Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 t/m 3, Module 2

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 t/m 3, Module 2 Samenvatting door een scholier 1531 woorden 16 juni ,3 3 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Geschiedenis Module 2 De weg naar de brandstapel Hoofdvraag: Hoe ontwikkelden zich de ideeën over heksen en heksenvervolging in de volkscultuur en de cultuur van de elite? Deelvraag: Hoe ontstond het beeld van hekserij dat tot de heksenvervolging leidde? 1.1 Hekserij: van magie tot duivelaanbidding Magie: het uivoeren van een ritueel om op een bovennatuurlijke manier een resultaat te bereiken 2 soorten magie: - witte magie: positieve bedoeling (bv. succes jacht) - zwarte magie: bedoeld om schade toe te brengen (bv. stormen, ziekte) Godsdienst is anders want daar gaat het om het vereren van hogere machten, vaak in groepsverband. Bij de christelijke godsdienst was het vereren van de duivel (duivelaanbidding) heel erg Hekserij: bedrijven van witte of zwarte magie, later zwarte magie + duivelaanbidding In de middeleeuwen werden heksen beschuldigd van duivelaanbidding en van zwarte magie De verschillende sociale lagen in de volkscultuur (manier waarop mensen vorm geven aan hun dagelijks leven, gemeenschappelijke normen & waarden en rituelen belangrijke rol) hadden verschillende opvattingen Elitecultuur: beschaving hogere klassen 15e, 16e 17e eeuw veel reden om samen (volkscultuur) tegen het kwaad te strijden - oorlogen, epidemieën, wankel geloof door strijd pr. en k. voorwaarden ontstaan heksenwaan Europa: - ideeën witte & zwarte magie - ideeën duivelverering - nieuwe aanpak strafprocesrecht Witte en zwarte magie: Heksen werden in het begin door de volkscultuur geaccepteerd omdat ze konden helpen bij maatschappelijke dingen zoals drankjes tegen ziekten. De elite wees hekserij echter af. Duivelverering: Kerkvader (gezaghebbende schrijver uit 1e eeuwen na C.) vonden Goden van andere geloven duivels Pagina 1 van 5

2 Christelijke schrijvers - duivel leger van duizenden demonen (kwade geesten) Vanaf 12e eeuw alchemisten en magiërs proberen goud te maken met hulp van demonen - verbond met demonen en met behulp kennis boeken, Sleutel van Salomo - 1e vorm van duivelverering, trouwe dienst duivel, iets weggeven wat aan God behoord - inquisitie (kerkelijke rechtbank voor het berechten van ketters en heksen) afvalligheid, ontrouw aan het geloof, rechters vooral Dominicanen 1.2 De rol van de inquisitie Individuele verering - Georganiseerde godsdienstige sekten vervolgen gewend Katharen: ketterse beweging in de 12e en 13e eeuw met als doel zuiver en sober leven Duivelverering was een georganiseerde godsdienst Uitvinding boekdrukkunst belangrijk voor verspreiding denkbeelden hekserij (handboeken) Verhalen heksensabbats op 1 lijn door inquisiteurs door heel Europa Hamer van de zwarte magiërs / Malleus Maleficarum J. Sprenger & H. Institoris - beeld van wat heksen precies zijn - te ingewikkelde theorieën voor het volk niet veel aandacht duivelverering - bevatte pauselijke bul Summis desiderantes affectibus - heksen in staan bovennatuurlijke dingen Volk: tegenslagen - zwarte magie (buren) Proces: aangifte zwarte magie volk - toevoeging duivelverering door inquisiteurs - door pijnigingen bekentenissen los maken Ideeën elitecultuur verspreid door preken, ook door processen waar de inquisiteurs vragen stelden over duivelverering 1.3 De heksensabbat Twijfel intellectuele elite: vliegen en verandering in dieren zijn illusies die door de duivel worden veroorzaakt Margaret Murray The Witch Cult in Western Europe heksen waren aanhangers van voorchristelijke vruchtbaarheidsgodin / cultus - katholieke kerk vreest concurrentie - leiders van de cultus duivels - duivelverering - geen enkel bewijs voor georganiseerde bijeenkomsten 1.4 Rechtspraak Rechtspraak veranderde veroordeling heksen makkelijker 13e eeuw: accusatoire proces: zaak tussen 2 partijen, na bv. benadeling of verwonding, geen proces zonder aanklacht Inquisitoire proces: overheid kan zelf onderzoek beginnen - aanvankelijk foltering gebruiken, steeds erger door overheid Kerk rol ideeën hekserij - doel: bekeren afgedwaalde schapen 15e eeuw kerk verliest veel gezag - bisschoppen en abten uit op rijkdom en een lui leventje - hervorming (zuivering rooms-katholieke kerk - protestante kerken) wereldlijke rechtbanken: hekserij misdaad tegen de maatschappij, strenger lagere rechtbanken in kleine gemeenschappen: veel veroordelen - bevolking wou resultaten zien Pagina 2 van 5

