Natuurhistorisch Jaarverslag 2007

Transcriptie

1 Natuurhistorisch Jaarverslag 2007 afdeling Hoorn/West-Friesland

2 Colofon: Index verslag pagina 1 Inleiding 3 2 Vogels 2.1 Gegevensbronnen Wat werd er in 2007 aan soorten gezien in ons gebied? Verslag huiszwaluwen Broedvogelinventarisatie Mijzenpolder PTT-telling te Andijk Zeevangtelling Voorjaarstrek 2007 langs de telpost Het Monument Najaarstrek-telling 2007 bij De Nek Ganzen / zwanen telling Soortendag Verslag Groote Vliet, De Nek, Tersluis, Uiterdijken, e.a Insecten 3.1 Jaarverslag vlinders Jaarverslag libellen Jaarverslag overige insecten Planten 4.1 Jaarverslag Plantenwerkgroep Slakken 5.1 Landje van Naber Slakken langs Drie exotische naaktslakken op Fort aan de Nekkerweg 60 6 Suyderbraeck 6.1 Inventarisatie Suyderbraeck Overigen 7.1 Overige waarnemingen Het weer van 2007 in Hensbroek Organisatie KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland 76 Eindredactie : Jan-Pieter de Krijger Samenstelling : Egbert Baars en Jan-Pieter de Krijger Bijdragen van : Egbert Baars, Ab van Dorp, Harry E Fabritius, Henny van der Groep, Anneloes ter Horst, Jord Ingenbleek, Dik Jong, Jan-Pieter de Krijger, Marco van der Lee, Jan Nanne, Jan en Ina Marbus, Henk K. Mienis, Ben Pronk, Ad Roobeek, Cor van der Velden en Resi Zabel Opmaak : Egbert Baars Uitgave van : KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland Datum : februari 2008 Nummer : HN/01RAP Website : secretars@hoorn.knnv.nl 2008 KNNV afd. Hoorn/West-Friesland De tekst uit deze uitgave mag niet worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de KNNV afd. Hoorn/West-Friesland 2 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

3 1 Inleiding Voor u ligt het Natuurhistorisch Jaarverslag van de KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland. Ook dit jaar zijn we er weer in geslaagd om een jaarverslag te maken van de gegevens die verzameld werden in het jaar Net als vorige jaren een verslag met heel veel vogelwaarnemingen maar dat geeft alleen maar aan dat deze groep van organismen een steeds grotere belangstelling krijgt binnen de afdeling. Wat niet wil zeggen dat de andere groepen aan belangstelling te klagen hebben. Ook de vlinders zijn dit jaar wederom met speciale aandacht bekeken. Het verslag wat voor u ligt is opgebouwd uit de volgende hoofdstukken. Hoofdstuk 2; Vogels, hoofdstuk 3; Insecten, hoofdstuk 4; Planten, hoofdstuk 5; Slakken, hoofdstuk 6; Suyderbraeck en hoofdstuk 7; Overigen. Ik hoop dat u het met aandacht leest en denkt u dat u het jaarverslag van 2007 kunt verrijken met uw eigen waarnemingen dat ontvangen wij die graag van u. Jan-Pieter de Krijger Waarnemingsgebied KNNV afd. Hoorn/West-Friesland Natuurhistorisch jaarverslag

4 2 Vogels 2.1 Gegevensbronnen De KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland beschikt bijna elf jaar over een steeds actiever wordende vogelwerkgroep. Om een beeld te geven waar alle gepresenteerde vogelgegevens vandaan komen is het noodzakelijk om alle activiteiten van deze werkgroep in kaart te brengen. De werkgroep bestaat uit maximaal twintig, min of meer, actieve vogelaars. De gegevens zijn voor een groot deel afkomstig uit deze groep werkgroepleden. Losse waarnemingen Dit zijn veldwaarnemingen van individuele werkgroepleden die niet geplaatst kunnen worden in het kader van een telactiviteit. Dit type waarnemingen is heel gevarieerd en betreft meestal bijzondere waarnemingen. Tot deze groep waarnemingen behoort ook informatie uit publicaties (dagbladen, vogeltijdschriften) en via-via waarnemingen. Broedvogelinventarisaties Dit zijn inventarisaties die gecoördineerd worden door de Sovon en waaraan leden van onze werkgroep aan deelnemen. In veel gevallen betreffen dit natuurgebieden in eigendom van Staatsbosbeheer. In alle gevallen betreffen dit monitorgebieden waardoor de inventarisaties in deze gebieden reeds een lange reeks van jaren wordt uitgevoerd. Het is van groot belang dat deze inventarisaties (blijvend) worden voortgezet. Mijzenpolder Harry Fabitius Kleiputten Nek / Oosterleek Cees Schaper Uiterdijken Schellinkhout idem De Weelen idem De Ven idem Vooroever idem + Sovon Oosterkoog Erik de Vroome / Ko van Gent / Gerard Kenter De Hulk / Bedijkte waal / Rietkoog / Floriskoog Harry Fabitius / Peter de Lange Schardammerkoog Ben Pronk Ursemmerplas Ben Pronk Een andere projectmatige vorm van broedvogelinventarisatie wordt gevormd door: Atlasproject Vogelwerkgroep Huiszwaluwenonderzoek idem Gebiedstellingen Dit zijn tellingen van de aantallen per soort in een bepaald gebied. Dit kan een slaapplaats zijn of een Important Bird Area (IBA) of gewoon een leuk gebied. De gebiedstelling kan ook in het kader van een bepaalde soort(en) of item worden uitgevoerd zoals: Suyderbraeck Vogelwerkgroep Maandelijkse IBA-telling Zeevang idem Midwintertelling idem Telling Landje van Naber Jan-Pieter de Krijger Voorjaarstrektelling Monument Freek Musman Najaarstrektelling De Nek idem Ganzen- en zwanentellingen Jan en Ina Marbus Dick Jong en Cor van der Velden N.B. Niet van elke genoemde activiteit wordt verslag gedaan in dit rapport. 4 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

