Praktische opdracht ANW Sterren
|
|
- Patricia Michiels
- 4 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Praktische opdracht ANW Sterren Praktische-opdracht door een scholier 2121 woorden 25 maart ,7 54 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Hoe vaak zouden onze voorouders wel niet naar de sterren gekeken hebben en zich afgevraagd wat er zich daar wel niet afspeelde? En hoe verbaast zouden ze wel niet geweest zijn, als daar ineens een nieuwe lichtbron aan de hemel verscheen? Vragen die in die tijd voor goddelijke antwoorden zorgden. Nu zo n 2000 jaar later weten we dat al deze fenomenen niet goddelijk, maar heel normaal waren. Deze scriptie richt zich vooral op wat er achter die lichtbronnen, sterren zit. Hoe ze er komen en wat er eigenlijk aan vooraf gaat. In het eerste hoofdstuk zal de geboorten van sterren worden beschreven. Dit gebeurt lang voordat er lichtbronnen aan de hemel komen. Later in hoofdstuk twee, zal het leven van een ster beschreven worden. En in hoofdstuk drie zal de dood van sterren worden beschreven(alleen de dood van enkele sterren). Waarbij er twee mogelijkheden zijn: de lichte en de zware explosies. Dit zijn de oorzaken van de lichtbronnen die aan de hemel te voorschijn komen. Hoe is de levensloop van sterren en wat is hun invloed op hun directe omgeving? Dat is eigenlijk waar het allemaal om draait. Kerngedeelte Hoofdstuk 1. Het ontstaan van sterren. 1.1: het ontstaan van een ster. Het begint allemaal met uitgestrekte wolken van stof en gas, ook wel nevels genaamd. Deze wolken bevatten veel waterstofgas en zijn erg ijl, maar als er een verstoring zoals een schokgolf plaatsvindt, kan de gaswolk op sommige plaatsen een grotere dichtheid krijgen. Hier beginnen de gasdeeltjes samen te klonteren. Door de zwaartekracht gaat dit klonteren miljoen jaren door. De klont die dan ontstaat, trekt ook weer gas- en stofdeeltjes aan. De deeltjes worden naar het centrum Pagina 1 van 5
2 getrokken waar ze allemaal tegen elkaar aan botsen. Hierdoor worden ze heter en na enige tijd begint het centrum te gloeien/stralen. Nu wordt het een protoster genoemd. De temperatuur loopt op tot 15 miljoen graden, hoog genoeg voor de vorming van kernenergie. Doordat de protoster steeds kleiner wordt gaat ze harder draaien. Hierdoor ontstaat er een dikke platte schijf met klonten. Deze klonten kunnen andere sterren worden, of als ze wat kleiner zijn planeten. Als de ster dan begint te schijnen blaast deze - samen met andere andere sterren - door de ongelooflijke hitte de omringende gasnevels weg. Dit is een proces van miljoenen jaren. Dan na een aantal jaren als het licht de aarde heeft bereikt zie je de ster oplichten aan de hemel.(3) Hoofdstuk 2. Het werkelijke leven van een ster. 2.1: de werking van een ster. Het hoofdbestanddeel van een ster is waterstof. Onder de juiste temperatuur en hoge druk, fuseren vier H2 atomen (waterstof) tot een He atoom (helium). Dit proces wordt kernfusie genoemd. De Zon zet ruim miljoen kilo waterstof per seconde om in Helium! En heeft een vermogen van 3,9 x 1026 watt. Er zijn verschillende soorten sterren. Een Chinese astronoom was de eerste die er mee begon om sterren in te delen op basis van spectraal klasse (licht sterkte). Hij bedacht de volgende types (van zwaar naar licht): O, B, A, F, G, K en M. Later bleek dat deze indeling niet voldoende was. De vaste types kregen ook nog eens negen subtypes. Zo is bijvoorbeeld de zon een G2 type ster en is van middelmatig niveau. Een ster van middelmatig niveau (zoals onze zon) leeft ongeveer 15 miljard jaar. Je zou zeggen hoe groter de massa, hoe langer het duurt voordat een ster die verbruikt. Maar het tegendeel is waar. Een blauwe reus (een zware ster) doet er bijvoorbeeld de helft korter over om zijn massa te verbruiken dan onze zon. Namelijk ongeveer 6 miljard jaar. Ze leven een kort en heftig bestaan. Hoofdstuk 3. De dood van sterren. 3.1: de dood van lichte sterren. Een ster leeft natuurlijk niet eeuwig. Er komt een moment dat de waterstof in de kern op is gebruikt. Bij zware sterren gebeurt dit eerder dan bij lichte. Ze komen ook anders aan hun eind. Als het moment is aangebroken dat de waterstof is opgebruikt, is er geen druk meer die de buitenste lagen vasthoudt. Een ster gaat dus gigantisch opzwellen en wordt een rode reus. Het proces van opzwelling verloopt in twee fasen. Wij gaan uit vanuit de Zon. De Zon zwelt in de eerste fase op tot ongeveer aan Venus. Venus zal als een gesmolten bol rond de kern gaan draaien tot dat zij onder de gigantische druk verpletterd wordt. Op dit punt zal het opzwellen van de Zon even stoppen. Omdat de druk in de kern nu groot genoeg is, gebeurt er iets bijzonders. De heliumatomen(die in grote mate tijdens de kernfusie gevormd zijn)zullen onder hoge druk opnieuw fuseren. Vier helium 4 atomen (de getallen achter de naam van atomen slaan op het aantal protonen in de kern van het atoom) zullen samengaan, tot ze een zuurstof 16 atoom vormen. Zuurstof 16 is erg onstabiel en bestaat ongeveer 1/1000 van een seconde. Maar als er op dat moment een ander zuurstof 16 atoom tegenaan komt, gaan deze ook weer fuseren en er ontstaat een stabiele koolstof 32 atoom. Dit Pagina 2 van 5
