Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model. De informatievoorziening vereenvoudigen bij aanlegprojecten

Transcriptie

1 Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model De informatievoorziening vereenvoudigen bij aanlegprojecten

2 Inhoud 1 Inleiding 4 2 Waarom BIM? Streefbeeld De urgentie voor WS Het belang van marktpartijen Het belang van WS 9 3 BIM in de praktijk Verbinding politiek en beleid Het programma BIM Voor wie BIM gemaakt wordt: de gebruikers Opgaven BIM tot en met Opgaven BIM na Keuze implementatiestrategie Succesfactoren voor implementatie Beheerst ontwikkelen en gefaseerd invoeren BIM 16 5 Producten per pijler Inleiding Algemeen Pijler 1 BIM informatiekundig betekenisvol gedefinieerd Pijler 2 Verbinding naar informatiesystemen ingevuld Pijler 3 BIM informatiekundig in controle en ingepast in informatievoorziening Pijler 4 BIM ingepast in organisatie en werkproces Pijler 5 BIM integraal getoetst in organisatie en werkproces Pijler 6 WS-brede invoering BIM 24 6 Organisatorische randvoorwaarden Inleiding egionale diensten en projectorganisaties Landelijke diensten Programmateam BIM en totale fte-inzet Governance/aansturing BIM-programma Samenwerking, kennis en communicatie 27 BIJLAGE A BIM en Assetmanagement 30 BIJLAGE B BIM en de relatie met de Data Autoriteit 34 BIJLAGE C isico s en beheersmaatregelen 36 BIJLAGE D Organisatie en aansturing BIM in SAA en andere DBFM-projecten 38 2 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 3

3 1 Inleiding De vraag naar implementatie van het BIM-instrumentarium houdt een veranderopgave in. De vier belangrijkste elementen van deze veranderopgave voor de komende periode (tot en met 2014) om BIM goed te kunnen toepassen zijn: Het afstemmen met en het samen aanpassen van de werkwijze bij de project- en beheersorganisatie rondom gegevensuitwisseling. Het inpassen van dit instrumentarium in het toekomstige reguliere aanleg- en onderhoudsproces van WS (in het kader van het Ondernemingsplan 2015). Het inpassen van dit instrumentarium in de ontwikkelingen in informatievoorziening binnen en buiten WS, zoals intern het documentinformatiesysteem en de Data Autoriteit. Het afstemmen hiervan met andere opdrachtgevers, marktpartijen en in Europees kader (CED). Ook belangrijk: het monitoren en evalueren van de realisatie om te weten hoe BIM op de lange termijn verder doorontwikkeld dient te worden. Dit plan geeft de implementatie voor de komende periode weer (tot en met 2014). In hoofdstuk 2 is aangegeven waarom BIM essentieel is voor de verdere ontwikkeling van WS als agentschap; hoofdstuk 3 geeft aan welk eindbeeld voor ogen wordt gehouden. Daarmee is de implementatie op strategisch niveau belicht. Het tactische niveau wordt beschreven in hoofdstuk 4, in de vorm van de voorgestelde implementatiestrategie. Hoofdstuk 5 en 6 gaan vervolgens in op het operationele niveau: de producten per pijler en de organisatorische randvoorwaarden en consequenties. Zoek de verschillen! SAA met en zonder BIM Het Bouwwerk Informatie Model (BIM) kan bij ijkswaterstaat (WS) zorgen voor uniforme data/informatievoorziening (IV) bij zowel aanleg als beheer en onderhoud (B&O). Dat is gezien de afspraken hierover met de markt op dit terrein en de IV-doelen in het Ondernemings plan 2015 gewenst. Op 23 januari 2012 is door het bestuur van WS besloten het BIM binnen ijkswaterstaat te starten door een gefaseerde implementatie uit te voeren. Die bestaat uit een beheerste uitrol bij aanlegprojecten op het hoofdwegennet, waarbij in vier DBFM-projecten deze informatiestroom wordt verbeterd en getoetst. Dit implementatie plan is de uitwerking van deze gefaseerde aanpak van BIM voor de periode vanaf 2012 tot eind In het programma Assetmanagement van WS is veel aandacht besteed aan de uniformering van areaalgegevens op het terrein van beheer en onderhoud. In het BIMprogramma komt het accent te liggen op de Aanleginformatie. Deze informatiestroom wordt met BIM gestandaardiseerd, zodat er uniform berichtenverkeer plaatsvindt tussen enerzijds marktpartijen en WS en anderzijds in de WS-organisatie. Hiervoor wordt instrumen tarium rondom o.a. areaalgegevens, systems engineering en contractmanagement via open standaarden ontwikkeld en getoetst. Om het ontwikkelde instrumentarium optimaal te kunnen inzetten, moeten diverse processen ingeregeld worden. Doel hiervan is ervoor te zorgen dat de informatieoverdracht gemakkelijker verloopt en faal- en transactiekosten worden beperkt, zowel bij WS als bij de marktpartijen. Uitgangspunt hierbij is de benodigde informatie slechts één keer voor het primaire proces Aanleg te verzamelen en daarna ook in Beheer en Onderhoud te kunnen gebruiken en in het netwerkbeheerssysteem (nu NIS) beschikbaar te krijgen. Door de informatie van nieuw opgeleverde projecten automatisch in NIS op te nemen, blijft de informatie in NIS actueel. Een van de grootste wegenprojecten van WS in de komende jaren is het DBFM-project Schiphol-Amsterdam-Almere (SAA). ot naar verwachting 2020 breidt WS het wegennet tussen Schiphol, Amsterdam en Almere uit. Het gaat daarbij om de A9, A10, A1 en A6. Hiermee komen we tot: een betere bereikbaarheid van deze economisch belangrijke regio; een vlottere doorstroming van het verkeer; kortere en betrouwbare reistijden. Van 2014 tot 2020 werkt WS aan de A1/A6 Diemen - Almere Havendreef. Dit project fungeert als een van de vier proefprojecten voor de implementatie van BIM. In 2012 ligt de focus op de bouw van de informatievoorziening via BIM en het door ontwikkelen hiervan in SAA A1-A6. Het proefproject gebruikt BIM-versie 1 als informatievoorziening voor areaalgegevens. Zonder BIM Het DBFM-project SAA A1-A6 sluit volgens planning aan het eind van 2012 een contract met een opdrachtnemer. Zonder BIM zou SAA naar verwachting gekozen hebben voor de gebruikelijke vorm van levering van assetinformatie. Dit houdt in dat van de opdrachtnemer gevraagd wordt om de WS-systemen voor beheer en onderhoud (zes verschillende systemen, waaronder DISK en KernGis) handmatig te voorzien van informatie. In orde van grootte gaat het voor A1-A6 om zo n objecten met daaraan gekoppeld zo n documenten. Aangezien de WS-systemen deels overlappend zijn, vindt een deel van de invoer meerdere keren plaats. Verder dienen de veranderingen van het areaal in de tijd gevolgd te worden, zodat ieder ingevoerd object een aantal keren moet worden aangepast. Met BIM In het kader van de toepassing van BIM is voor SAA A1-A6 een bestandsformaat vastgesteld dat geschikt is voor het vastleggen van assetinformatie. en behoeve van de opdrachtnemer is een Informatie Leverings Specificatie (ILS) ontwikkeld, waarin de specificaties zijn opgenomen voor het BIM-formaat van WS. Ook wordt voorgeschreven op welk moment volgens welk protocol en met welke coderingen de assetinformatie geleverd moet worden. De ILS is onderdeel geworden van het contract voor A1-A6. Voor de opdrachtnemer is hiermee één digitale ingang gecreëerd voor het leveren van assetinformatie. De opdrachtnemer wordt op die manier in staat gesteld om eigen informatiesystemen te koppelen, zodat handmatige invoer vermeden wordt. Binnen het projectbureau van SAA wordt een voorlopige BIM-database ingericht van waaruit assetinformatie automatisch opgeslagen kan worden in de bestaande beheermanagementsystemen. In de database kunnen eenvoudig wijzigingen worden getraceerd. Met de toepassing van BIM wordt zo de gehele keten van levering van assetinformatie gedigitaliseerd en wordt de aansluiting met Assetmanagement gerealiseerd. Hiermee loopt het programma BIM vooruit op toekomstige ontwikkelingen in de infrasector en binnen WS, zoals de vorming van een Data Autoriteit. 4 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 5

4 2 Waarom BIM? 2.1 Streefbeeld Bij de volledige invoering van het Bouwwerk Informatie Model is de informatievoorziening (IV) tussen marktpartijen en WS en tussen aanleg en onderhoud binnen WS zodanig op orde, dat voor alle objecten in beheer op de hoofdnetwerken de data slechts één keer verzameld wordt en uniform in een open standaard digitaal beschikbaar blijft voor gebruik. Het werken volgens BIM is een belangrijke bouwsteen in het digitaal vastleggen van de drie hoofdnetwerken (hoofd wegennet, hoofdvaarwegennet, hoofdwatersysteem: HWN, HVWN, HWS) met de bedoeling over te gaan tot virtueel bouwen. De ambitie is dat er in 2020 een relatie is tussen de fysieke netwerken, de virtuele netwerken en de managementinformatie. Hiermee kan de besluitvorming over prestatiegericht dynamisch netwerkmanagement worden ondersteund en vormt het een leidende bron voor Life Cycle Cost (LCC). Dit is daardoor een krachtig systeem ter ondersteuning van de besluitvorming over de optimalisatie van de netwerkprestaties. Hiermee wordt tegemoetgekomen aan de behoefte van WS-projectleiders, die expliciet vragen om meer klantgerichte integrale IV-ondersteuning bij hun werk. Proactief gedrag m.b.t. open standaarden is overheidsbeleid. Dit houdt in dat afspraken met de markt worden gemaakt. Zo worden de informatieketens en structuur van de GWW-branche vanuit de infrabeheerders gestuurd, om daarmee voor beide structureel kosten te besparen. Dit biedt mogelijkheden de BIM-standaard in CEDverband 1 (met EU-financiering) dus ook op Europees niveau in 2013 ter besluitvorming in te brengen. Assetmanagement wordt hiermee door uniforme contractering en standaardisatie in data, life cycle costing, industriële automatisering (IA) en systems engineering verlengd tot Informatiemanagement (IM). De informatierijke regiefunctie van grote (DBFM-) aanbestedingen dienen hiermee effectief te worden ondersteund. Het is wenselijk uniforme informatie (standaarden) in de gehele keten markt - aanleg/dbfm-b&o te krijgen. Op korte termijn levert dit in de praktijk getoetste informatie leveringspecificaties die als algemene WS IV-kaders toepasbaar zijn in contracten. BIM-elementen en hun samenhang Netwerkschakel weg Netwerkschakels Hoofdwegennet Hoofdvaarwegennet Debiet m 3 /sec # vaartuigen / uur Netwerkschakel watersysteem Netwerkschakel vaarweg # voertuigen / uur WS wil BIM in 2020 breed ingevoerd hebben voor het vastleggen van data/informatie, vooral in het aanlegdomein. Het vormt dan een integraal onderdeel met Assetmanagement (AM) en het Beheermanagementsysteem (BMS). Dit maakt WS Open in verbinding met de markt. WS heeft dan al haar fysieke netwerken (HWN, HVWN, HWS) vastgelegd in virtuele modellen. Verkeer- en door stromingsmodellen zijn geïntegreerd met deze virtuele netwerken. De informatievoorziening zal op een dusdanig peil zijn dat er snel en efficiënt inzicht is over het totale netwerk heen. Hiermee ontstaat een krachtig systeem ter ondersteuning van de besluitvorming over de WS netwerken. 2.2 De urgentie voor WS Het is wenselijk dat WS nu gaat investeren in BIM, want: De ambitie van WS, vorming van een Data Autoriteit in het kader van het Ondernemingsplan 2015, wordt hiermee invulling gegeven, effectief ondersteund en vormgegeven door de standaardisatie van informatiestructuur en informatiestromen. De lijn van Assetmanagement op het terrein van standaardisatie van areaal krijgt hiermee een vervolg bij bouwprojecten (aanleg van nieuw areaal). 2.3 Het belang van marktpartijen BIM worden steeds vaker toegepast in bouwprojecten 2, al dan niet op eigen initiatief van de bouwondernemingen. Investeringen in een BIM worden terugverdiend door besparingen in bouwprojecten. De belangrijkste baten zijn: 1. Besparingen die deze standaardisering genereren: de mogelijkheid tot prefabricage neemt toe en het ontwerpproces gaat efficiënter. 2. Dalende transactiekosten: transactiekosten door een ontwerpinspanning in de contracteringsfase kunnen aanzienlijk omlaag, omdat snel een grofstoffelijk ontwerp gemaakt kan worden. Hierdoor nemen de financiële risico s voor inschrijvers af. ransactiekosten kunnen bij DBFM soms zelfs oplopen tot een orde van grootte van 10 miljoen. Deze voorinvestering wordt alleen terugverdiend als de inschrijver daadwerkelijk de aanbesteding wint. 3. Vroegtijdig onderkennen van bouwfouten: kosten ten gevolge van bouwfouten (faalkosten) kunnen volgens recent onderzoek 3 oplopen tot 11 procent van de bouwsom. Door virtueel te bouwen in een BIM, worden veel van deze bouwfouten onderkend op een tijdstip dat ontwerpaanpassing nog mogelijk is. Hoewel veel van Hoofdwatersysteem 1 CED: Europese organisatie van wegbeheerders 2 BIM kent in de B&U-wereld inmiddels een substantiële toepassingsgraad: Verenigde Staten 49 procent (2009), Europa 36 procent (2010). 3 Duurzaam ondernemen solide basis voor succes (PWC 2010) 6 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 7