5 2.2 Wat werd er in 2007 aan soorten gezien in ons gebied? Het jaar knalden we heel mooi in met direct 2 supersoorten voor de regio: een ROZE SPREEUW verbleef enkele weken in een tuin in Hoorn en pikte de eerste dag van 2007 nog net mee. Na een hevige onweersbui met een paar rake klappen hield de ROZE SPREEUW het voor gezien in Hoorn en vertrok met onbekende bestemming. Tegelijkertijd zat er een GROTE GRIJZE SNIP in de Waterberging van Twisk. Vogelaars van heinde en verre hebben de kans gegrepen om deze Amerikaanse gast aan hun lijsten toe te voegen. Andere mooie soorten in de eerste maanden van het jaar waren o.a. FRATER, STRANDLEEUWERIK, IJSEEND, BONTE KRAAI en ROODKEELDUIKER: soorten die wel vaker in onze regio gezien worden maar die toch niet echt als zekerheidjes gelden. Heel bijzonder waren de waarnemingen van een wijfje KLEINE BONTE SPECHT in het Wilhelminaplantsoen in Enkhuizen en van een KUIFMEES bij Hoorn 80. Beide soorten zijn algemeen in het oosten van het land maar kunnen in West-Friesland als ware exoten beschouwd worden. Ten slotte waren we blij met een GEELPOOTMEEUW in Medemblik. Misschien op het eerste oog iets minder bijzonder maar je moet maar net iemand in huis hebben met genoeg meeuwenexpertise en het geduld om alle meeuwen af te speuren. Toen werd het lente en een BOSUIL liet zich een paar avonden horen in het Streekbos, en een vrouwtje KROONEEND verbleef bij de Vooroever. Een geringde ROODHALSGANS zat langs de Zuiderdijk bij Schellinkhout. Lang werd ervan uitgegaan dat het hier om een escape ging maar na het aflezen van de ring werd geconcludeerd dat het hier toch om een wild exemplaar ging, hoewel sommige kritische vogelaars daar nog steeds vraagtekens bij plaatsen. Met de voorjaarstrek waaien er altijd wel wat leuke roofvogels onze regio binnen. Dit jaar konden worden bijgeschreven: zowel RODE WOUW als ZWARTE WOUW, GRAUWE KIEKENDIEF en ROODPOOTVALK. Ook steltlopers zijn trekvogels. De leukste steltlopers kunnen bij ons worden gezien bij de Waterberging van Twisk was goed voor STELTKLUUT, GESTREEPTE STRANDLOPER en GRAUWE FRANJEPOOT. Andere mooie voorjaarssoorten waren DRAAIHALS (in de Risdam, Hoorn) en WITVLEUGELSTERN. Met de KWARTEL lijkt het niet zo goed te gaan. Dit jaar waren er slechts enkele waarnemingen. Freek Musman was erg blij met eindelijk (na 20 jaar!) weer een ORTOLAAN, die roepend langs Het Monument bij Schardam vloog. Door zijn ligging is het aangelegde eiland De Kreupel een bijzondere plek voor onze regio. Vogels worden er als magneten door aangetrokken, zo lijkt het. En daartussen zitten altijd wel weer soorten die elders in ons gebied zeer moeilijk te vinden zijn. Dit jaar werden er STRANDPLEVIER, VELDUIL en NOORDSE STERN gezien. In de zomer konden slechts enkele nieuwe jaarsoorten worden toegevoegd. In augustus is het altijd weer hopen op ZWARTE OOIEVAARS en gelukkig zijn er dit jaar weer enkele gezien. Verder werden bij De Nek nog 2 ZOMERTORTELS gezien, was er een KRUISBEK en vlogen er een paar REUZENSTERNS langs. Natuurhistorisch jaarverslag

6 Oktober was een heel fijne maand voor de jaarlijst. 6 oktober was wel een topdag met een KLAPEKSTER in de Leekerlanden en een (Europese) FLAMINGO bij De Nek. Een andere 'zware soort' voor onze regio is de GROTE PIEPER. Met twee waarnemingen (13 en 14 oktober) van deze soort is 2007 een topjaar! Ook BLADKONINKJES (Blako's voor gevorderden) zijn een extreme zeldzaamheid in West-Friesland maar Freek had mazzel dit jaar. Op 14 oktober hoorde hij er eentje roepen bij Hoorn 80. Precies twee weken later zag Johan Buijsman bij het Naviduct van Enkhuizen een jagende RUIGPOOTBUIZERD, ook niet bepaald een alledaagse verschijning in onze contreien. Op dezelfde dag maar dan helemaal aan de andere kant van ons gebied - in de Oosterkoog - zag Jaap Groenhof een GEELGORS: een heel algemene soort voor Nederland maar voor ons bijna een dwaalgast. In de laatste twee maanden van dit jaar werd de lijst nog verrijkt met een aantal zeesoorten die de harten der lokale vogelaars sneller deden kloppen: GROTE ZEE-EEND, DRIETEENMEEUW, KLEINE ALK en MIDDELSTE JAGER. Ten slotte waren Gerard Kenter en ik nog getuige van de aanwezigheid van een ROODHALSFUUT bij de Spaarbekkens van Andijk. Jord Ingenbleek De hiernaast staande lijst bevat alleen soorten die in Nederland niet bij de Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna (CDNA) hoeven te worden ingediend of soorten die wel zijn ingediend en zijn aanvaard. Daardoor is de lijst iets korter dan die zou zijn als alle gemelde soorten waren opgenomen. Dit is zo gedaan omdat deze lijst voortkomt uit een wedstrijd die al jaren loopt tussen Vogelwerkgroep Den Helder en Vogelwerkgroep Wierhaven. De KNNV afd. Hoorn/West-Friesland heeft zich in 2007 in de wedstrijd gemengd. We zijn overigens als derde geëindigd. 6 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

