleden. Losse waarnemingen Dit zijn veldwaarnemingen van individuele leden die niet geplaatst kunnen worden in het kader van een telactiviteit. Dit type waarnemingen is heel gevarieerd en betreft meestal bijzondere waarnemingen. Tot deze groep waarnemingen behoort ook informatie uit publicaties (dagbladen, vogeltijdschriften) en via-via waarnemingen. Broedvogelinventarisaties Dit zijn inventarisaties die gecoördineerd worden door Sovon en waar leden van onze werkgroep aan deelnemen. In veel gevallen zijn deze natuurgebieden in eigendom van Staatsbosbeheer. In alle gevallen betreffen dit monitoringsgebieden waardoor de inventarisaties in deze gebieden reeds een lange reeks van jaren worden uitgevoerd. Het is van groot belang dat deze inventarisaties (blijvend) worden voortgezet. l Kleiputten Nek Cees Schaper l Uiterdijken Schellinkhout idem l Ter Sluis idem l Oosterkoog Erik de Vroome / Ko van Gent / Gerard Kenter l De Hulk / Bedijkte Waal / Rietkoog / Floriskoog Harry Fabritius / Peter de Lange l Schardammerkoog Ben Pronk l Mijzenpolder Harry Fabritius l MUS Lutjebroek Ad Roobeek Een andere projectmatige vorm van broedvogelinventarisatie wordt gevormd door: l Huiszwaluwenonderzoek Vogelwerkgroep Gebiedstellingen Dit zijn tellingen van de aantallen per soort in een bepaald gebied. Dit kan een slaapplaats zijn of een Important Bird Area (IBA) of gewoon een leuk gebied. De gebiedstelling kan ook in het kader van een bepaalde soort(en) of item worden uitgevoerd zoals: l Maandelijkse IBA-telling Zeevang (wintermaanden) Vogelwerkgroep l Midwintertelling idem N.B. Niet van elke genoemde activiteit wordt verslag gedaan in dit rapport. 7

8 2.2 Welke soorten kwamen er langs in 2016? In het volgende stukje zal ik een opsomming geven van de vogelwaarnemingen die in 2016 aan de afdeling zijn doorgegeven. Het totaal aantal vogels dat gemeld is bedraagt exemplaren verdeeld over 164 soorten (tabel 2 en 3). Daarnaast zijn er nog 36 soorten gemeld die of niet duidelijk op naam te brengen waren, niet op de Nederlandse lijst staan (tabel 1), ondersoorten of hybriden zijn. In 2015 waren dat 182 soorten en individuen. De meest gemelde vogel dit jaar was de GRAUWE GANS ( exemplaren), gevolgd door de SMIENT op 2 ( exemplaren) en een goede derde was de BRANDGANS ( exemplaren). De KLEINE BONTE SPECHT, KUIFAALSCHOLVER, STELTKLUUT, ZOMERTORTEL, KLEINE STRANDLOPER, SNOR, STEENLOPER, VELDUIL, GRAUWE FRANJEPOOT, ROODHALSGANS en RUIGPOOTBUIZERD werden eenmaal gemeld. Net als ieder jaar start het doorgeven van waarnemingen op 1 januari, deze dag is voor veel mensen ook de dag dat hun nieuwe lijst begint en er eventjes extra opgelet gaat worden. Op deze dag werden er dan ook 65 soorten doorgegeven. TOENDRARIETGANS, IJSVOGEL en WATERPIEPER zijn leuke soorten om het jaar mee te beginnen. KOPERWIEK, KRAMSVOGEL en SIJS zijn echte wintersoorten die je juist rond deze tijd verwacht. De KLEINE RIETGANS van 2 januari is ook de moeite waard evenals de 480 gemelde BRILDUIKERS. soort eerste datum Grote Canadese Gans Nijlgans Soepgans Barmsijs spec Kanarie Canadese Gans Muskuseend Soepeend Kleine Canadese Gans Hybride Grauwe Gans x Grote Canadese Gans Stadsduif Indische Gans Hybride Brilduiker x Nonnetje Parkeend Parkgans Mandarijneend Zwarte Zwaan Hybride Meerkoet x Waterhoen Hybride Gans onbekend IJslandse Grutto Witte Kwikstaart onbekend IJslandse Tureluur Magelhaengans Canadese Gans onbekend Hybride Soepgans x Indische Gans Hybride Zwarte Zwaan x Knobbelzwaan Gans onbekend Amerikaanse Steltkluut Hutchins' Canadese Gans Strandloper onbekend Bahamapijlstaart Hybride Canadese Gans onbekend x Brandgans Gele Kwikstaart spec Waterpieper/Oeverpieper Witte Kwikstaart spec Hybride Eend onbekend Tabel 1: Hybrides, ondersoorten, exoten en twijfelgevallen 3 januari bracht ook weer een typische wintergast de KEEP en de eerste ROERDOMP van het jaar was ook op deze dag een feit. KLEINE ZWANEN zijn ook vogels die je in de winter bij ons in de buurt verwachten kan en deze werden dan ook gezien op de 4 de dag van het jaar. 5 januari was de eerste dag dat er geen nieuwe soorten werden gemeld. De 2 MIDDELSTE ZAAGBEKKEN op 7 januari zijn altijd leuk om te zien, zeker in onze regio. De KLEINE MANTELMEEUW van 12 januari was of een overwinteraar of een vroege vogel die al weer was terug gekeerd uit zijn overwinteringsgebied. BAARDMANNEN zijn vogels die, wat mij betreft, een beetje tot de verbeelding spreken. Lastig te zien door hun levenswijze maar op 15 januari werden ze toch opgemerkt evenals het BOKJE wat door zijn schutkleur en grootte ook niet erg opvalt. Ditzelfde kan worden gezegd over de VUURGOUDHAAN die ook op deze dag werd opgemerkt. De PONTISCHE MEEUW van 16 januari is ook lang niet altijd makkelijk te herkennen. 17 januari bracht een paar mooie soorten. KLEINE BARMSIJS, ZWARTE MEES en OEVERPIEPER zijn weer van die typische soorten voor de winter. De ROTGANS die gemeld werd hoort daar ook bij maar die zien we toch niet veel in onze regio. Hij werd dan ook, maar twee keer gemeld. 8

9 PATRIJZEN zijn van die vogels waarnaar je eigenlijk echt op zoek moet. Hun verscholen leefwijze maakt het lastig ze op te merken op de akkers maar op 22 januari werden ze wel gezien. Daarmee werd januari afgesloten wat betreft nieuwe waarnemingen. De MANDARIJNEEND van 10 februari en de ZWARTE ZWAAN van de 12 de zijn mooie soorten om te zien maar zijn duidelijk soorten die uit gevangenschap zijn ontsnapt en het hier wel uithouden. De CETTI S ZANGER van 20 februari was een mooie waarneming van een mooie soort die je meer hoort dan ziet. De LEPELAAR van 23 februari was ook een hele vroege en de KLEINE BONTE SPECHT van 27 februari was er een die ver uit zijn gebied gevlogen was. De DWERGGANS van 29 februari is ook een typische wintersoort die menig vogelaar graag wil zien. Maart is de maand waarop veel soorten weer terug keren uit hun overwinteringsgebieden. Een van de eerste die gemeld werd was een ZWARTKOP op 6 maart. Een eerste BLAUWBORST werd gezien op 24 maart en de TJIFTJAF volgde op de 25 ste. Eén zwaluw maakt nog geen zomer maar de 6 BOERENZWALUWEN op de 26 ste van maart en de 2 OEVERZWALUWEN op 30 maart zijn toch wel een mooi voorteken. Een doortrekkende ROSSE GRUTTO en een zwervende ZEEAREND werden gezien op 1 april en de BEFLIJSTER van 3 april was weer op weg naar het noorden om daar te gaan broeden. Dit was ook de dag dat de eerste zingende FITIS werd opgemerkt. De STELTKLUUT die ook op 3 april werd opgemerkt is in onze regio ook geen aller daagse gast. De ROEKEN waren op 13 april ook weer aanwezig op hun nestplekken en soorten als GRASMUS, TUINFLUITER, VISDIEF en RIETZANGER lieten zich ook weer zien en horen in de derde week van april. De eerste GIERZWALUW werd op de 16 de gezien. Een BOOMVALK werd opgemerkt in het luchtruim op 24 april en de maand werd afgesloten met een eerste KLEINE KAREKIET. 9

10 Mei startte met de eerste SPOTVOGEL van het jaar en ook werden er deze dag 3 ZOMERTALINGEN gezien. Een van de mooiste Nederlandse eendjes wat mij betreft. Een GRAUWE VLIEGENVANGER deed zijn ding op 21 mei en de eerste KERKUIL werd ook doorgegeven op deze dag. Eén van de klappers van het jaar waren toch wel de 2 BIJENETERS die op 24 mei boven ons gebied rondvlogen en helaas maar door weinigen werden gezien. Een KWARTEL liet zich horen op de 26 ste van deze maand. Juni leverde dit jaar als enige nieuwe soort de BOSRIETZANGER op op de 12 de. En ook juli was een maand zonder veel nieuws maar de soort die gezien werd was wel meteen weer een hele leuke. Er heeft een aantal dagen een VISAREND rondgevlogen en de eerste dag dat deze gezien werd was 7 juli. De AMERIKAANSE STELTKLUUT van de 8 ste is een mooie vogel maar helaas wordt deze als exoot aangemerkt. Augustus was een maand met weer wat nieuwe soorten voor ons werkgebied. Eén van de twee BOSRUITERS van dit jaar werd gezien op 5 augustus en deze vogel zal al weer op de terugweg zijn van zijn broedgebied. CASARCA S zijn mooie eenden die steeds vaker gezien worden. De eerste werden opgemerkt op de 6 de. 18 augustus werd de eerste PURPERREIGER opgemerkt en de GEELPOOTMEEUW van 27 augustus sloot samen met de KLEINE STRANDLOPER, SNOR, STEENLOPER en KLEINE ZILVERREIGER de maand af. De BAHAMAPIJLSTAART die ook op deze dag werd gezien behoort in het lijstje exoten thuis. September levert als enige nieuwe soort de VELDUIL op. Deze mooie uil werd opgemerkt op de 7 de. Meestal zijn dit echte toevalstreffers omdat ze vaak in de trektijd worden opgemerkt en niet in de buurt broeden. Oktober is een maand waarin soorten worden gezien die de terugtocht naar de overwinteringsgebieden weer hebben aanvaard en in ons gebied dan even wat energie op doen voordat ze verder trekken. De REUZENSTERN van 1 oktober, de ROODKEELDUIKER van de 2 de, GRAUWE FRANJEPOOT en SNEEUWGORS van de 16 de en de ROODHALSGANS van de 19 de zijn daar mooie voorbeelden van. WILDE ZWAAN en RUIGPOOTBUIZERD sluiten dit jaar de lijst met nieuwkomers af op 6 en 8 november. Al met al een mooie lijst dit jaar. Jan-Pieter de Krijger 10

11 soort eerste datum soort eerste datum Aalscholver Roodborst Bergeend Scholekster Blauwe Reiger Sijs Boomkruiper Slechtvalk Brandgans Slobeend Buizerd Smient Dodaars Sperwer Ekster Spreeuw Fuut Staartmees Gaai Steenuil Goudhaan Stormmeeuw Graspieper Tafeleend Grauwe Gans Toendrarietgans Groenling Torenvalk Grote Bonte Specht Turkse Tortel Grote Lijster Veldleeuwerik Grote Zaagbek Vink Grote Zilverreiger Waterhoen Heggenmus Waterpieper Holenduif Waterral Houtduif Watersnip Houtsnip Winterkoning Huismus Zanglijster IJsvogel Zwarte Kraai Kauw Brilduiker Kievit Kleine Rietgans Kneu Topper Knobbelzwaan Goudplevier Kokmeeuw Groene Specht Kolgans Havik Koolmees Keep Koperwiek Nonnetje Krakeend Roerdomp Kramsvogel Kleine Zwaan Kuifeend Pijlstaart Meerkoet Zilvermeeuw Merel Wulp Pimpelmees Geoorde Fuut Putter Kuifduiker Ransuil Middelste Zaagbek Ringmus Kluut Tabel 2: Soorten 11

12 soort eerste datum soort eerste datum Rietgors Oeverloper Kleine Mantelmeeuw Gele Kwikstaart Baardman Tapuit Bokje Roek Fazant Grasmus Grutto Tuinfluiter Vuurgoudhaan Gierzwaluw Bruine Kiekendief Huiszwaluw Grote Mantelmeeuw Rietzanger Pontische Meeuw Visdief Bontbekplevier Boomvalk Kleine Barmsijs Kleine Karekiet Oeverpieper Spotvogel Rotgans Zomertaling Tureluur Braamsluiper Zwarte Mees Zomertortel Blauwe Kiekendief Koekoek Patrijs Groenpootruiter Roodborsttapuit Grauwe Vliegenvanger Bonte Strandloper Kerkuil Cetti's Zanger Bijeneter Lepelaar Kwartel Kleine Bonte Specht Bosrietzanger Dwerggans Visarend Ooievaar Bosruiter Zwartkop Casarca Grote Gele Kwikstaart Purperreiger Kemphaan Geelpootmeeuw Blauwborst Kleine Strandloper Tjiftjaf Kleine Zilverreiger Zwarte Roodstaart Snor Boerenzwaluw Steenloper Zwartkopmeeuw Velduil Kuifaalscholver Reuzenstern Oeverzwaluw Roodkeelduiker Kleine Plevier Koereiger Rosse Grutto Grauwe Franjepoot Zeearend Sneeuwgors Beflijster Roodhalsgans Fitis Wilde Zwaan Steltkluut Ruigpootbuizerd Tabel 3: Soorten 12

