Samenvatting Economie Module 4

Transcriptie

1 Samenvatting Economie Module 4 Samenvatting door een scholier 2829 woorden 16 april ,6 8 keer beoordeeld Vak Methode Economie Praktische economie Hoofdstuk 1 Macro-economische begrippen 1. Het binnenlands product Op micro-economisch niveau bekijken we het gedrag van een individuele consument of producent, of het gedrag van een groep consumenten of producenten rond een bepaald product of op een bepaalde markt. Macro-economie: Het gedrag van alle producenten in een land en ontwikkelingen en verbanden binnen de totale economie van het land. Toegevoegde waarde: de waarden van het eindproduct - de waarden van de gebruikte hulp- en grondstoffen en diensten van derden. Productiewaarde van het land, de binnenlandse productie kun je uitrekenen, maar je moet dan wel oppassen voor dubbeltellingen, dit kun je voorkomen door alleen de toegevoegde waarden op te tellen. Bruto toegevoegde waarde: productiewaarde - waarde van het verbruik. De toegevoegde waarde van de overheid wordt gelijk gesteld aan de lonen en salarissen van het overheidspersoneel. Bruto binnenlands product (BBP): toegevoegde waarden bedrijven + toegevoegde waarden overheid. BBP = BNP. BBP: netto binnenlands product + afschrijvingen. Kapitaalgoederen ondervinden technische en economische slijtage, economische slijtage: ze verouderen doordat er intussen nieuwe en betere zijn ontwikkeld. Door afschrijving wordt de slijtage in de administratie tot uiting gebracht. Netto toegevoegde waarde: bruto toegevoegde waarde afschrijvingen. Bruto toegevoegde waarde: netto toegevoegde waarde + afschrijvingen. Nationaal inkomen: De totale loonsom, winstsom, pachtsom, interestsom die eigenaren ontvangen in de loop van een jaar. Nationaal inkomen = nationaal product. Nationaal product: De som van alle toegevoegde waarden in een jaar. Deze toegevoegde waarde bestaat uit loonkosten, huur- en pachtkosten, rentekosten en winst. Binnenlands inkomen + de primaire beloningen uit het buitenland primaire beloningen aan het buitenland = nationaal inkomen. (Een Belg die in Nederland werkt draagt bij aan het Nederlandse binnenlandse inkomen/product, maar aan het Belgisch nationaal inkomen.) Nationaal inkomen tegen marktprijzen kostprijsverhogende belastingen + kostprijsverlagende subsidies = nationaal inkomen tegen factorkosten. Als we het beschikbaar nationaal inkomen willen berekenen moet het nog gecorrigeerd worden met het saldo van de inkomensoverdrachten uit het buitenland. Pagina 1 van 7

2 2. De economische kringloop Gezinnen ontvangen van bedrijven hun netto nationaal inkomen (Y), wat besteed wordt aan consumptiegoederen (C) en aan belastingen. De overheid stuurt in omgekeerde richting de inkomensoverdrachten van de overheid en het saldo hiervan + de belastingen is (B). Alles wat overblijft wordt gespaard (S). S=Y-C-B, Y=C+S+B =Macro economische identiteit. Uitbreidingsinvesteringen + voorraadsinvesteringen = netto-investeringen(i) + vervangingsinvesteringen = bruto-investeringen. Voor de eenvoud is in dit model er van uitgegaan dat de invoer en uitvoer alleen via de bedrijven lopen. De waarde van de nationale productie is gelijk aan de som van de waarde van de voortgebrachte consumptiegoederen en wat er per saldo uit het buitenland komt. Y=C+I+O+E-M De overheid ontvangt een netto-geldstroom (B). En van de overheid naar de bedrijven loopt de geldstroom (O) voor de levering van consumptie en investeringsgoederen aan de overheid. Als er tussen O en B een tekort is wordt het aangezuiverd via de financiële instellingen. Als er tussen E en M een tekort is wordt dit tevens aangezuiverd via de financiële instellingen. Als de besparingen (S) groter zijn dan de investeringen (I) dan is er een (particulier) spaaroverschot. Als bij de overheid de O groter is dan de B: een begrotingstekort. En als bij het buitenland de export (E) de import (M) overtreft: tekort. Het particuliere spaaroverschot stroomt dan naar de financiële instellingen en dekt precies de tekorten van de andere sectoren. Y=C+S+B, Y=C+I+O+E-M, (I-S)+(O-B)+(E-M)=0. Het