7 naam datum naam datum naam datum 1 Kokmeeuw Topper Gele kwikstaart Roodborst Roek Beflijster Stormmeeuw Steenloper Rietzanger Wulp Veldleeuwerik Visdief Graspieper Zwarte ruiter Krooneend Brilduiker Kemphaan Roodhalsgans Spreeuw Grote zilverreiger Bosuil Nonnetje Waterral Rode Wouw Sperwer Brandgans Braamsluiper Kleine zwaan Bokje Huiszwaluw Roze spreeuw Grote barmsijs Boompieper Waterhoen Drieteenstrandloper Tapuit Grote grijze snip Holenduif Gierzwaluw Kievit Sneeuwgors Regenwulp Vink Kanoet Nachtegaal Pimpelmees Roerdomp Koekoek Meerkoet Rietgors Boomvalk Smient IJsvogel Kraanvogel Bergeend Oeverpieper Sprinkhaanzanger Ekster Zilverplevier Groenpootruiter Canadese gans (gr) Appelvink Bosruiter Wintertaling Kleine rietgans Zwarte stern Goudplevier Drieteenmeeuw Strandplevier Zwarte kraai Vuurgoudhaan Snor Kuifeend Tjiftjaf Noordse kwikstaart Heggenmus Middelste zaagbek Steltkluut Turkse tortel Zanglijster Tuinfluiter Kleine mantelmeeuw Blauwe kiekendief Draaihals Grote mantelmeeuw Koperwiek Paapje Winterkoning Grote lijster Krombekstrandloper Blauwe reiger Geoorde fuut Grasmus Huismus Waterpieper Engelse kwikstaart Kolgans Frater Visarend Groenling Kerkuil Grauwe kiekendief Zilvermeeuw Houtduif Temmincks strandloper Grauwe gans Roodkeelduiker Kleine karekiet Boomkruiper Pestvogel Zwarte wouw Koolmees Havik Roodpootvalk Toendrarietgans Tureluur Ortolaan Torenvalk Patrijs Dwergstern Bonte strandloper Strandleeuwerik Velduil Merel Goudhaan Bosrietzanger Kauw Kleine bonte specht Grauwe vliegenvanger Fuut Ransuil Kwartel Grote zaagbek Houtsnip Spotvogel Wilde eend Roodborsttapuit Witvleugelstern Aalscholver Zwartkop Gestreepte strandloper Tafeleend Bontbekplevier Kleine zilverreiger Krakeend Roodhalsfuut Grote stern Slobeend IJseend Goudvink Kramsvogel Kneu Grauwe franjepoot Scholekster Kluut Noordse stern Knobbelzwaan Dwergmeeuw Zwarte ooievaar Kleine strandloper Groene specht Purperreiger Bruine kiekendief Baardman Zomertortel Staartmees Steenuil Bonte vliegenvanger Pijlstaart Keep Gekraagde roodstaart Wilde zwaan Bonte kraai Kruisbek Dodaars Lepelaar Reuzenstern Slechtvalk Grutto Wespendief Gaai Rotgans Zwarte Mees Grote bonte specht Kuifmees IJsgors Ringmus Zwartkopmeeuw Klapekster Grote gele kwikstaart Geelpootmeeuw Flamingo Oeverloper Rouwkwikstaart Boomleeuwerik Witte kwikstaart Rosse grutto Kleine jager Kuifduiker Fitis Grote pieper Sijs Zwarte roodstaart Bladkoning Watersnip Ooievaar Geelgors Putter Oeverzwaluw Ruigpootbuizerd Casarca Kleine plevier Grote zee-eend Buizerd Boerenzwaluw Kleine alk Witgat Zomertaling Middelste jager Smelleken Blauwborst Kleine barmsijs Natuurhistorisch jaarverslag

8 2.3 Verslag Huiszwaluwproject Oostelijk West-Friesland en de Zeevang Dank zij de inzet van 30 tellers hierin West-Friesland hebben we het jaar 2007 kunnen afronden. Wij zijn u daar zeer dankbaar voor! Dit jaar is het de 16 de keer dat deze telling is uitgevoerd. De gegevens van 1991 tot en met 2007 Jaartal Kwartblok Plaats o Aartswoud Abbekerk o Andijk , o Avenhorn o Baarsdorpermeer Beets o Benningbroek Berkhout o Bobeldijk Bovenkarspel De Goorn De Weere Enkhuizen o Gouwe Grootebroek Grosth. / Scharwoude Hauwert Hem o Hensbroek o Hobrede Hoogkarspel / Lutjebroek Hoogwoud o Hoorn Kwadijk Lambertschaag Medemblik Middelie , o Midwoud Nibbixwoud Obdam Onderdijk o Oosterblokker o Oosterdijk Oosterleek Oosthuizen Oostwoud Opmeer / Spanbroek o Opperdoes Oudendijk Schardam o Schellinkhout Sijberkarspel o Spierdijk o Twisk o Ursem Venhuizen , o Wadway Warder Wervershoof o Westerblokker o Westwoud / Oudijk Wijdenes o Wogmeer Wognum o Zandwerven o Zuidermeer Zwaag Zwaagdijk-Oost Zwaagdijk-West Totaal Index Percentage t.o.v. voorgaande jaar Aan de linkerzijde is de voor- dan wel achteruitgang van het aantal nesten t.o.v. het voorgaande jaar weergegeven. + = meer huiszwaluwnesten, - = minder huiszwaluwnesten, o = hetzelfde aantal huiszwaluwnesten Natuurhistorisch jaarverslag 2007