13 2.3 Verslag Huiszwaluwproject Oostelijk West-Friesland en de Zeevang Wij danken de 31 tellers voor hun bijdrage. Zonder deze mensen is het niet mogelijk om het allemaal in beeld te brengen was alweer het 25 ste jaar op rij dat de HUISZWALUW in alle dorpen en steden in ons werkgebied geteld werden. De gegevens van 1995 tot en met 2016 Kwartblok 2016 Plaats Aan de linkerzijde is de voor- dan wel achteruitgang van het aantal nesten t.o.v. het voorgaande jaar weergegeven. + = meer huiszwaluwnesten, - = minder huiszwaluwnesten, o = hetzelfde aantal huiszwaluwnesten Aartswoud Abbekerk Andijk , o Avenhorn o Baarsdorpermeer Beets Benningbroek Berkhout o Bobeldijk Bovenkarspel De Goorn De Weere Enkhuizen o Gouwe Grootebroek Grosth. / Scharwoude Hauwert Hem o Hensbroek Hobrede Hoogkarspel / Lutjebroek Hoogwoud o Hoorn Kwadijk Lambertschaag Medemblik Middelie , Midwoud Nibbixwoud Obdam Onderdijk Oosterblokker o Oosterdijk o Oosterleek Oosthuizen Oostwoud Opmeer / Spanbroek o Opperdoes Oudendijk Schardam o Schellinkhout Sijberkarspel Spierdijk Twisk Ursem Venhuizen , o Wadway Warder Wervershoof Westerblokker Westwoud / Oudijk Wijdenes o Wogmeer Wognum o Zandwerven o Zuidermeer Zwaag o Zwaagdijk-Oost Zwaagdijk-West totaal

14 Kaart met Huiszwaluw-nesten De gegevens van dit jaar zijn wederom aan de Sovon doorgegeven ten behoeve van het landelijke kolonievogelonderzoek. Dit onderzoek vindt in een aantal gebieden over een groot aantal jaren plaats. Dit is naar de mening van de Sovon Vogelonderzoek Nederland de beste manier om een goede indruk te krijgen over hoe het met deze vogels gaat. Wij beschikken op dit moment over gegevens uit de afgelopen vijfentwintig jaar. Met deze mooie reeks over een groot gebied is de Sovon uitermate tevreden heeft 117 nesten meer opgeleverd dan De HUISZWALUWEN stand is gelukkig weer toegenomen en 2016 is een topjaar, er zijn nog nooit zoveel HUISZWALUWEN geteld. De toe- en afname van huiszwaluwnesten over de verschillende plaatsen is weer erg wisselend. Douwe Greydanus / Egbert Baars 14

15 In de bovenstaande grafiek zijn de totalen over de jaren 1993 tot en met 2015 weergegeven, tevens zijn de nesten die in het binnenland en langs de kust zijn geteld zichtbaar gemaakt. In de onderstaande figuur is het percentage nesten in het binnenland en langs de kust weergegeven. nnenland 62% Kust 38% In de onderstaande tabel is de toe- en afname weergegeven. Aartswoud (toename 2) Grosth. / Scharwoude (toename 1) Nibbixwoud (toename 9) Twisk (toename 1) Abbekerk (toename 4) Hauwert (afname 4) Obdam (afname 11) Ursem (toename 18) Andijk (toename 20) Hem (toename 4) Onderdijk (toename 14) Venhuizen (afname 26) Beets (afname 1) Hobrede (toename 1) Oosterblokker (toename 7) Warder (afname 17) Benningbroek (toename 2) Hoogkarspel / Lutjebroek (toename 3) Oosthuizen (toename 34) Wervershoof (toename 10) Berkhout (afname 10) Hoogwoud (toename 14) Oostwoud (toename 5) Westerblokker (toename 7) Bovenkarspel (toename 2) Kwadijk (toename 6) Opmeer / Spanbroek (toename 6) Westwoud / Oudijk (toename 5) De Goorn (afname 7) Lambertschaag (toename 1) Oudendijk (afname 1) Wijdenes (afname 13) De Weere (toename 4) Medemblik (afname 31) Schardam (toename 22) Wognum (toename 2) Enkhuizen (toename 11) Middelie (afname 7) Sijberkarspel (toename 3) Zwaag (toename 3) Grootebroek (afname 3) Midwoud (toename 11) Spierdijk (toename 21) Zwaagdijk-West (afname 5) Hoogkarspel / Lutjebroek Medemblik

16 2.4 Huiszwaluwpension In het kader van het 25ste teljaar van de HUISZWALUWEN door de vogelwerkgroep van de, zijn de 31 huiszwaluwtellers op zoek gegaan naar het grootste huiszwaluwpension in Bij de familie Groen aan de Oosterdijk te Enkhuizen en Jos de Boer uit Westwoud werden 20 nesten aangetroffen. Dit is ook een respectable aantal van deze geweldige insectenjagers die wel tot prooien per dag per vogel kunnen wegvangen. Vrijdagmorgen 16 december werd de familie de Boer te Middelie in het zonnetje gezet omdat zij in 2016 het grootste huiszwaluwpension bezaten van West-Friesland en de Zeevang met 22 bezette nesten. Theo Konijn uit Warder telde hier de nesten na een tip van Marco van der Lee, die daar kwam overleggen in verband met weidevogelbescherming. Hij zag toen HUISZWALUWEN vliegen en ontdekte dat er 44 nesten aan de schuur hingen maar ook joegen er veel BOERENZWALUWEN op insecten vanuit de stallen. De delegatie bestaande uit Anneloes ter Horst, Theo Konijn, Douwe Greydanus, fotografe Ella Tilgenkamp en verslaggever Coen van de Luytgaarden (NHD) werd hartelijk ontvangen. Anneloes heeft namens het bestuur van onze KNNV afdeling het gezin toegesproken achter bij de schuur waar ook door de zwaluwen gemaakte nesten hingen en reikte het bordje met inscriptie uit. De bijpassende oorkonde is door de coördinator (Douwe) van de vogelwerkgroep uitgereikt. Theo gaf Luca de jongste zoon een dubbele huiszwaluwnestkom (gefabriceerd door De Specht te Blokker). Luca heeft een jonge HUISZWALUW die uit het nest gevallen was met succes groot gebracht. Ik dacht gelijk aan 2010: toen was het Richard van de Giessen tevens uit Middelie die ook een HUISZWALUW had groot gebracht. Luca heeft daar veel voederwerk aan gehad. Om aan voer te komen ging hij vliegen meppen in de stal en ook met meelwormen voerde hij het jong dat gulzig de insecten uit zijn vingers trok. Wij konden dit mooi bekijken op een filmpje dat moeder Denise ervan had gemaakt. Later heeft hij de kooi aan een boom gehangen zodat het jong kon wennen aan het geluid van de soortgenoten en het is daarna meegegaan; hopelijk keert deze weer terug in 2017 maar of hij nog te herkennen is, is de vraag. Aan de koffietafel werd de meegebrachte taart aangesneden die wij hadden meegenomen om de uitreiking feestelijker aan te kleden. Uit de gesprekken die er gevoerd werden bleek wel dat de natuur hier hoog in het vaandel staat, wat natuurlijk niet altijd even gemakkelijk voor een veehouder is. In ieder geval kijken ze al weer uit naar het komende jaar en hopen ze dat zowel de weidevogels als de HUISZWALUWEN weer komen broeden. Huiszwaluwprijs 2016 Van de voor het Huiszwaluwvriendelijkst huis in West-Friesland / Zeevang zijnde het Huiszwaluwpension Wij feliciteren het gezin met de in gebruik genomen nieuwe stallen en het grootste huiszwaluwpension in ons werkgebied. van de Familie De Boer Voor de hier gevestigde populatie van 22 nesten Douwe Greydanus Deze prijs is uitgereikt vanwege het 25 e jarig jubileum van het tellen van de huiszwaluwnesten door de vogelwerkgroep van de 16

17 17

18 2.5 Zeevangtelling 2016 In 2016 heeft de vogelwerkgroep van de KNNV afd. Hoorn/West-Friesland de Zeevangtelling voor het 16 de achtereenvolgend jaar uitgevoerd. De tellingen vonden zoals in andere jaren plaats in de maanden januari, februari, maart, oktober, november en december. Opvallend waren de enorme aantallen vogels in januari Nog niet eerder waren tijdens een telling in januari meer dan vogels in het gebied aangetroffen. Op 17 januari 2016 waren op het moment van de telling vogels in het Zeevanggebied. Het Zeevanggebied op het kaartje hierboven afgebeeld, omvat ha veenweidegebied tussen Oudendijk en Edam. Met rode belijning zijn de buitengrenzen en deelgebied begrenzing aangegeven. De weersomstandigheden in de maanden voorafgaand aan de januaritelling en het weer in januari in de weken voor het telmoment bepalen voor een deel de vogelaantallen in De Zeevang. 18

19 16 Temperatuurverloop voorafgaand aan de Zeevangtelling in januari Jan Okt Nov Dec Grafiek 1 Een overzicht van de gebiedstemperatuur in januari op de website weerlogboek.nl geeft aan dat eind 2015 en begin 2016 er hoge temperaturen in De Zeevang zijn geweest. Van vorst was nog geen sprake. De temperatuur in oktober, november en december zijn in 2015 opvallend hoog. Niet alleen de temperatuur maar ook de hoeveelheid neerslag is bepalend voor het aantal pleisterende vogels. Natte graslandschappen heeft bij een aantal vogelsoorten de voorkeur. GOUDPLEVIER en KIEVIT zijn hier van een mooi voorbeeld. Als wij de aantallen KIEVITEN en GOUDPLEVIEREN in de maand oktober uitzetten tegen de hoeveelheid neerslag in de maanden voor de telling valt de sterke voorkeur voor natte omstandigheden op. In Afbeelding 1 staan de neerslaghoeveelheden, die in het weerstation Berkhout zijn opgevangen tussen 2000 en 2016, per maand grafisch weergegeven. De kleur wordt roder als de neerslaghoeveelheid afneemt. Er is dan een neerslagtekort. 19

20 Afbeelding 1 in Tabel 1 zijn de aantallen KIEVITEN en GOUDPLEVIEREN weergegeven die werden geteld tijdens de Zeevangtellingen In de jaren waar de meeste neerslag was gevallen in de maanden vooraf aan de telling, telden wij dikwijls de meeste vogels. Heeft veel neerslag in de maanden voor en in de maand van de telling invloed op de aantallen Kievitten en Goudplevieren? Aantal Goudplevieren oktober telling Rangking nat of droog jaar: 1 is natst 16 is droogste periode Aantal Kievitten oktober telling Hoog aantal vogels Lager aantal vogels Nat landschap door neerslag Droog landschap door weinig neerslag Tabel 1 Een veenweidegebied als dat van De Zeevang is dus gevoelig voor verdroging. Daarnaast zijn de hoge aantallen vogels te verklaren doordat de ganzenaantallen zijn toegenomen. Tevens nemen de aantallen SMIENTEN de afgelopen jaren weer toe na een jarenlange teruggang. Ben Pronk 20

21 Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied nov 17-nov 15-nov 16-nov 14-nov 20-nov 19-nov 18-nov 16-nov 15-nov 14-nov 13-nov 18-nov 18-nov 16-nov 16-nov 13-nov Soort aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal aantal Fuut Dodaars Dikbekfuut 0 0 Aalscholver Koereiger 0 0 Kleine Zilverreiger 0 0 Grote Zilverreiger Blauwe Reiger Lepelaar Knobbelzwaan Zwarte zwaan Kleine zwaan Wilde Zwaan Rietgans Kleine Rietgans Kolgans Grauwe Gans Soepgans Canadesegans(kl) Brandgans Rotgans Nijlgans casarca Bergeend Indische Gans Smient Krakeend wintertaling Wilde eend Soepeend Pijlstaart Zomertaling 0 0 slobeend Tafeleend Kuifeend Brilduiker Nonnetje Grote Zaagbek Blauwe Kiekendief Sperwer Havik Buizerd Ruigpootbuizerd 0 0 Torenvalk Smelleken Slechtvalk Fazant Waterral Waterhoen Meerkoet Scholekster Goudplevier Kievit Bonte Strandloper Kemphaan Watersnip grutto IJslandse Grutto 0 0 Wulp Witgatje Tureluur Zwarte Ruiter Groenpootruiter Kokmeeuw Stormmeeuw Kleine Mantelmeeuw Zilvermeeuw Grote Mantelmeeuw Houtduif Holenduif Turkse Tortel Roodborsttapuit Grote Bontespecht IJvogel Veldleeuwerik Graspieper Waterpieper Winterkoning Witte Kwikstaart Heggemus Roodborst Paapje Tapuit 0 0 Kramsvogel Koperwiek Merel Pimpelmees Koolmees Baardmannetje Spreeuw Ekster Vlaamse Gaai Kauw Zwarte Kraai Roek 0 0 keep Vink Putter Huismus Ringmus Rietgors totaal Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied Totaal telgebied De Zeevangtelling van november 2016 geeft mooi het toenemende het aantal SMIENTEN aan. 21

22 SMIENTEN Al 3 jaar op een rij zijn de aantallen SMIENTEN aan het toenemen. 22

23 2.6 Inventarisatieverslag van de broedvogels van De Hulk, De Kogen en (reservaat) De Zeevang Hieronder wordt per gebied een overzicht van de telgegevens weergegeven. De gebieden zijn veelal vanaf 1985 jaarlijks geïnventariseerd. Overzichtskaart reservaatgebied Kogen en Hulk 23