5 deze faalkosten worden doorberekend, neemt het risico op margedruk bij opdrachtnemers bij DBFM-contracten toe. Dit wordt geïllustreerd in de animatie 4 BIM. he sky is the limit. De relatie tussen WS en de marktpartijen verandert in principe niet. WS stelt in de contracteisen voorwaarden met betrekking tot te leveren informatie en formats daarvan. Vanuit de Bouw Informatie aad (BI) zoekt WS de samenwerking met de markt om deze uitwisseling van gegevens in open standaarden te laten plaatsvinden en om tot afspraken te komen over welke informatie vanuit het bouwproces openbaar en uitwisselbaar kan worden. Diverse in- en externe bronnen onderstrepen het belang van de invoering van een op BIM gebaseerde werkwijze. Nationaal beleid en wetgeving vragen open verbindingen met het bedrijfsleven via open standaarden voor informatie-uitwisseling en deling. Daarnaast geven diverse onderzoeken aan dat BIM sterk kan bijdragen aan het verlagen van de faal- en transactiekosten. Op organisatorisch niveau helpt een betere informatie-uitwisseling processen efficiënter te ondersteunen en de netwerken effectiever te managen. Ook de markt heeft behoefte aan uniformering van informatie. Invoering van BIM staat daarom hoog op nationale en internationale bouwinnovatieagenda s. En ten slotte vragen projecten een efficiënte informatie-uitwisseling tussen de projectorganisaties van opdrachtgever en opdrachtnemers en vervolgens met districtbeheerders. 2.4 Het belang van WS In paragraaf 2.2 is aangegeven dat het urgent is voor WS te starten met BIM, maar er zijn ook financiële redenen. Bij aanlegprojecten is de verwachting dat de lagere bouw kosten, minder bouwfouten en lagere transactiekosten op termijn bij de opdrachtnemers ook zullen leiden tot lagere inschrijvingen op projecten. Verder is de verwachting dat door standaardisatie van de informatie de communicatie met de bouwpartijen verder verbetert. erugverdientijd BIM bij Aanleg (raming) Op het terrein van beheer en onderhoud zal WS efficiënter zijn werkzaamheden rondom informatiemanagement en assetmanagement kunnen uitvoeren. Ook zal de overdracht van informatie van de aanleg projectorganisatie naar de beheersorganisatie efficiënter en eenduidiger digitaal verlopen en handiger zijn door de uniforme informatiestructuur. enslotte is ook de informatieanalyse in het netwerkbeheerssysteem (nu NIS) daarmee sneller te starten. 4 Er is een eerste globale berekening uitgevoerd wat de totale kosten betreffen voor de integrale implementatie van BIM bij WS op alle drie de netwerken. De informatievoorziening wordt daardoor sterk verbeterd en de doelen van de Data Autoriteit komen daarmee in beeld. Dit betekent dat na 2014 de implementatie van BIM verder door gevoerd dient te worden. De baten bestaan uit het wegnemen van de verspillingen aan informatie verzameling en de vernieuwde andere werkwijze van informatievoorziening in de WS-organisatie. De verwachting is dat rond 2018 de baten van BIM de kosten gaan overtreffen. Bedragen in miljoen euro baten kosten baten cumulatief 8 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 9

6 3 BIM in de praktijk 1. De ontwikkeling en bouw van gedefinieerde informatiestandaarden (Informatie Leverings Specificaties en Objecttypenbibliotheek) voor de marktpartijen (opdrachtnemers) en WS op de terreinen van: a. areaalgegevens; b. systems engineering; c. contractmanagement; d. prestatiemanagement; e. assetmanagement. Dit betreffen, conform rijksbeleid, open standaarden zoals OPENinfra, een Objecttypenbibliotheek, COINS, VISi, e.d. 2. Informatiemodules ontwikkelen en bouwen die hieruit het informatieverkeer geleiden naar het netwerkbeheerssysteem (NIS) van WS. 3. De toetsing van BIM bij de projectorganisaties en beheersorganisaties van vier DBFM-projecten. 3.3 Voor wie BIM gemaakt wordt: de gebruikers WS vervaardigt in dit BIM-programma standaarden die de informatievoorziening eenvoudiger maakt voor de projectorganisaties en de beheersorganisaties van WS. Zij vormen daarmee de directe gebruikers binnen WS, die dus ook bepalen of het BIM-programma succesvol is. Een tweede belangrijke groep gebruikers zijn de marktpartijen, samen met de opdrachtgevers, verenigd in de Bouw Informatie aad. Zij krijgen Informatie Leverings Specificaties 4. De WS-organisatie bevragen, informeren en begeleiden om deze BIM-modules bij aanlegprojecten te gaan gebruiken (de implementatie). Informatiestroom in de bouwketen: straks 3.1 Verbinding politiek en beleid De minister van Infrastructuur en Milieu is de formele opdrachtgever voor WS voor aanleg- en beheer en onderhoudsprojecten. Het Directoraat-Generaal Bereikbaarheid (DGB) is hierdoor beleidsverantwoordelijk op deze terreinen. De politiek en het beleid verwachten van WS dat die de informatievoorziening effectief en efficiënt heeft geregeld bij zowel aanleg als beheer en onderhoud. Daarmee is de politiek indirect ook de opdrachtgever voor het BIM-programma. In het kader van assetmanagement is dit opgepakt voor beheer en onderhoud en via de prestatiesturing in de SLA vormgegeven. De aanleginformatie zal via dit BIMprogramma worden gestandaardiseerd en gestructureerd. In het bestuur is op 27 april 2012 afgesproken het beleid te informeren over het BIM-programma en met DGB te verkennen in hoeverre zij deze taak willen begeleiden. DGB ondersteunt het belang om via open standaarden de informatievoorziening met de marktpartijen af te stemmen. Ook zal met de BeleidsDG s gezocht worden naar de juiste werkwijze en inhoud van de ontwikkelde instrumenten. Vooralsnog is deelname vanuit DGB geregeld in de zogenaamde klankbordgroep BIM. evens zal met DGB verkend worden of er ook andere financieringsopties zijn af te spreken voor de looptijd van het BIM-programma, of dat het programma bekostigd kan blijven op het budget van de betreffende DBFM-aanlegprojecten. 3.2 Het programma BIM Het programma Bouwwerk Informatie Model is na een verkenningsstudie in 2010 en besluitvorming eind januari 2012 met de implementatie van start gegaan. De scope is afgebakend tot het starten van BIM bij aanlegprojecten op het hoofdwegennet, waarbij na de bouw van de basis modules BIM de toetsing aan de praktijk in vier DBFM-projecten plaatsvindt. Vanuit de Bouw Informatie aad (BI) wordt met andere opdrachtgevers en opdrachtnemers in deze BIMontwikkeling samengewerkt. Ook Europees wordt via een EU-project op dit terrein (kader CED) de samenwerking gestalte gegeven. Het hoofddoel van BIM is de informatievoorziening te vereenvoudigen bij aanlegprojecten. Om dit hoofddoel te bereiken kent BIM vier hoofdtaken. Wat: - Areaalgegevens - SE - Contractmanagement - Prestatiemanagement - Assetmanagement BIM WS BIM ILS* Informatiesystemen Bouwproces fasen Hoe: - OPENinfra - incl. COINS t.b.v. SE - VISI - Object typen bibliotheek Primaire processen Netwerkmanagement *ILS: Informatie Leveringsspecificatie Opdrachtnemer Opdrachtgever 10 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 11