3 wordt de heliumflits genoemd. De zon zal dus weer een tijdje gaan werken en zal dus weer een beetje inkrimpen. ) Maar ook dit proces is niet voor eeuwig. Op een gegeven moment is ook het aanwezige helium opgebruikt en de zon zal weer gaan opzwellen. Nu is er niets meer dat het proces kan stoppen en de zon zal opzwellen tot aan de aarde. De zon zal een tijdje in deze fase blijven tot de kern de buitenste lagen niet meer kan vasthouden en de buitenste lagen zullen oneindig door gaan met expanderen, tot alleen de kern overblijft. De kern wordt nu een witte dwerg genoemd. En de buitenste lagen(die een ring vormen) worden nu een planetaire nevel genoemd (zie figuur 1.) (De naam is bedacht door de eerste astronoom die deze nevels ontdekte. Hij vond ze namelijk op planeetschijven lijken. Maar deze naam zorgt wel voor veel verwarring. Astronomen zijn trouwens nooit goede naam bedenkers geweest...) Planetaire nevels zorgen er ook weer voor dat een groot aantal zware atomen (waaronder koolstof, de bouwsteen van leven.)die in de levensjaren van de ster in de kern gevormd zijn, in de ruimte terechtkomen. Die elementen zijn later nodig voor de vorming van planeten. De resten van planeten die overgebleven zijn zullen nog een tijdje rond de witte dwerg draaien totdat deze opbrandt en er een zwarte sintel overblijft. Waarschijnlijk is het doven van een witte dwerg een langdurig proces, want in de 13,7 miljard jaar dat het universum oud is, is er nog geen één gevonden.(4) Zo gaat het dus met lichte sterren. Maar wat gebeurt er dan met de zware sterren? 3.2: de dood van zware sterren. Met zware sterren is het een heel ander verhaal. Ze leven ook een heel anders bestaan dan lichte sterren. Het gaat hier voornamelijk om de types: O, B, A en F. zware sterren leven korter, omdat ze meer massa hebben. En de regel geldt: hoe meer massa hoe sneller de verbranding. (Overigens is het niet goed om over verbranding te spreken omdat er in principe geen verbranding plaatsvindt, maar fusie. In ruimte kan nooit verbranding plaatsvinden, omdat daar lucht voor nodig is en dat is er niet.) Op een gegeven moment zullen ook deze sterren gaan opzwellen tot rode reuzen. Sommige sterren zijn van zichzelf al zo zwaar en groot dat ze al reuzen zijn. Als deze sterren gaan opzwellen, worden ze rode superreuzen. (Betelgeuze, in het sterrenbeeld Orion, is er zo een.) Deze rode superreuzen kunnen wel twee keer zo groot als ons zonnestelsel worden! Het proces verloopt vervolgens hetzelfde als lichte sterren. Met één groot verschil. Nadat de heliumflits is geweest en er op grote schaal koolstof (C) is gevormd, zal de ster blijven fuseren. Er worden zware atomen gevormd. (Waaronder chloor (CL) en Calcium (Ca) ). En de ster blijft opzwellen. Op een gegeven moment is het punt bereikt dat er ijzer (Fe) wordt gevormd. IJzer is het laatste atoom dat kan worden gevormd zodat er energie vrijkomt. Om ijzer te laten fuseren is er energie nodig. Op het moment dat er ijzer is gevormd, stopt het fusie proces en de druk valt weg. In een fractie van een seconde implodeert de kern en de buitenste lagen van de ster worden in een gigantische explosie afgeworpen. De ster is een supernova geworden (zie figuur 2). Nova betekent letterlijk nieuw. Toen mensen een nova zagen, dachten ze dat er een nieuwe ster ontstaan was. In werkelijkheid is een nova een heel ander proces, maar daar over later meer. Supernova s waren heel heldere nova s, vandaar de naam supernova. Je zou denken dat supernova s alleen met dood te maken hebben. Maar dat is niet zo. Ze zorgen ook voor de nodige zware elementen. En de schokgolven kunnen er voor zorgen dat een wolk van stof en gas begint rond te draaien en er zo dus een zonnestelsel kan ontstaan. (de schokgolven zijn niet zoals wij die op Pagina 3 van 5
