Sprekende Cijfers Event. Deelsessie kantoren

Transcriptie

1 #SCE 2019 Sprekende Cijfers Event Deelsessie kantoren Dagvoorzitter: Roy Duijn Snelder Zijlstra Rick van Zwet Research Manager Dynamis Paul Stavert Partner The Powerhouse Company

2 Sprekende Cijfers Event De kantorenmarkt in 2018 Rick van Zwet Research Manager Dynamis

3 Sprekende Cijfers: al ruim 20 jaar een fenomeen

4 Dynamis Research Vastgoedonderzoek op alle relevante markten Sprekende Cijfers Marktscans Datagedreven kenniscentrum Intern Extern Adviesrol voor opdrachtgevers bij (strategische) vastgoedkeuzes Prijsindicaties Marktvisies Concurrentieanalyses

5 Publicaties Dynamis regio s

6 De kantorenmarkt

7 In duizenden m² VVO Opnamevolume kantoren terug op niveau van ,6 miljoen m² '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18

8 In In duizenden m² m² VVO VVO Grote vraag naar kantoren 14% meer kantoorruimte opgenomen in 2018 Kort na de crisis: vooral inbreiding Economische groei zet door: Uitbreiding personeelsbestand Kwaliteitsstappen binnen de voorraad Nieuwe toetreders Nederlandse koplopers: Opnamevolume Opnamevolume '14 '15 '16 '17 '18 '14 Amsterdam '15 e.o. '16 Rotterdam e.o. '17 '18 Rotterdam Utrecht e.o. e.o. Utrecht Den e.o. Haag e.o. Den Haag e.o. Amsterdam Rotterdam Utrecht m² (+1%) m² (+60%) m² (+21%)

9 In duizenden m² VVO In duizenden m² VVO Regionale koplopers Kantorenmarkt op verschillende snelheden Opnamevolume Opnamevolume '14 '15 '16 '17 '18 0 '14 '15 '16 '17 '18 Eindhoven Amersfoort e.o. Apeldoorn Den Bosch Zwolle Assen

10 In duizenden m² VVO Kleine kantoorunits in trek Kleine metrages G4: <500 m² Overig: <250 m² Flexibele kantoorconcepten winnen aan populariteit 180 Opnamevolume Alsnog neemt de vraag naar reguliere kantoorruimte toe Versterken eigen identiteit belangrijker dan de synergie in een flex-office Veel gedeelde faciliteiten in reguliere kantoren Vergaderzalen Bedrijfsrestaurant Casus: Arnhem '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18

11 In duizenden m² VVO Beschikbaar kantorenaanbod snel afgenomen ,2 miljoen m² '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 '19

12 Gevolgen van de toenemende krapte 130 Gerealiseerde huurprijs per m² '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18

13 De strijd om de vierkante meter

14 Centrumlocaties zeer gewild bij kantoorgebruikers Sterke voorkeur voor centrale locaties War on talent: voorzieningenniveau en bereikbaarheid Kennis spill-overs Versterkt imago en identiteit van een organisatie Al vanaf 2014 aanbodafname op centrumlocaties In vijf jaar tijd is het aanbod op centrumlocaties met de helft afgenomen Kantorenaanbod per locatie Index 2014=100 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 '19 Centrum Overig ,8 miljoen m² m²

15 In duizenden m² VVO Transformaties zwakken af Transformaties naar wonen, hotels en multifunctionele gebouwen hebben bijgedragen aan de sterke afname van het aanbod 4,3 miljoen m² kantoorruimte herontwikkeld in zeven jaar Door sterke gebruikersvraag winnen kantoorgebruikers echter aan terrein '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18

16 Strijd om de vierkante meter resulteert in schaarste Er is een sterke concentratiebeweging zichtbaar Vinden van geschikte kantoorruimte steeds moeilijker Andere functies eisen hun plek in de stad op Mensen willen wonen in stadscentra Winkeliers openen flagship stores in binnensteden Uitbaters vestigen hun horecaconcepten op toplocaties Veel Nederlandse centra vormen het toneel van de ruimtelijke concurrentiestrijd

17 Koek groter maken Uitbreiding van de kantorenvoorraad is noodzakelijk Huidige tempo ligt te laag Orderportefeuille utiliteitsbouwers (in maanden werk) Beperkte ruimte in centra: hoogbouw en verdichting noodzakelijk 9, , '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 Aantal bouwvergunningen Prognose

18 Koek beter verdelen Op formele kantorenlocaties wordt nog een ruime hoeveelheid vierkante meters aangeboden 40% van het totale aanbod Beschikbaar aanbod naar locatietype. 1,7 miljoen m² Alternatief voor oplopende tekorten in Nederlandse centra Kantorenparken worden over het algemeen minder gewaardeerd door gebruikers: Centrum Kantorenpark Kantorenwijk Centrum Overig Woonwijk 140 per m² 123 per m²

19 Kantorenparken als aantrekkelijk alternatief Betere benutting van de beschikbare ruimte noodzakelijk Kantorenparken moeten aangepakt worden om de aantrekkelijkheid te vergroten: (Kleinschalige) voorzieningen Actief parkmanagement OV-bereikbaarheid vergroten Woonfuncties toevoegen

20 Verwachtingen en uitdagingen

21 Uitdaging: vergroening kantorenvoorraad Een op de zes aangeboden kantoorpanden heeft een bruin label m² kantooroppervlakte Verdeling energielabels kantorenaanbod aangeboden kantoorpanden beschikken nog niet over een energielabel Label C of beter Label D of slechter Geen label

22 In % Gematigde economische groei 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0-5,0 Bruto binnenlands product (CPB)

23 In % Laag renteniveau blijft gehandhaafd Lange rente in Nederland (CPB) 5,0 4,5 4,0 3,5 Inflatie Eurozone (hicp) ,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0

24 Conclusie Positieve vooruitzichten voor de vastgoedsector Economische groei zet door Onzekerheden rondom renteniveaus Strijd om de ruimte in Nederland zet door in 2019 Verschillende functies met dezelfde locatievoorkeuren Uitdagingen voor de sector: Ruimtelijke problematiek in steden Behalen duurzaamheidsdoelstellingen

25 Bedankt voor uw aandacht! Partners in Dynamis Boek & Offermans Makelaars Frisia Makelaars HRS Bedrijfsmakelaars Kuijs Reinder Kakes Makelaars Lamberink Makelaars en Adviseurs Molenbeek Makelaars Ooms Makelaars Rodenburg Makelaars Snelder Zijlstra Makelaars Strijbosch Thunnissen Makelaars Arnhem Strijbosch Thunnissen Makelaars Nijmegen Van der Sande Makelaars Verschuuren & Schreppers Bedrijfsmakelaars