7 (ILS) voorgeschreven in de bouwcontracten en gaan bouwen op basis van de Objecttypenbibliotheek van WS (die opdrachtgevers en opdrachtnemers samen opstellen) en kunnen hun eigen BIM hierop gaan modificeren en aanpassen tot open standaarden. enslotte zullen ook de opdrachtgevende partijen voor de infrastructuur in Nederland en Europa door de werkwijze en aanpak van open standaarden via BIM één taal gaan spreken. 3.4 Opgaven BIM tot en met 2014 De komende jaren zal worden besteed aan zowel ontwikkelen, bouwen en beproeven van de informatievoorziening via BIM. Ook moet er met de marktpartijen, andere opdrachtgevers, BeleidsDG s en Europese partners gezocht worden naar de juiste werkwijze, vorm en inhoud van de ontwikkelde instrumenten. WS kiest ervoor de ontwikkel- en bouwperiode beperkt te houden en direct de instrumenten te toetsen in de praktijk en via de gebruikers door beheerste trial and error het instrumentarium te verbeteren de komende jaren. In 2012 ligt de focus op de bouw en het doorontwikkelen hiervan in SAA A1-A6. Ook start het EU-samenwerkingsproject in In 2012 levert dit de volgende resultaten op: Dit programmaplan BIM (goedgekeurd en openbaar). Het programmateam BIM is operationeel en functionerend, inclusief de regie op het EU-project. Het toetsproject SAA A1-A6 gebruikt BIM-versie 1 als informatievoorziening voor areaalgegevens. De eerste versie van ILS (de informatiestandaard) voor inkoop marktpartijen is beschikbaar. De nota implementatie BIM in organisatie WS. Een P- en communicatieplan BIM. Het werkplan BIM In 2012 wordt de eerste prioriteit gelegd bij het toetsproject SAA A1-A6. In 2013 en 2014 zal de focus van bouwen en ontwikkelen verschuiven naar implementatie bij de projectorganisaties en de beheersorganisaties van WS. Het toetsen van BIM zal bij SAA A9, twee andere DBFM-projecten en in CED-verband plaatsvinden. De implementatie van BIM in de WS-organisatie zal de komende jaren ook een substantiële inzet van de regionale en landelijke diensten vragen als onderdeel van hun primaire processen. 3.5 Opgaven BIM na 2014 De keuze is gemaakt om BIM gefaseerd te implementeren bij de WS-organisatie. De opgave van het BIM-programma zal zich gaan verbreden tot de integrale toepassing op alle aanleg- en renovatieprojecten op het HWN, maar ook tot de aanleginformatie voor de beide andere netwerken (HVWN en HWS). Het programmateam BIM vormt in de komende jaren de beheersorganisatie voor de aanlegstandaarden uit BIM. Het vormgeven en opzetten van een definitieve BIMbeheersorganisatie zal daarna dienen plaats te vinden vanuit WS. De ontwikkeling van WS als Data Autoriteit speelt daarin een belangrijke rol. Ook de ontwikkeling naar andere beheersprocessen als verkeersmanagement HWN en HVWN, watermanagement en vergunningverlening en handhaving behoren tot de verdere ontwikkelopgaven van WS in dit kader. Besluitvorming over het vervolg van BIM na 2014, met daarin een voorstel hoe BIM structureel in te bedden binnen WS, zal eind dat jaar worden voorgelegd aan het bestuur van WS. 4 Keuze implementatiestrategie 4.1 Succesfactoren voor implementatie De veranderopgave die BIM met zich meebrengt vraagt om een heldere en effectieve implementatiestrategie, die zoveel mogelijk aansluit bij de succesvolle strategie van het programma Assetmanagement. De succesfactoren voor de implementatie hangen af van de aanpak tot nu, kenmerken van de veranderopgave (cultuuraspecten) en de kansen en zorgpunten. De aanpak tot nu De afgelopen periode heeft zich gekenmerkt door een breed scala aan initiatieven vanuit marktpartijen en onderzoeksinstituten en ideevorming en een verkenningsstudie bij WS. Inmiddels is de kansrijkheid van implementatie ook voor WS aangetoond en is een plan van aanpak gereed, dat de basis vormt voor verdere doorontwikkeling en implementatie van BIM. De aanpak tot nu toe kenmerkt zich door: accent op ontwikkeling; primaat bij de landelijke diensten; eerste initiatieven bij de regionale diensten; relatief kleine groep betrokkenen. Kenmerken van de veranderopgave: cultuuraspecten De implementatie van BIM raakt de gehele WS-organisatie en het kerndepartement. De volgende cultuuraspecten zijn van belang. Soms minder kwaliteit leveren dan WS vanuit de vakprofessie zou willen; goed is goed genoeg. Het is nog niet helder of het programmateam ook een kaderstellende adviseursrol te vervullen krijgt. De verantwoordelijkheid van de beheersorganisatie voor informatiestandaarden bij WS is nog niet helder belegd. Het is onduidelijk wanneer en of DGB de opdrachtformulering gaat beïnvloeden/bepalen. Het is een gezamenlijk product van opdrachtgevers en opdrachtnemers, die verschillende wensen hebben, hoewel het ontwerpen onder regie van de opdrachtgevers zo veel mogelijk samen gebeurt. Zorgpunten en kansen Een nota met kansen en zorgpunten bij de implementatie van BIM ontbreekt nog. In de volgende tekstblokken en bijlagen A en B zijn wel de raakvlakken en de afstemming tussen BIM en Asset management en de Data Autoriteit onderzocht en beschreven (zie ook gele kaders). 12 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 13

8 De genoemde cultuuraspecten spelen ook een rol bij de zorgpunten en risico s van de implementatie van BIM. In 2012 zal via interviews en gesprekken een nota opgesteld worden over deze problematiek. Deze nota zal in de groepsraad worden gelegd ter aanvulling en informatie. isico s bij de voorgestelde strategie Het herontwerp van de primaire processen zoals die in het kader van het Ondernemingsplan 2015 plaatsvinden zullen de De relatie tussen BIM en de Data Autoriteit WS wil data als strategische asset gaan inzetten en de sturing op data in het herontwerp van het IV-proces door de Data-IC-Dienst (DID) gaan inregelen. Hiervoor zal een governance structuur gevormd gaan worden wat uiteindelijk moet leiden naar een Data Autoriteit. Om dit te kunnen doen worden navolgende tactische stappen gezet. Voldoen aan beleid en bijbehorende wet- en regelgeving (o.a. Open Data, Inspire, Basisregistraties). Op systematische wijze de kwaliteit van data borgen. Heel gericht bestaande, vaak vanuit de dynamiek van de primaire processen van WS ontstane innovatie- en vernieuwingsprojecten aangrijpen om de beschikbare data van WS en data uit nieuwe externe bronnen echt meervoudig te gaan gebruiken. We sturen en faciliteren bij deze kopgroepprojecten de activiteiten die nodig zijn om om data als strategische asset (bedrijfsmiddel, informatiedienst) te kunnen inzetten. Voorbeelden zijn IDVV, BIM o.a. bij SAA en Digitale Delta. Een position paper opstellen hoe en op welke gebieden WS zich naar buiten (andere overheden en burgers, marktpartijen en consumenten) toe wil positioneren als Data Autoriteit. En, aansluitend op genoemd position paper, een sourcingstrategie opstellen waaruit blijkt met wie WS welke samenwerkingsverbanden wil aangaan over welke zaken in het voortbrengingsproces van data. taken en rollen van de diensten veranderen. Dit vraagt met name rondom de in de vorige paragraaf genoemde informatievoorziening en ontwikkelingen als Assetmanagement (AM), Documentair Informatiemanagement (PISMA) en de Data Autoriteit een te beheersen risico. In het bijzonder zijn ook de zorgvuldige invulling van de regionale assetmanagementtaken in dit kader te benoemen. Deze processen vragen om een zorgvuldige onderlinge versterking, samenwerking en afbakening. Het BIM-programma is een onderdeel van de activiteiten van de Data Autoriteit; SAA A1-A6 vormt voor beiden het kopgroepproject. Daarnaast zorgt BIM voor de externe afstemming nationaal met publieke opdrachtgevers in de infrasector en met marktpartijen en internationaal. Dit betekent ook dat het BIM-programma mede vanuit de DID gestuurd wordt, teneinde ervoor te kunnen zorgen dat de binnen het programma, ontwikkelde IV-kaders en richtlijnen vanuit een centrale regie beschikbaar komen voor het kwaliteitsframework, om daarna toegepast te kunnen worden binnen de diverse IV-domeinen. Het BIM-programma zal zorgen voor een BIM-oplossing die nu al toepasbaar is binnen een aantal GWWtoepassingsprojecten als SAA. Doordat deze BIMoplossing niet een 1.0 versie zal zijn conform de gewenste IV- c.q. architectuurkaders, maar eerder een 0.x versie zal de DID sterk betrokken zijn bij de implementatie van BIM binnen SAA en zorg dragen voor een toekomstige implementatie van een BIM-oplossing die wel geheel voldoet aan de gewenste IV- c.q. architectuurkaders. Iedere versie van een ontwikkeld kader zal door de DID binnen haar kwaliteitsframework getoetst worden om op een opportuun moment toe te passen binnen de IV-domeinen. De relatie tussen BIM en Assetmanagement BIM sluit goed aan op eerdere investeringen in het programma Assetmanagement (AM), waar onder andere de informatiepositie van het areaal op orde is gebracht om vooral de prestatieafspraken (SLA-sturing) inzake beheer en onderhoud met DGB te kunnen managen. BIM voegt hier de aanleginformatie aan toe en zorgt voor uniformering van alle areaalgegevens en data van de gehele keten. Daarmee vormt ze een logisch vervolg op AM-pijler 1 (areaalgegevens op orde). BIM en AM zitten elkaar zeker niet in de weg. Sterker nog: keuzes/mijlpalen van AM zijn juist belangrijke bouwstenen voor de werkwijze van BIM. BIM gaat op deze keuzes door, over alle levensfasen van het areaal heen. BIM en AM versterken elkaar. BIM is in essentie een kader (definities, richtlijnen, modelbeschrijving) voor objectinformatie en de uitwisseling van deze informatie. Dit kader helpt de kwaliteit en uniformiteit van areaalgegevens te Een belangrijk onderkend risico vormt de ontwikkeling van IC-instrumenten in dit programma, die niet tijdig worden opgeleverd, niet afdoende werken en waarvoor geen draagvlak bestaat bij de gebruikers in de regionale diensten. Een ander risico vormt de samenwerking met opdrachtgevers en marktpartijen rondom open standaarden. Het is zaak de samenwerking te zoeken en de overeenstemming en besluitvorming tijdig te regelen. Ook de leveranciers van de informatiepakketten zullen daarbij een cruciale rol vervullen, want zij willen bij voorkeur licenties verkopen van unieke pakketten en zullen nu aan open standaarden dienen mee te werken. verbeteren. Een kwaliteitsslag in de areaalgegevens is nodig om de hogere doelen (risicogestuurd programmeren over de hele levenscyclus) van AM te kunnen halen en de areaalgegevens bij aanleg uniform te verkrijgen en te beheren. Binnen het programma AM is de eerste stap gezet naar het realiseren van de totaalvisie AM. Om daarin nu vervolgstappen te kunnen zetten is BIM een van de cruciale instrumenten. BIM gaat dus voornamelijk op het gebied van integrale informatievoorziening (IV) bijdragen aan het behalen van de toekomstambitie van AM. BIM draagt niet alleen bij aan de processen van AM, maar aan álle processen die afhankelijk zijn van betrouwbare en uniforme areaalgegevens en informatie. Daarmee dient het ook een plek te krijgen in aanlegprojecten, te beginnen met DBFM (o.a. SAA) en dient het op termijn WS-breed afgestemd te zijn in alle contracten van WS. Daarnaast zijn er ook allerlei obstakels te overwinnen voor het BIM-programma zoals voldoende draagvlak en medewerking, voldoende financiering en capaciteit voor de uitvoering en voldoende kennis. De nog nader dit jaar te inventariseren kansen en zorgpunten moeten met beheersmaatregelen in het BIM-programma deze risico s gaan afdekken. In bijlage C staan de belangrijkste nu onderkende interne risico s en de te treffen beheersmaatregelen voor de implementatie van BIM bij WS nader uitgewerkt en weergegeven in een tabel. 14 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 15