4 aarde kennen. De schokgolven op aarde zijn snelle verplaatsingen van luchtdeeltjes. De schokgolven in de ruimte moet je voorstellen als golven van energie.) Ook zorgen ze voor de nodige straling, die nodig is om mutaties op te wekken, die de evolutie weer, positief of negatief, kunnen beïnvloeden. (Supernova s zouden ooit wel eens een grote bedreiging kunnen vormen. Als bijvoorbeeld Betelgeuse ontploft, komt er zoveel straling vrij dat de aarde wel eens onleefbaar zou kunnen worden. Wat er na deze ontploffing over blijft is enkele neutronen ster. Een neutronen ster is een object dat is ontstaan doordat de ster zó snel implodeerden dat de protonen en elektronen van atomen(een atoom bestaat uit een kern van protonen en neutronen en daaromheen draaiend elektronen.)samen geperst werden tot neutronen zodat er in de ster alleen neutronen overbleven. De afstotende kracht tussen de degenereerde atomen verhindert verdere ineenstorting van de ster. Een neutronen ster zendt sterke radiogolven aan zijn polen uit. Als deze toevallig in de richting van de aarde staan kunnen wij deze waarnemen. We zien deze straling dan in pulsen, omdat de ster ronddraait We noemen zo n fenomeen een pulsar. Deze pulsars kunnen soms bijzonder snel rond draaien. Soms zelfs wel miljoenen keren per seconde. Dan wordt de pulsar een millipulsar genoemd. Een pulsar heeft een enorme aantrekkingskracht. Een luciferdoosje met een materie van enkele neutronen ster zou ongeveer 15*1011 kg wegen! Maar het kan nog erger. Er zijn sterren die zo n grote massa hebben, dat zelfs de neutronen de implosie niet meer kunnen tegen houden. De ster zal steeds maar verder blijven imploderen, totdat zelfs het licht(met een snelheid van km/sec) niet meer kan ontsnappen. De rode superreus is dan een zwart gat geworden. Een zwart gat is een super compact object met een enorme aantrekkingskracht.(het zelfde effect krijg je als je de aarde zou samenpersen tot de grootte van een voetbalveld.) Binnen in het zwarte gat bevindt zich singulariteit. Dat wil zeggen dat de natuurwetten ophouden te bestaan. Een zwart gat verslindt alles wat maar te dicht in de buurt komt. Er zal zich dus na verloop van tijd een accretie schijf vormen. Een accretie schijf is een schijf met materie die rond een zeer compact object draait. Er zal ook massa aan de polen gaan ontsnappen. Deze gebeurtenissen nemen wij waar als zeer actieve sterrenstelsels: quasars.(wat staat voor: quasi stellar radio sources, zie ook figuur 3.) Er is zelfs een opzienbarende theorie die zegt dat in het midden van alle sterrenstelsels zich een super zwaar zwart gat bevindt.(dat overigens is ontstaan door het ineen vallen van de kern van het sterrenstelsel en niet door een supernova explosie.) De dood van enkelsterren is nog relatief rustig vergeleken met wat er met dubbelsterren kan gebeuren. Zeventig procent van alle sterren zijn dubbelsterren dus het beslaat hier dus een grote groep. Hier gaat het volgende hoofdstuk over. Gebeurtenissen die soms je fantasie te buiten gaan. Slot. Uit nevels ontstaan sterren. Het duurt miljoen jaren voordat ze echt gaan schijnen. Dan is het alleen maar omzetting van waterstof, tot ze sterven. Lichte sterren zoals onze zon komen aan hun eind als planetaire nevels met in het midden een witte dwerg. Zwaardere sterren eindigen in een explosie als neutronen ster of zwart gat. Deze planetaire nevels en supernova explosies leveren een belangrijke aanwinst aan elementen waaruit Pagina 4 van 5
5 later de weer sterren of planeten, met misschien leven erop, ontstaan. Het leven van sterren is zeer belangrijk voor ons. Want zonder de benodigde elementen hadden wij nooit op deze aardbol kunnen lopen en waren wij zelfs niet ontstaan. Zoals de prekers in de kerken wel zeggen: Stof zijd gij en tot stof zult gij wederkeren. Inderdaad. Tot sterrenstof wel te verstaan! Literatuurlijst. (1)ARTIS, Geboort van een ster, Internet, (22 februari 2003).( (2)SCHOOLTV, Ontstaan van sterren en planeten, Internet, (22 februari 2003).( (3)SPACE MAGAZINE, De geboorte een ster, Internet, (22 februari 2003).( (4)RTL NIEUWS. tv-programma,thuis,rtl 4,datum:weet we niet meer. Pagina 5 van 5
Werkstuk ANW Supernova's
Werkstuk ANW Supernova's Werkstuk door een scholier 1622 woorden 18 oktober 2010 4,8 24 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Ik heb het onderwerp supernova s gekozen omdat ik in dit onderwerp twee onderwerpen
Nadere informatieWerkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk
Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De
Nadere informatie13 Zonnestelsel en heelal
13 Zonnestelsel en heelal Astrofysica vwo Werkblad 51 LEVENSLOOP VAN STERREN In deze opdracht ga je na hoe de levensloop van een ster eruit ziet, en wat dat betekent voor het leven op aarde. Uit het HRD
Nadere informatieIk doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.
Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.