saldo van de particuliere investeringen en besparingen, het begrotingssaldo en het uitvoersaldo zijn samen gelijk aan nul. De som van het particuliere spaarsaldo en het begrotingssaldo van de overheid is het nationaal spaarsaldo. Dit moet dus gelijk zijn aan het uitvoersaldo. Het nationaal inkomen en de daarmee samenhangende macro economische begrippen worden door het CBS gepubliceerd in de Nationale rekeningen. De cijfers worden verzameld op de objectieve methode (de toegevoegde waarde/productie wordt gemeten bij bedrijven en overheid) en op de subjectieve methode (wordt nagegaan hoeveel de burgers verdienen). Het nationaal inkomen wordt vaak gebruikt om landen te vergelijken. Bezwaren: Het CBS kan alleen transacties in de formele economie vastleggen. Niet het informele/verborgen deel. Het legale deel van de informele economie wordt het grijze circuit genoemd (vrijwilligerswerk) en het illegale deel het zwarte circuit (zwart werken). Bezwaar 2 is dat de schade aan het leefmilieu niet in mindering wordt gebracht op het nationaal inkomen. Andere manier om de gegevens van de Nationale Rekening te presenteren is de confrontatie van middelen en bestedingen. Y=C+I+O+E-M herschreven als Y+M=C+I+O+E. Bruto investeringen: Uitbreidingsinvesteringen + voorraadsinvesteringen (netto investeringen) + vervangingsinvesteringen (afschrijvingen) Investeringen vaste activa = Uitbreidingsinvesteringen + vervangingsinvesteringen Vlottende activa = voorraadsinvesteringen Breedteinversteringen = uitbreidingsinvesteringen -> productiviteit blijft hetzelfde, productie groeit Diepteinvesteringen = meestal vervangingsinvesteringen -> productiviteit groeit, productie groeit. (B-O) + (S-I) = (E-M) Overheidssector financiële sector (s: part.spaar.saldo)= sector buitenland Nationaal spaarsaldo = saldo van de lopende rekening. Pagina 2 van 7

3 Index nom/ prijsindex * 100 = Index reeël Index nom/ index bev = index.p.hoofd + 3% nominaal + 2% inflatie + 1% belasting + 2% bevolking 103/102 * 100 = 100,98 = 0,098% 100,98/101 * 100 = 99,98 = -0,02% 99,98/102 * 100 = 98,02 = -1,98% Boven de trent = hoogconjuctuur, onder te trent = laagconjuctuur. Y= Netto nationaal inkomen C= Consumptiegoederen B= Inkomensoverdrachten vd overheid/belasting S= Besparingen I= Netto investeringen O= Overheidsuitgaven/Levering consumptie- en investeringsgoederen E= Betaling export M= Betaling inport Hoofdstuk 2 Groei en conjunctuur 1. De productiecapaciteit Productiecapaciteit: van een onderneming geeft aan hoeveel eenheden product deze bij volle bezetting in een bepaalde tijd kan produceren. Het kan gebeuren dat ze minder produceren dan dat ze zouden kunnen, de capaciteit wordt dan voor bijvoorbeeld 80% benut. De bezettingsgraad is 80%. Hoe hoog de bezettingsgraad is, hangt af van de afnemers. 2. Productiegroei De productiegroei in Nederland is de laatste jaren flink toegenomen. Je vindt dit door de toename van het BBP te meten.dit geeft geen goed beeld van de koopkrachtontwikkeling: Je moet de in euro s luidende bedragen (nominale cijfers) eerst corrigeren door geldontwaarding (je kan minder kopen voor een euro dan vroeger), zo krijg je de reële cijfers (de werkelijke koopkrachtverbetering). Ook moet rekening gehouden worden met de bevolkingsgroei, dan krijg je het reële inkomen per inwoner. (Bij indexcijfers neem je een basisjaar als uitgangspunt en dat stel je op 100. Hiermee kan je andere indexen uitrekenen, andere BBP s en procentuele stijgingen) Indexcijfers geven de verhouding weer tussen de omvang van een grootheid in een bepaalde periode en de op 100 gestelde omvang van die grootheid in de basisperiode. 3. Trend & conjunctuur Trend of trendmatige groei: Over een reeks van jaren gemeten gemiddelde groei. Conjunctuurbeweging: De veranderingen in het groeipercentage van de productie. Laagconjunctuur: Als de productiegroei vertraagt of inkrimpt. Recessie: Wanneer de groei achterblijft bij het trendmatige groeipercentage. Depressie: Langer dan twee kwartalen een productieafname. Wanneer de productiegroei weer op gang komt spreken we van herstel. Hoogconjunctuur: Als de groei van de productie boven de trend ligt. De versnelde groei kan leiden tot overspanning, de vraag neemt dan sneller toe dan dat de productiecapaciteit aankan. Pagina 3 van 7