9 Betere informatievoorziening met PISMA en BIM De verbindende kracht van informatievoorziening komt expliciet aan de orde in het Ondernemingsplan Mits de programma s Documentair Informatiemanagement (voorheen DIM, nu PISMA) en Bouwwerk Informatie Model (BIM) goed op elkaar worden afgestemd, zullen zij beide bijdragen aan het realiseren van de IV-doelen uit het Ondernemingsplan. In het kader van het Ondernemingsplan 2015 levert PISMA een belangrijke bijdrage aan het verbinden van mensen, werkprocessen en partners binnen WS. PISMA zorgt ervoor dat informatie op het juiste moment bij de juiste mensen beschikbaar is om efficiënt te werken, de juiste beslissingen te nemen en goed producten en diensten te realiseren. PISMA betreft de verzameling van regels, procedures, instrumenten en specialisten die betrekking hebben op het verkrijgen, creëren, gebruiken en beheren van in (digitale) documenten weergeslagen informatie en kennis binnen WS. Met een documentmanagement systeem (DMS) kunnen de medewerkers van WS zelf hun informatie beheren. Het adagium hierbij is enkelvoudige opslag en meervoudig gebruik. Het bestuur heeft besloten dat SharePoint WS-breed het standaard document management systeem is. In de periode richt BIM zich eerst op alleen de aanleg van hoofdwegen. BIM zorgt ervoor dat het inwinnen, uitwisselen en interpreteren van alle relevante informatie bij de aanleg van hoofdwegen wordt gestandaardiseerd. Deze standaardisatie van informatievoorziening past naadloos binnen de visie van PISMA. De term BIM verwijst naar een digitale beschrijving ( informatiemodel ) van een specifiek bestaand of toekomstig bouwwerk, bijvoorbeeld een weg of een brug. In het BIM kunnen meerdere partijen, zowel opdrachtgever als opdrachtnemer, informatie opzoeken en toevoegen over dit specifieke bouwwerk. Deze gegevens onder meer objecttypen, areaalgegevens, definities, functies en prestaties beslaan de gehele levenscyclus van het bouwwerk. Zo komt informatie over de bouw, het onderhoud, de kosten en de veiligheid allemaal samen in één bron, het BIM. BIM verbindt dus vooral door betere informatie voorziening tussen WS en de opdrachtnemende aannemers uit de sector van de grond-, weg- en water bouw, maar uniformeert en standaardiseert ook intern WS (vergelijkbaar met PISMA). Het programmateam BIM zoekt actief afstemming met de Corporate Dienst (CD) en de DID om samen te bekijken hoe de raakvlakken tussen BIM en PISMA het beste te organiseren. Zo vergt bijvoorbeeld de keuze vanuit PISMA voor één systeem en de keuze bij BIM voor open standaarden nader overleg. De gezamenlijke lijn zou kunnen zijn dat de GWW-markt en WS via BIM de benodigde specifieke informatie voor aanlegprojecten voortbrengen, waarna deze specifieke informatie (waar relevant) door een slimme koppeling in ieder geval in SharePoint beschikbaar komt. Het programmateam BIM hanteert uiteraard SharePoint als document managementsysteem voor de programma documenten. De werkwijze om dit te bereiken voor WS is door deze hoofdtaken van het BIM-programma in zeven pijlers met daarin diverse producten vorm te geven voor het eind van 2014: 1. De informatiebehoefte is betekenisvol gedefinieerd bij een aanlegproject. 2. De informatie van het aanlegproject is verbonden en vastgelegd met nieuwe BIM-informatiesystemen. 3. De informatie van het aanlegproject sluit aan op de informatievoorziening van WS. 4. De primaire werkprocessen van de WS-organisatie zijn hierop aangepast. 5. Het BIM-instrumentarium is op vier DBFM-projecten getoetst en werkt. 6. De WS-brede invoering van 20 procent BIM is voorbereid en gelukt. 7. Het BIM-instrumentarium is succesvol in Europees verband (CED) gedeeld. De BIM-producten van deze pijlers vormen samen het BIM-programma in De belangrijkste producten van elke pijler staan in het volgende hoofdstuk weergegeven. Voor pijler 7 worden de belangrijkste producten pas eind 2012 vastgesteld. Over de voortgang, het behalen van de resultaten van het BIM-programma, wordt verantwoording afgelegd. 4.2 Beheerst ontwikkelen en gefaseerd invoeren BIM Voor de keuze in welke vorm en met welke reikwijdte WS nu zou moeten acteren op het BIM-dossier waren meerdere scenario s denkbaar. Het WS-bestuur heeft op 25 januari 2012 gekozen voor scenario B, een beheerste gefaseerde invoering van het BIM-programma. De invoering van de BIM-aanpak krijgt in de tijd gelijktijdig gestalte via drie sporen, te weten: Spoor I: verankeren BIM-aanpak binnen WS; Spoor II: ontwikkelen van de BIM-aanpak met de dagelijkse praktijk van WS (met marktpartijen); Spoor III: opschalen met de sector. Centraal staat Spoor II, het al-implementerend-leren in de dagelijkse praktijk van WS en de betrokken marktpartijen. Spoor I, het verankeren binnen WS, zorgt voor een goede inbedding in de WS-organisatie, het beschikbaar zijn van voldoende faciliteiten en het opschalen van de lessen en ervaringen. Spoor III zorgt dat de BIM-ontwikkelingen binnen WS niet op zichzelf staan door in nauw overleg te blijven met de sector over de opschaling over bedrijfsgrenzen heen. De vier hoofdtaken van het BIM-programma (uit paragraaf 3.2) zijn de ontwikkeling van informatiestandaarden, het informatieverkeer geleiden, de toetsing van BIM en de implementatie bij WS. 16 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 17

10 5 Producten per pijler Doelen en producten in pijlers van BIM 5.1 Inleiding In bijgaand schema zijn de doelen van BIM, de pijlers en de producten schematisch weergegeven voor de periode De werkzaamheden en op te leveren 26 producten zijn gebundeld in zeven pijlers. De producten van pijler 7 ontbreken hier nog, want deze worden pas eind 2012 met Europese partners vastgesteld. Per pijler is aangegeven wie verantwoordelijk is, welke implementatiestrategie wordt toegepast en welke planning gehanteerd wordt. De tien belangrijkste producten worden door de programmamanager en vier projectleiders vervaardigd en staan in dit hoofdstuk weergegeven. In bijlage D zijn de organisatie en aansturing opgenomen van BIM in het toetsproject SAA A1-A6 en andere DBFM-projecten. Infobehoefte betekenisvol Verbinding infosystemen Informatiekundig in controle Ingepast in organisatie Integraal getoetst Invoering voorbereid BIM objectenbibliotheek Incl. vulling met objecttypen WS BIM informatiemodel Incl. woordenboek BIM interactiemodel BIM uitwisselstandaard ILS & protocol + levering specificaties Databank (vulling met objecten) BIM gereedschappen Model uitwisselprogrammatuur.b.v. WS-applicaties (NF) Model operationele info bij WS processen BIM-checklist over informatiekundige aspecten bij projecten Meta-informatiestandaard Spelregels t.b.v. aggregeerbaar houden gegevens (infoschema) Beveiligingsstandaard elektronisch uitwisselen WS opschalingsstrategie BIM Proeven BIM in aanlegprojecten en onderhoud Afhankelijksanalyse & spelregels Info toezicht/toegang (contingency) Model landelijke managementinfo NIS o.b.v. BIM t.b.v. bouwen Samenhang op informatiepositie Bestuurlijk verankerd Juridische checklist BIM.b.v. aanbesteden en eigendom BIM Effecten op rollenpatroon, WS informatie sturing & regie Vormgeven BIM beheerorganisatie Monitorprogramma BIM inpassing Verander communicatie & Veranderingsstrategie/plan Educatieprogramma & bewustwordingsprogramma Effecten van BIM toepassing in databeleid Invloed sectorbrede standaarden op WS-applicaties en -datasets Producten voor Europese Commissie i.h.k.v. CED AM1 Areaalgegevens op orde WS BIM informatiestructuur BIM als drager voor info Control WS-breed ingevoerd Organisatie WS aangepast op gebruik BIM 5% minder faalkosten 20% minder transactiekosten 10% minder bouwoverlast 80% bouwdata worden eenmalig vastgelegd 20% betere integratie mgt info bouwproces/object 10% minder onverwachte bouwkosten 20% hogere kwaliteit bouwdata WS in control op informatiepositie WS-proces efficiënter goedkoper ondersteunen WS-netwerken effectiever managen 18 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 19

11 5.2 Algemeen 5.4 Pijler 2 Verbinding naar informatiesystemen ingevuld elatiebeheer en afstemming opdrachtgevers en marktpartijen Omschrijving Doel Verantwoordelijk Ondersteunend Producten Het relatiebeheer en overleg over de open standaarden en systemen in de Bouwwerk Informatie aad (BI), Europees (o.a. in CED-kader) en met opdrachtgevers als Proail door diverse BIM-medewerkers, bestuursleden, Groepsraadleden en Programmaraadleden. Afstemming en samenwerking bij de vervaardiging van BIM-producten. Programmamanager BIM (Programmateam BIM) Bestuur WS en Groepsraadleden P- en communicatieplan BIM Notulen en actielijsten van overleggremia Verslagen van bijeenkomsten en symposia BIM Het doel van deze pijler is het realiseren dat de informatie van het geselecteerde aanlegproject is verbonden en vastgelegd met nieuwe BIM-informatiesystemen. BIM database Omschrijving Doel Verantwoordelijk Producten (Laten) Bouwen respectievelijk selecteren en aanschaffen van BIM-database voor opslag en ontsluiting van BIM-objecten. De voorziening verzorgt ook het wijzigingen en versiebeheer van objectinformatie. evens wordt een gestandaardiseerde interface geboden voor de aansluiting van gereedschappen. Verkrijgen van een middel voor ontvangst, opslag en beheer van BIM-objectinformatie. Projectleider Ontwikkelen (Programmateam BIM) BIM database, die in meerdere DBFM-projecten beschikbaar en inzetbaar is 5.3 Pijler 1 BIM informatiekundig betekenisvol gedefinieerd Het doel van deze pijler is het realiseren van standaarden en modellen in informatievoorziening, waarmee de basis wordt gelegd voor het verbeteren van de uitwisseling van informatie tussen WS en opdrachtnemers. WS Interactiemodel Uitwisselprogrammatuur Omschrijving (Laten) Bouwen respectievelijk selecteren en aanschaffen van software voor verschillende doeleinden: Software die de digitale communicatie met opdrachtnemers ondersteunt; Software die op een digitale manier de integrale werkwijze van informatie-uitwisseling projectbureaus met opdrachtgever en opdrachtnemer ondersteunt; Software die de aansluiting verzorgt van de BIM-database met de bestaande informatiesystemen voor beheer en onderhoud bij de regionale diensten; Een faciliteit voor ontsluiting van een WS-brede objectbibliotheek. Omschrijving Doel Opstellen van een model van de rollen en transacties die relevant zijn voor de communicatie tussen WS en opdrachtnemers en voor raakvlakken binnen de WS-organisatie. Het model identificeert de raakvlakken waar informatieoverdracht plaatsvindt en is uitgangspunt voor de implementatie van digitale berichtuitwisseling. Het model wordt gebaseerd op ISO (Information Delivery Manual) en de Nederlandse VISI-standaard. Verkrijgen van een middel voor bewerkstelligen van uniformiteit voor de inrichting van communicatie en interactie ten behoeve van DBFM-projecten. Doel Verantwoordelijk Ondersteunend Producten Verkrijgen van middelen voor het digitaal gebruiken en uitwisselen van BIM objectinformatie. Projectleider Ontwikkelen (Programmateam BIM) egionale diensten en projectdirecties Uitwissel programmatuur, die in meerdere DBFM-projecten beschikbaar en inzetbaar is Verantwoordelijk Projectleider Ontwikkelen (Programmateam BIM) Ondersteunend egionale diensten en projectdirecties Producten WS Interactiemodel Informatie Leverings Specificaties Omschrijving Doel Verantwoordelijk Producten Opstellen van standaard Informatie Leverings Specificaties (ILS); dit zijn voorschriften, die op de raakvlakken van opdrachtgever met bouwpartners (opdrachtnemers) geïntroduceerd worden. De ILS legt op een raakvlak vast: Welke gegevens te leveren (afbakening/reikwijdte en inhoud) Hoe te leveren (vorm); Op welk moment te leveren (tijdstip); De kwaliteit van de informatie; oe te passen bestandsformaten, coderingen, structuren; oe te passen standaarden; De ILS sluit aan op het eerder genoemde Interactiemodel en Bouwwerk Informatie Model. Verkrijgen van een middel voor bewerkstelligen van uniformiteit voor de inrichting van communicatie en interactie ten behoeve van DBFM-projecten. Projectleider ontwikkelen (Programmateam BIM) Standaard Informatie Leverings Specificatie voor het raakvlak tussen opdrachtgever en opdrachtnemer bij uitvoering van een DBFM-contract. 20 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 21