Nadere informatieSterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal
Sterrenstof OnzeWereld, Ons Heelal Mesopotamie: bestudering van de bewegingen aan het firmament vooral voor astrologie. Veel van de kennis, ook over bedekkingen (waaronder maans- en zonsverduisteringen)
Nadere informatieSterren en sterevolutie Edwin Mathlener
Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener 100 000 lichtjaar convectiezone stralingszone kern 15 miljoen graden fotosfeer 6000 graden Kernfusie protonprotoncyclus E=mc 2 Kernfusie CNO-cyclus Zichtbare
Nadere informatieSterren en sterevolutie Edwin Mathlener
Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Kosmische raadselen? Breng ze in voor de laatste les! Mail uw vragen naar info@edwinmathlener.nl, o.v.v. Sonnenborghcursus. Uw vragen komen dan terug in de laatste
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 9.1 De hemel Wanneer s nachts naar een onbewolkte hemel wordt gekeken is het eerste wat opvalt de vele fonkelende sterren. Met wat geluk kan ook de melkweg worden gezien als een
Nadere informatie5.6. Boekverslag door K woorden 22 december keer beoordeeld
Boekverslag door K. 1768 woorden 22 december 2011 5.6 56 keer beoordeeld Vak NLT 1. De straal van de aarde is 637800000 cm. Als deze afneemt tot 0.5 cm, dan is deze in verhouding 0.5/637800000 keer de
Nadere informatiePraktische opdracht ANW De levensloop van een ster
Praktische opdracht ANW De levensloop van een ster Praktische-opdracht door een scholier 2522 woorden 18 maart 2003 7 90 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Wij hebben er voor gekozen om ons werkstuk over
Nadere informatieDe ruimte. Thema. Inhoud
Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon
Nadere informatieWerkstuk Natuurkunde Negen planeten
Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk door een scholier 1608 woorden 3 januari 2005 5,7 93 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Planeten Ontstaan van het zonnestelsel Vlak na een explosie, de Big Bang
Nadere informatieEvolutie van Zon en Sterren
Evolutie van Zon en Sterren E.P.J. van den Heuvel Universiteit van Amsterdam 12 December 2018, Amersfoort Zon en planeten op dezelfde schaal weergegeven Massa 330 000 maal Aarde 70 % Waterstof, 28% Helium
Nadere informatieInleiding Astrofysica college 6
Inleiding Astrofysica college 6 Onze zon en de sterren De opbouw van de zon Binnen in de ster: opaciteit - Hoe lichtdoorlatend is het gas? Veel tegenwerking zorgt voor een heter gas. In de zon botst een
Nadere informatieNeutrinos sneller dan het licht?
Neutrinos sneller dan het licht? Kosmische neutrinos Ed P.J. van den Heuvel, Universiteit van Amsterdam 24/10/2011 Zon en planeten afgebeeld op dezelfde schaal Leeftijd zon en planeten: 4,65 miljard jaar
Nadere informatieAfstanden in de astrofysica
Afstanden in de astrofysica Booggraden, boogminuten en boogseconden Een booggraad of kortweg graad is een veel gebruikte eenheid voor een hoek. Een booggraad is per definitie het 1/360-ste deel van een
Nadere informatieWerkstuk ANW Zwarte gaten
Werkstuk ANW Zwarte gaten Werkstuk door een scholier 2033 woorden 8 juni 2001 6,5 152 keer beoordeeld Vak ANW Wat is een zwart gat? Een object van een bepaalde massa, oefent aantrekkingskracht uit op een
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Hoofdstuk 10 Nederlandse samenvatting Dit proefschrift gaat over dubbelsterren: twee sterren die als gevolg van de zwaartekracht om elkaar heen draaien. Deze systemen zijn van groot belang voor de sterrenkunde,
Nadere informatieEen mooi moment is er rond een honderdduizendste van een seconde. Ja het Universum is nog piepjong. Op dat moment is de temperatuur zover gedaald dat
1 Donkere materie, klinkt mysterieus. En dat is het ook. Nog steeds. Voordat ik u ga uitleggen waarom wij er van overtuigd zijn dat er donkere materie moet zijn, eerst nog even de successen van de Oerknal
Nadere informatieVan Zonnestelsel tot Ontstaan Heelal Leeuwarden, jan-april 2013. Leven van Sterren. Paul Wesselius, 11 maart 2013. 11-3-2013 Leven van sterren, HOVO 1
Van Zonnestelsel tot Ontstaan Heelal Leeuwarden, jan-april 2013 Leven van Sterren Paul Wesselius, 11 maart 2013 11-3-2013 Leven van sterren, HOVO 1 Inhoud Sterrenleven Inleiding Geboorte van Sterren Sterren
Nadere informatieRIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar
RIETVELD-LYCEUM les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU de compononenten V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar de Zon KERNFUSIE: waterstof >> helium. t.g.v. de ZWAARTEKRACHT >> temperatuur inwendig
Nadere informatieSamenvatting door D woorden 28 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Samenvatting door D. 1387 woorden 28 november 2016 0 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Kosmografie Onderzoeken van heelal basis wetenschap = fysica Hoofdstuk 1: Structuur van het heelal 1.1 Samenstelling
Nadere informatieWerkstuk ANW Het heelal
Werkstuk ANW Het heelal Werkstuk door een scholier 1996 woorden 16 april 2002 6,1 39 keer beoordeeld Vak ANW Het heelal Als we de heldere hemel s nachts bekijken, lijkt ons het aantal sterren oneindig.
Nadere informatieNaam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari Het heelal.
Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari 2017. Het heelal. Inhoudsopgaven. Hoofdstuk 1. Ons zonnestelsel. Blz 3 Hoofdstuk 2. De zon. Blz 4-5 Hoofdstuk 3. De maan. Blz 6 Hoofdstuk 4. Planeten. Blz
Nadere informatieAlles om je heen is opgebouwd uit atomen. En elk atoom is weer bestaat uit protonen, elektronen en neutronen.