9 Het afgelopen jaar was niet bepaald een rustig jaar wat het weer betreft. Veel regen en harde wind hebben we gekend en dan maar hopen dat de vogeltjes goed gedijen. Zij zijn afhankelijk van de insecten in hun leef gebied. Nu het eind resultaat zichtbaar is kunnen we terug kijken naar een lichte stijging van het aantal nesten in ons gebiedt. Wij hopen dan ook dat de mensen wat bewuster worden van de natuur in hun omgeving. Het is van belang dat als er aan te renoveren huizen HUISZWALUWEN nestelen er na de renovatie kunstnesten opgehangen worden. Dit wordt gelukking gedaan door woningbouw coöperaties en bouwbedrijven die daar in hun medewerking verlenen. Gebleken is dat de HUISZWALUW er dankbaar gebruikt van maakt. Voor het verkrijgen van voldoende voedsel en nestmateriaal moet er een waterpartij in de wijk aanwezig zijn. Natuurlijk zijn er plaatsen waar een terug gang zichtbaar is maar dat kan door wegsteken ook bewerkstelligd worden wat helaas toch nog plaats vind. Wij hopen dan ook dat de positieve lijn zich voort zet in Het zal van vele factoren afhangen waar de mens en de natuur een rol in spelen. Natuurhistorisch jaarverslag

10 In de bovenstaande grafiek zijn de totalen over de jaren 1992 tot en met 2007 weergegeven, tevens zijn de nesten die in het binnenland en langs de kust zijn geteld zichtbaar gemaakt. In het onderstaande figuur is het percentage nesten in het binnenland en langs de kust weergegeven. In 2007 zijn er 54 nesten meer geteld dan in Dit is een wat positiever bericht dan in 2002 en De HUISZWALUWEN stand is helaas nog steeds laag te noemen, zeker in verhouding tot het topjaar 2000 toen er zwaluwen waren. De toe- en afname van huiszwaluwnesten over de verschillende plaatsen is weer erg wisselend. Abbekerk ( afname 5) Beets (afname 1) Berkhout (afname 1) Bovenkarspel (toename 15) De Goorn (toename 2) De Weere (toename 2) Enkhuizen (toename 15) Grootebroek (afname 3) Grosth. / Scharwoude toename 2) Hauwert (afname 4 Hem (afname 8) Hoogkarspel / Lutjebroek (toename 6) Hoogwoud (toename 2) Kwadijk (toename 1) Lambertschaag (afname 4) Medemblik (afname 8) Middelie (afname 1) Nibbixwoud (toename 10) Obdam (toename 4) Onderdijk (afname 3) Oosterleek (afname 1) Oosthuizen (afname 15) Oostwoud (afname 8) Opmeer /Spanbroek (toename 14) Oudendijk (toename 6) Schardam (afname 3) Sijberkarspel (toename 4) Venhuizen (toename 4) Warder (toename 16) Wervershoof ( toename 11) Wijdenes (afname 2) Zwaagdijk-Oost (toename 6) Zwaagdijk-West (toename 4) Douwe Greydanus / Egbert Baars 10 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

11 2.4 Broedvogelinventarisatieverslag 2007 Reservaatgebieden De Hulk, Kogen en Zeevang Tussen Hoorn en Edam - langs de oevers van de voormalige Zuiderzee en bij Warder tot enkele kilometers landinwaarts - liggen bijzondere weide- en moerasgebieden. Dermate bijzonder dat ze als reservaat zijn aangewezen. Zo n 30 vogelsoorten broeden hier, waaronder GRUTTO, gans en kiekendief. Dit verslag gaat over het broedseizoen Woongebied voor mens en vogels Met dit korte verslag hopen wij onze buren, plus andere geïnteresseerden, te informeren over het bijzondere gebied waarin zij wonen. De reservaten de Kogen en de Hulk, gelegen langs het Markermeer tussen Hoorn en Etersheim en het reservaat Zeevang, ten zuiden van Warder, zijn voor het grootste deel eigendom van Staatsbosbeheer. Voor zover dit eigendom grasland betreft heeft Staatsbosbeheer deze percelen verpacht aan locale agrariërs. De jaarlijkse broedvogel inventarisatie wordt al jaren door vrijwilligers van de KNNV afdeling Hoorn / West-Friesland uitgevoerd. Bij de inventarisatie worden geen nesten gezocht of percelen betreden. Vanaf de wegen en dijken tellen de vrijwilligers met telescopen en verrekijkers de vogels, welke dan op kaart gezet worden. Na minimaal 3 tel ronden kan met de genoteerde gegevens vastgesteld worden hoeveel broedparen zich gevestigd hebben (territoria). Eén en ander vindt plaats volgens de Sovon Handleiding Monitoring (BMP) 2004 methode. Dit verslag is een samenwerking tussen de betrokken KNNV vrijwilligers en de boswachter van Staatsbosbeheer. Algemeen Het reservaat de Hulk ligt geheel buitendijks tussen Hoorn en Scharwoude en is 10 ha groot. De terreinen die te samen het reservaat de Kogen vormen (135 ha), omringen Schardam bijna geheel, zowel binnen als buitendijks. De bijgevoegde overzichtskaart (op pagina 15) geeft de ligging van de Hulk en de verschillende deelgebieden van het reservaat de Kogen met hun oppervlakten. De Hulk en de Kogen bestaan grotendeels (ruim 132 ha) uit grasland, ook is er bijna 13 ha water, moeras en rietland te vinden. De overzichtkaart laat zien waar de Hulk en de Kogen te vinden zijn. Ten zuiden van Warder, tussen de Zesstedenweg, Klemweg en Warder, ligt het reservaat Zeevang, ongeveer 200 ha groot. Dit reservaat bestaat geheel uit grasland. Voorjaar 2007 De winter 2006/07 is uitgesproken zacht geweest. In februari verschenen de eerste weidevogels, zij vonden niet zoals gebruikelijk na de winter een grijs gelige grasmat van oud weinig voedselrijk gras, maar zij troffen een groene groeiende grasmat die niets te lijden heeft gehad van sneeuw of strenge vorst. De eerste KIEVITEN legden begin maart hun eerste ei. Maart was een zachte maand met mooie en natte dagen. Vanaf 23 maart tot 6 mei viel er geen druppel regen. De zon liet zich in deze periode veelvuldig zien. Het merendeel van de GRUTTO S begon de derde week van april met broeden, op menig perceel in de Zeevang stond toen al een aardig pak gras. Buiten het reservaat werd er dan ook al begin mei gemaaid. Na 15 juni mochten pas de eerste percelen in het reservaat gemaaid worden, gelukkig was het toen enkele dagen droog. De pachters van de percelen die pas na 21 juni mochten maaien hadden pech; er volgde toen een periode met wel elke dag een bui. Het late maaien gebeurt uiteraard niet om de gebruikers van deze percelen te plagen. Gebleken is dat de gebieden in Nederland waar late maaidata gelden, de weidevogels het het beste doen. In het reservaat wordt ernaar gestreefd het grondgebruik zoveel mogelijk af te stemmen op de wensen van de weidevogels. Natuurhistorisch jaarverslag