12 5.5 Pijler 3 BIM informatiekundig in controle en ingepast in informatievoorziening 5.6 Pijler 4 BIM ingepast in organisatie en werkproces Doel van deze pijler is het borgen van de leverbetrouwbaarheid van de informatie en het zekerstellen dat BIM past binnen de IV-standaarden van WS. Waarborgen van de continuïteit van de informatievoorziening bij de uitvoering van de projecten Doel van pijler 4 is om WS organisatorisch voor te bereiden op BIM, inclusief de (inter)nationale belangenbehartiging. Veranderstrategie en verandercommunicatie, inclusief opleidingen Omschrijving Doel Verantwoordelijk Ondersteunend Producten Het borgen van de beschikbaarheid van de informatie die bij de WS-projectorganisatie en de marktpartijen aanwezig is, ook in geval van calamiteiten (bijvoorbeeld bij wanprestatie of faillissement van marktpartijen). Zekerstelling dat WS altijd (dus gedurende de gehele levenscyclus van het object) de beschikking heeft over alle informatie van de DBFM-contracten die bij de opdrachtnemer aanwezig is. Projectleider Organisatie (Programmateam BIM) egionale diensten en projectdirecties Modelteksten voor opname in de contracten en interne handboeken en richtlijnen WS Contingency/noodplan voor het geval de marktpartij plotseling compleet in gebreke is Juridische checklist BIM Bestuurlijk geaccordeerd besluit over de verantwoordelijkheid voor het mechaniek / de methode waarmee de informatiepositie van WS gegarandeerd wordt (samenwerking tussen kaderstellers, uitvoerders en afnemers/toeleveranciers) Handboek voor gebruik en invoering van BIM Omschrijving Doel Verantwoordelijk Producten De invoering van BIM in heel WS zal verandering teweegbrengen. Een dergelijk verandertraject moet goed voorbereid worden om de acceptatie te vergroten. Het programmateam stelt hiervoor een specifiek WS-verandertraject en opleidingstraject op. Effectieve en efficiënte communicatie, implementatie en acceptatie van BIM binnen WS. Projectleider Organisatie (Programmateam BIM) Veranderstrategie WS/BIM Communicatie- en opleidingsstrategie Operationele BIM-leerlijn inclusief BIM-opleiders en gegeven opleidingen aan de WS-medewerkers Veranderplan Uitgevoerde verandercommunicatie 5.7 Pijler 5 BIM integraal getoetst in organisatie en werkproces Het maken van een integrale impactanalyse van de effecten van de invoering van BIM op de WS Praktijktoetsen in vier DBFM-projecten Omschrijving Doel Verantwoordelijk Producten Het analyseren van de effecten, potentiële problemen en mogelijke oplossingen door de invoering van BIM enerzijds en anderzijds het inventariseren van kansen als gevolg van de invoering van BIM. Effecten worden voorzien op: applicaties, gegevensverzamelingen, apparatuur, netwerken en interfaces evenals de organisatorische en personele gevolgen. Een efficiënte, effectieve en beheerste invoering van BIM binnen WS, zonder nadelige effecten voor het primaire proces. Projectleider Organisatie (Programmateam BIM) Een analyse van de gevolgen door de invoering van BIM op alle bovengenoemde gebieden Scenario s hoe de voordelen van BIM als fundament voor de informatievoorziening kunnen worden benut, uiteenlopend van het minimaliseren van WS-gebonden IV-diensten (maximale uitbesteding) tot het volledig in eigen beheer houden Omschrijving Doel Verantwoordelijk Ondersteunend Producten De standaarden, systemen, werkprocessen en procedures, die in de pijlers 1, 2, 3 en 4 zijn ontwikkeld, worden in vier DBFM-projecten in de praktijk getoetst op gebruikswaarde en WS brede toepassing en doorontwikkeld. BIM-producten laten aansluiten op gebruiksbehoefte in de WS-praktijk en generieke toepasbaarheid kunnen garanderen. egionale diensten en projectdirecties Projectleider oetsen (Programmateam BIM) oetscontracten met DBFM projecten; oets- en Evaluatierapporten voor Werkpakket 1 Wegen/Areaal Werkpakket 2 Wegen/Contractmanagement Werkpakket 3 Wegen/Systems Engineering Werkpakket 4 Wegen/Prestatiemanagement Werkpakket 5 Wegen/Assetmanagement; Operationele toetsomgeving voor integraal toetsen. 22 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 23

13 5.8 Pijler 6 WS-brede invoering BIM Deze pijler verzorgt de invoering van BIM binnen WS. Implementatiestrategie en implementatieplan 6 Organisatorische randvoorwaarden Omschrijving De in de toetsomgeving beproefde en geaccepteerde BIM-producten zijn klaar voor brede uitrol in de WS-organisatie (lijn & projecten). De implementatiestrategie en het implementatieplan beschrijven de manier waarop deze uitrol zich zal voltrekken. De implementatiestrategie betreft het proces hoe deze stap-voor-stap kan gebeuren. Hierbij zal een evenwicht gezocht worden tussen de snelheid van implementatie (hoe sneller geïmplementeerd, hoe sneller de vruchten geplukt kunnen worden) en de verandercapaciteit van de organisatie. De mate van verstoring van het primaire proces en het IV-proces, het aanpassen van bestaande afspraken met interne en externe partners alsook financiële aspecten spelen daarbij een rol. Op basis van de implementatiestrategie wordt een implementatieplan opgesteld om BIM stap-voor-stap WS-breed in te voeren. Doel Doel is dat de ontwikkelde en getoetste BIM-producten door de staande organisatie worden gebruikt. Verantwoordelijk Projectleider Implementatie (Programmateam BIM) Ondersteunend egionale diensten en projectdirecties Producten Implementatiestrategie BIM Implementatieplan BIM 6.1 Inleiding Om de in hoofdstuk 4 beschreven implementatiestrategie succesvol te kunnen uitvoeren voor de periode tot eind 2014 en de bijbehorende producten uit hoofdstuk 5 te kunnen realiseren, dienen organisatorische randvoorwaarden ingevuld te worden. Dit betreft enerzijds de financiering van de kosten en anderzijds de inzet vanuit de regionale diensten en projectorganisaties, de landelijke diensten en het programmateam. Vertrekpunt hierbij is de huidige organisatie en het sturingsmodel van WS (DG-HID-sturing met een achtkoppig strategisch bestuur). Voor verschillende onderdelen van BIM zal een keten van actoren, enerzijds reikend van EU, via nationaal niveau naar WS en anderzijds reikend van DGB, via bestuur naar diensten tot in het district. Samenwerking tussen deze partijen is daarbij cruciaal uitgaande van ieders specifieke belang (rol en taak). Ook zal kennis verder ontwikkeld en communicatie georganiseerd dienen te worden. Er zal een externe aad van Advies en een interne Klankbordgroep worden ingesteld om de kennis te borgen en de implementatie te begeleiden. 6.2 egionale diensten en projectorganisaties De invoering van het BIM-programma vindt plaats bij de regionale diensten en in de projectorganisaties. Er is een tweetal klanten te onderscheiden. Zij bepalen samen of de BIM-werkwijze en BIM-producten voldoen aan de eisen in het primaire proces ten aanzien van de informatievoorziening bij de diensten: De verantwoordelijke informatiemanagers in de projectorganisaties. De assetmanagers in de nieuwe districten. De implementatiestrategie voor BIM is nog niet definitief en wordt samen met de regio vormgegeven dit jaar. Elementen die daarin voorkomen zijn: Voorlichting over BIM in alle regionale diensten (en districten) en landelijke diensten (waaronder ook bezoeken D s NH, DID, DVS, DI en ON). Vorming van regionale teams BIM-implementatie in de drie regio s waar de DBFM-toetsprojecten plaatsvinden. Deelname van AM-medewerkers district, IV-medewerkers projectorganisaties en BIM-medewerkers programma - team. Veranderstrategie, opleidingen en communicatie BIM WS-breed. 24 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 25