2 ELEKTRICITEITSLEER 2.1. Inleiding Je hebt al geleerd dat elektriciteit kan worden opgewekt door allerlei energievormen om te zetten in elektrische energie. Maar hoe kan elektriciteit ontstaan? En waarom
Nadere informatie1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8.
De zon inhoud 1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8. Een zonsverduistering 10 9. Avondrood 11
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Chapter 8 Nederlandse Samenvatting Clusters van melkwegstelsels zijn in veel opzichten de grote steden van ons heelal. Ze bestaan uit honderden melkwegstelsels die op hun beurt weer miljarden sterren bevatten.
Nadere informatiesterren en sterevolutie
Sterrenkunde Olypiade 2015 les 1: sterren en sterevolutie Onno Pols Afdeling Sterrenkunde, Radboud Universiteit Nijmegen 1 de zon: de dichtstbijzijnde ster 2 de zon: de dichtstbijzijnde ster de zon is
Nadere informatieSTERREN EN MELKWEGSTELSELS
STERREN EN MELKWEGSTELSELS 4. Piet van der Kruit Kapteyn Astronomical Institute University of Groningen the Netherlands Voorjaar 2007 Outline Helium-verbranding Degeneratiedruk Witte dwergen Neutronensterren
Nadere informatie6.1 de evolutie van sterren
N E D E R L A N D S E S A M E N VAT T I N G 6 Als je op een heldere nacht naar boven kijkt, kun je er een paar duizend zien. Maar die paar duizend is maar een heel klein gedeelte van het totale aantal
Nadere informatieDe Fysica van Sterren. Instituut voor Sterrenkunde
De Fysica van Sterren Overzicht Sterrenkunde en de universaliteit van de natuurwetten Astro-fysica: wat is een ster? De kosmische cyclus van ontstaan en vergaan De vragen over het heelal zijn ook vragen
Nadere informatieHoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen
Hoofdstuk 8 Samenvatting Een verlaten strand en een onbewolkte lucht, zoals op de voorkant van dit proefschrift, zijn ideaal om te genieten van de sterren: overdag van de Zon de dichtstbijzijnde ster en
Nadere informatieOntstaan en levensloop van sterren
Ontstaan en levensloop van sterren E.P.J. van den Heuvel Eindstadia van sterren: Witte Dwergen, Neutronensterren en Zwarte gaten Amersfoort 12 December 2018 Levensduren van sterren (in zware sterren: in
Nadere informatieRuud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden
Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden 22 oktober 2010 STERREWACHT LEIDEN ASTROCHEMIEGROEP Prof. Ewine van Dishoeck Prof. Xander Tielens Prof. Harold Linnartz Dr. Michiel Hogerheijde 10 postdocs 12 promovendi
Nadere informatieHet Quantummechanisch Heelal. prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen
Het Quantummechanisch Heelal prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen Late evolutiestadia 3 C 12 12 C O 16 Evolutie in het HRD Rode super reus Hoofdreeks 100 R_sun
Nadere informatiesterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion
sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion In de winter staat het sterrenbeeld Orion prominent aan de zuidelijke hemel. Met het blote oog valt er al heel wat te zien aan Orion. In deze blog lopen we de
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Planeten
Praktische opdracht ANW Planeten Praktische-opdracht door een scholier 1867 woorden 7 juni 2004 7,5 58 keer beoordeeld Vak ANW Hoofdstuk 1: HOE ONTSTAAN PLANETEN? Het woord planeet komt van het Griekse
Nadere informatieZwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING
Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING Veel kinderen hebben ooit al gehoord van een zwart gat, en ze weten dat het een bodemloze put is. Als iets in een zwart gat valt, kan het er onmogelijk uit ontsnappen
Nadere informatieRuud Visser Promovendus, Sterrewacht Leiden
Ruud Visser Promovendus, Sterrewacht Leiden 19 februari 2009 Sterrewacht Leiden Astrochemiegroep Prof. Ewine van Dishoeck Prof. Harold Linnartz Dr. Michiel Hogerheijde 5 postdocs 12 promovendi (aio s)
Nadere informatiePrehistorie (van tot )
Prehistorie (van tot ) Oerknal of Big Bang We bekijken samen twee korte filmpjes. Waarover gaan deze filmpjes? - - Wat is de Oerknal? Maak een woordspin met alles waaraan jij denkt als je het woord Oerknal
Nadere informatieHet zonnestelsel en atomen
Het zonnestelsel en atomen Lieve mensen, ik heb u over de dampkring van de aarde verteld. Een dampkring die is opgebouwd uit verschillende lagen die men sferen noemt. Woorden als atmosfeer en stratosfeer
Nadere informatiePraktische opdracht ANW De zon
Praktische opdracht ANW De zon Praktische-opdracht door een scholier 1475 woorden 17 januari 2002 6 31 keer beoordeeld Vak ANW Inhoud Hoofdstuk 1: inleiding Hoofdstuk 2: zonnevlekken Hoofdstuk 3: de corona
Nadere informatieSterrenkunde Ruimte en tijd (3)
Sterrenkunde Ruimte en tijd (3) Zoals we in het vorige artikel konden lezen, concludeerde Hubble in 1929 tot de theorie van het uitdijende heelal. Dit uitdijen geschiedt met een snelheid die evenredig
Nadere informatieRuud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden
Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden 30 oktober 2009 Sterrewacht Leiden Astrochemiegroep Prof. Ewine van Dishoeck Prof. Harold Linnartz Dr. Michiel Hogerheijde 5 postdocs 12 promovendi (aio s) Stervorming
Nadere informatie6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld
Boekverslag door K. 1555 woorden 22 mei 2002 6.1 301 keer beoordeeld Vak ANW 1. Inleiding Ik doe mijn werkstuk over ons zonnestelsel, omdat het me boeit wat er verder is dan onze aarde. Ook doe ik mijn
Nadere informatieHet draait allemaal om de Zon!