12 De meeste jonge KIEVITEN zijn ongeveer half april uit het ei gekropen. Of er door de droogte te weinig eten voor hen was of er een andere reden is, medio mei bleken er nog maar weinig jonge KIEVITEN in leven te zijn. Een deel van de ouder KIEVITEN begon medio mei dan ook weer te broeden, zij waren in juni met hun kleine jongen terug te vinden op de percelen waar vee liep of op de natte plekken. De jonge GRUTTO S kwamen pas half mei uit het ei. Niks geen droogte en volop eten. Door de regelmatige buien zullen er waarschijnlijk meer jonge GRUTTO S door onderkoeling omgekomen zijn dan bij droger weer. In de Schardammerkoog bleek de eerste week van juni dat van de 33 aanwezige GRUTTO paren er nog 23 jongen hadden. Waarschijnlijk hebben zij zo n 33 jongen vliegvlug gekregen. Volgens de wetenschappers zou dit voldoende moeten zijn om hier de populatie in stand te houden. Dit is een goed resultaat aangezien landelijk de gruttopopulatie de laatste jaren met 10 tot 15% per jaar afneemt. Inventarisatie 2007 Dit voorjaar zijn de Hulk, Kogen en reservaat Zeevang weer door dezelfde leden van de KNNV geïnventariseerd. Door verschillende andere instellingen zijn er nog meerdere tellingen en onderzoeken met betrekking tot weidevogels uitgevoerd; hiervan zijn nog geen nadere gegevens bekend. De tabellen met de cijfers van 2007 en de jaren ervoor treft u aan op de pagina s 21 en 22. Op de pagina s 16 t/m 20 zijn de zogenaamde stippenkaarten te vinden waarop, per deelgebied, de vastgestelde territoria staan aangegeven. De Hulk Ca. 10 ha grasland met een plasje. Tellers Harry Fabritius en Peter de Lange. Vanaf de dijk lijkt dit reservaatje in het broedseizoen wel één grote volière, ondanks het ontbreken van de bont gekleurde KLUTEN. Misschien zijn ze uitgeweken naar het Landje van Naber, aan de andere kant van de dijk. Daar hebben dit voorjaar meer KLUTEN gebroed dan gebruikelijk. Op de KIEVIT na zijn de belangrijkste weidevogelsoorten afgenomen in aantal. De oorzaak hiervan is waarschijnlijk het grote aantal ganzen dat in de Hulk verblijft. Hoewel jaarlijks de eieren van de ganzen geraapt worden, neemt hun aantal niet af en lijkt de onrust die zij in het broedseizoen veroorzaken toe te nemen. Weidevogels zijn hier gevoelig voor. De KOKMEEUWEN, zelf luidruchtige vogels, die met z n allen in een kleine kolonie broeden, hebben hier duidelijk geen last van gehad. Bedijkte Waal 4 ha nat grasland en 1 ha water. Tellers Harry Fabritius en Peter de Lange. Dit litteken uit de tijd dat de Zuiderzee nog door de dijken brak is eveneens prachtig vanaf de dijk te zien. Behalve de doorbraak zijn hier - in het zuidelijke grasland - de kuilen nog te vinden waar men eeuwen geleden de klei heeft gewonnen om de dijk te repareren. Zulke eeuwen oude sporen zijn zelden nog te zien. Voor zo n kleine gebiedje broeden er veel vogels. Rietkoog 23 ha grasland. Tellers Harry Fabritius en Peter de Lange. Na de overstroming in het broedseizoen van 2002 liet dit gebied een jaarlijkse toename van broedvogels zien. Dit voorjaar heeft die groei zich niet voortgezet. Hopelijk blijkt dit eenmalig. Evengoed is een GRUTTO aantal van gemiddeld 2 paar per ha erg hoog. Dit jaar leek het aantal jongen dat hier vliegvlug geworden is tegen te vallen. Iets om volgend jaar gericht te onderzoeken. De GELE KWIKSTAART, 1 paar, is hier een nieuwkomer. 12 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