3 16e eeuw 3 voorwaarden heksenjacht - oude traditie ideeën zwarte magie volk - duivelverering elite, ideeën elite verspreid onder het volk - strafrecht vervolging makkelijker Deelvraag: Waardoor waren er in de zestiende en zeventiende eeuw zoveel heksenprocessen? 2.1 Oorzaken Periode hoogtepunt Invloed van het humanisme bij de elite: stroming in letterkunde en filosofie terug grijpen klassieke oudheid, nadruk kritisch en zelfstandig denken - geen hulp duivel en heksensabbatten - slechts deel elite geloofde kritische ideeën - heksenvervolging afgeremd Oorzaken toename vervolgingen: - godsdienstige conflicten scheuring rooms-katholieke kerk & protestantse gemeenschappen - toename protestantse kerken K-kerk - contrareformatie: zuiveren r-k. kerk en bestrijden reformatie - kerken beschuldigen elkaar van het dienen van de duivel Dertigjarige oorlog: ongeveer ergste godsdienstoorlog, in het Duitse Rijk van 1618 tot 1648 Godsdienstoorlog- wankeling gevestigde overtuigingen van het volk 2e oorzaak: economisch - grote inflatie (waardedaling geld) door grote beschikbaarheid goud & zilver voor munten - handel - nieuwe groepen rijk, verschil rijk - arm scherper - sociale spanning 3e oorzaak: epidemieën & hongersnoden - door ziekte niet kunnen werken of ziek veel - harder getroffen dan vroeger gedachte: invloed duivel neemt toe & heeft dienaren (verdachtmaking buren) Functie heksenprocessen: - gewone mensen rustiger, idee dat ze iets tegen de invloed van de duivel konden doen - vermijden dat ontevreden massa zich tegen de elite keert 2.2 Hoeveel en waar? Onreële schatting slachtoffers brandstapel: 9 miljoen Waarschijnlijk ongeveer aangeklaagden 48% terechtgesteld In Europa rond de / terechtstellingen In Engeland geen inquisitoire procesvorm en foltering In Republiek der Verenigde Nederlanden waarschijnlijk humanisme beter aangeslagen door handel met landen met een andere geloofsovertuiging & oorlog Spanje veel aandacht In dorpen beschuldigde men elkaar het meest 2.3 Heksen: altijd vrouwen? Vrouwen meer dan 75 % van de veroordeelden Oorzaken: - verzorgende beroepen - vroedvrouw, genezeres - sekse bepalend - vrouwen dommer & zwakker, toegeeflijker aan de duivel, seksueel onverzadigbaar en vrouwen met beroep waren kwetsbaar want niemand zorgde v hen Pagina 3 van 5