24 De Hulk 8 ha grasland en 2 ha water. Tellers: Harry Fabritius en Peter de Lange. DE HULK Fuut Knobbelzwaan 1 1 Grauwe Gans Soepgans Kolgans 3 2 Brandgans Kleine Canadese Gans Nijlgans Bergeend Slobeend Zomertaling Wintertaling Krakeend Wilde eend Tafeleend Kuifeend Scholekster Kluut Kleine Plevier Kievit Grutto Tureluur Visdief Kokmeeuw Zwartkopmeeuw Meerkoet Waterhoen Gele Kwikstaart 2 1 Kleine Karekiet 1 1 Rietzanger 2 1 Rietgors 1 Tabel 1: Vastgestelde territoria De Hulk Bedijkte Waal 2 ha nat grasland en 2 ha water. Tellers: Harry Fabritius en Peter de Lange. BEDIJKTE WAAL Fuut Dodaars 1 Knobbelzwaan Nijlgans 1 Grauwe Gans Soepgans 1 2 Brandgans 2 Bergeend Zomertaling 1 Krakeend Slobeend Kuifeend Tafeleend Wilde Eend Meerkoet Waterhoen Scholekster Kievit Watersnip 1 Grutto Tureluur Veldleeuwerik 1 Graspieper 1 Gele Kwikstaart Witte Kwikstaart 1 Kleine Karekiet 1 1 Rietgors 1 1 Tabel 2: Vastgestelde territoria Bedijkte Waal 24

25 Rietkoog 23 ha grasland. Tellers: Harry Fabritius en Peter de Lange. RIETKOOG Fuut Knobbelzwaan Grauwe Gans Soepgans Canadese Gans Brandgans Nijlgans Bergeend Wilde Eend 4 3 Soepeend 1 Slobeend Zomertaling 1 2 Krakeend Kuifeend Smient 1 Fazant 1 Koekoek 1 Meerkoet 3 1 Waterhoen 1 Scholekster Kievit Grutto Tureluur Veldleeuwerik 7 5 Graspieper Visdief 4 1 Gele Kwikstaart Winterkoning 1 Rietzanger 1 Kleine Karekiet 1 Rietgors 1 Tabel 3: Vastgestelde territoria Rietkoog 25

26 Boezemlanden Westerkoog 5 ha grasland, 3 ha water en 6 ha moeras/riet. Teller: Gerard Kenter. BOEZEMLANDEN WESTERKOOG Fuut Knobbelzwaan Grauwe Gans >25 >25 >50 >50 >50 >60 > > Soepgans? > Nijlgans Tafeleend Kuifeend Bergeend Krakeend Slobeend Wilde eend Soepeend Bruine Kiekendief Meerkoet Waterhoen Fazant Scholekster Kievit 2 3 Tureluur 1 1 Kluut 1 Waterral Houtduif Turkse Tortel 2 Holenduif 1 1 Koekoek Witte Kwikstaart 1 1 Ransuil 1 Winterkoning Heggenmus Blauwborst Grasmus Zanglijster 1 Merel Rietzanger Sprinkhaanrietzanger Snor Kleine Karekiet Bosrietzanger Koolmees Spotvogel 2 1 Baardman Ekster 1 Groenling 1 Kneu Putter Vink 1 1 Rietgors Zwartkop 1 Fitis Tuinfluiter 1 Huismus Ringmus 1 Tabel 4: Vastgestelde territoria Boezemlanden Westerkoog 26

27 Oosterkoog 34 ha grasland en 6 ha rietveld. Teller: Gerard Kenter. OOSTERKOOG Knobbelzwaan 1 1 Grauwe Gans Nijlgans 2 Bergeend Slobeend Zomertaling Wintertaling Krakeend Wilde Eend Kuifeend Meerkoet 10 Scholekster Kievit Grutto Tureluur Veldleeuwerik Graspieper Witte Kwikstaart 1 4 Gele Kwikstaart 1 Tabel 5: Vastgestelde territoria van het grasland gedeelte van de Oosterkoog OOSTERKOOG Knobbelzwaan Grauwe Gans > Nijlgans 1 Krakeend 1 2 Wilde Eend 2 1 Roerdomp 1 Bruine Kiekendief Meerkoet Kievit 1 Fitis 1 Porseleinhoen 2 Waterral 1 1 Koekkoek 1 Sprinkhaanzanger Snor 1 2 Bosrietzanger Kleine Karekiet Blauwborst Rietzanger Baardman 1 Rietgors Fazant Tabel 6: Vastgestelde territoria van het rietveld in de Oosterkoog Vrijwilligerswerk in de Koogbraak Samen met vrijwilligers uit de omgeving worden delen van het rietveld bij De Koogbraak nu al meer dan 10 jaar gemaaid en opgeruimd. 27

28 Koogbraak 3 ha grasland, 3 ha riet/moeras en 1 ha water. Teller: Gerard Kenter. KOOGBRAAK Knobbelzwaan Grauwe Gans >2 > Nijlgans Bergeend Wilde Eend Krakeend Slobeend Tafeleend Kuifeend Bruine Kiekendief Meerkoet Fazant Houtduif 1 Koekoek Witte Kwikstaart 1 Winterkoning Rietzanger Sprinkhaanzanger 1 1 Snor 1 1 Kleine Karekiet Bosrietzanger Vink Rietgors Slobeend 1 Fitis 2 Blauwborst Merel Tjiftjaf 1 1 Fitis 1 Grasmus Groenling 1 Waterral 1 Tabel 7: Vastgestelde territoria Koogbraak Schardammerkoog 47 ha grasland (14 ha van Staatsbosbeheer) en 1 ha water. Teller: Ben Pronk. SCHARDAMMERKOOG, 1984 t/m 2000 betreft alleen noordelijke deel, 2001 tot heden de gehele Schardammerkoog Nijlgans 1 1 Bergeend Slobeend Zomertaling Krakeend Kuifeend Wilde Eend?? Scholekster Kievit Grutto Tureluur Meerkoet?? 5? Veldleeuwerik Graspieper Wintertaling 1 Visdief Kokmeeuw Gele Kwikstaart Tabel 8: Vastgestelde territoria Schardammerkoog 28

29 Floriskoog 13 ha grasland. Tellers: Harry Fabritius en Peter de Lange. FLORISKOOG Knobbelzwaan 1 Grauwe Gans Soepgans 12 1 Brandgans 1 5 Nijlgans Bergeend Slobeend Zomertaling 1 Krakeend Wilde Eend 2 1 Smient 2 Scholekster Kievit Grutto Tureluur Veldleeuwerik 3 Graspieper 3 1 Fazant 1 2 Meerkoet 1 Visdief Kokmeeuw Gele Kwikstaart 1 Witte Kwikstaart 1 1 Tabel 9: Vastgestelde territoria Floriskoog Zeevang 200 ha grasland en ca. 10 ha water. Tellers: Ko van Gent en Eric de Vroome. ZEEVANG, inventarisaties t/m 2005 uitgevoerd door Siem Koops; vanaf 2006 door Ko van Gent en Eric de Vroome Knobbelzwaan Grauwe Gans? Brandgans Canadese Gans Nijlgans Bergeend??? Slobeend Zomertaling Wintertaling Krakeend Kuifeend Tafeleend Smient Scholekster Kluut Kievit Grutto Tureluur Kemphaan Graspieper? Veldleeuwerik? Visdief Kokmeeuw Witte Kwikstaart Gele Kwikstaart Porseleinhoen 1 Tabel 10: Vastgestelde territoria reservaat Zeevang Nawoord Tot zover ons overzicht met betrekking tot het broedseizoen van Wij, Harry Fabritius, Ko van Gent, Gerard Kenter, Peter de Lange, Ben Pronk en Eric de Vroome namens de en Ab van Dorp namens Staatsbosbeheer, hopen dat je dit overzicht met belangstelling hebt doorgenomen. Bij vragen kunt je contact opnemen met boswachter Ab van Dorp, Postbus 58174, 1040 HD Amsterdam, of E: a.dorp@staatsbosbeheer.nl. Ab van Dorp / Egbert Baars 29

30 2.7 Inventarisatieverslag van de broedvogels in de Mijzenpolder De Mijzenpolder is een prachtig gebied, gelegen tussen de dorpen Schermerhorn, Avenhorn en Ursem. De oppervlakte bedraagt 670 ha, de polder bestaat voor een belangrijk deel uit grasland, afgewisseld met diverse brede en smalle sloten en plaatselijk riet-en moerasland. Een deel van de polder is natuurreservaat in beheer bij Staatsbosbeheer (circa 220 ha), met inschakeling van de boeren (natuurpacht). De Mijzenpolder is in een lange reeks van jaren op broedvogels en wintervogels geïnventariseerd; vanaf 1979 t/m Opvallend is een zekere verandering van soorten en aantallen. Nieuwe broedvogels zijn onder andere GRAUWE GANS, CANADESE GANS, BRANDGANS, NIJLGANS, BERGEEND, KRAKEEND, BUIZERD en BRUINE KIEKENDIEF. Verdwenen soorten zijn onder andere KEMPHAAN, WATERSNIP, ZWARTE STERN, GRASPIEPER, terwijl de groep van de weidevogels in aantal is afgenomen. De afname gaat momenteel minder snel, in de reservaatkern is enige stabiliteit te constateren, voor enkele soorten een geringe toename (VELDLEEUWERIK, KIEVIT). Hieronder vallen de GRUTTO, TURELUUR, KIEVIT, SCHOLEKSTER, VELDLEEUWERIK, SLOBEEND, ZOMERTALING en VISDIEF. Deze soorten zijn vanaf 2001 in veel gebieden in aantal achteruitgegaan. De vele soorten zangvogels zijn goed vertegenwoordigd, vooral in de bosjes, rietschoten en aan de randen van boerenerven. Dit zijn onder andere MEREL, WINTERKONING, HEGGEMUS, KOOLMEES, PIMPELMEES, PUTTER, RIETZANGER, KLEINE KAREKIET, BOSRIETZANGER, BOERENZWALUW, HUISZWALUW, KNEU en RIETGORS. De telreeks omvat inmiddels 36 jaar en dergelijke lange reeksen zijn zeldzaam. Oorzaken van verandering zijn lang niet altijd duidelijk. Wie had nu 30 jaar geleden kunnen voorspellen dat de GRUTTO zo enorm zou achteruitgaan? Harry E Fabritius MIJZENPOLDER Slobeend Zomertaling Wintertaling Scholekster Kievit Grutto Tureluur Kluut Veldleeuwerik Graspieper Gele Kwikstaart Overzicht broedvogels in de Mijzenpolder 30

31 2.8 Broedvogeltellingen Cees Schaper is al jaren een van de vaste broedvogeltellers die voor SBB een aantal gebieden bezoekt om daar de broedvogelpopulatie in kaart te brengen. Ook in 2016 heeft Cees de gebieden weer regelmatig bezocht en de broedvogels in kaart gebracht. Een tijdrovende klus die toch elk jaar weer de moeite waard is. Cees heeft dit jaar de vogels in De Ven niet kunnen tellen. Een jarenlange telreeks is een waardevol gegeven om trends waar te nemen en daar dan eventueel beheer op aan te passen. De gegevens die Cees dit jaar verzamelde in zijn telgebieden staan hieronder in de tabellen weergegeven. Broedvogels Jan-Pieter de Krijger Tersluis soort aantal paar Kievit 2 Grutto 4 Tureluur 3 De Nek soort aantal paar Grauwe gans 44 Wilde eend 7 Fazant 1 Tureluur 4 Scholekster 3 Kievit 3 Grutto 7 Kokmeeuw 42 Uiterdijken van Schellinkhout soort aantal paar Krakeend 1 Scholekster 8 Kievit 52 Grutto 24 Tureluur 1 Gele kwikstaart 2 Fuut 1 Kleine Canadese gans 16 Brandgans 115 Wilde eend 1 Meerkoet 7 31