13 Floriskoog 13 ha grasland. Tellers: Harry Fabritius en Peter de Lange. Deze kleinste koog heeft enige recreatieve overlast vanuit het naastgelegen jachthaventje. De weidevogels zijn hier dan ook te vinden in het bredere deel van het poldertje en daar doen ze het niet slecht. De VISDIEF is dit jaar weer van de partij geweest. Schardammerkoog Ca. 40 ha grasland, waarvan 11 ha van Staatsbosbeheer. Teller: Ben Pronk. Het grootste deel van deze polder is eigendom van locale agrariërs. Door omstandigheden hebben zij, net als vorig jaar, hun percelen extensiever gebruikt als gebruikelijk. Dit sluit goed aan bij het beheer dat op de Staatsbosbeheer percelen plaatsvindt. De weidevogels verspreiden zich meer door de polder in plaats van zich te concentreren op de percelen van Staatsbosbeheer. Dit poldertje had ondanks de droge april maand, nog voldoende natte plekken. De weidevogels waren met hun jongen het meeste op deze natte percelen of de percelen waar extensief beweid werd, te vinden. Net als vorig jaar zijn in dit poldertje niet alleen de broedparen geteld, tevens is er gekeken naar het broedsucces van de weidevogels. Net als de GRUTTO S, hebben de TURELUURS hier ook voldoende jongen grootgebracht om hun aantal op peil te houden. De KIEVITEN scoorden veel lager; ca. 20% van de KIEVITEN begon in mei opnieuw met broeden, nadat bijna alle eerste broedsels verloren waren gegaan. De SCHOLEKSTER bleek dit jaar met slechts 2 paar aanwezig, zij brachten echter wel jongen groot. Oosterkoog 35 ha grasland en 6 ha rietveld. Teller: Gerard Kenter. Geconstateerd is dat het noordelijke deel van dit reservaat meer en meer gebruikt wordt als uitloopgebied van de naastgelegen camping. Voornamelijk jongelui, maar ook volwassenen, afkomstig van de camping zie je hier in het broedseizoen wandelen, vliegeren, voetballen of verstoppertje spelen dan wel hutten bouwen in het rietveld. Er werden zelfs honden uitgelaten! Dit is de voornaamste reden dat hier geen herstel optreed van het aantal broedvogels. Het zal de lezers duidelijk zijn dat Staatsbosbeheer noch de KNNV voorstanders zijn van uitbreiding van de camping. Boezemlanden Westerkoog Bestaat uit riet (5 ha), grasland (4 ha) en water. Teller: Ko van Gent. De meest talrijke broedvogels hier zijn de WILDE EEND en de GRAUWE GANS. Talrijk zijn ook de echte rietvogeltjes als RIETZANGER, KLEINE KAREKIET en RIETGORS. Nieuwkomer en prachtig om te zien is hier de BLAUWBORST. De eenden familie is hier met 5 soorten goed vertegenwoordigd. De BRUINE KIEKENDIEF is hier bijna niet weg te denken. Als je in de buurt van dit terreintje bent hangt altijd wel ergens een kiekendief in de lucht afkomstig van het nest dat ergens in het riet verborgen is. Koogbraak 4 ha grasland, bijna 3 ha riet/moeras en ruim 1 ha water. Teller Ko van Gent. De BRUINE KIEKENDIEF was er weer. Nieuwkomer, ook hier, een paartje BLAUWBORSTJES. Met wat geduld en een goede verrekijker is dit vogeltje vanaf de dijk te bewonderen. Natuurhistorisch jaarverslag

14 Zeevang Ca. 200 ha grasland. Tellers Ko van Gent en Eric de Vroome. Bij de weidevogelinventarisatie van Laag Holland van vorig jaar bleek polder de Zeevang één van de belangrijkste weidevogelgebieden. Het reservaatgebied in de Zeevang vormt één van de grootste weidevogelkernen. Een bewijs dat het beheer van dit gebied, dat samen met lokale agrariërs wordt uitgevoerd, goed werkt. Een resultaat waar we met z n allen trots op kunnen zijn. De inventarisatie gegevens van dit jaar laten de gebruikelijke schommelingen zien. Wel blijft het aantal hoog. In het kader van de herinrichting Zeevang wordt nog gezocht naar maatregelen die in de toekomst kunnen zorgen voor nog betere omstandigheden voor weidevogels. Voor de geïnteresseerde vogelaar die nog nooit een GELE KWIKSTAART gezien heeft, dit gele pareltje was dit voorjaar met 3 paar aanwezig en vanaf de Klemweg goed te zien. Samenvatting broedseizoen 2007 De Hulk, Kogen en reservaat Zeevang hebben nog steeds een hoog aantal weidevogels. Samen met lokale agrariërs blijkt het hier mogelijk een goede weidevogelgemeenschap op peil te houden. Heel bijzonder in een periode waarin de weidevogelstand landelijk per jaar met meer dan 10% afneemt. De ongewoon droge april maand heeft jonge KIEVITEN geen goed gedaan. Om te voorkomen dat recreanten in het broedseizoen de Oosterkoog bezoeken is Staatsbosbeheer genoodzaakt hier voorzieningen tegen te treffen. Overig nieuws en wetenswaardigheden Over het samenvoegen van de inventarisatieverslagen van de Hulk en Kogen en het reservaat Zeevang zijn alleen positieve reacties ontvangen, reden dus om hiermee door te gaan. De meeste reacties van het vorige verslag kwamen over de grote onbekende uit de polder, de NOORDSE WOELMUIS. Dit muisje is met stip de zeldzaamste soort die hier te vinden is. De in ons land voorkomende ondersoort, luisterend naar de wetenschappelijke naam: Microtus oeconomus subs. arenicola. Deze muizensoort komt hier al zo n jaar voor, een zogenaamde relict uit de laatste ijstijd. In die ijstijd kwamen NOORDSE WOELMUIZEN in heel midden Europa voor. Toen het warmer werd volgende zij het terugtrekkende ijs. In Europa bleven 4 geïsoleerde populaties achter, waarvan één in het westen van ons land. Door de langdurige geïsoleerde positie zijn de muizen gaan afwijken van de oorspronkelijke NOORDSE WOELMUIZEN. De oorspronkelijke NOORDSE WOELMUIZEN zijn thans nog talrijk in de polaire streken van Alaska tot Groenland en van Noorwegen tot Kamtsjatka. In Nederland dreigt onze NOORDSE WOELMUIS uit te sterven, door het verlies van geschikt leefgebied. Onze NOORDSE WOELMUIS kan zich alleen handhaven in natte ruige terreinen liefst met periodieke overstromingen. Vanwege zijn zeldzaamheid is de NOORDSE WOELMUIS opgenomen in de Europese lijst van Habitatrichtlijn soorten, d.w.z. dat gebieden waar deze soort voorkomt met extra zorg gehandeld moet worden. Samen met de KNNV-Hoorn wordt er in februari 2008 weer een werkdag georganiseerd in een rietveld nabij Schardam. In dit rietveld groeien veel zeldzame planten. Geïnteresseerden kunnen zich melden bij Eric de Vroome, telefoon: (0229) Ook voor andere vragen over de KNNV kunt u bij hem terecht. Tot zover ons verslag m.b.t. het broedseizoen Wij, Harry Fabritius, Ko van Gent, Gerard Kenter, Peter de Lange, Ben Pronk en Eric de Vroome namens de KNNV-Hoorn en Ab van Dorp namens Staatsbosbeheer, hopen dat u dit verslag met belangstelling heeft gelezen en hopen dat het u meer waardering en inzicht geeft in uw omgeving. Indien u nog vragen, mededelingen en dergelijke heeft, dan kunt u contact opnemen met boswachter Ab van Dorp, Postbus te 1040 HD Amsterdam, telefoon Ab van Dorp 14 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