4 Crisis: Op een bepaald moment slaat de hoogconjunctuur om en begint een nieuwe neergang. Bron 8 blz 134(Laagconjunctuur=neergang+recessie+herstel, hoogconjunctuur=opleving+overspanning+crisis, laagconjunctuur=neergang enz.). Cyclische bedrijfstakken: Deze reageren meer dan evenredig op de conjunctuurbeweging. Nieuwe economie blz 135 toen er geen spanningen kwamen en er sprake was van een krachtige reëlegroei zonder inflatie sprak men van de nieuwe economie, conjunctuur beweging weg? Maar was natuurlijk niet zo! Een conjunctuurindicator laat ongeveer een half jaar van tevoren de economische ontwikkelingen zien. Dit is van belang voor werknemers, ondernemers en de regering. 4. Hoe ontstaat productiegroei? Groei van de productie verklaren we door drie groepen factoren: - de niet-economische factoren de vraagfactoren de aanbodfactoren. De productiecapaciteit kan verbeterd woorden door investeringen, scholing van mensen, ontwikkeling van de techniek. Investeringen: Door investeringen neemt de hoeveelheid kapitaalgoederen toe (=capaciteitseffect van een investering), deze vergroot productiecapaciteit. Bij breedte-investering blijft de verhouding tussen mensen en machines gelijk. Het is een investering waarbij de bestaande kapitaalvoorraad met kapitaalgoederen van precies dezelfde kwaliteit wordt vergroot. Diepte-investeringen vergroten de arbeidsproductiviteit & zorgen dat er minder mensen nodig zijn. Deze vergroten de arbeidsproductiviteit (= de hoeveelheid productie per werknemer per tijdseenheid). Ontwikkeling van de techniek: Innovaties kunnen worden onderscheiden in: - basisinnovaties (auto) verbeteringsinnovaties (stuurbekrachtiging) schijninnovaties (mode). Je hebt procesinnovatie (het met succes ontwikkelen en invoeren van nieuwe of verbeterde productie- en distributieprocessen) en productinnovatie. Je hebt arbeidsbesparende, kapitaalbesparende en natuur- of milieu(be)sparende technische ontwikkeling. De innovatie kan ook nieuwe producten betreffen, zoals de cd. Bij kennis denken we aan technologische kennis, aan kennis van logistiek en organisatie, talenkennis, kennis van markten, kennis van sociale processen. Research & development (R&D) 6. Productiegroei en milieu We hebben milieuproblemen op verschillende niveaus: - lokale niveau - regionaal stroomgebieden: ophoping van milieugevaarlijke stoffen in rivieren en kustwateren continenten: verzuring, verspreiding van milieugevaarlijke stoffen wereld: verandering van het klimaat door het broeikaseffect, aantasting van de ozonlaag. De vervuilende producent probeert dus af te wentelen, bijvoorbeeld op de toekomstige generatie door het dumpen van chemisch afval in de bodem. Externe effecten gaan buiten de markt om. Positieve externe effecten zijn bijvoorbeeld scholing. Negatieve externe effecten: Handelingen waarbij de desbetreffende consument of producent de omgeving schade toebrengt zonder dat hij die hoeft te vergoeden. De maatschappelijke kosten van zijn handelingen zijn hoger dan de private kosten. Productiegroei die het milieu respecteert, en daarmee ook toekomstige generaties in staat stelt hun behoeften te bevredigen, wordt duurzame groei genoemd. Hoofdstuk 3 Onderbesteding en overbesteding 1. De effectieve vraag De effectieve vraag of macro-vraag wordt gevormd door de gezamenlijke bestdingen van consumenten, investeerders, overheid en buitenland. Particuliere consumptie: De bestedingen van alle gezinnen samen. Investeringen kunnen ook een Pagina 4 van 7