32 2.9 Soortendag 2016 Een prachtige zonnige dag met veel wind. De groep van 12 personen werd in 3 teams verdeeld. Afra, Gitta en ik (Marijke) mochten deze dag met Douwe op stap. We begonnen bij Afra in Hem. Om klokslag 06:00 uur vloog daar een RANSUIL voorbij. Joepie een goed begin. Snel de auto ingestapt en voordat we bij de dijk waren hadden we al 3 STEENUILTJES gespot. Bij De Nek zaten een paar WATERSNIPPEN. PUTTERTJES vlogen over. Voorbij Schellinkhout genoten we van een TAPUIT op een hooibaal, die een rupsje aan het verorberen was. Richting Hoorn, bij Het landje van Naber spotten we een eendensoort die we niet thuis konden brengen (Jan Marbus en Ad vertelden ons later, dat het om de BAHAMA PIJLSTAART ging). Een stukje verder, bij het gemaal daar, keken we even aan de kant van het Markermeer en zagen zowaar een KLEINE ZILVERREIGER. Mijn dag kon nu al niet meer stuk, dit was de eerste keer in mijn leven dat ik deze zag. Op weg naar de Kolk van Dussen scoorden we de ZWARTE ZWAAN. Maar we moesten ook niet vergeten dat de kleine vogeltjes ook telden. Normaal gesproken zie je tientallen PIMPELMEZEN, KOOLMEZEN en ander klein grut maar nu moesten we er echt naar op zoek. We missen in deze tijd hun prachtige zang, waar we in het voorjaar zo van kunnen genieten. Maar toch. ons lijstje vult zich al aardig. Bij de Waterberging Twisk konden we heel mooi het verschil zien tussen de AMERIKAANSE STELTKLUUT en de gewone KLUUT die samen aan het foerageren waren. Een groot aantal LEPELAARS zaten daar en de nodige KEMPHAANTJES, SLOBEENDEN, KRAKEENDEN, WINTERTALINGEN en nog steeds de OEVERZWALUW in de wand. Door ging onze speurtocht, nu naar Onderdijk, de Vooroever, voor de CASARCA S en GROTE ZILVERREIGER. Op de uitkijktoren, voor ons geen VISAREND maar gelukkig wel de IJSVOGEL. Via het Streekbos naar Waterberging Lutjebroekerweel daar zaten nog wat TAFELEENDEN en de WITOOGEEND. Al met al hadden we toch een lijstje met 80 verschillende soorten geteld. Keurig om 15:00 uur bij De Schapenstreek aangekomen. Op tijd voor de plechtige uitreiking. De overhandiging van de trofee en het woordje door Gitta, ging dit jaar, maar liefst voor de 6 de keer op rij naar het team van Ad en Fred met een score van 99 soorten in totaal. Ons team werd 2 de, maar. pas op. wij komen er aan!! Jan, Ruud en Hans behaalden de 3 de plek met 74 stuks. Maar. zij misten Tineke, die helaas moest afhaken. Het was mijn eerste keer dat ik hier aan mee deed en ik heb enorm genoten, samen met ons team van alle mooie plekjes en vooral van de verrassende soorten die ons West-Friesland aandoen. Marijke Smit 32

33 team 1 team 2 soort plaats tijd plaats tijd Aalscholver Kleiput 6.45 Markermeer, Hoornsche Hop 6.30 Amerikaanse Steltkluut WB Twisk WB Twisk Baardman WB Twisk Bahama Pijlstaart Landje van Naber 9.10 Landje van Naber 6.45 Bergeend Kleiput 6.45 Schellinkhout, Uiterdijken 7.15 Blauwe Reiger Wijdenes 6.25 Scharwoude 6.15 Soepgans De Hulk, Buitendijks 9.20 Boerenzwaluw Schellinkhout 8.00 Schellinkhout, Uiterdijken 7.20 Bonte Strandloper Boomkruiper Streekbos Enkhuizen, Begraafplaats Boomvalk Bosruiter Brandgans Kleiput 7.00 Schellinkhout, Uiterdijken 7.15 Brilduiker Bruine Kiekendief Kolk van Dussen 9.45 WB Twisk Buizerd Schellinkhout 6.25 Scharwoude 6.20 Casarca Onderdijk De Vooroever Onderdijk Speeltuin Cetti's Zanger Dodaars Ekster Kleiput 7.00 Hoorn, Grote Waal 6.50 Fazant Schellinkhout 8.00 Oosterleek 8.50 Fuut Kleiput 7.25 Hulk Carpost Parkeerplaats 6.10 Gaai Onderdijk Andijk, WRK III Geelpootmeeuw Gele Kwikstaart Schellinkhout, Uiterdijken 7.15 Goudplevier Schellinkhout 6.30 Schellinkhout, Uiterdijken 7.20 Graspieper Kleiput 7.00 Grauwe Gans Kleiput 6.45 De Hulk, Buitendijks 6.30 Groene Specht Groenling Schellinkhout 8.20 Enkhuizen, Wilhelminapark Groenpootruiter WB Twisk Grote Bonte Specht Schellinkhout 8.00 Enkhuizen, Wilhelminapark Grote Canadese gans Kleiput 7.00 De Vooroever Onderdijk Speeltuin Grote Mantelmeeuw Wijdenes Haven 8.15 Grote Zilverreiger Kolk van Dussen 9.50 Enkhuizen, Naviduct 9.45 Grutto Heggenmus Holenduif Kolk van Dussen 9.50 Enkhuizen, Naviduct 9.40 Houtduif Schellinkhout 6.30 Hoorn Huismus Schellinkhout 8.00 Haven Enkhuizen Huiszwaluw Schellinkhout 8.00 Haven Enkhuizen Hybride Can x Brandgans De Hulk, Buitendijks 9.20 De Hulk, Buitendijks 6.30 IJsvogel Onderdijk De Hulk, Buitendijks 6.30 Kauw Schellinkhout 8.00 De Hulk, Buitendijks 6.30 Kemphaan WB Twisk WB Twisk Kievit Wijdenes 6.25 Landje van Naber 8.45 Kleine Canadese Gans WB Twisk Landje van Naber 6.45 Kleine Karekiet Kleine Mantelmeeuw Kleiput 7.15 Schellinkhout, Uiterdijken 7.15 Kleine Plevier Schellinkhout 8.10 Kleine Strandloper WB Twisk Kleine Zilverreiger De Hulk, Buitendijks 9.20 Enkhuizen, Naviduct 9.15 Kluut WB Twisk Enhuizen, WB De Ven Kneu Knobbelzwaan Schellinkhout 7.25 De Hulk, Buitendijks

34 team 3 soort plaats tijd Aalscholver Hoogkarspel, De Gouw oost 6.40 Amerikaanse Steltkluut WB Twisk Baardman WB Twisk Bahama Pijlstaart Bergeend WB De Ven Blauwe Reiger Hoogkarspel, De Gouw oost 6.20 Soepgans Boerenzwaluw LW Bonte Strandloper WB Twisk Boomkruiper Zanddepot 7.50 Boomvalk Andijk, Bakkershoek Bosruiter WB Twisk Brandgans WB Twisk Brilduiker De Vooroever, Gemaal Bruine Kiekendief LW Buizerd LW Casarca De Vooroever, Gemaal Cetti's Zanger LW Dodaars De ven, bocht noordwest Ekster Hoogkarspel Noordervoert west 6.30 Fazant De Vooroever, Gemaal Fuut Hoogkarspel, De Gouw oost 6.35 Gaai Enkhuizen, Wilhelminapark 9.25 Geelpootmeeuw Enkhuizen, Krabbersgat 8.45 Gele Kwikstaart WB Twisk Goudplevier Andijk Grootslagweg hoek Kadijkweg 7.15 Graspieper Grauwe Gans Hoogkarspel, Ruiterweel oost 6.35 Groene Specht Streekbos 8.00 Groenling Streekbos 8.00 Groenpootruiter Grote Bonte Specht LW Grote Canadese gans Hoogkarspel, Ruiterweel oost 6.20 Grote Mantelmeeuw Enkhuizen, Krabbersgat 8.25 Grote Zilverreiger Enkhuizen, Krabbersgat 8.30 Grutto WB De Ven Heggenmus Hoogkarspel, SKIK 6.30 Holenduif Enkhuizen, Drechterlandseweg midden 8.15 Houtduif Hoogkarspel, Sluisweg 6.35 Huismus Hoogkarspel, De Gouw oost 6.35 Huiszwaluw LW Hybride Can x Brandgans Hoogkarspel, Ruiterweel oost 6.35 IJsvogel Streekbos 8.00 Kauw Andijk Grootslagweg thv Bovenkarspel Midden 7.50 Kemphaan WB Twisk Kievit Andijk Grootslagweg hoek Kadijkweg 7.15 Kleine Canadese Gans WB Twisk Kleine Karekiet LW Kleine Mantelmeeuw Enkhuizen, Krabbersgat 8.25 Kleine Plevier Kleine Strandloper Kleine Zilverreiger Kluut WB De Ven Kneu Enkhuizen, Krabbersgat 8.45 Knobbelzwaan Hoogkarspel, Ruiterweel oost

35 team 1 team 2 soort plaats tijd plaats tijd Kokmeeuw Kleiput 7.10 De Hulk, Buitendijks 6.30 Kolgans Schellinkhout, Uiterdijken 7.15 Koolmees Schellinkhout 8.00 Oosterleek 8.30 Krakeend Kleiput 6.45 De Hulk, Buitendijks 6.30 Kuifeend Kleiput 6.45 De Hulk, Buitendijks 6.30 Lepelaar WB Twisk De Vooroever Onderdijk Speeltuin Meerkoet Wijdenes 6.25 Hulk Carpost Parkeerplaats 6.10 Merel Hem, Hemmerbuurt Scharwoude 6.15 Nijlgans Kleiput 6.45 De Hulk, Buitendijks 6.30 Oeverloper Kleiput 7.25 nek 7.45 Oeverzwaluw WB Twisk Enkhuizen, Naviduct 9.30 Pijlstaart WB Twisk De Vooroever Onderdijk Speeltuin Pimpelmees Onderdijk De Vooroever Onderdijk Speeltuin Pontische Meeuw Putter Schellinkhout 8.00 Enkhuizen, Naviduct 9.15 Ransuil Hem, Hemmerbuurt Rietgors Schellinkhout 8.00 Rietzanger Ringmus Schellinkhout 8.20 Hoorn Roodborstje Koopmanspolder Hulk Carpost Parkeerplaats 6.10 Scholekster Slechtvalk WB Twisk Slobeend Kleiput 6.45 nek 7.45 Smient Snor Sperwer Onderdijk Spreeuw Wijdenes 6.20 Schellinkhout, Uiterdijken 7.15 Staartmees Onderdijk Steenloper Andijk, WRK III Steenuil Wijdenes Zuid 6.30 Stormmeeuw Kleiput 7.20 Schellinkhout, Uiterdijken 7.15 Tafeleend LW Haven Enkhuizen Tapuit Schellinkhout 8.00 Enkhuizen, Naviduct 9.45 Tjiftjaf Schellinkhout 8.00 Oosterleek 8.40 Topper Torenvalk Schellinkhout 6.30 Wijdenes Haven 8.25 Tureluur Kolk van Dussen 9.50 Turkse tortel Schellinkhout 8.00 Hoorn, Binnenstad 6.55 Vink Onderdijk, Begraafplaats Visarend Visdief Kleiput 7.00 Hoorn Waterhoen Wijdenes 6.25 Hulk Carpost Parkeerplaats 6.10 Waterral Watersnip Kleiput 8.55 Schellinkhout, Uiterdijken 7.15 Wespendief Wilde eend WIjdenes noordoost 6.00 Landje van Naber 6.45 Winterkoning Schellinkhout 6.30 Hulk Carpost Parkeerplaats 6.10 Wintertaling WB Twisk nek 7.45 Witgat Kolk van Dussen 9.50 Witoogeend LW Witte Kwikstaart Schellinkhout 8.20 Landje van Naber 6.45 Zanglijster Zilvermeeuw WB Twisk Scharwoude 6.15 Zwarte Kraai Schellinkhout 6.30 Scharwoude 6.20 Zwarte Roodstaart 35

36 team 3 soort plaats tijd Kokmeeuw LW Kolgans WB Twisk Koolmees LW Krakeend Andijk, Veenakkers noord midden 6.50 Kuifeend Andijk, Veenakkers noord west 6.45 Lepelaar WB Twisk Meerkoet Hoogkarspel, De Gouw oost 6.20 Merel Hoogkarspel, De Gouw oost 6.15 Nijlgans Andijk, Veenakkers noord west 6.45 Oeverloper Andijk, Veenakkers noord west 6.45 Oeverzwaluw De Vooroever Vlietsingel Medemblik Pijlstaart De Vooroever, De Bak Pimpelmees Enkhuizen, Wilhelminapark 9.25 Pontische Meeuw Enkhuizen, Krabbersgat 8.45 Putter LW Ransuil Lutjebroek, PJJ Rietgors LW Rietzanger LW Ringmus Hoogkarspel, De Gouw oost 6.35 Roodborstje Hoogkarspel, De Gouw oost 6.25 Scholekster Hoogkarspel, De Gouw oost 6.15 Slechtvalk Slobeend LW Smient LW Snor LW Sperwer Streekbos 8.00 Spreeuw Andijk Grootslagweg thv Bovenkarspel Midden 7.45 Staartmees Streekbos 8.00 Steenloper Steenuil Hoogkarspel, De Gouw oost 6.35 Stormmeeuw De Ven Vuurtoren Tafeleend LW Tapuit Enkhuizen, Krabbersgat 9.10 Tjiftjaf LW Topper De Vooroever Vlietsingel Medemblik Torenvalk Hoogkarspel, Kerspelweg III 6.40 Tureluur Turkse tortel Andijk Grootslagweg thv Bovenkarspel Midden 7.55 Vink Andijk, Veenakkers noord west 6.45 Visarend De Vooroever, Gemaal Visdief Enkhuizen, Krabbersgat 8.25 Waterhoen Andijk, Veenakkers noord west 6.45 Waterral De Vooroever Vlietsingel Medemblik Watersnip WB Twisk Wespendief WB Twisk Wilde eend Hoogkarspel, De Gouw oost 6.15 Winterkoning Hoogkarpspel, Kerspelweg I Noord 6.10 Wintertaling LW Witgat De Vooroever, Wervershoof Witoogeend Witte Kwikstaart Andijk, Veenakkers noord west 6.45 Zanglijster Streekbos 8.00 Zilvermeeuw Enkhuizen, Krabbersgat 8.25 Zwarte Kraai Streekbos 8.00 Zwarte Roodstaart Hoogkarspel, Kerspelweg III