15 Natuurhistorisch jaarverslag

16 16 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

17 Natuurhistorisch jaarverslag

18 18 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

19 Natuurhistorisch jaarverslag

20 20 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

21 De Kogen en De Hulk Slobeend Zomertaling Wintertaling Lrakeend Scholekster Kluut Kleine plevier Kievit Grutto Tureluur Visdief Kokmeeuw Kuifeend 1 Bedijkte waal Slobeend Scholekster Kievit Grutto Tureluur Veldleeuwerik 1 Graspieper 1 1 Gele kwikstaart Knobbelzwaan Fuut Rietkoog Slobeend Zomertaling Krakeend Scholekster Kievit Grutto Tureluur Veldleeuwerik Graspieper Visdief 4 Floriskoog Slobeend Zomertaling 1 Krakeend Scholekster Kievit Grutto Tureluur Veldleeuwerik Graspieper Visdief 6 4 Tabelen met weidevogels Natuurhistorisch jaarverslag

22 Oosterkoog Slobeend Zomertaling Wintertaling Krakeend Scholekster Kievit Grutto Tureluur Veldleeuwerik Graspieper Gele kwikstaart 1 Knobbelzwaan 1 1 Bergeend Kuifeend 1 Schardammerkoog Slobeend Zomertaling Krakeend Scholekster Kievit Grutto Tureluur Veldleeuwerik Graspieper Wintertaling 1 Visdief Kokmeeuw Bergeend 2 De Zeevang Slobeend Zomertaling Scholekster Kievit Grutto Tureluur Veldleeuwerik Graspieper Visdief Kemphaan Kluut Krakeend Wintertaling Gele kwikstaart Kuifeend Tabelen met weidevogels 22 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

23 De Kogen Knobbelzwaan Grauwe gans >25 >25 >50 >50 Nijlgans Tafeleend Kuifeend Bergeend Krakeend Bruine kiekendief Fazant Scholekster 1 Kluut 1 1 Waterral 1 Holenduif 1 1 Koekoek 1 Winterkoning Heggemus 1 1 Grasmus Rietzanger Sprinkhaanrietzanger 1 Snor Kleine karekiet Bosrietzanger Baardmannetje Kneu 1 1 Putter 1 Vink 1 Rietgors Zwartkop 1 Fitis 2 Koekoek Tuinfluiter 1 Blauwborst 1 Oosterkoog Knobbelzwaan Grauwe gans >25 9 Nijlgans 1 Roerdomp Porseleinhoen 2 2 Waterral Koekkoek 1 Kleine karekiet Blauwborst 1 2 Rietzanger Rietgors Bergeend 1 Fazant Koogbraak Knobbelzwaan Grauwe gans >2 >2 Nijlgans Bergeend Krakeend Tafeleend Kuifeend Bruine kiekendief Fazant Houtduif 1 koekoek Winterkoning Rietzanger Snor Kleine karekiet Bosrietzanger 1 1 Vink 1 Rietgors Slobeend 1 Fitis 2 Blauwborst 1 Rietperceeltje langs Beemsteruitwatering tussen Riet- en Floriskoog Rietzanger Bastaard gans Grauwe gans Kleine karekiet NB Wilde eend, Waterhoen en Meerkoet zijn niet meegeteld. Tabelen met moerasvogels Natuurhistorisch jaarverslag

24 2.5 Mijzenpolder 2007 De Mijzenpolder is een prachtig open veenweidegebied, gelegen tussen de dorpen Avenhorn, Ursem en Schermerhorn en tussen de droogmakerijen de Beemster en de Schermer. De oppervlakte bedraagt ca. 670 ha en de polder bestaat voor een belangrijk deel uit grasland, doorsneden met sloten. De wateroppervlakte bedraagt ca. 70 ha. Langs een aantal brede sloten liggen rietlandjes en bosjes. De grotere sloten zijn met een kleine boot te bevaren. De Mijzenpolder is in een lange reeks van jaren ieder jaar op broedvogels en wintervogels geïnventariseerd, vanaf 1979 t/m De gebruikte inventarisatiemethode is voor broedvogels de uitgebreide territoriumkartering (Sovon) en voor wintervogels worden de overwinterende vogels in de periode september t/m maart omstreeks het midden van de maand geteld. De nadruk van dit overzicht ligt op de broedvogels. Opvallend is een zekere verandering van soorten en aantallen vogels. Nieuwe broedvogels van de laatste 10 jaar zijn o.a. GRAUWE GANS, CANADESE GANS, BRANDGANS, NIJLGANS, BERGEEND, KRAKEEND, BUIZERD en BRUINE KIEKENDIEF. Verdwenen soorten zijn o.a. KEMPHAAN, WATERSNIP, ZWARTE STERN, GRASPIEPER. De groep van de weidevogels neemt de laatste 5 jaar af. Hieronder vallen de GRUTTO, KIEVIT, SCHOLEKSTER, TURELUUR, VELDLEEUWERIK, SLOBEEND, ZOMERTALING en VISDIEFJE. Oorzaken van deze verandering zijn niet altijd duidelijk. Het beheer van de graslanden is wel anders geworden, minder hooiland, meer beweiding, andere bemesting, vaker maaien. Voor echte hooilandvogels zoals de GRUTTO en de SLOBEEND is laat maaien wel van belang. De vele soorten zangvogels zijn ook goed vertegenwoordigd, vooral in de bosjes, rietschoten en aan de randen van de boerenerven. O.a. MEREL, WINTERKONING, HEGGEMUS, KOOLMEES, PIMPELMEES, PUTTER, RIETZANGER, KLEINE KARE- KIET, BOSRIETZANGER, KNEU en RIETGORS. Een deel van de polder is natuurgebied (reservaat) en wordt door een aantal pachters van Staatsbosbeheer beheerd (ca. 220 ha). Een groot deel van het gebied is aangewezen als beheergebied, waar beheerovereenkomsten zijn afgesloten ten behoeve van de weidevogels en bloemrijke slootkanten. Het overige oppervlak is agrarisch, hierop wordt voor een deel agrarisch natuurbeheer gevoerd. Binnen de Mijzenpolder wordt een zonering aangehouden van reservaatgebied met een oppervlakte van ca. 300 ha (hiervan is Staatsbosbeheer eigenaar van 220 ha) en een agrarisch randgebied van ruim 300 ha. De telreeks omvat inmiddels bijna 30 jaar en dergelijke reeksen zijn zeldzaam. In de tabellen staan de aantallen territoria van alle soorten in de loop van de jaren. Harry E Fabritius 24 Natuurhistorisch jaarverslag 2007