5 bestedingseffect hebben ipv capaciteitseffect. De overheid doet overheidsbestedingen. Onder buitenland nemen we het verschil tussen uitvoer en invoer, het uitvoersaldo, op. Omdat onze bestedingen in het buitenland (import) geen beslag leggen op onze capaciteit. 2. De bezetting van de capaciteit Arbeidsproductiviteit= waarde nationaal product / aantal eenheden arbeid. Als de bestedingen tekort schieten om de hele capaciteit in te schakelen noemen we dat onderbesteding of laagconjunctuur. De werkloosheid die optreedt heet onderbestedingwerkloosheid of conjunctuurwerkloosheid. Als besteders meer willen kopen dan met de gegeven capaciteit kan worden geproduceerd spreek je van overbesteding of hoogconjunctuur. Er ontstaan dan allerlei spanningen. Prijzen gaan stijgen omdat de kopers tegen elkaar opbieden, of doordat er een krappe markt is en aanbieders dit ongestraft kunnen doen. De lonen gaan ook omhoog. Het stijgen van het gemiddelde prijsniveau van goederen en diensten heet prijsinflatie. Als er bestedingsevenwicht is is er volledige werkgelegenheid. 3. Een eenvoudig model naar Keynes. Van tevoren (ex ante), achteraf (ex post). De breuk die laat zien welk gedeelte van het nationaal inkomen de consumenten wensen te besteden noem je de gemiddelde consumptiequote (gcq). Gcq= de gewenste consumptie/het nationaal inkomen. Investeringsbeslissingen kunnen afhangen van: de interest in het geïnvesteerd vermogen, de verkopen van vorig jaar, winstverwachtingen, ondernemingsklimaat. Voor de eenvoud in het model hangen de investeringen niet samen met het nationaal inkomen en de consumptie. De investeerders bepalen hun investeringen autonoom. EV= C+I, EV=Y. Model oplossen: 3/4Y + 20=Y 20=1/4Y Y=80. We kunnen vaststellen dat het (bij de gegeven productiecapaciteit) de consumenten en investeerders samen zijn die de hoogte van het nationaal inkomen bepalen. Y*= maximaal nationaal product= Arbeidsaanbod(Aa) * arbeidsproductiviteit(apt). Av= Y/Aa. Uc=Aa-Av. Y*/Aa=Apt. Inkomensvermenigvuldiger. Y= 1/1-c Y=1/1-c(1-b)+m Hoofdstuk 4 Werk en werkloosheid 1. De beroepsbevolking De mensen van 15 tot en met 64 jaar vormen de beroepsgeschikte bevolking. De hiervan werkgeschikte vormen de beroepsbevolking. Afhankelijke beroepsbevolking: Mensen die een dienstbetrekking hebben bij een particulier bedrijf of bij de overheid. De rest is de zelfstandige beroepsbevolking. Het deelnemingspercentage of de bruto participatiegraad is het aandeel van de beroepsbevolking in de beroepsgeschikte bevolking. Naast voltijdbanen heb je ook deeltijdbanen. 2. Werk en werkgelegenheid Meestal bestaat er een collectieve arbeidsovereenkomst (CAO), die geldt voor een hele onderneming of bedrijfstak. Alleen betaald werk wordt meegerekend bij het Bruto Binnenlands Product. De officiële economie is die waarin de mensen een deel van hun ontvangen geld afdragen aan de overheid. De nietofficiële economie bestaat uit twee gedeelten: - onbetaalde werk zwartwerken, er wordt wel geld verdient maar ze verdienen geen belastingen ed. Zwartwerken heeft een aantal nadelen voor de Pagina 5 van 7

6 werknemer: - vaak minder loon geen recht op uitkering bij ziekte moeilijk schadevergoeding te krijgen van de ene dag op de andere kan je worden ontslagen. Of iemand wit werkt kan hij merken aan de volgende zaken: - er moet een loonbelastingverklaring zijn ingevuld er moet een kopie zijn verkregen van het meldingsformulier voor de bedrijfsvereniging, door werknemer en werkgever ondertekend loonstrookje. Werk kun je onderverdelen in ongeschoold en geschoold werk. CWI = Centrum voor Werk en Inkomen. Hier zijn gegevens beschikbaar over sollicitatie, opleidingen, beroepen en vacatures. Het arbeidsaanbod verandert in de loop van de tijd: - bevolking groeit bevolking vergrijst deelname vrouwen neemt toe emigratie & immigratie mensen worden arbeidsongeschikt of treden uit. Wordt voor een arbeidsintensiever productie gekozen dan neemt de vraag naar arbeid toe, andersom bij een kapitaalintensiever productie. Vraag naar arbeid wordt de werkgelegenheid genoemd. De laatste jaren is er flexibilisering, er wordt meer gedaan via uitzendkrachten. 