37 3 Geleedpotigen 3.1 Insecten Dagvlinders 2016 Op deze pagina worden de waarnemingen van dagvlinders in West-Friesland weergegeven. Dankwoord Alle waarnemers worden bijzonder bedankt voor hun medewerking. Er zijn in totaal dagvlinders geteld. Vlinderwaarnemingen 2016 Telgegevens van de dagvlindersoorten In tabel 1 is het resultaat van de dagvlinderwaarnemingen weergegeven. soort aantal Argusvlinder Atalanta Bont zandoogje Boomblauwtje Bruin blauwtje Bruin zandoogje 1 1 Citroenvlinder Dagpauwoog Distelvlinder Eikenpage 1 1 Gehakkelde aurelia Groot koolwitje Hooibeestje 5 5 Icarusblauwtje Klein geaderd witje Klein koolwitje Klein koolwitje / Klein geaderd witje Kleine vos Kleine vuurvlinder Koninginnenpage 1 1 Landkaartje Oranje luzernevlinder 2 2 Zwartsprietdikkopje totaal Tabel 1 Vroegste en laatste In tabel 2 staan de vroegste- en laatse waarneming en hoeveel hoeveel vlinders er op een dag zijn waargenomen. Vergelijking Er zijn dit jaar 735 meer dagvlinders geteld dan in januari februari maart april mei Henny van der Groep & Egbert Baars juni juli augustus september oktober november december soort eerste laatse Argusvlinder Atalanta Bont zandoogje Boomblauwtje Bruin blauwtje Bruin zandoogje Citroenvlinder Dagpauwoog Distelvlinder Eikenpage Gehakkelde aurelia Groot koolwitje Hooibeestje Icarusblauwtje Klein geaderd witje Klein koolwitje Klein koolwitje / Klein geaderd witje Kleine vos Kleine vuurvlinder Koninginnenpage Landkaartje Oranje luzernevlinder Zwartsprietdikkopje Tabel 2 max dag aantal 37

38 3.2 Insecten Dagvlinders Op deze pagina wordt een overzicht gegeven van 10 jaar vlinderwaarnemingen. Wat opvalt is het jaar 2013 met waarnemingen. Dit was vooral te danken aan de KLEINE VOS. In 2009 zijn veel DISTELVLINDERS gezien en in 2012 veel ATALANTA S. Als je door je oogharen heenkijkt zie je helaas toch een daling van het aantal waarnemingen tussen 2009 en De gegevens van 2007 tot en met 2016 soort Argusvlinder Atalanta Bont zandoogje Boomblauwtje Bruin blauwtje Bruin zandoogje Citroenvlinder Dagpauwoog Distelvlinder Eikenpage 1 Geelsprietdikkopje 1 Gehakkelde aurelia Gele luzernevlinder Groot dikkopje 1 Groot koolwitje Grote vos 1 2 Hooibeestje Icarusblauwtje Keizersmantel 1 Klein geaderd witje Klein koolwitje Klein koolwitje / Klein geaderd witje 95 Kleine parelmoervlinder 1 Kleine vos Kleine vuurvlinder Koninginnenpage Landkaartje Oostelijke vos 10 Oranje luzernevlinder Oranjetipje Zwartsprietdikkopje totaal Kleine vos Dagvlinders Atalanta Klein koolwitje Henny van der Groep & Egbert Baars 38

39 Op de kaartjes hieronder zijn de in 2007 en 2013 waargenomen KLEINE VOSSEN weergegeven KLEINE VOS in 2007 KLEINE VOS in 2013 NB. Een donkere stip betekent meer waarnemingen dan een lichte stip. 39

40 3.3 Insecten Nachtvlinders 2016 Dit jaar heeft een enthousiaste groep nachtvlinderaars over 20 nachten op 13 verschillende locaties het doek en soms ook nog een extra vangkast opgezet voor het onderzoek naar het voorkomen van nachtvlinders in ons werkgebied. Door allerlei oorzaken was het een moeilijk jaar om op start te komen. Het eerste bezoek werd gedaan op 20 mei, de laatste op 24 september. De koude nachten van april en die van oktober zorgden ervoor dat de geplande nachten geen doorgang konden vinden. Slechts twee locaties werden meer dan een keer bezocht: de Lutjebroekerweel en de Suyderbraeck. Bij de laatste locatie werd drie van de vier keer voorafgaand aan het nachtvlinderonderzoek een vleermuisrondje gemaakt. Hoewel de kwantiteit beduidend lager was dan de voorgaande jaren, hebben we relatief veel soorten voor het eerst vastgesteld. locatie x-coörd. y-coörd. aantal keer bezocht Lutjebroeker Weel 142,1 524,3 4 Hem, Hemmerbuurt ,2 519,2 1 Hauwert, Hauwert ,2 525,2 1 Hoogkarspel, De Roop ,0 523,2 1 Suyderbraeck 129,2 514,6 4 Grootebroek, Geerling ,9 524,9 1 Hoogkarspel, 't Olver 1 140,7 523,3 1 Zwaag, Stijgbeugel ,3 520,1 1 Blokker, James Grievelaan 6 134,6 519,4 1 Opperdoes, Oosteinde ,5 530,8 1 Oostwoud, Egboetje 136,8 526,4 1 Andijk, Zanddepot 144,1 525,8 1 Bovenkarspel, Streekbos 145,8 524,8 1 Enkhuizen, MEC de Witte Schuur 148,6 524,5 1 totaal 20 Overzicht locaties, bezoek Naast het nachtvlinderonderzoek met lamp, is Thijs Knol actief op zoek geweest naar mijnen van nachtvlinders. De imago s Kaart met bezochte locaties van de mineerders zijn vaak moeilijk op naam te brengen. Genitaliën onderzoek is daarvoor meestal nodig. De mijnsporen in het blad geven vaak de mogelijkheid om de veroorzaker van de mijn op naam te brengen. Voorwaarde is de waardplant eerst te determineren. Er zijn met dit mijnonderzoek heel veel nieuwe soorten toegevoegd aan de lijst van hier voorkomende nachtvlinders. Het feit dat we nog zoveel nieuwe soorten kunnen bijschrijven geeft ons het idee dat we nog lang niet alle soorten die hier voorkomen hebben ontdekt. Vol verwachting zien we uit naar de gezellige en leerzame avonden in het nieuwe jaar. Fred Weel, Ruud Timmer, Peter de Lange, Ton Groen, Egbert Baars, Henny van der Groep, Tineke Horstman, Mick Peerdeman, Thijs Knol, Mariska Berrety, Douwe Greydanus en Ad Roobeek 40

41 Nachtvlinders (macro s) In de onderstaande tabel zijn de in 2016 waargenomen macro nachtvlinders weergegeven. soort aantal soort aantal soort aantal Aangebrande spanner 4 Groente-uil 32 Plakker 1 Aardappelstengelboorder 7 Groot avondrood 7 Populierenpijlstaart 3 Agaatvlinder 21 Grote wintervlinder 2 Potloodmot 1 Appeltak 16 Guldenroededwergspanner 2 Psi-uil / Drietand 1 Bleke grasuil 4 Haarbos 138 Puntige zoomspanner 2 Bleke grasworteluil 2 Hagedoornvlinder 23 Puta-uil 16 Bont halmuiltje 5 Hagendoornvlinder 7 Rietgrasuil 1 Boogsnuituil 3 Halmrupsvlinder 32 Rietvink 31 Braamvlinder 1 Halmrupsvlinder / Weidehalmuiltje 7 Roesje 2 Brandvlerkvlinder 11 Halmuiltje spec. 4 Rood weeskind 2 Bruinbandspanner 2 Herculesje 1 Roomkleurige stipspanner 1 Bruine eenstaart 3 Herfstrietboorder 10 Schaapje 1 Bruine grijsbandspanner 9 Herfstspanner 1 Schedeldrager 20 Bruine herfstuil 2 Hopdwergspanner 1 Schermbloemdwergspanner 6 Bruine snuituil 89 Houtspaander 18 Scherpe granietmot 1 Bruine vierbandspanner 26 Huismoeder 119 Schilddrager 3 Dennenspanner 1 Hyena 5 Schildstipspanner 4 Donker brandnetelkapje 4 Iepengouduil 1 Schimmelspanner 19 Donker halmuiltje 7 Kameeltje 3 Sint-jansvlinder 9 Donker klaverblaadje 14 Katjessmalvleugelmot 1 Slawortelboorder 3 Driehoekuil 2 Klaverblaadje 1 Smalvleugelrietboorder 6 Drielijnuil 7 Klaverspanner 4 Snuitvlinder 3 Drietand / Psi-uil 2 Kleine beer 21 Spitsvleugelgrasuil 19 Dromedaris 8 Kleine breedbandhuismoeder 31 Spurrie-uil 1 Egale dwergspanner 2 Kleine groenbandspanner 10 Steenrode grasuil 1 Egale rietboorder 5 Kleine groenuil 11 Stippelrietboorder 1 Egale stofuil 13 Kleine hermelijnvlinder 1 Stompvleugelgrasuil 10 Egelskopboorder 12 Kleine huismoeder 1 Streepjesdwergspanner 8 Essengouduil 2 Kleine wintervlinder 3 Stro-uiltje 14 Fijnspardwergspanner 1 Kleine zomervlinder 7 Taxusspikkelspanner 28 Gamma-uil 487 Kolibrievlinder 12 Trapeziumuil 6 Geelbruine rietboorder 9 Koolbandspanner 11 Turkse uil 10 Geelschouderspanner 3 Kooluil 1 Tweekleurige heremietuil 1 Gekraagde grasuil 2 Koperuil 38 Tweestreepvoorjaarsuil 3 Gele agaatspanner 1 Kortzuiger 4 Variabele breedvleugeluil 1 Gele lis-boorder 6 Kromzitter 1 Variabele grasuil 5 Gele tijger 2 Kroonvogeltje 2 Variabele spanner 1 Gelobd halmuiltje 36 Kweekgrasuil 2 V-dwergspanner 2 Geoogde bandspanner 6 Leverkleurige spanner 1 Vierbandspanner 4 Gepluimde spanner 1 Levervlek 4 Vierkantvlekuil 66 Gerande spanner 12 Lichte korstmosuil 1 Vlekstipspanner 16 Gestippelde houtvlinder 3 Lieveling 18 Vliervlinder 3 Gestippelde oogspanner 3 Lijnsnuituil 5 Volgeling 1 Gestippelde rietboorder 11 Lisdoddeboorder 2 Wederikdwergspanner 3 Gestreepte rietuil 2 Loofboomdwergspanner 1 Weidehalmuiltje 9 Gevlekte silene-uil 1 Maansikkeluil 4 Wilgenhermelijnvlinder 4 Gevorkte silene-uil 2 Maansnuituil 6 Wilgenhoutvlinder 2 Gewone bandspanner 19 Meldevlinder 8 Witbandsilene-uil 2 Gewone breedvleugeluil 22 Moerasgrasuil 7 Witkraagrietboorder 2 Gewone dwergspanner 4 Morpheusstofuil 11 Witstipgrasuil 7 Gewone gouduil 1 Nunvlinder 3 Witte grijsbandspanner 8 Gewone grasuil 1 Open-breedbandhuismoeder 18 Witte tijger 30 Gewone spikkelspanner 3 Open-breedbandhuismoeder / 2 W-uil 1 Gewone stofuil 13 Kleine breedbandhuismoeder Zandhalmuiltje 14 Gewone worteluil 45 Oranje bruinbandspanner 4 Zilverstreep 1 Glad beertje 16 Oranje wortelboorder 16 Zuidelijke stofuil 21 Goudvenstertje 9 Oranjegeel halmuiltje 14 Zwart beertje 1 Graswortelvlinder 7 Paardenbloemspanner 6 Zwartbandspanner 12 Grauwe monnik 2 Pauwoogpijlstaart 2 Zwarte-c-uil 148 Grijze stipspanner 28 Peper-en-zoutvlinder 3 Zwartkamdwergspanner 11 Groenbandspanner 5 Peppel-orvlinder 7 Zwartvlekdwergspanner 2 Groene blokspanner 2 Perzikkruiduil 12 eindtotaal Groene dwergspanner 9 Piramidevlinder 9 totaal aantal soorten