Het draait allemaal om de Zon! De zon: een doodgewone ster Henny J.G.L.M. Lamers Sterrenkundig Instituut Universiteit Utrecht lamers@astro.uu.nl astro.uu.nl Een reusachtige gloeiend hete gasbol De zon
Nadere informatieSamenvatting door Eline 1780 woorden 22 maart keer beoordeeld. Sterren Melkwegstelsels Clusters Superclusters
Samenvatting door Eline 1780 woorden 22 maart 2018 0 keer beoordeeld Vak Anders Drempel 2: sterren en elementen (13,6 miljard jaar geleden) How and why do individuals change their minds? Ingrediënten Goldilocks-voorwaarden
Nadere informatie12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal
Inleiding Astrofysica College 10 28 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Kosmologie Studie van de globale structuur van het heelal 1 12/2/16 Afstanden tot sterrenstelsels Sommige sterren kunnen als
Nadere informatieDe levensloop van sterren.
De levensloop van sterren. Hierover had men wel een vaag idee: een ster zou beginnen als een rode reus, om daarna te gaan samentrekken tot een hete O ster om dan, afkoelend en inkrimpend, langs de hoofdreeks
Nadere informatieDe meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.
De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische
Nadere informatiehet grote boek van de ruimte met professor astrokat Tekst van dr. dominic walliman Ontwerp en illustraties van ben newman
het grote boek van de ruimte met professor astrokat Tekst van dr. dominic walliman Ontwerp en illustraties van ben newman Iedere avond zetten de laatste stralen van de ondergaande zon de hemel in vlammende
Nadere informatieHoe zijn radio pulsars ontdekt? Hoe onderzoek je sterren? Wat zijn radio pulsars dan wèl?
NEDERLANDSE INLEIDING EN SAMENVATTING 3 Radio pulsars blijven over als sterren aan het eind van hun leven ontploffen. Ze lijken nauwelijks nog op de sterren waar ze uit ontstaan: radio pulsars zijn wel
Nadere informatieAarde Onze Speciale Woonplaats
Aarde Onze Speciale Woonplaats Wat Earth in space BEWOONBAARHEID voor intelligente wezens betreft is er geen betere planeet dan de AARDE! Wij leven op een doodgewoon rotsblok dat rond gaat om een middelmatige
Nadere informatie178 Het eerste licht
178 Het eerste licht Het eerste licht et ontstaan van het heelal heeft de mensheid al sinds de vroegste beschavingen bezig H gehouden. Toch heeft het tot de vorige eeuw geduurd voor een coherent model
Nadere informatieExamen VWO. natuurkunde 1,2 Compex. Vragen 1 tot en met 14. In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt.
Examen VWO 2009 tijdvak 1 woensdag 20 mei totale examentijd 3 uur natuurkunde 1,2 Compex Vragen 1 tot en met 14 In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. Bij dit
Nadere informatie8,3. Antwoorden door Dimitris 2178 woorden 15 december keer beoordeeld. Meten aan melkwegstelsels. Jim Blom en Dimitris Kariotis
Antwoorden door Dimitris 2178 woorden 15 december 2017 8,3 6 keer beoordeeld Vak NLT Meten aan melkwegstelsels Jim Blom en Dimitris Kariotis NLT Periode 2 VWO 6 10-11-2017 1.1 De straal van de aarde is
Nadere informatieInleiding Astrofysica College 8 9 november Ignas Snellen
Inleiding Astrofysica College 8 9 november 2015 13.45 15.30 Ignas Snellen De chemische verrijking van het heelal o In het begin bestaat het heelal alleen uit waterstof, helium, en een beetje lithium o
Nadere informatieThema 5 Aarde in het heelal
Naut samenvatting groep 6 Mijn Malmberg Thema 5 Aarde in het heelal Samenvatting Van binnen naar buiten De aarde is een grote bol van steen en ijzer. Deze bol heeft verschillende lagen. Binnenin de aarde
Nadere informatieDe Zon. N.G. Schultheiss
1 De Zon N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module is direct vanaf de derde of vierde klas te volgen en wordt vervolgd met de module De Broglie of de module Zonnewind. Figuur 1.1: Een schema voor kernfusie
Nadere informatieWaar is al dat lithium naartoe? Claude Doom
Waar is al dat lithium naartoe? Claude Doom 2 Lithium Johan August Arfvedson ontdekte lithium in 87 Lithium in de tabel van Mendeljev 3 3 protonen 3 elektronen 4 neutronen Lithium 4 Zilverwit alkalimetaal
Nadere informatieElektriciteit. Elektriciteit
Elektriciteit Alles wat we kunnen zien en alles wat we niet kunnen zien bestaat uit kleine deeltjes. Zo is een blok staal gemaakt van staaldeeltjes, bestaat water uit waterdeeltjes en hout uit houtdeeltjes.