3. Werkloosheid: cijfers en oorzaken De geregistreerde werkloosheid (GWL) omvat de bij een arbeidsbureau geregistreerde personen die: - geen betaald werk hebben voor 12 uur per week of meer beschikbaar zijn voor een baan van ten minste 12 uur per week. Het Centraal Planbureau (CPB) heeft het over de werkloze beroepsbevolking: (WBV) Mensen zonder betaald werk voor 12 uur of meer per week, die actief zoeken en beschikbaar zijn voor een werkkring van minstens 12 uur per week. De eis van registratie wordt hier niet gesteld, dus grotere groep. International Labour Organization (ILO), hanteert bijna zelfde definitie, behalve 12-uurscriterium niet en kijkt naar direct inzetbaarheid. Kanttekeningen bij de officiële cijfers: Er wordt geen inzicht gegeven in de verborgen werkloosheid: - discouraged workers of ontmoedingsfactor mensen die arbeidsongeschikt zijn verklaard, WAO vervroegde uittreders, VUT. Je kunt niet zien hoe de werkloosheid is verdeeld in ons land. Binnen bepaalde groepen treffen we relatief veel werklozen aan. Belangrijk is de doorstroomsnelheid van het werklozenbestand. De uitstroomkans is de kans om vinnen zes maanden het werklozenbestand te verlaten. Er zijn verschillende soorten werkloosheid: - Conjunctuurwerkloosheid, er is te weinig vraag om alle krachten in te zetten, minder vraag dan aanbod, tekort aan bestedingen Structuurwerkloosheid is een gevolg van een verandering aan de aanbodkant, veranderingen van de manier waarop de productie is ingericht, kan mensen werkloos maken. Je hebt verschillende soorten: - Werkloosheid van minder geschikten frictiewerkloosheid, wrijving op de arbeidsproces, er gaat tijd verloren door sollicitatie ed. dit zijn dus mensen die ontslagen zijn en niet direct een nieuwe baan hebben seizoenswerkeloosheid kwalitatieve structuurwerkloosheid, is een gevolg van het niet op elkaar aansluiten van de vraag naar en het aanbod van verschillende beroepen, landelijk en ook regionaal kwantitatieve structuurwerkloosheid kan een gevolg zijn van: onvoldoende investeringen, waardoor niet genoeg arbeidsplaatsen worden geschapen, diepte-investeringen, het verdwijnen van bepaalde producten, het verplaatsen van productie naar het buitenland, fusies of integratie van ondernemingen. 4. Arbeidsmarktbeleid Het arbeidsmarktbeleid probeert werkloosheid tegen te gaan. Conjunctuurwerkloosheid is een gevolg van tekortschietende bestedingen. Deze kan dus worden bestreden door de bestedingen op te voeren. In de eerste plaats de bestedingen van de Overheid zelf, maar ze kan ook de particuliere sector beïnvloeden door bijvoorbeeld belastingverlaging. Oplossingen bij verschillende werkloosheid: Pagina 6 van 7

7 - Minder geschikten: Scholing, anders werk in sociale werkplaatsen. frictiewerkloosheid: verbetering arbeidsbemiddeling, effectievere voorlichting door arbeidsbureaus, meer nadruk individuele bemiddeling. seizoenwerkloosheid: producten van verschillende seizoenen combineren, klimaatbeheersing. Als vraag naar en aanbod van verschillende beroepen niet aansluiten: omscholing, herscholing, bijscholing, onderwijs zo inrichten dat aanbod beter aansluit bij behoeften. Geografisch: arbeidsmobiliteit vergroten, bijv. door verhuiskostensubsidies. Onvoldoende arbeidsplaatsen: - werkgelegenheid herverdelen door arbeidstijdverkorting, onder handhaving of verruiming van de bedrijfstijd. Als het bedrijf even lang of zelfs langer openblijft en de werknemers korter werken, komen er arbeidsplaatsen vrij. VUT. beheersing arbeidskosten, versoepeling ontslagrecht, investering infrastructuur, scholing beroepsbevolking, politieke stabiliteit. overheid kan zelf banen scheppen overheid kan via loonkostensubsidieregelingen probleemgroepen aan werk helpen. deeltijdbanen. - - Producten verdwijnen van de markt: Speur- en ontwikkelingswerk moeten worden gestimuleerd. Productie naar het buitenland: Buitenlandse ondermeningen moeten ertoe gebracht worden om zich in Nederland te vestigen. Bij een overspannen arbeidsmarkt kan de overheid zijn bestedingen verkleinen en proberen de particuliere bestedingen te remmen. Gaat het om tekorten op specifieke deelmarkten, dan kan men bij tijdelijke tekorten buitenlandse werknemers aantrekken. Bij langere tekorten: arbeidsbesparende technieken, bevordering immigratie, verlenging arbeidstijd, uitstel pensionering, stimulering participatie vrouwen. Pagina 7 van 7