42 Nachtvlinders (micro s) In de onderstaande tabel zijn de in 2016 waargenomen micro nachtvlinders weergegeven. soort aantal soort aantal soort aantal Aangebrande valkmot 4 Grootvlekstippelmot 4 Plataanvouwmot 2 Abeelvouwmot 2 Grote appelbladroller 3 Pootmot 1 Andoornkokermot 1 Grote grasmot 1 Populierenbladroller 1 Anjermot 1 Haagbeukblaasmijnmot 3 Populierenbladsteelmineermot 1 Appelstippelmot 12 Hangmatmot 4 Populierenmineermot 5 Baardsnuitmot 1 Hazelaarblaasmot 2 Printplaatmot 4 Bandlichtmot 1 Hazelaarmineermot 2 Pruimenballonmot 3 Basterdwederikgalmot 1 Hazelaarvouwmot 1 Pruimenmot 1 Basterdwederikpeulmot 1 Hermelijnbladroller 4 Purpermot 1 Berkenbladroller 1 Hommelnestmot 12 Rietmot 5 Berkenmarmerbladroller 1 Italiaanse kaneelsikkelmot 1 Rietsnuitmot 10 Berkenpedaalmot 12 Kaasjeskruidmot 3 Rietstreepmot 5 Beukenvouwmot 2 Kameleonbladroller 1 Rode knopbladroller 9 Bladrandberkenmineermot 1 Kersenbladroller 10 Rookkleurige fruitmot 2 Blauwooggrasmot 69 Kersenpedaalmot 2 Rozenhermelijnbladroller 6 Bleke grasmot 7 Kersenvouwmot 1 Scherphoekvedermot 2 Bonte brandnetelmot 26 Kleine boogbladroller 4 Schijnbiesbladroller 1 Bonte spitskopmot 1 Kleine kornoeljegaatjesmaker 2 Seringensteltmot 3 Boogjesmineermot 2 Kleine zwartwitmot 8 Sierlijke pedaalmot 1 Brandnetelbladroller 12 Klispalpmot 3 Sleedoornhangmatmot 1 Brandnetelmot 23 Knoopkruidknoopvlekje 1 Sleedoornzebramot 1 Bruinbandbladroller 10 Knoopkruidpalpmot 1 Smalle witlijngrasmot 1 Bruine berkensteltmot 1 Koolbladroller 2 Spaanse aakvouwmot 1 Bruine eikenmineermot 1 Koolmot 1 Streepsmalpalpmot 1 Bruine elzensteltmot 2 Koolmotje 271 Topspinnertje 22 Bruine essenmot 3 Kraagvleugelmot 1 Triangelmot 5 Bruine huismot 8 Kroosvlinder 347 Tuinbladroller 3 Bruine marmerbladroller 1 Kroosvlindertje 56 Tweekleurig knoopvlekje 1 Bruine rozenmineermot 1 Leverkleurige bladroller 29 Tweekleurige lichtmot 4 Bruingevlekte klerenmot 1 Lichte granietmot 1 Tweelijnmot 2 Cacaomot 43 Liesgrassnuitmot 5 Variabele granietmot 6 Cnephasia spec. 1 Lijnvalkmot 1 Variabele grasmot 1 Distelbladroller 2 Lijsterbesvouwmot 1 Variabele oogbladroller 12 Distelknoopvlekje 9 Lindemineermot 3 Veelvraatvouwmot 3 Donkere mospalpmot 4 Lindeooglapmot 2 Vlekzandvleugeltje 2 Drietandvlakjesmot 5 Lisdoddesnuitmot 2 Vogelkersstippelmot 73 Duikermot 31 Lisdoddeveertje 1 Vogelnestmot 1 Dwergsikkelmot 1 Loofboombladroller 1 Voorjaarskortvleugelmot 1 Elzenoogbladroller 2 Luipaardlichtmot 6 Vroege dwergbladroller 1 Essenmot 1 Maagdelijke mineermot 3 Vroege granietmot 10 Fijne spikkelbladroller 2 Maïsboorder 1 Vruchtboomvouwmot 1 Fruitmot 4 Meidoornmineermot 1 Vuurmot 3 Ganzenvoetzandvleugeltje 2 Meidoornstippelmot 5 Waddenkaartmot 1 Gehoekte boogbladroller 1 Meidoornvouwmot 3 Waterleliemot 6 Gele bramenvlekmot 2 Meidoornzebramot 2 Weegbreemot 1 Gele wilgenroosjesmot 4 Micro onbekend 1 Wilgenmarmerbladroller 1 Gelijnde spitskopmot 2 Mineerborstelmot 5 Wilgenroosjesboorder 1 Gepijlde grasmot 1 Minuscule perenmineermot 3 Wilgenslakkenspoormot 3 Getekende biesbladroller 3 Moerasgranietmot 1 Wilgensteltmot 1 Gewone biesbladroller 2 Molmboorder 1 Wilgenstippelmot 2 Gewone coronamot 1 Mospalpmot 2 Windevedermot 7 Gewone eikenvlekmot 1 Muntvlinder 23 Witkopmot 4 Gewone eikenvouwmot 1 Muntvlinder / Purpermot 100 Witschouderbladroller 3 Gewone elzenvouwmot 3 Muntvlindertje 6 Witte haakbladroller 1 Gewone grasmot 53 Mutsjeslichtmot 7 Witte oogbladroller 3 Gewone kaartmot 1 Noorse-esdoornvouwmot 2 Witvlekkijkgaatje 2 Gewone spiegelmot 1 Oranje / Lichte boogbladroller 1 Witvlekkruidenmot 6 Gewone wilgenroosjesmot 1 Oranje elzenvouwmot 1 Zeggesnuitmot 1 Gewone wilgmineermot 3 Oranje kruidenmot 1 Zigzagbeukenmineermot 1 Gewone zakdrager 10 Oranje oogbladroller 2 Zilverstreepgrasmot 4 Gewone zebramot 1 Paardenbloembladroller 3 Zilvervlekbladroller 4 Goudbandmineermot 1 Paardenkastanjemineermot 2 Zomerbladroller 8 Goudglanzende pedaalmot 2 Panterspitskopmot 1 Zonnesproetbladroller 2 Grijsgevlekte grasmineermot 8 Parelmoermot 35 Zwamboorder 1 Grijze populierenvouwmot 1 Peenkaartmot 1 Zwartstipbladroller 1 Grootvlekmospalpmot 3 Pinguintje 2 Zwartwitte marmerbladroller 1 eindtotaal totaal aantal soorten

43 3.4 Insecten Libellen en juffers 2016 Ook dit jaar zijn er gelukkig weer libellen en juffers geteld. Er zijn in totaal libellen en juffers geteld. De resultaten zijn in de onderstaande tabellen weergegeven. Egbert Baars soort aantal Blauwe glazenmaker Bloedrode heidelibel Bruine korenbout 1 1 Bruinrode heidelibel Gewone oeverlibel Glassnijder 1 1 Groene glazenmaker 4 4 Grote keizerlibel Heidelibel spec Keizerlibel onbekend 1 1 Paardenbijter Platbuik 1 1 Steenrode heidelibel Viervlek 2 2 Vroege glazenmaker totaal Tabel 1: Echte libellen januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december soort aantal Azuurwaterjuffer Gewone pantserjuffer 4 4 Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Variabele waterjuffer Vuurjuffer totaal Tabel 2: Juffers januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december 43

44 3.5 Insecten Overigen 2016 Naast de vlinders en libellen zijn er ook nog een aantal andere insecten doorgegeven. De resultaten zijn in de onderstaande tabel weergegeven. Halfvleugeligen (Hemiptera) Egbert Baars januari februari maart april soort aantal Alebra spec. 1 1 Aphrophora alni Berkenkielwants 1 1 Blepharidopterus angulatus 1 1 Bonte zaagpoot 1 1 Bootsmannetje onbekend Cicade onbekend Elzenbladvlo 1 1 Gewone pantserwants 1 1 Groene appelwants 1 1 Groene schildwants 2 2 Groene stinkwants Iassus scutellaris 1 1 Javesella dubia 1 1 Javesella pellucida 1 1 Netelringpoot 1 1 Oorcicade 1 1 Orientus ishidae 1 1 Orthotylus marginalis 1 1 Pantilius tunicatus Pinalitus cervinus 1 1 Psallus falleni 1 1 Roodpootschildwants 1 1 Schaatsenrijder onbekend Schuimbeestje 1 1 Sparrennaaldboomwants 1 1 Veldsikkelwants Zwarte bladluis totaal mei juni juli augustus september oktober november december Insecten (overigen) januari februari maart april soort aantal Agraylea spec Agrypnia pagetana Cloeon dipterum Cyrnus crenaticornis 1 1 Duitse Schorpioenvlieg 1 1 Ecnomus tenellus Ectopsocus briggsi 1 1 Gewone schorpioenvlieg 5 5 Hemerobius lutescens Holocentropus picicornis 1 1 Leptocerus tineiformis 1 1 Limnephilus binotatus 1 1 Limnephilus lunatus 2 2 Limnephilus marmoratus Limnephilus vittatus 1 1 mei juni juli augustus september oktober november december 44

45 Kevers (Coleoptera) januari februari maart april Wetenschappelijke naam aantal Adalia bipunctata 1 1 Agapanthia villosoviridescens Agelastica alni Agonum thoreyi 1 1 Aphodius ater 1 1 Bradycellus verbasci 1 1 Cantharis spec. 5 5 Cassida rubiginosa 1 1 Cassida spec Chrysolina spec. 2 2 Coccinella septempunctata Coccinellidae spec. 2 2 Corymbia rubra 3 3 Curculionidae indet. 2 2 Gastrophysa viridula 2 2 Harmonia axyridis Harmonia axyridis f. conspicua 1 1 Harmonia axyridis f. spectabilis Harmonia axyridis f. succinea Harpalus rufipes Hydrophilus piceus Malthinus flaveolus 1 1 Nicrophorus vespilloides 1 1 Otiorhynchus sulcatus 1 1 Phyllobius maculicornis 1 1 Pyrochroa serraticornis Rhagonycha fulva Rhamphus pulicarius 1 1 Trichius fasciatus 1 1 totaal mei juni juli augustus september oktober november december Rechtvleugeligen (Orthoptera) januari februari maart april soort aantal Boomsprinkhaan 1 1 Grote groene sabelsprinkhaan 2 2 Huiskrekel 1 1 Zuidelijke boomsprinkhaan 1 1 totaal mei juni juli augustus september oktober november december 45

46 Tweevleugeligen (Diptera) januari februari maart april soort aantal Agromyza alnivora Agromyza pseudoreptans 1 1 Bessenbandzweefvlieg Blinde bij Citroenzweefvlieg onbekend 3 3 Dansmug onbekend 2 2 Gewone driehoekzweefvlieg 1 1 Gewone wilgenroosjesgalmug 1 1 Groene vleesvlieg onbekend Kool-langpootmug 1 1 Langpootmug onbekend Liriomyza amoena Meidoornboorvlieg 1 1 Melanophora roralis 1 1 Nephrotoma flavescens 1 1 Nephrotoma quadrifaria Pegomya solennis 1 1 Phytomyza agromyzina 2 2 Psectrotanypus varius Stadsreus Sylvicola punctatus Terrasjeskommazweefvlieg 1 1 Tipula cava 1 1 Tipula flavolineata 1 1 Tipula lunata 1 1 Tipula paludosa 1 1 Tipula pierrei 1 1 Venstermug onbekend 1 1 Witte reus 3 3 Zweefvlieg onbekend 1 1 totaal mei juni juli augustus september oktober november december Vliesvleugeligen (Hymenoptera) januari februari maart april soort aantal Aardhommel Aardhommel-groep 1 1 Akkerhommel Boomhommel Gewone wesp Grashommel 3 3 Honingbij Mier onbekend Steenhommel Tuinhommel 4 4 Weidehommel totaal mei juni juli augustus september oktober november december 46

47 3.6 Geleedpotigen Overigen 2016 Naast de vlinders en libellen zijn er ook nog een aantal andere geleedpotigen doorgegeven. De resultaten zijn in de onderstaande tabel weergegeven. Duizendpotigen (Myriapoda) Egbert Baars januari februari maart april soort aantal Duizendpoot onbekend Grote aardkruiper 1 1 Miljoenpoot onbekend totaal mei juni juli augustus september oktober november december Schaaldieren / Kreeftachtigen (Crustacea) januari februari maart april soort aantal Kelderpissebed 1 1 Oproller Pissebed onbekend 1 1 Ruwe pissebed 1 1 Zwartkoppissebed 1 1 totaal mei juni juli augustus september oktober november december Spinnen (Araneae) januari februari maart april soort aantal Broeikasspin 1 1 Brugspin 1 1 Donkere strekspin 1 1 Esdoornnerfhoekmijt 1 1 Getijgerde lijmspuiter 1 1 Gewone komkommerspin 1 1 Gewone staartspin 1 1 Gewone wolfspin Gewone zakspin 1 1 Grote kaardespin 2 2 Grote steatoda 1 1 Hooiwagen onbekend Huiszebraspin Koffieboonspin 1 1 Kraamwebspin Kruisspin Platte wielwebspin Pruimenrandjesmijt 1 1 Schaduwstrekspin 2 2 Schorsmarpissa Strekspin onbekend Venstersectorspin 1 1 Wolfspin (pardosa) onbekend Wolfspin onbekend 3 3 totaal mei juni juli augustus september oktober november december 47

48 48

49 4 Planten 4.1 Jaarverslag Plantenwerkgroep 2016 Het gaat goed met onze plantenwerkgroep, er is duidelijk een toenemend aantal deelnemers aan onze activiteiten (bijna altijd 10 of meer, in wisselende samenstelling). We zijn dit jaar zo vroeg naar buiten gegaan en zo laat nog buiten wezen kijken, dat we maar twee binnen-bijeenkomsten hebben gehad; we hebben hierbij aandacht aan buitenlandse planten en mossen gegeven. We zijn in totaal 15 keer op excursie geweest. We hebben naar bomen gekeken in Enkhuizen en Hoorn, zijn naar de stinzenplanten in Thijsse s Hof wezen kijken en hebben de rijke plantengroei in het Zwanenwater bewonderd en hebben in het Purmerbos naar varens gekeken. We hebben weer in opdracht van de gemeente Medemblik opnames gemaakt van PQ s (permanente kwadranten) in Medemblik, Wervershoof en Wognum. In het kader van het Nieuwe Strepen hebben we in Beets en bij / in de Lutjebroekerweel (dit keer, dankzij Fred en zijn bootje ook vanaf het water) geïnventariseerd. We hebben ook inventarisaties gedaan langs een stukje Afsluitdijk, het Naviduct bij Enkhuizen, langs polderdijkjes bij Zuidermeer en langs kademuren in Enkhuizen. Enkele van onze leden hebben ook meegedaan aan het opnames maken en inventariseren van de Koopmanspolder. Wij hebben ook een les verzorgd voor de kinderen van Kick mee in Hem. Ook zijn we met een behoorlijke groep naar de combinatie Floron-variadag / Botanische dag KNNV geweest. Het jaar is weer besloten met de einde-jaars-plantenjacht. De volgende waarnemingen zijn gedaan door: Plantenwerkgroep Hoorn, Anneloes ter Horst, Clemens Appelman, Douwe Greydanus, Egbert Baars, Ellen van Troost, Fred Weel, Henny v.d. Groep, Ina Marbus, Paula Timmerman, Ruud Timmer & Thijs Knol. Anneloes ter Horst 49