Nadere informatieOp zoek naar de zwaarste ster III: Geboorte, leven en dood
Op zoek naar de zwaarste ster III: Geboorte, leven en dood Claude Doom WE ZIEN UIT WAARNEmingen dat de zwaarste sterren blijkbaar bij elkaar gaan zitten in bepaalde open sterrenhopen, terwijl andere open
Nadere informatieSterrenstelsels: een aaneenschakeling van superlatieven
: een aaneenschakeling van superlatieven Wist u dat! Onze melkweg is een sterrenstelsel! Het bevat zo n 200000000000 sterren! Toch staat de dichtstbijzijnde ster op 4 lichtjaar! Dit komt overeen met 30.000.000
Nadere informatie4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus
Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen
Nadere informatieSterrenstelsels. prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen
Sterrenstelsels prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen Sterrenstelsels Uur 1: Ons Melkwegstelsel Uur 2: Andere sterrenstelsels De Melkweg Galileo: Melkweg bestaat
Nadere informatieAls je met je gezicht naar het zuiden gericht staat lijkt de hemel van links naar rechts te draaien, dit noemt men de dagelijkse beweging.
Samenvatting door een scholier 2951 woorden 14 november 2004 6,4 36 keer beoordeeld Vak Methode ANW ViaDELTA ALGEMENE NATUURWETENSCHAPPEN HOOFDSTUK 1 1.1 Vroeger dacht men dat de aarde het middelpunt van
Nadere informatieEvolutie van sterren
Evolutie van sterren In deze aflevering van VESTA eerst een overzicht van onze astronomische kennis tot ± 1945. [Voor een aantal Vestadonateurs misschien allang bekend]. Reeds in de verre oudheid wisten
Nadere informatiePlaneten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet?
Planeten Zweven in vaste banen om een ster heen In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Een planeet: zweeft in een baan rond een ster; is zwaar
Nadere informatieWordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties.
Nog niet gevonden! Wordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties. Daarnaast ook in 2015 een grote ondergrondse detector.
Nadere informatieThe Rapid Burster and its X-ray Bursts: Extremes of Accretion and Thermonuclear Burning T. Bagnoli
The Rapid Burster and its X-ray Bursts: Extremes of Accretion and Thermonuclear Burning T. Bagnoli Nederlandse Samenvatting In deze thesis worden uitbarstingen van röntgenstraling bestudeerd die afkomstig
Nadere informatieUitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1. 1 Het Zonnestelsel en de Zon. 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel
Uitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1 1 Het Zonnestelsel en de Zon 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel Door haar grote massa domineert de Zon het Zonnestelsel. Echter, de planeten hebben een
Nadere informatie1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.
De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing
Nadere informatieWerkbladen in NEMO. Leven in het heelal. Naam. School. Onderbouw havo-vwo. Klas
Werkbladen in NEMO Leven in het heelal Naam Onderbouw havo-vwo School Klas Leven in het heelal Heb je weleens naar de hemel gekeken en je afgevraagd hoe groot het heelal is? Of er ergens anders ook leven
Nadere informatieH7+8 kort les.notebook June 05, 2018
H78 kort les.notebook June 05, 2018 Hoofdstuk 7 en Materie We gaan eens goed naar die stoffen kijken. We gaan steeds een niveau dieper. Stoffen bijv. limonade (mengsel) Hoofdstuk 8 Straling Moleculen water
Nadere informatieOerknal kosmologie 1
Inleiding Astrofysica Paul van der Werf Sterrewacht Leiden Evolutie van massa dichtheid vroeger M ρ λ = = = = + M ρ λ ( 1 z) Evolutie van fotonen dichtheid E hν = = 1+ z E hν E c 2 ρ = = + ρ E c 2 4 (
Nadere informatieTerug naar het begin. Van ontstaan van de aarde naar de oerknal
Van ontstaan van de aarde naar de oerknal Moeder aarde NU Ons zonnestelsel Ontstaan Zon Melkweg ontstaan 12 miljard jaar geleden. Daarna zijn andere kleinere sterrenstelsels, gas- en stofwolken geïntegreerd
Nadere informatieHoe meten we STERAFSTANDEN?
Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) Frits de Mul Jan. 2017 www.demul.net/frits 1 Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) 1. Afstandsmaten in het heelal 2. Soorten
Nadere informatieHOVO cursus Kosmologie
HOVO cursus Kosmologie Voorjaar 011 prof.dr. Paul Groot dr. Gijs Nelemans Afdeling Sterrenkunde, Radboud Universiteit Nijmegen HOVO cursus Kosmologie Overzicht van de cursus: 17/1 Groot Historische inleiding
Nadere informatieGevaar uit de ruimte
Gevaar uit de ruimte Gevaar uit de ruimte Hoe veilig is het leven op Aarde Wat bedreigt ons Moeten wij ons zorgen maken Wat doen we er tegen Gevaar uit de ruimte Gevaren zijn tijdgebonden en zitten meestal
Nadere informatieWetenschappelijke Nascholing Deel 3: En wat met de overige 96%?