14 Cruciaal wordt daarbij de te vervaardigen BIM-producten te laten aansluiten bij de huidige IV-werkzaamheden en af te stemmen met toekomstige informatiewerkzaamheden van de diensten in hun primaire proces aanleg en onderhoud. BIM dient gemak te bieden en werk te besparen. 6.3 Landelijke diensten De belangrijkste taken voor het BIM-programma dienen te worden uitgevoerd onder leiding van en door de informatiespecialisten bij de landelijke diensten. Door de keuze voor scenario B in het bestuur zal de inzet van de WD beperkt zijn. Er wordt gewerkt op het HWN, vooral op de aanleginformatie, en getoetst in vier DBFM-projecten (waaronder SAA A1-A6). De landelijke diensten leveren de programmateamleden en projectleiders (of huren die in). Zij organiseren en dragen er via de zes pijlers zorg voor dat de 26 gedefinieerde producten met de overige medewerkers en adviseurs de komende jaren worden vervaardigd. 6.4 Programmateam BIM en totale fte-inzet Het programmateam BIM staat onder leiding van de programmamanager Herman Winkels. Hij laat zich ondersteunen door een klein programmabureau, een technisch/contractmanager, een manager projectbeheersing en een omgevingsmanager BIM. Zij vormen samen het kernteam BIM. Daarnaast is er een viertal projectleiders ontwikkelen, organisatie, toetsen en implementatie in het programmateam BIM opgenomen. Zij organiseren en dragen er via de zes pijlers zorg voor dat de 26 gedefinieerde producten met de overige medewerkers en adviseurs de komende jaren worden vervaardigd. De WS-brede ambtelijke inzet op het BIM-programma (inclusief bemensing programmateam) bedraagt in 2012 ca. 25 medewerkers. Dit betreft voornamelijk medewerkers van de huidige landelijke diensten. In effectieve omvang bedraagt dit ca. 17 fte in De komende jaren zal de omvang groeien naar ca. 25 fte in 2013 en 30 fte in Zie hiernaast tabel 1 waarin de verdeling is uitgesplitst naar de diensten. De personele inzet voor invoering in 2012 zal zich in de regio beperken tot ca. 1 fte per dienst (verdeeld over verschillende medewerkers), welke gericht is op voorlichting over BIM en gesprekken hoe tot implementatie van de BIM-producten over te gaan. De inzet die benodigd is in de komende jaren wordt duidelijk op basis van de gekozen strategie in het implementatieplan BIM , dat eind 2012 beschikbaar komt. De huidige verwachting is dat deze inzet zich ook die jaren zal beperken tot max. 3 fte s per dienst, waar de toetsprojecten plaatsvinden, en tot enkele fte s in de overige regio s. Dat deze inzet zo gering wordt ingeschat, hangt samen met het feit dat dit voor deze groepen (AM-medewerkers en projectmedewerkers) al tot hun reguliere taken behoort. Menskracht\Jaar otaal meerjarig Inzet DID Inzet DVS Inzet DI Inzet D en otaal in fte abel 1: raming meerjarig benodigde WS inzet (intern ambtelijk) Inclusief de externe inzet komt de totale personele inzet uit op 30 fte in 2012, 50 fte in 2013 en 50 fte in Governance/aansturing BIM-programma Opdrachtgever opdrachtnemer Namens de minister en onder beleidsverantwoordelijkheid van DGB is de opdrachtgever voor BIM de DG van WS. De opdrachtnemer is HID DI, Cees Brandsen, volgens de bij WS gebruikelijke sturingslijn. Besluitvorming door het WS-bestuur Het bestuur van WS beslist over de voortgang en scope van het programma Bouwwerk Informatie Model. Jean Luc Beguin is het procesverantwoordelijk bestuurslid voor het BIM-programma. Hij toetst de opdracht vanuit de opdrachtgever voor acceptatie, adviseert het bestuur en borgt de capaciteit via de besluitvorming over het BIM-programma in het bestuur. De procesverantwoordelijke geeft opdracht aan HID DI om het primaire proces aan te passen. Deze taak wordt in 2012 tijdelijk vervuld door ichard van Breukelen. De HID DI levert op de -rapportagemomenten een geactualiseerde voortgangsmelding (inclusief beslispunten, indien noodzakelijk) aan het bestuur. Indien wenselijk wordt hieraan in het DG-HID-gesprek aandacht besteed. Programmaraad BIM De dagelijkse aansturing vindt tweemaandelijks plaats door de Programmaraad. Hierin zitten naast vertegenwoordigers vanuit de landelijke diensten ook de WS-klanten aan tafel o.l.v. oger Mol. Er is ten slotte ook een Klankbordgroep BIM (intern WS) die inhoudelijk adviseert aan de programmamanager. De aad van Advies gaat t.z.t. adviseren over de externe aansluiting van dit BIM-programma op de ontwikkelingen buiten WS (voornamelijk deelnemers uit universiteiten en onderzoeksinstellingen). 6.6 Samenwerking, kennis en communicatie Het bestuur heeft de organisatie gevraagd de volgende doelen te behalen: Bestuurlijke en organisatorische verankering in een stappenplan; Samenwerking en bewustzijn rondom BIM; Programmaorganisatie BIM BIM Programma Organisatie & Governance Programmateam BIM Programmabureau (DI) P0 echnisch manager & contractbeheersing (DID) P2 PL PL PL PL Projectleider Ontwikkelen (DID) BIM Ontwikkelen ondersteunt Projectleider Organisatie (DI) BIM Organisatie P1 Programmamanager (DI) Projectleider oetsen (n.t.b.) BIM oetsen in DBFM-projecten P3 Omgevingsmanager (DVS) Projectbeheersing (DI) Projectleider Implementatie (DVS) Pijler 1 Pijler 2 Pijler 3 Pijler 4 Pijler 5 Pijler 6 QA BIM Implementatie Kernteam BIM Versluis DID (CDIV) immer DVS (DN) van Duin DNH Slager SAA Verstrekt opdracht, middelen managet relatie naar I&M ealisatie opdracht & Inpassing proces Accepteert resultaten, verzorgt mensen & middelen Stuurt op doelen en impact HEFD 1 Lijnsturing DGB Opdrachtgever DG Opdrachtnemer HID DI Programmaraad Vz oger Mol oetsing opdracht DGB Adviseert & Borgt capaciteit Adviseert mbt externe aansluiting Advies proceseigenaar Procesverantwoordelijkheid Aanpassing primair proces Proceseigenaar CFO (2012) Jean Luc Bequin Bestuur WS aad van Advies In oprichting LANDELIJKE DIENSEN EGIO DISICEN GOE POJECEN Klankbordgroep Intern WS Vz Marion Braam Adviseert inhoudelijk Programmamanager Herman Winkels 1 HEFD: tempo, haalbaarheid, efficiency, flexibiliteit en doelgerichtheid 26 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 27

15 Uniforme informatiestructuur; oetsen en ervaring opdoen in DBFM-projecten; Juridische inbedding. Uiteindelijk zal BIM moeten leiden tot de volgende doelen: Lagere kosten voor bouwen; Uniforme gegevensopslag; Betere communicatie met opdrachtnemers; Betere afstemming op internationale standaardiseringtrajecten. Om deze doelen te borgen is het van groot belang dit samen met anderen te doen. Hiervoor is het opzetten van samen werkingsverbanden, kennisontwikkeling en communicatie van groot belang. Voor alle drie deze elementen moet verbinding worden gezocht met de partijen binnen WS, maar ook andere partijen op nationaal en internationaal niveau. Intern ijkswaterstaat Binnen WS zal met veel belangstelling worden gekeken naar het programma. Met de implementatie van assetmanagement is er binnen WS, zowel bij aanleg als bij onderhoud, een grote behoefte gekomen aan verbeterde uniforme informatie en een beheermanagementsysteem. Dit geldt zowel voor de droge als de natte netwerken. Middels een goed communicatietraject kan aan verwachtingenmanagement worden gedaan. Hierbij is een goede aansluiting met het traject WS als Data Autoriteit van groot belang. Via een goed implementatieplan wordt hieraan invulling gegeven. Hierbij worden zo snel mogelijk samenwerkingsverbanden gezocht om gezamenlijke standaarden af te spreken. Internationaal In eerste instantie wordt gekeken naar de Europese ontwikkelingen op het gebied van BIM. WS is een van de Europese koplopers op dit gebied. Net als de nationale afstemming over te ontwikkelen standaarden is het samen verder ontwikkelen van deze standaarden met Europese partners van groot belang. De partijen waar nu aan wordt gedacht zijn: CED, waarvan WS in 2013 voorzitter is; Fehrl, is een samenwerkingsverband van Europese wegbeheerders; CEN, dit is de Europese tegenhanger van het NEN; EU-onderzoeksprogramma: het voorstel Virtual Construction for oads (V-con) ingediend en goedgekeurd bij de EU om een onderdeel van BIM in gezamenlijkheid te ontwikkelen; PIAC, een globale organisatie die zich bezig houdt met kennis uitwisseling en ontwikkeling. Het doel van de internationale communicatie is om andere partijen deelgenoot te maken van de ontwikkelingen bij WS en het inbrengen van standaarden. Daarnaast is het mogelijk om kennis en lopende ontwikkelingen te gebruiken om het programma te verbeteren. Om invulling te geven aan de samenwerking, implementatie, P en communicatie wordt in 2012 een rapport vervaardigd over de werkwijze implementatie BIM bij WS. Daarnaast wordt een P- en communicatieplan BIM opgesteld. Nationaal WS loopt nationaal, samen met Proail, voorop met de ontwikkeling van assetmanagement en ook met de informatievoorziening. Het ontwikkelen van een BIM is een logisch gevolg. De andere nationale spelers zijn echter van groot belang om mee te nemen in de ontwikkelingen die WS doormaakt. De bedoeling is om de standaarden ook voor die nationale partijen te ontwikkelen. Hierbij moet gedacht worden aan: Netwerkinfrabeheerders (WOW, provincies, gemeentes, waterschappen); Bouwpartners (GWW-bouwers, opdrachtnemers, 5DI, Bouwend Nederland); Infrabeheerders (Next Generation Infrastructure, Prorail, ennet, Alliander, Kadaster); Bouw Informatie aad (BI); Instituut voor Bouwrecht; Kennisinstituten (universiteiten, NO); Publicerende pers. 28 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 29