4 Beklaagden uit lagere sociale klasse, wat ouder vaak alleenstaand - stereotype 2.4 De heksenjacht Voorwaarden heksenjacht: - beeld zwarte magie & duivelsverering gevormd en verspreid - jurisdictie (zeggenschap) hebben over de hekserij Oorzaken: - gemeenschappelijke angst / agressie afwentelen op zondebokken - - economische crisis - religieus conflict - epidemieën, misoogsten Aanleiding: - persoonlijk ongeluk: mensen / dieren dood, misoogst - gevolg van zwarte magie heks Verloop van het proces: - accusatoire proces, geheim getuigenverhoor & foltering - bekentenissen - moet ooggetuige misdaad zijn en maar 1 keer martelen foltering: duimschroeven, vol met water gieten, beroven van slaap, uitrekken op een pijnbank regels wel in gewone rechtspraak toegepast niet in heksenprocessen soms bekenden mensen om foltering te voorkomen Heksenproeven: weegschaal Elite vervolging in handen - verdachten andere mensen aangeven Straf: - bij twijfel : verbanning of korte gevangenisstraf - ter dood gebracht op de brandstapel, vaak eerst gewurgd (vuur was reinigend) Deelvraag: Waardoor namen de heksenvervolgingen af en wat bleef er van het heksengeloof bestaan? 3.1 Kritisch denken Protest heksenvervolgingen humanisten Johannes Wier De praestigiss deamorum 1563 heksenvervolgingen onlogisch heksen leden aan waanbeelden Reginald Scot The Discoverie of Witchcraft 1584 voortzetting ideeën Wier 17e eeuw ontwikkeling empirisme - vertrouwen op waarnemingen voor kennis - wat opviel was dat veel opvattingen in de samenleving berustten op geloof en bijgeloof Rationalisme (gebruik van het verstand) - toepassing op opvoeding, politiek en rechtspraak - 18e eeuw verlichting - Nieuw denken groter deel lezen conclusie heelal logisch en geordend - geen plaats voor bovennatuurlijke verschijnselen - Balthasar Bekker De betoverde weereld 1691 rampen door natuurlijke oorzaak Rationalisme grote invloed rechtspraak Rechters (elite) - rechtspraak met meer logica, hogere eisen bewijzen Centrale overheid: nieuwe wetten en regels, bv strengere regels foltering Pagina 4 van 5

5 Vervolging uiteindelijk beperkt - volkscultuur bleef geloven - elite trok zich terug 17e eeuw aantal heksenprocessen omlaag door het humanisme (J. Wier) en de verlichting Waarschijnlijk realiseerden de burgers zich ook dat heksenjachten veel schade aanrichtten, de godsdienstoorlogen waren ook voorbij en de economische situatie werd wat beter 3.2 Voortbestaan van de heksenjacht Denkbeeld blijft voortbestaan - Hans en Grietje - Heksensabbats (dansen door de natuur) mogelijk na stop vervolging 19e eeuw romantici van de elite hunkerden naar geheimzinnige avonturen en bovennatuurlijke verschijnselen - bloei spirtisme (geesten overledenen contact met levenden) & occultisme (kennis geesten en helderziendheid) + nabootsen hekserij - geheime genootschappen Gouden Dageraad Aleister Crowley kondigde einde christendom aan 3.3 Heksenjacht in de twintigste eeuw Overheid jaagt niet meer op duivelvereerders - overeenkomst vervolging van joden bv. water vergiftigen en kinderen eten - overeenkomst heksenjacht en acties tegen communisten in de VS Door Russische revolutie afkeer voor links (red scare) - toegenomen immigratie + stakingen indruk revolutie naar VS brengen - jacht communisten en anarchisten Sacco en Vanzetti Beeld communisme door politiek elite + gebruikt in politieke strijd - door pers beeld bekend onder het volk Oorzaak gevaar communisme: Koude oorlog, Rusland + China communistisch en Rusland atoombom Aanleiding: McCarthy: communisten werken voor ministerie van Buitenlandse Zaken - ontslagen, gevangenisstraffen McCarthy s fout: massaal overhoor ook militairen - militairen onaantastbaar onderdeel elite - veroordeling McCarthy Een maatschappij moet waakzaam blijven voor de verschijnselen die bij een heksenjacht horen: de aanwijzing van een groep mensen als gevaarlijk voor de samenleving, hysterie, het gebruik van machtsmiddelen die niet volgens het gebruikelijke recht zijn. Pagina 5 van 5