25 Mijzenpolder, Weidevogels Weidevogels trend Slobeend afname Zomertaling afname Wintertaling gelijk Scholekster afname Kievit afname Grutto afname Tureluur gelijk Kluut afname Veldleeuwerik afname Graspieper afname Gele kwikstaart gelijk Mijzenpolder, Moeras-, water- en rietvogels trend Fuut afname Bergeend toename Krakeend? 1? toename Kuifeend ? gelijk Tafeleend gelijk Waterhoen toename Bruine kiekendief afname Koekoek gelijk Kleine karekiet gelijk Rietzanger gelijk Bosrietzanger gelijk Rietgors gelijk Mijzenpolder, Kolonievogels trend Kokmeeuw afname Visdiefje afname Mijzenpolder, Ganzen Knobbelzwaan Grauwe gans Soepgans Kolgans Brandgans Canadese gans Mijzenpolder, enkele soorten in kleine bosjes Kneu Fitis Putter Tuinfluiter Ransuil Zwarte kraai Nijlgans Winterkoning Merel Spotvogel Buizerd * * voor 't eerst een nest in 2003 Natuurhistorisch jaarverslag

26 2.6 PTT-telling te Andijk Inleiding PTT staat voor Punt-Transect-Telling. Deze telling wordt gehouden in de periode van 15 december tot 1 januari en is bedoeld om de winterpopulatie van de nederlandse vogels in kaart te brengen. Er wordt in Nederland op ruim 300 trajecten geteld, dit wordt gecoördineerd door Sovon. De methode is als volgt: Op een traject van 20 punten worden in 5 minuten alle vogels geteld die aanwezig zijn, te zien of te horen, of overvliegen. Dit moet elk jaar in dezelfde periode, op dezelfde punten en op dezelfde manier worden herhaald. Zo ontstaat dan een beeld van de Nederlandse winterpopulatie door de jaren heen. In onze KNNV-regio worden, voor zover ik weet, vijf trajecten geteld. Mijn traject geldt Andijk en omgeving. Hier heb ik in 1994 jaar 20 punten uitgezet, waarin alle biotopen in deze omgeving zijn vertegenwoordigd. 4 Telpunten liggen aan het IJsselmeer, 7 telpunten liggen in de polder, 9 punten liggen in het (langgerekte) dorp. Door de vele verschillende biotopen scoor ik veel soorten, variërend van 58 tot 70. Natuurlijk levert de telling bij gunstig weer meer vogels op, dan bij minder gunstig weer. In de praktijk probeer ik een mooie dag uit te zoeken. Het ene jaar lukt dat beter dan in een ander jaar. Overtrekkende vogels zijn in de telling leuk om mee te nemen, maar voor trends nauwelijks van belang. Mijn tellingen zijn begonnen in 1994 en met een korte onderbreking in 1998 en 1999, heb ik geteld tot in Krenten uit de pap Dit jaar trof ik voor het eerst een GEOORDE FUUT en een KUIFDUIKER aan en in 2002 vlogen 15 PIJLSTAARTEN langs. In de strenge winter van 1996 dobberden 93 NONNETJES op het IJsselmeer. Totaal drie BLAUWE KIEKENDIEVEN zijn gezien in 2000 en 2001, een eerste HAVIK telde ik in 2005, en in 2001 en 2005 ontdekte ik jagende SMELLEKENS. PATRIJZEN zie ik helaas weinig; tot nu slechts 2x in 1996 en In 2000 gleed een WATERRAL over het ijs, en een KEMPHAAN stond aan een wak in De enigste SCHOLEKSTER was aanwezig in 1996, een BOKJE kruiste mijn pad in 1996 en een OEVERLOPER deed hetzelfde in De eerste twee IJSVOGELS zag ik dit jaar, en datzelfde geldt voor een groep van 20 BOOMLEEUWERIKKEN. Twee maal zag ik een OEVERPIEPER langs het IJsselmeer, en dit jaar ontmoette ik een verdwaalde TJIFTJAF. Grote aantallen per telling Een record van KOLGANZEN trokken langs in De SMIENT is in drie jaren aangetroffen met meer dan exemplaren en voor de WILDE EEND gebeurde dit éénmaal. In 1994 telde ik een record aantal TAFELEENDEN: vogels. De KUIFEEND haalt deze aantallen vaker, met de hoogste aantallen in 1994 en 1995, respectievelijk en vogels. In 2004 zijn MEERKOETEN op het IJsselmeer geteld, en in 2004 telde ik KOKMEEUWEN. KRAMSVOGELS kunnen invasieachtig optreden: In de jaren 1996, 2000 en 2001 respectievelijk 1.500, en vogels en in 1995 vlogen SPREEUWEN langs. Maar de grootste klappers komen van de TOPPEREEND: 1995 was een record jaar: exemplaren! In 1997 deden ze dat dunnetjes over met vogels. Vanaf 2000 zijn de aantallen kleiner, maar toch telde ik in 2001, 2003, 2005 en dit jaar respectievelijk en drie maal exemplaren. 26 Natuurhistorisch jaarverslag 2007