16 BIJLAGE A BIM en Assetmanagement Beheer, Onderhoud en Onwikkeling Proces Informatievoorziening Visie AM PAM BIM Aanleg Prestatiemanagement Systems Engineering Figuur 1: relatie AM-BIM Memo: 24 november 2011 Auteur: BIM team itel: Afstemming BIM Assetmanagement; Subtitel: bijlage bij BIM memo DB 5 december 2011 elatie AM BIM Wat is assetmanagement? Door het consequent toepassen van Asset Management (AM) worden de lange termijn prestatiedoelen (SLA) voor de drie netwerken op een transparante wijze vastgesteld en doorvertaald naar B&O-projecten en (inkoop)processen die er voor zorgen dat de netwerken goed beheerd en maximaal benut worden in relatie tot de (beleids)doelen die we ermee willen bereiken (bijvoorbeeld vlot en veilig verkeer over weg en water). AM is een visie op het beheer en onderhoud van het areaal. Het legt de relatie tussen de beleidsdoelen t.a.v. beheer en onderhoud van het ministerie en de uitvoering door de werkvloer. Met als onderliggend doel om de beperkte middelen voor het in stand houden van infrastructuur optimaal in te zetten. Het inrichten van deze gehele keten behoort tot de scope van het programma AM. Programma Assetmanagement Het programma AM (PAM) gaat primair over het opnieuw inrichten van de processen rond beheer en onderhoud (B&O), van beleidsvorming tot uitvoering. Meer volwassen (transparant, betrouwbaar, herhaalbaar) maken van de planning door risicogestuurd onderhoud en life cycle costing (LCC) zijn belangrijke uitgangspunten hierbij. Life cycle costing houdt in: de kosten van een areaal over zijn gehele levensduur zo laag mogelijk houden; dit begint al bij ontwerp en aanleg van een object. In PAM wordt al gewerkt aan de relatie tussen Aanleg en Beheer, Onderhoud & Ontwikkeling (BOO). Een basisvoorwaarde voor risicogestuurd onderhoud en LCC is actuele en betrouwbare informatie (zowel kwantitatief als kwalitatief ) over het areaal. In het PAM is een belangrijke eerste stap gezet deze informatie over het areaal te verkrijgen (in pijler 1, areaalgegevens op orde voor SLA-sturing). Men heeft ervoor gekozen om in deze eerst stap richting de visie van AM de bestaande IV-systemen zoveel mogelijk te gebruiken. Er zijn twee nieuwe IV-systemen geïntroduceerd; Ultimo en ups. Het huidige PAM focust zich op de SLA-offerte c.q. SLA-programmering en de daarbij horende inkoop van onderhoud middels de prestatiecontracten. De prestatiecontracten zijn voornamelijk gericht op vast onderhoud en in mindere mate op klein variabel onderhoud. en aanzien van de primaire processen richt het zich binnen BOO op planmatig beheer en vast onderhoud. Wat is BIM? BIM is de afkorting voor de term Bouwwerk Informatie Model, die verwijst naar een digitale beschrijving ( informatiemodel ) van een specifiek, aanwijsbaar (bestaand of in de toekomst bestaand) bouwwerk. Dit betekent dat er volgens een afgesproken model een beschrijving wordt gemaakt van de infrastructuur zoals die buiten ligt of komt te liggen. Die omschrijving bevat ook alle areaalgegevens. BIM draagt daarmee in belangrijke mate bij aan het opstellen en beheren van betrouwbare en actuele areaalgegevens. Alle processen gerelateerd aan de levenscyclus van het areaal, die afhankelijk zijn van goede areaalgegevens, kunnen daarom profiteren van het toepassen van BIM. BIM is als het ware een set van afspraken, standaarden en definities waarmee de gegevens over het virtuele areaalobject wordt vastgelegd. Door afspraken met elkaar te maken en volgens die afspraken en standaarden intern en extern met elkaar te communiceren wordt het mogelijk om gegevens uit te wisselen, onderling binnen WS en met externe bouwpartners. Het object staat in deze denkwijze centraal, iedere partij voegt die gegevens / documenten toe ter ondersteuning van de eigen werkzaamheden en ten behoeve van andere partijen (intern WS en opdrachtnemers) verderop in de keten. Hiermee faciliteert BIM de inrichting van ketenprocessen. Er ontstaat een gedeeld beeld van de werkelijkheid, zonder interpretatieverschillen en semantiekverschillen. Dit is nu niet zo. Er is binnen WS geen gedeeld beeld van het areaal. Het programma BIM zal dus géén nieuw BIM-informatiesysteem opleveren. BIM zal WS ondersteunen in het streven om alle onderdelen van WS in dezelfde taal met elkaar en met de markt te praten. Om dit mogelijk te maken zullen aanpassingen aan bestaande systemen 30 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 31

17 onvermijdelijk zijn. Ook kan het op bepaalde plekken nodig zijn een nieuw systeem te introduceren. Kortom, BIM levert kaders en standaarden. Om deze maximaal te benutten zullen bestaande systemen ongetwijfeld aangepast moeten worden. Waar zitten de overeenkomsten? De essentiële uitgangspunten bij AM en BIM zijn hetzelfde. Beiden hanteren de NEN standaard 2767 als uitgangspunt. Een andere grote overeenkomst zit in het onderwerp: areaalgegevens. AM is afhankelijk van kwalitatief goede areaalgegevens, evenals andere processen binnen WS. BIM is het instrument waarmee verdergaande groei in kwaliteit en beschikbaarheid van areaalgegevens mogelijk wordt gemaakt. Het gaat daarom deels over dezelfde inhoud: areaalgegevens. Echter vanuit een ander perspectief. Waar zitten de verschillen? Er zijn twee grote verschillen te benoemen: de invalshoek en de scope. Invalshoek AM wordt vanuit de lijn gedreven om het primaire proces beheer en onderhoud beter in te richten (voornamelijk SLA-sturing). IV-ondersteuning is daarin een essentieel element. BIM is een instrument vanuit de informatievoorziening om objectinformatie / areaalinformatie op een uniforme manier op te slaan en uit te wisselen. Vanuit daar ontstaan nieuwe mogelijkheden om de primaire processen die areaalgegevens gebruiken een stap verder te brengen (transparant, betrouwbaar, herhaalbaar, beter bestuurbaar, aggregeerbaar). Bij AM is tot op heden geen gebruik gemaakt van BIM; er zijn wel keuzes gemaakt in het programma die aansluiten op de BIM-filosofie (o.a. NEN 2767). BIM gaat echter verder dan de keuzes die nu zijn gemaakt binnen PAM. Scope AM is nu vooral bezig om de objectinformatie / areaalinformatie op orde te brengen voor de SLA-sturing: processen planmatig beheer / SLA-programmering, vast onderhoud en BOO variabel. BIM is op dit moment in ontwikkeling. Er ligt een basis, maar doorontwikkeling dient in en met de primaire processen plaats te vinden. Op dit moment wordt BIM vooral toegepast en doorontwikkeld in het aanlegproject SAA. Het wensbeeld is om de basis areaalgegevens voor het eerste gedeelte van een DBFM-contract onder BIM te brengen (Design & Build). Het is de bedoeling dat de BIM-kaders in de komende jaren breder worden toegepast en doorontwikkeld. Het programma BIM heeft als toekomstvisie ook andere processen aan te laten sluiten op de BIM kaders. Binnen SAA worden in een volgende DBFM-overeenkomst systems engineering en prestatiemanagement als functionaliteit toegevoegd. Waar kunnen ze elkaar versterken? AM heeft hoge ambities wat betreft het toepassen van life cycle costing en risicogestuurd onderhoud. Om dit succesvol te kunnen uitvoeren dienen de aanleg en beheer en onderhoudsprocessen als keten georganiseerd te worden. Zowel binnen WS, als met opdrachtnemers daarbuiten. Hiervoor is een uniforme taal nodig. BIM levert deze taal en is daarmee versterkend aan de ambities voor de volgende fase van AM. Slotconclusie BIM en AM zitten elkaar zeker niet in de weg. Sterker nog: keuzes/mijlpalen van AM zijn juist belangrijke bouwstenen voor de werkwijze van BIM. BIM gaat op deze keuzes door, over alle levensfasen van het areaal heen. BIM en AM versterken elkaar. BIM is in essentie een kader (definities, richtlijnen, modelbeschrijving) voor objectinformatie. Dit kader helpt de kwaliteit en uniformiteit van areaalgegevens te verbeteren. Een kwaliteitsslag in de areaalgegevens is nodig om de hogere doelen (risicogestuurd programmeren over de hele levenscyclus) van AM te kunnen halen en de areaalgegevens bij aanleg uniform te verkrijgen en te beheren. Binnen PAM is de eerste stap gezet naar het realiseren van de totaalvisie AM. Om daarin nu vervolgstappen te kunnen zetten is BIM een van de cruciale instrumenten. BIM gaat dus voornamelijk op het gebied van integrale informatievoorziening (IV) bijdragen aan het behalen van de toekomstambitie van AM. BIM draagt niet alleen bij aan de processen van AM, maar aan álle processen die afhankelijk zijn van betrouwbare en uniforme areaalgegevens en informatie. Daarmee dient het ook een plek te krijgen in aanlegprojecten, te beginnen met DBFM (o.a. SAA) en dient het op termijn corporate afgestemd te zijn in alle contracten van WS. BIM is voor deze processen een belangrijke bouwsteen, maar geen totaaloplossing. Willen we onze processen en bijbehorende informatievoorziening (IV) stap-voor-stap meer volwassen maken, dan moeten we niet alleen inzetten op BIM, maar ook op andere bouwstenen. Voorbeelden van andere bouwstenen: verder inrichten primaire processen, verbeteren regiefunctie op IV, verder ontwikkelen areaalregistraties en BOO-applicaties (samen ook wel aangeduid met BMS lange termijn ) én niet te vergeten een cultuur waarin men zich verantwoordelijk voelt voor het op orde krijgen en houden van informatie. Processen én IV (waar BIM een onderdeel van is) dienen daarom in samenhang stap-voor-stap ontwikkeld te worden. Het programma BIM kan daarom nooit los van de WS-organisatie (de vraag) ontwikkeld worden, maar altijd met de WS-organisatie. Alleen dan kan BIM de belofte die het in zich heeft waarmaken. Planmatig onderhoud BOO variabel VM / WM Aanleg Areaal AM BIM Figuur 2: focus AM en BIM. BIM gaat de roodgekleurde processen helpen een eerste verbeteringsstap te zetten. De eerste verbeteringsstap voor de gele processen is al gezet. BIM gaat daar nu helpen om een volgende stap te zetten. 32 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 33