50 Landplanten (Embryophyta) soort soort soort Aarvederkruid Citroengele honingklaver Gewone engelwortel Akkerdistel Citroenmelisse Gewone ereprijs Akkerereprijs Dalmatiëklokje Gewone esdoorn Akkerkers Daslook Gewone glanshaver Akkerkool Dauwbraam Gewone hoornbloem Akkermelkdistel Dijkviltbraam Gewone klit Akkervergeet-mij-nietje Dodemansvingers Gewone melkdistel Akkerwinde Dotterbloem Gewone ossentong Amerikaanse eik Drijvend fonteinkruid Gewone raket Appel spec Dubbelkelk Gewone rolklaver s.l. Aronskelk (G) Duizendblad Gewone smeerwortel Avondkoekoeksbloem Dwergkroos Gewone vlier Bastaardteunisbloem Echium plantagineum Gewone vogelmelk Basterdklaver Echte kamille Gewone waterbies Beekpunge Echte koekoeksbloem Gewoon langbaardgras Beemdooievaarsbek Echte valeriaan Gewoon reukgras Beklierde basterdwederik Eenbes Gewoon sterrenkroos Beklierde duizendknoop Eenstijlige meidoorn Gewoon struisgras Berenklauw spec Eikvaren (G) Gewoon varkensgras Berk spec Engels gras Glad walstro Bermzuring Engels raaigras Glanshaver Bernagie Engelwortel (G) Goudknopje Beuk Es Goudzuring Bevertjes Esdoorn (G) Grasklokje Bezemkruiskruid Europese hanenpoot Grauwe abeel Biezenknoppen Fijn schapengras Grauwe wilg s.l. Biggenkruid (G) Fioringras Greppelrus Bijenorchis Fluitenkruid Grijskruid Bijvoet Fraaie vrouwenmantel Grof hoornblad Bitterzoet Geel nagelkruid Groot heksenkruid Blaartrekkende boterbloem Geel walstro Groot hoefblad Blaassilene Geelrode naaldaar Groot kaasjeskruid Blauw glidkruid Gehoornde klaverzuring Grote brandnetel Bleekgele droogbloem Geknikte vossenstaart Grote centaurie Bleke klaproos Gekroesde melkdistel Grote egelskop Boerenwormkruid Gelderse roos Grote ereprijs Bolboschoenus laticarpus Gele / Oosterse morgenster Grote kaardenbol Bont kroonkruid Gele helmbloem Grote kattenstaart Bonte gele dovenetel Gele kornoelje Grote klaproos Bosrank Gele lis Grote kroosvaren Bosveldkers Gele plomp Grote lisdodde Boswilg Gele waterkers Grote ratelaar Boterbloem spec Geoorde wilg Grote teunisbloem Braam (G) Gestreepte dovenetel Grote tijm Braam spec Gestreepte witbol Grote vossenstaart Brede eikvaren + Gewone eikvaren Getande weegbree Grote watereppe Brede wespenorchis Gevlekte rietorchis Grote waterweegbree Brede wespenorchis s.l. Gevlekte rupsklaver Grote weegbree Brunel (G) Gewone agrimonie Grove varkenskers Bultkroos Gewone berenklauw Haagliguster Canadese fijnstraal Gewone braam Haagwinde Cichorei (G) Gewone brunel Haarfonteinkruid Cichorei spec Gewone duivenkervel Hanenpoot (G) 50

51 soort soort soort Harig knopkruid Kleine varkenskers Moerasandoorn Harig vingergras Kleine veldkers Moerasdroogbloem Harig wilgenroosje Kleine watereppe Moerashyacint Hazelaar Kleine zandkool Moeraskartelblad Hazenpootje Klimop Moeraskers Heen Klimop (G) Moerasrolklaver Heermoes Kluwenhoornbloem Moerasspirea Heggenwikke Kluwenzuring Moerasvergeet-mij-nietje Heksenmelk Knikkend tandzaad Moeraswalstro Helm Knoopkruid Moeraszoutgras Herderstasje Knopig helmkruid Moeraszuring Herik Koekoeksbloem spec Mottenkruid Hertshoornweegbree Kompassla Munt spec Hoenderbeet Koninginnekruid Muskuskaasjeskruid Hoge fijnstraal Koningskaars Muurfijnstraal Hollandse iep Koolzaad Muurleeuwenbek Hondsdraf Korrelganzenvoet Muurpeper Hop Kraakwilg Muursla Hopklaver Krabbenscheer Muurvaren IJle dravik Kransmuur Narcis spec Italiaans raaigras Kroontjeskruid Oeverzegge Italiaanse aronskelk Kropaar Okkernoot Italiaanse populier Kruipend zenegroen 'Atropurpurea' Oranje havikskruid Jakobskruiskruid Kruipende boterbloem Overblijvende ossentong Jakobskruiskruid / Duinkruiskruid Kruipertje Paardenbloem Japanse anemoon Kruipklokje Paardenbloem (nordstedtii) Japanse duizendknoop Kruisdistel Paardenbloem spec Kaal knopkruid Kruldistel Paarse dovenetel Kale jonker Krulzuring Paarse morgenster Kalmoes Kweek Paddenrus Kamgras Late guldenroede Pastinaak Kamille (G) Laurierkers Peen Kamille spec Laurierwilg Peer spec Kantige basterdwederik Liesgras Penningkruid Karmozijnbes (G) Liggende ganzerik Perzikkruid Kattenstaart (G) Liggende klaver Peterseliehaagbraam Katwilg Liggende vetmuur Pijlkruid Kikkerbeet Lijsterbes (G) Pijptorkruid Klaproos spec Linde spec Pimpernel (G) Kleefkruid Longkruid (G) Pinksterbloem Klein hoefblad Lonicera japonica Pitrus Klein kaasjeskruid Look-zonder-look Plataan Klein kroos Loos / Groot blaasjeskruid Platte rus Klein kruiskruid Luzerne Pluimgierst Klein streepzaad Maarts viooltje Poa humilis Kleine brandnetel Madeliefje Poelruit Kleine egelskop Mannagras Prikneus Kleine kaardenbol Mannetjesvaren Prunus (G) Kleine klaver Mansoor Puntkroos Kleine leeuwenbek Margriet (G) Puntwederik Kleine lisdodde Mattenbies Raapzaad Kleine ooievaarsbek Melganzenvoet Reigersbek Kleine pimpernel Moederkruid Reigersbek (G) 51

52 soort soort soort Reukeloze kamille Stippelganzenvoet Wegdistel Reuzenberenklauw Stokroos Wilde akelei Ridderzuring Straatgras Wilde cichorei Riet Straatliefdegras Wilde lijsterbes Rietgras Tarwe Wilde marjolein Rietorchis Taxus Wilde peer Rietzwenkgras Tijmereprijs Wilg (G) Rimpelroos Timoteegras Wilg spec Robertskruid Tongvaren Winterakoniet Rode ganzenvoet Tuinakelei Wit vetkruid Rode klaver Tuinviooltje Witte abeel Rode kornoelje Tuinwolfsmelk Witte dovenetel Rode waterereprijs Uitstaande melde Witte els Rolklaver spec Uitstaande vetmuur Witte esdoorn Rood zwenkgras Ulmus - Iep (G) Witte honingklaver Ruig klokje Valse voszegge Witte klaver Ruige zegge Varkensgras (G) Witte krodde Ruw beemdgras Varkensgras spec Witte paardenkastanje Ruwe / Zachte berk Veelwortelig kroos Witte waterkers Ruwe berk Veenwortel Witte waterlelie Schapenzuring Veerdelig tandzaad Wolfspoot Schedefonteinkruid Veldbeemdgras Wortelloos kroos Scherpe boterbloem Veldbies (G) Wouw Schietwilg Veldereprijs Zachte berk Schijfkamille Veldlathyrus Zachte dravik Schijnaardbei Veldrus Zachte duizendknoop Schijnpapaver Veldzuring Zachte ooievaarsbek Sering Vergeet-mij-nietje spec Zandraket Sint-Janskruid Vergeten wikke Zandzegge Slaapbol Vertakte leeuwentand Zannichellia (G) Slangenkruid Vijfvingerkruid Zeepkruid Slanke waterkers Viltige basterdwederik Zevenblad Sleedoorn Viltige hoornbloem Zilverschildzaad Slipbladige ooievaarsbek Vlasbekje Zilverschoon Smal tandzaad Vlier (G) Zittende / Brede / Gesteelde zannichellia Smalle rolklaver Vlinderstruik Zoete kers Smalle waterpest Vlooienkruid (G) Zomereik Smalle weegbree Vogelmuur Zomp- / Moerasvergeet-mij-nietje Smalle wikke Vogelwikke Zomprus Smeerwortel (G) Vreemde ereprijs Zompvergeet-mij-nietje Sneeuwklokje spec Vroegeling Zulte Spaanse aak Vrouwenmantel (G) Zwaluwtong Speenkruid Walstroleeuwenbek Zwanenbloem Speerdistel Wateraardbei Zwart tandzaad Spiesmelde Waterbies spec Zwarte els Steenanjer Watergentiaan Zwarte mosterd Steenbreekvaren Waterkruiskruid var. aquatica Zwarte nachtschade Sterrenkroos Watermunt Zwarte populier Sterrenkroos (G) Watermunt + Kransmunt Zwarte toorts Stijve klaverzuring Waterpunge Zwenkgras spec Stijve waterranonkel Waterzuring Stinkende gouwe Wede Overzicht van de 472 waargenomen plantensoorten 52

53 5 Vissen 5.1 Waarnemingen 2016 In 2016 zijn er ook weer vissen waargenomen, de resultaten zijn hieronder weergegeven. Straalvinnigen (Actinopterygii) Egbert Baars januari februari maart april soort aantal Baars Blankvoorn Driedoornige stekelbaars 4 4 Graskarper Karper: onbepaald 2 2 Marmergrondel 2 2 Vetje 3 3 Zwartbekgrondel 5 5 totaal mei juni juli augustus september oktober november december Overzicht Vissen

54 54

55 6 Zoogdieren 6.1 Resultaat Uilenballenpluizen 2016 Hieronder staan de resultaten van het Uilenballenpluizen in 2016 weergegeven. 28 januari 2016, Suyderbraeck, Kerkuil, Weidestraat 50, Sijbekarspel, aug/okt 2015, Ko van Gent soort totaal Jan Ina Tineke Fred Ineke Annemarie Ad Ben Douwe aantal ballen Veldmuis Aardmuis* Dwergmuis Bosmuis Huismuis Bruine rat 1 1 Woelrat Bosspitsmuis Waterspitsmuis Huisspitsmuis Dwergspitsmuis Spitsmuis spec. Vogel spec Totaal * moeten nog bevestigd worden 25 februari 2016, Suyderbraeck, Kerkuil, Weidestraat 50, Sijbekarspel, aug/okt 2015, Ko van Gent soort totaal Jan Ina Tineke Fred Ineke Annemarie Ad Harry Douwe aantal ballen Veldmuis Aardmuis Dwergmuis Bosmuis Huismuis Bruine rat 1 1 Woelrat Bosspitsmuis Waterspitsmuis Huisspitsmuis Dwergspitsmuis Spitsmuis spec. Vogel spec. totaal

56 25 februari 2016, Suyderbraeck, Kerkuil, Lambertschaag, aug/okt 2015, Ko van Gent soort totaal Jan Ina Tineke Fred Ineke Annemarie Ad Harry aantal ballen Veldmuis Aardmuis Dwergmuis Bosmuis Huismuis Bruine rat Woelrat Bosspitsmuis Waterspitsmuis Huisspitsmuis Dwergspitsmuis Spitsmuis spec. Vogel spec. 1 1 totaal december 2016, Suyderbraeck, Kerkuil, Oosterdijk 14, Enkhuizen, nov/dec 2016, Douwe Greydanus soort totaal Jan** Ina Anneloes Fred Ineke Annemarie Ad aantal ballen Veldmuis Aardmuis Dwergmuis Bosmuis Huismuis Bruine rat Woelrat Bosspitsmuis Waterspitsmuis Huisspitsmuis Dwergspitsmuis Spitsmuis spec. Vogel spec. totaal ** wel aanwezig met uitpluizen restpartij Fred Weel / Ad Roobeek / Egbert Baars 56

57 6.2 Zoogdieren waarnemingen 2016 Hieronder staat een overzicht van de in 2016 waargenomen zoogdieren. Egbert Baars Zoogdieren (Mammalia) januari februari maart april soort aantal Bosmuis Bosspitsmuis spec Bruine rat Dwergmuis Egel Europese Mol 1 1 Gewone bosspitsmuis Haas Hermelijn Huiskat Huismuis Huisspitsmuis 1 1 Konijn Laatvlieger Meervleermuis Mol Rosse woelmuis 1 1 Ruige dwergvleermuis Veldmuis Vos Waterspitsmuis 1 1 Watervleermuis Wezel 1 1 totaal mei juni juli augustus september oktober november december Overzicht Zoogdieren