Wetenschappelijke Nascholing Deel 3: En wat met de overige 96%? Dirk Ryckbosch Fysica en Sterrenkunde 23 oktober 2017 Dirk Ryckbosch (Fysica en Sterrenkunde) Elementaire Deeltjes 23 oktober 2017 1 / 27
Nadere informatie1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002
1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002 1 Kosmische straling Onder kosmische straling verstaan we geladen deeltjes die vanuit de ruimte op de aarde terecht komen. Kosmische straling is onder
Nadere informatieChemie 4: Atoommodellen
Chemie 4: Atoommodellen Van de oude Grieken tot het kwantummodel Het woord atoom komt va, het Griekse woord atomos dat ondeelbaar betekent. Voor de Griekse geleerde Democritos die leefde in het jaar 400
Nadere informatieoor mij begon dit boek toen de uitgever riep: Leuk idee! Wanneer kan het af zijn?
Het begin van dit boek 7 Het begin van het heelal 8 Het begin van het zonnestelsel 10 Het begin van de aarde 12 Het begin van de maan 14 Het begin van water 16 Het begin van bergen 18 Het begin van steen
Nadere informatieMaterie bouwstenen van het heelal FEW 2009
Materie bouwstenen van het heelal FEW 2009 Prof.dr Jo van den Brand jo@nikhef.nl 2 september 2009 Waar de wereld van gemaakt is De wereld kent een enorme diversiteit van materialen en vormen van materie.
Nadere informatie7.1 Het deeltjesmodel
Samenvatting door Mira 1711 woorden 24 juni 2017 10 3 keer beoordeeld Vak NaSk 7.1 Het deeltjesmodel Een model van een stof Elke stof heeft zijn eigen soort moleculen. Aangezien je niet kunt zien hoe een
Nadere informatieWerkstuk door een scholier 2047 woorden 2 april keer beoordeeld. Inleiding
Werkstuk door een scholier 2047 woorden 2 april 2000 5 184 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Een van de vragen waar theologen zich vroeger het hoofd over braken was de volgende: wat gebeurde er voordat
Nadere informatiePandora's cluster, 2/12/2018. inhoud. Het vroege heelal. HOVO-Utrecht 9 februari HOVO-Utrecht 9 februari 2018
2/12/2018 Evolutie van het vroege heelal: proces van samenklonteringen vanaf de gelijkmatige verdeling tot de huidige structuur: de vorming van clusters en superclusters in het kosmische web vanaf 10 miljard
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Stervorming Zware sterren, reuzen, spelen een belangrijke rol, zowel bij de evolutie van ons Melkwegstelsel, alsook voor ons bestaan in de ruimste betekenis. Hoe zwaarder een ster, des te korter is zijn
Nadere informatieRadioactiviteit werd ontdekt in 1898 door de Franse natuurkundige Henri Becquerel.
H7: Radioactiviteit Als een bepaalde kern van een element te veel of te weinig neutronen heeft is het onstabiel. Daardoor gaan ze na een zekere tijd uit elkaar vallen, op die manier bereiken ze een stabiele
Nadere informatieLichtsnelheid Eigenschappen
Sterrenstelsels Lichtsnelheid Eigenschappen! Sinds eind 19 e eeuw is bekend dat de lichtsnelheid:! In vacuüm 300.000km/s bedraagt! Gemeten met proeven! Berekend door Maxwell in zijn theorie over EM golven!
Nadere informatieDe evolutie van het heelal
De evolutie van het heelal Hoe waar te nemen? FERMI (gamma array space telescope) op zoek naar de specifieke gamma straling van botsende WIMP s: Nog niets waargenomen. Met ondergrondse detectoren in de
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Als je op een heldere nacht op een donkere plek naar de sterrenhemel kijkt, zie je honderden sterren. Als je vaker kijkt, valt het op dat sommige sterren zich verplaatsen langs
Nadere informatieOverzicht (voorlopig) Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2015
Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2015 vroedvrouwen in Nijmegen zwaartekracht vs. druk het viriaal theorema energie-transport kernfusie Overzicht (voorlopig) 4 mrt: Kijken naar de hemel 11 mrt:
Nadere informatieDonkere Materie. Bram Achterberg Sterrenkundig Instituut Universiteit Utrecht
Donkere Materie Bram Achterberg Sterrenkundig Instituut Universiteit Utrecht Een paar feiten over ons heelal Het heelal zet uit (Hubble, 1924); Ons heelal is zo n 14 miljard jaar oud; Ons heelal was vroeger
Nadere informatiewat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen
Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo
Samenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo Samenvatting door een scholier 1193 woorden 30 oktober 2012 5,8 23 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Samenvatting Scheikunde
Nadere informatieSterrenkunde Praktikum 1 Proef 4: De expansie van planetaire nevels
Sterrenkunde Praktikum 1 Proef 4: De expansie van planetaire nevels March 25, 2009 1 Inleiding In deze proef zullen we beginnen met het ontwikkelen van een simpel theoretisch model, en dit vervolgens gebruiken
Nadere informatieDe bouwstenen van het heelal Aart Heijboer
De bouwstenen van het heelal Aart Heijboer 13 Jan 2011, Andijk slides bekijken: www.nikhef.nl/~t61/outreach.shtml verdere vragen: aart.heijboer@nikhef.nl Het grootste foto toestel ter wereld Magneten
Nadere informatieInleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig.
Het heelal Inleiding Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Hoofdstukken Hoofdstuk 1 Het Heelal. blz. 3 Hoofdstuk 2 Het Zonnestelsel. blz. 4 Hoofdstuk
Nadere informatie