18 BIJLAGE B BIM en de relatie met de Data Autoriteit plaats is het belangrijk een aantal concrete acties in gang te zetten, gericht op de factoren die kritisch zijn als WS van data als strategische asset een succes wil maken. De Data Autoriteit (DA) wordt dus richtinggevend c.q. kaderstellend voor WS en dat geldt dus ook voor BIM als onderdeel hiervan. Indien men voorgaande positioneert ten aanzien van het programma BIM, ontstaat de volgende situatie (zie ook Figuur 3). Het programma BIM fungeert als onderdeel van de Data Autoriteit en SAA vormt een kopgroepproject. Dit betekent dat het programma mede vanuit de DID gestuurd wordt, teneinde ervoor te kunnen zorgen dat de binnen het programma, ontwikkelde IV-kaders en IV-richtlijnen vanuit een centrale regie beschikbaar komen voor het kwaliteitsframework, om daarna toegepast te kunnen worden binnen de diverse IV-domeinen. Het BIM-programma zal zorgen voor een BIM-oplossing die nu al toepasbaar is binnen een aantal GWW-toepassingsprojecten als SAA. Doordat deze BIM-oplossing niet een 1.0 versie zal zijn conform de gewenste IV- c.q. architectuurkaders, maar eerder een 0.x versie zal de DID sterk betrokken zijn bij de implementatie van BIM binnen SAA en zorg dragen voor een toekomstige implementatie van een BIM-oplossing die wel geheel voldoet aan de gewenste IV- c.q. architectuurkaders. Iedere versie van een ontwikkeld kader zal door de DID binnen haar kwaliteitsframework getoetst worden om op een opportuun moment toe te passen binnen de IV-domeinen. Memo: mei 2012 Auteur: John Plug, DID itel: Data Autoriteit (onbetwiste data) en BIM Visie Het Ondernemingsplan 2015 is helder over de ambitie van WS. Als uitvoeringsorganisatie van ons ministerie willen we onze maatschappelijke meerwaarde vergroten. Dat doen we door één WS te zijn, intensief samen te werken met anderen en elke dag onze resultaten te verbeteren. Hiervoor is verbindende informatievoorziening nodig. Gegevens zijn daarin een belangrijke bouwsteen. Maar door de wijze waarop WS nu met ruwe gegevens, data en informatie omgaat, ontstaan bedreigingen en laat WS kansen liggen. Bedreigingen, omdat WS niet voldoet aan de eisen die vanuit de primaire processen of vanuit het beleid, wet- en regelgeving op het gebied van data worden gesteld. Kansen, omdat WS niet inspeelt op de toenemende behoefte aan gegevens en informatie bij burgers, bedrijven en andere overheden. Aansluiting Aanlevering Samenwerkende Landelijke Diensten CD DI DVS WD PISMA BIM Bouw(werk) Informatie Model IDVV Digitale delta 0.X versies BIM standaarden 0.X versies BIM standaarden Wettelijke regelingen INSPIE, WION, WAEWE Programma ontwikkeling IV DOMEINEN Wettelijke Basis- Administraties BAG, BG, BO WS Data Autoriteit DID Centrale IV regie- en kwaliteitsframework; IV kaders / richtlijnen / standaarden; IC en Data normeringen; IV systemen / applicaties; IV audits / maturity audits Centrale egie lijnsturing vanuit Competence Center(s) 1.0 versies 2.0 versies, etc. Landelijke Procesveranderende Programma s PAM Kortcyclische Verbeteringsprojecten IV (gerelateerde) processen 1.x versies 2.x versies, etc. De nota naar onbetwiste data maakt duidelijk dat data een strategische asset is, niet slechts een residu van ons primaire proces. Op de eerste plaats omdat data een belangrijk bedrijfsmiddel is om één WS te zijn, intensief samen te werken met anderen en onze resultaten te verbeteren. Op de tweede plaats omdat data steeds meer een dienst is, waarmee we ons van anderen kunnen onderscheiden en van grotere meerwaarde voor de samenleving kunnen zijn dan nu het geval is. Open Data (Publiek) Bedrijfsvoering Aanleg IA Beheer & Onderhoud SAA Vast Var GO Exploitatie SVM VM WM IA Sloop Verkenning Planstudie ealisatie Beheer Crisis- Management Als WS data als strategische asset wil gaan inzetten, dan is het in de eerste plaats belangrijk dat de mindset verandert en dat het bestuur zich uitspreekt over de ambitie van WS op het gebied van data. Voor dat laatste wordt een voorzet gedaan. Op de tweede plaats is het belangrijk dat binnen het verband van het herontwerp van het IV-proces ook de sturing op data (de data governance) goed wordt ingeregeld. Op de derde maar niet op de laatste DBFM D&C Figuur 3: elaties IV-domeinen, Data Autoriteit en BIM. DBFM PC Areaal Lifecycle Management 34 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 35

19 BIJLAGE C isico Kans Effect Zwaarte Beheersmaatregel isico s en beheersmaatregelen Afwachtendheid marktpartijen (risico meebetalen BIMinvesteringen bij de opdrachtnemer) Onvolwassenheid BIM-standaard Ontwikkeling en toetsing BIM in projecten schaadt potentieel productieafspraken DGB Niet nagekomen ver-plichtingen naar de markt Duidelijkheid en consistent gedrag vertonen qua BIM toepassen. Dialoog in SAA benutten / marktconsultatie BIM Continue participeren en zelf standaardisatie actief beïnvloeden. Proactief handelen in CED/ BI Dakpansgewijs ontwikkelen, organiek voorbereiden en parallel aan productie toetsen voorafgaande aan WS-brede invoering Minimaal kiezen voor scenario dat 20%-doelstelling afdekt De belangrijkste onderkende risico s voor het BIM-programma en de te treffen beheers - maatregelen zijn hieronder weer gegeven: (kans/effect op schaal 1-5) isico Kans Effect Zwaarte Beheersmaatregel Afbakening BIM t.o.v. IV-verbetertrajecten niet goed afgestemd Verwachtingen werking BIM zijn hooggespannen en niet bij iedereen gelijk, waardoor afbakenings - discussies ontstaan Onvoldoende integrale sturing BIM Eindverantwoordelijkheid duaal belegd (DI, DID) aakvlakkenmanagement, participatie DID in programmaraad; belangrijke beslissingen langs VGIV Scherp afbakenen en taken die buiten BIM-programma vallen goed beleggen. Helder over gekozen afbakening communiceren naar alle partijen ijdige voorlichting, concernbrede kaders BIM-afspraken in managementcontracten en integrale sturing door WS-brede programmaraad BIM BIM ontwikkelen en invoeren vraagt veel van de WS-organisatie. Het vraagt om integrale sturing (veel IV-raakvlakken en invloed op het werkproces) almede de lopende OP2015- trajecten zoals K8. Daarnaast vraagt BIM bij invoering een (cultuur)omslag in denken en doen, zodat BIM effectief kan worden benut. De haalbaarheid van de beschreven scenario s is afgewogen naar risico s en hun beheersbaarheid. En dus de mate van fasering (mee te nemen groeistappen, netwerken, objecttypen), afbakening, realiseerbaarheid in genoemd tempo. Ook spelen de overtuigingskracht van het wenkend perspectief dat uitgaat van een behaald positief resultaat, de mate van representativiteit en de voorbeeldfunctie een rol. Daarnaast worden de geleerde lessen uit het verleden (zoals implementatie SAP) in ogenschouw genomen. Inschatting DID risico s In het huidige voorstel voor plateau 1 (toepassing van BIM bij SAA) wordt ervoor gekozen nog geen grootschalige aanpassingen van datasets en applicaties door te voeren. Noodzakelijke koppelingen tussen de BIM-projectendatabase en het huidige applicatielandschap worden vooralsnog provisorisch tot stand gebracht. Hiermee worden in plateau 1 een aantal risico s geaccepteerd: Extra inspanningen voor provisorische uitwisseling gegevens levert geen structurele oplossing; Provisorische uitwisseling is niet in alle gevallen mogelijk; De baten voor WS zijn vooralsnog beperkt en worden met name geboekt binnen de aanlegprojecten in de communicatie tussen de aannemer en het project. Financiering onvoldoende ijdig programmeren en terugverdienmechanisme activeren 5 In de BI van 16 november 2011 hebben opdrachtnemers twijfels geuit over de haalbaarheid van het toepassen van BIM in DBFM SAA. 36 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 37

20 BIJLAGE D Organisatie en aansturing BIM in SAA en andere DBFM-projecten 01 Behoeften en scope 02 Werkplan Projectplan Implementatieplan Operationele omgeving Evaluatie rapport Voorbereiding Specificatie Implementatie Gebruik/Evaluatie 03 ILS District-OG volgens BIM 04 ILS OG-ON volgens BIM 05 Interactie model opstellen 06 Object model opstellen 07 Architectuur I 11 Werving I-hulpmiddelen 12 Dialoog ILS 13 I-impl. Interactie D-OG 14 I-impl. Objectmodel DOGG 15 I-impl. Interactie OG-ON 16 I-impl. Interactie OG-ON 17 raining en inr. organisatie 19 Monitoring 20 Verbeteringen aanbrengen 08 Mens en Organisatie 18 Migratie 09 Migratieplan 10 Voorlichting Figuur 4: Werkwijze BIM-toepassing in een DBFM-project. DBFM-toetsprojecten Binnen WS zullen lopende DBFM-projecten benaderd worden om een rol te spelen bij het praktijkgericht ontwikkelen en beproeven van BIM-producten. Hierbij geldt een vaste werkwijze. Hiertoe worden via een startgesprek (intake) de wederzijdse verwachtingen over resultaat, kosten, inspanningen en de te volgen werkwijze besproken. De werving vanuit het BIM-programma wordt afgesloten met een overeenkomst op basis van een projectplan waarin is vastgelegd wat en hoe het BIM-programma zal aandragen om BIM binnen het DBFM-project te kunnen toepassen en te kunnen toetsen op toepasbaarheid. Met SAA (Schiphol-Amsterdam-Almere) zijn al afspraken gemaakt. BIM als onderdeel van het project Doel vanuit het BIM-programma is om de generieke toepasbaarheid van BIM-producten en instrumenten binnen WS-omgeving integraal te toetsen. Integraal vanuit het perspectief van IV-principes, IC-hulpmiddelen, primaire processen WS, organieke inpassing en vanuit de juridisch-financiële context. Daarom wordt vanuit het BIM-programma over proefprojecten gesproken, terwijl BIM voor DBFM-projecten concrete producten en voordelen oplevert. Binnen de DBFM-projecten zal in opdracht van het integraal projectmanagement (IPM) van het DBFM-project een BIM-toepassing ingericht worden. Daarbij treedt het programmateam op als opdrachtnemer en het DBFM-project als opdrachtgever. De BIM-toepassing komt via de volgende stappen tot stand: Intake en leveren Projectschets (scope en wederzijdse verwachtingen); Leveren Projectplan; Leveren Specificatie; Leveren oepassing (ontwikkeling, toetsing, invoering). BIM-producten Het BIM-programma neemt de IV-kaders van WS in acht bij het ontwikkelen van de BIM-producten. Daar waar deze IV-kaders knellen als gevolg van de innovatie respectievelijk het toepassen van nieuwe normen en standaarden, wordt door het BIM-programma met de IV-kaderstellers bij de DID afgestemd over de impact van de veranderingen als gevolg van BIM. De BIM-producten worden ingericht volgens de vast te stellen BIM kaders. Bij het ontwikkelen van deze WS generieke kaders volgt het BIM-programma de behoefte zoals opgetekend bij de DBFM-projecten, terwijl zij tevens de generieke toepassing WS-breed bewaakt. Er kunnen evenwel meningsverschillen over toepassing van de BIM-kaders met grote impact op ofwel het DBFM-project ofwel de WS IV-principes en bijbehorend IV-landschap ontstaan. Partijen spannen zich in om waar mogelijk door overleg concensus te bereiken door overleg tussen programmateam BIM, projectteam DBFM-project en de DID-kaderstellers. In voorkomende situaties met meningsverschillen ten aanzien van het toepassen van BIM-kaders wordt het vraagstuk ter besluitvorming aan de VGIV voorgelegd. Beproeven Het proces van ontwikkelen en voorbereiden van organieke inpassing wordt afgesloten met het integraal toetsen van de BIM-producten in het BIM toetslab en daarna in het DBFM-proefproject. Bij het toetsproces zijn zowel de DID-kaderstellers, de DBFM-proefprojecten én het BIMprogrammateam betrokken. De BIM toetsmanager beslist of het BIM-product goed genoeg is om aangeboden te worden ter beproeving aan de DBFM-proefprojecten. Het management van de DBFM-projecten beslist zelf of en zo ja wanneer zij die beproeving laten plaatsvinden (uiteraard de overeenkomst in acht nemende). Het DBFM-project beoordeelt tevens de praktische toepasbaarheidswaarde van de BIM-producten, geeft verbetersuggesties en beslist zelf of zij de BIM-producten structureel in gebruik wenst te nemen. 38 ijkswaterstaat Implementatieplan Bouwwerk Informatie Model 39