58 58

59 7 Overigen 7.1 Overige waarnemingen 2016 Naast vogels, geleedpotigen, planten en zoogdieren, zijn er in 2016 ook nog andere organismen gezien. In 2016 zijn er wel wat meldingen binnengekomen, maar dit overzicht is naar mijn mening verre van compleet. Ik hoop dat de KNNV ers door dit overzicht worden geïnspireerd om ook andere waarnemingen door te geven. Dit kan op verschillende manieren namelijk via onze website ( of door middel van de waarnemingskaarten die, op werkgroepavonden, op lezingen of bij de Natuurhistorisch secretaris kunnen worden ingeleverd. De doorgegeven waarnemingen staan in de onderstaande tabelen. Amfibieën (Amfibia) Egbert Baars januari februari maart april soort aantal Bruine Kikker 2 2 Gewone Pad Groene Kikker spec Kleine watersalamander Rugstreeppad totaal mei juni juli augustus september oktober november december Korstmossen (Lichenen) & Mossen (Bryophyta) soort soort soort Eikenmos Groot dooiermos Rijpschildmos Gewone haarmuts Kauwgommos Rond schaduwmos Gewoon schildmos Klein schaduwmos Sierlijk schildmos Grauw rijpmos Melig takmos Stoeprandvingermos 59

60 7.2 Het weer van 2016 in Hensbroek In de onderstaande tabel is een overzicht van de weersomstandigheden in 2016 weergegeven. De gegevens zijn afkomstig van Jan Nanne uit Hensbroek dagen regen temp. luchtd maand totaal gem. ge januari neerslag 0,4 1,8 6 8,3 4, ,7 0 0,4 2 2,8 7 9,2 10,2 2,2 0, , , ,6 4,3 0,4 14,5 0,3 110,9 temp.hoog 6,4 5, ,6 0,8 7,4 10 8,2 8,8 6,6 8,6 7,4 7 4,4 5,4 3,8 0,4 3,4 7,4 0,6 2,4 10,8 9 14,2 9,4 11,4 8 10,2 9 7,6 6,93 temp.laag 2,5 4,6 5, ,2 0,4 4,5-0,4 3,4 2,4 6 4,9 0,2 0,4 0,4-1,4-6,2-5,6 0,4-2,8-2,4 1,6 5,4 9,2 5,6 8,8 5,6 5,2 6,8 5,6 2,45 luchtdruk ,47 windrichting zzw5 zo4 zo5 o4 o4 o3 zw8 w9 z2 z4 zo3 wzw4 nw2 zw4 nno2 nw6 no3 zo2 z2 nw1 zo3 zzo4 zw2 z4 z3 zzw6 zw8 zw4 zw8 wnw4 nw4 februari neerslag 4, ,3 0,5 3, ,9 1, ,6 3, ,3 5 3,7 3,4 2,5 2,5 1, temp.hoog 11,6 10,8 8,4 8, ,6 9 9,8 7 8,2 9,4 6,2 2,6 3,2 7,4 7,6 4,3 2,7 8,6 9,4 10,6 10,6 8,5 6,4 7 5,6 6,5 6,5 7,4 7,73 temp.laag 5,6 8,4 5, ,6 7,6 8,8 5 4,4 3,8-1,4-2 2,4 2,4-3,4-4,7-3,9-1,2 3,4 8,7 6,4 1,5-0,6-1,4-0,6-2,3-0,6 0,6 2,38 luchtdruk ,14 windrichting zw8 w7 nw5 nw2 zw5 zw3 zw7 zw9 z2 wnw4 nw2 o1 o4 no5 nw2 zo1 zo2 z2 zzw5 zw6 zw7 zw8 nw4 w2 w2 zzo1 o3 no4 no2 maart neerslag 8,2 8, ,8 4,5 3, ,5 0,6 0 8,7 0 6,8 2,5 1, ,3 temp.hoog 5 7,4 7,6 2 8,4 6, ,8 7,4 5 7,4 8,4 8,8 8,6 8,4 11,2 8 8,6 9,2 9,2 9,2 8,8 9,4 9,4 14,2 13,5 12,6 10,2 10,3 12,3 8,73 temp.laag 3,2 3,4 0,5 0,6-2,4-0,6-0,3 1,4 3,2-1,3 0,2-2,2-2 -1, ,6 5, ,2 6,6 6,4 7, ,2 7 6,4 2,8 2,62 luchtdruk ,87 windrichting zzo3 nw3 nw2 ozo4 zzw1 nw1 nw2 zzw1 zo5 ono3 o1 o2 o4 ono4 nno3 ono4 nno2 nw2 n3 nnw3 wnw3 nw2 nnw2 wzw4 w4 z5 zw3 zzo7 wzw5 nw2 no3 april neerslag 0 0 0,5 9,7 0 5,4 2,5 2,3 0 2,6 0 0, ,8 1, , ,6 10 9,3 0 69,1 temp.hoog 12,2 13,6 18,2 14,6 13,6 10,4 10,2 12,3 14, ,2 16,8 17,8 16,2 12,2 11,8 11, ,8 13,4 14,6 13,6 9,4 8,2 8,3 7,4 10,2 8,4 10,2 10,8 12,50 temp.laag 1,6 5,6 9,6 10,6 7,8 4,1 5,8 5,2 2,2 6,2 7,4 6,8 4,8 6 7,2 7,6 2,8 2,2 8,8 1,8 1,4 5,2 4,6 1,6 1,9 1,8 3,6 0,8 1 3,4 4,65 luchtdruk ,86 windrichting o1 o1 wzw2 zw4 w4 w5 wzw4 zw2 zzo1 no2 o4 z2 zo1 zw1 w3 zw6 nw2 wzw4 nnw4 no2 no3 nno2 nw5 nnw6 wnw5 nw4 nw4 w3 zw5 nw2 mei neerslag 0 0 3, ,5 0 4,1 12,2 0, ,1 temp.hoog 14,8 16,8 13,8 17,6 18,2 22,7 25,4 24,1 23, ,4 25,8 20,4 12,4 13,2 13,8 17, ,6 21,4 19,1 15, ,2 19,2 20,4 22,5 20,5 18, ,13 temp.laag 1,2 2,2 7,6 3,2 4,1 7, ,2 13, ,8 12,8 11,6 7,1 6,3 5,8 8 6,9 9,4 9,7 8,4 14,1 11, ,2 8,5 9,4 11, ,5 14,6 9,47 luchtdruk ,60 windrichting n1 zo1 w3 zo1 ozo2 o3 o1 o5 o4 o2 o2 no4 nw5 nw5 nw4 nw2 w2 z1 w2 w2 zw4 nw2 nw4 nw3 wzw1 no2 no2 nno3 nno4 nw5 o2 juni neerslag , , , , ,5 8 8,2 93,2 temp.hoog 23,3 14,4 21,4 27, ,8 24,2 19,4 18,8 20, ,4 18,6 19,1 19,8 21,4 19, ,4 16,4 20,8 24,8 25, , ,4 21,4 17,4 20,66 temp.laag 14,3 12,6 12, ,6 11,4 12,4 12,4 11,4 10, ,3 12,7 9,8 9,4 14,1 10,2 12,4 13,4 12,4 11,4 18,4 18,2 10,8 10,7 12,6 11, ,2 12,80 luchtdruk ,07 windrichting nno3 n4 o2 o1 nno2 no2 no2 nw3 nw2 nw1 o1 w2 wzw2 zw3 zw1 nw2 nw2 nw3 zw2 zw4 z2 zo2 ozo2 w2 wzw2 w3 zw2 z1 wzw5 w3 juli neerslag 7,8 3,2 2,5 0 1, ,1 1, , ,1 13,6 0,1 0,4 0 59,7 temp.hoog 17,4 18,3 19, ,2 18,8 22, ,2 23,4 20,2 21,2 19,8 18,6 20,7 20,2 22,4 25,2 28,2 32,2 26,6 25,6 25,4 24,5 21, ,8 21,5 21,8 21,1 19,9 22,11 temp.laag 15,2 13,3 10,6 10,7 11,7 10,6 9,6 13,3 13, ,5 15,8 11,2 10,4 12,5 13,3 16,2 13,1 11,5 19,1 16,4 18,6 17,4 17,4 13,5 12,5 12,5 12,5 15,7 15,2 12,5 13,82 luchtdruk ,17 windrichting zw4 zw4 w2 w1 nw4 nw2 w2 w3 zw3 zw4 zw6 w2 n4 nw4 wne2 w1 w1 w1 o1 zo2 w2 no1 n2 wzw2 wzw3 wnw2 zw3 wzw2 zw3 n2 w3 augustus neerslag 0,5 1,8 1, ,3 0,7 0 3,5 6 7,3 5 0, ,8 4, ,1 temp.hoog 19,6 18,4 20,5 20,4 20,9 21,5 22,8 19,8 18,5 17,2 16,5 21,2 19,8 21,2 22,4 22,2 23,2 23,4 22,8 22, ,4 26,2 29,6 31,6 24,2 24,3 23,4 21, ,00 temp.laag 12,3 13,6 16,9 12,5 13,5 11,5 11,2 17,2 10,3 9,8 12,3 15,8 14,8 11,5 9,2 12,3 11,6 11,2 11,6 14,3 14,5 13,6 16,4 16,6 16,6 19,4 13, ,8 9,7 13,63 luchtdruk ,28 windrichting w2 zzo3 zw4 w3 nw2 nw2 zw5 wnw4 nw3 nnw2 zzw3 wnw2 w1 nw1 no2 no1 o3 o3 o2 zw5 zw6 zw4 z1 zo2 zo1 wzw4 ono2 w4 nw2 nw1 september neerslag 0 0 2,6 16 1, , ,8 0,6 28 temp.hoog 22, ,6 19,6 22,4 24,6 26, ,4 25, ,2 29,4 29, ,4 20,6 20,7 20,2 20,7 20,4 23,6 23, ,3 20,6 18,2 17,8 22,78 temp.laag 14,1 11,4 15,2 16, ,6 13,3 14,3 11,8 12,2 16,6 15,5 17,3 17,6 16, ,5 14,5 14,8 10,1 13,7 9,6 10,8 8 10,2 8,5 11,3 13, ,6 13,34 luchtdruk ,38 windrichting wnw2 zw4 zw2 w4 nw1 zzo1 zo1 zw2 zw2 w2 ono1 zo2 ozo2 o1 ono2 zzw2 o1 no2 o1 ono1 zo1 zzo1 wnw2 z2 zw3 w1 z1 w4 zw5 w3 oktober neerslag 0 18, , , , temp.hoog 18,8 17,4 19,2 17,2 15,6 14,2 15,8 15,8 15,4 14,4 14,8 13,4 10,6 12,6 14,6 17,6 16,7 14,6 12,8 12,7 14,4 11,1 12,6 9,8 10,5 13,2 15,2 15, ,8 15,6 14,57 temp.laag 8,8 9,6 11,5 10,4 7,4 4,7 10,8 8,4 4,7 3,3 2,9 8,4 8,2 7,7 8,8 8 8,7 8,4 6,7 8,4 3,7 6,2 3 3,6 8,1 3,2 8 11,2 6,2 5,6 5,6 7,10 luchtdruk ,87 windrichting z3 zw>n nno3 ono3 ono4 ono4 o1 no1 n1 ono1 no2 o3 o4 o3 zw2 zo2 zw2 zw3 nw3 nnw2 n2 o1 z1 o2 zo1 z1 zw2 w2 nw1 w1 zo1 november neerslag 0 5 2, ,6 16 1,5 0,5 1, ,3 3 3,5 5,6 8,4 7 16,5 4,3 1, ,3 temp.hoog 13,6 12,2 11,5 10,2 11,4 10,4 6,6 5,4 4,2 5 6,8 4, ,4 7, ,6 13,2 8,8 7,8 7,4 5,6 9,6 4 3,4 5 8,48 temp.laag 6, ,4 4,2 4,8 3,4-2,4 2,2 3,2 0,4-2,4 3, ,1 5 6,2 3,7 3 6,4 9,4 3,3 4,8 1,4-0,8 3-0,6-5,4-3 2,91 luchtdruk windrichting nnw2 nw3 zw2 z3 zw1 nw1 no2 zzo1 o2 ozo2 no2 zzo3 zo3 z3 zw2 w3 zw5 z7 zw3 zw9 zo2 z4 no1 no3 no2 w1 nno2 no1 z1 w2 december neerslag , ,3 0, , ,5 temp.hoog 10,4 9,8 7,4 2,8 3,4 3,8 9,8 9,6 11,4 10,8 10 9,2 8,4 9 8,8 7,6 9 9,2 7,8 2,8 6,8 9,4 7,6 9,4 11 8,8 8,8 7-0,2 2,2 7,4 7,72 temp.laag 8 6,6 0,4-2,2-4,4-3,7-0,6 6,8 8,4 7,8 7,2 2,2 5,2 7,4 5,8 2,2 1,6 3,6 2,8-1,8 0,4 4,6 4,7 6,2 8,8 8,3 5,8 0-2,4-2,4 1,2 3,18 luchtdruk ,27 windrichting wnw3 n2 no1 o2 zo2 zo1 zw4 zw3 zw4 zw1 nw3 zzo2 z1 z1 zo3 zo2 nw2 nw2 ozo2 o2 zw3 zw4 zw4 w5 zw6 w7 nw7 o1 zzo1 z2 zw4 door Jan Nanne te Hensbroek JAARTOTAAL NEERSLAG 872,2 60

61 Gemiddeld hoogste maand temperatuur 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 december november oktober september augustus juli juni mei april maart februari januari Gemiddeld laagste maand temperatuur 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00-5,00 december november oktober september augustus juli juni mei april maart februari januari Neerslag per maand 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 december november oktober september augustus juli juni mei april maart februari januari 61