Speech staatssecretaris op Nationaal symposium Schoon Fossiel 23 november 2005

Transcriptie

1 Speech staatssecretaris op Nationaal symposium Schoon Fossiel 23 november 2005 Schoon fossiel: waarom zouden we aandacht moeten besteden aan het schoner maken van het fossiele energiegebruik? De fossiele energievoorraad raakt een keer op en dan is het probleem van de vervuilende uitstoot daarvan toch opgelost? Fossiele energiebronnen zijn inderdaad eindig maar dat einde ligt nog heel erg ver in de toekomst, van enkele tientallen jaren voor olie, nog langer voor gas en voor misschien wel honderden jaren voor kolen. Er is eigenlijk fossiele energie zat in de aardkorst en dat is nou net het probleem! Niet alleen hebben we nog veel fossiele energie maar we gaan er ook steeds meer van gebruiken. Volgens de recente voorspellingen van het International Energy Agency (IEA) in de World Energy Outlook 2005 zal de wereld in 2030 ruim 50% meer fossiele energie gebruiken dan nu en zal dus ook de CO2- uitstoot stijgen, van 24 Gigaton nu naar 37 Gigaton. Voor een groot deel als gevolg van ontwikkelende economieën zoals van China en India. En dat alles bij een olieprijs die structureel tien dollar hoger ligt dan tot nu toe in scenario s werd gehanteerd. Dit is het scenario als we gewoon doorgaan zoals we nu gewend zijn, business as usual. Maar dit scenario zal leiden tot een ontoelaatbare belasting van het milieu als gevolg van de uitstoot van NOx en SO2 die leiden tot verzuring, fijn stof en andere toxische stoffen. Dat geeft gezondheidsproblemen en versterkt de klimaatverandering. We zien dat vooral in landen waar de toenemende energievraag wordt ingevuld met conventionele technologie die weinig efficiënt is en bovendien niet schoon. Maar ook in Nederland hebben we te maken met de problematiek van de lokale luchtkwaliteit en hebben we internationale verplichtingen ten aanzien van verzuring en het klimaatprobleem. 1

2 Het scenario van toenemend energiegebruik is alarmerend, maar niet nieuw. We weten al langer dat de wereld verslaafd is aan fossiele brandstoffen omdat deze relatief goedkoop zijn en bijzonder efficiënt. Zonder ingrijpend beleid zullen we voorlopig niet loskomen van fossiele energie en steeds meer afhankelijk worden van enkele grote spelers in de wereld, met name het Midden Oosten (olie) en Rusland (gas). Er is een algemeen besef dat we deze ontwikkeling moeten keren en dat wereldwijd de weg naar een duurzame energiehuishouding moet worden ingezet. Tot op het niveau van de G8 is dat besef doorgedrongen. Afgelopen zomer heeft de G8 in Gleneagles haar zorg uitgesproken over het klimaatprobleem door het toenemende gebruik van fossiele brandstoffen. De G8 heeft het Gleneagles Plan of Action gelanceerd waarin de elementen van een overgang naar een duurzamer energiesysteem worden benoemd. Dit is een belangrijke en hoopvolle ontwikkeling. Na de zomer werden we aangenaam verrast door een nieuw initiatief in Azië: het New Asia-Pacific Partnership on Clean Development and Climate; een samenwerkingsverband tussen Australië, China, India, Japan, Korea en de Verenigde Staten die in een visie statement verklaren uiteindelijk een schonere energiesysteem te willen realiseren. Ik juich deze initiatieven toe omdat ik ervan overtuigd ben dat de zoektochten naar nieuwe technologie om het CO2 probleem aan te pakken ten goede zal komen aan de wereldwijde aanpak buiten of binnen de Verenigde Naties. In alle internationale plannen zien we energiebesparing en -efficiency, hernieuwbare energiebronnen en schoner gebruik van fossiele bronnen terug. Dit is ook precies de juiste volgorde, ofwel de trias energetica die eenieder hier in de zaal zal kennen. In alle beleid, dus ook ons eigen beleid, zou het streven naar beperking van de energievraag voorop moeten staan. Dit is bijzonder moeilijk in een rijk land, kijk 2

3 naar onszelf! Energieopwekking en energiegebruik zal dus zo efficiënt mogelijk moeten gebeuren. De meest moderne energieproductie met zo hoog mogelijke omzettingsrendementen zijn vereist en gebruik van restwarmte moet zo veel mogelijk worden benut. Apparaten die we in ons dagelijks leven gebruiken moeten gewoon zo zuinig mogelijk zijn. Het kabinet heeft recentelijk in het Energierapport 2005 de hoge ambitie van 1,5% per jaar besparing neergezet en heeft aangegeven bereid te zijn om te kijken of een nog hogere ambitie haalbaar is. Ik verwacht dat we begin volgend jaar daarover met de Tweede Kamer kunnen spreken aan de hand van een gedegen onderzoek van ECN, het zogenaamde Optiedocument. U zult daar nog meer van horen. In de tweede plaats moeten fossiele energiebronnen vervangen worden door hernieuwbare bronnen, zoals zon, wind, biomassa en waterkracht. Niet eenvoudig want vrijwel alle alternatieve energieopwekking is duurder dan de conventionele opwekking. Er moet dus voorlopig geld bíj, ofwel van de overheid ofwel van consumenten. Het kabinet probeert een goede balans te houden tussen de maatschappelijke kosten van hernieuwbare energie, het doel van 9% duurzame elektriciteit in 2010 en de vernieuwende elementen in het duurzame energiebeleid. Ik besef dat het ingrijpen in de tarieven van de MEP meestal tot onbegrip leidt in de markt maar er zijn simpelweg maatschappelijk grenzen. De ontwikkelingen rond duurzame energie verlopen positief, maar we zullen voortdurend oog moeten houden voor de eventuele onduurzame neveneffecten zoals landschapsvervuiling door windturbines en de ecologische gevolgen van het overbrengen van grote hoeveelheden biomassa naar ons deel van de wereld. En dan tenslotte als derde pijler van het energie- en klimaatbeleid en tevens thema van deze middag: het schoner maken van het fossiele energiegebruik wat resteert ná besparing en hernieuwbaar: schoon fossiel. Ik constateer dat de internationale gemeenschap de laatste jaren een steeds groter belang ziet in schoon fossiel, en dan in het bijzonder CO2-opslag als onderdeel van het portfolio van maatregelen om de klimaatproblematiek tegen te 3

4 gaan. Ik spreek van portfolio van maatregelen omdat eigenlijk alles uit de kast moet om de gewenste stabilisatie van het CO2-gehalte in de atmosfeer te bereiken. Er is namelijk niet één enkele optie, de silver bullet, die het klimaatprobleem afdoende oplost. Het besef dat CO2-opslag een belangrijke rol kan vervullen om de negatieve gevolgen van het fossiele deel van ons systeem tegen te gaan, wordt almaar duidelijker. Immers zoals ik al zij, er is energie zat en het gebruik zal nog vele decennia voortgaan, maar de milieugevolgen daarvan zullen ontoelaatbaar toenemen en dus noodzaken tot ingrijpende maatregelen. Een belangrijke eerste stap in de internationale erkenning van CO2-opslag als maatregel voor de klimaatproblematiek is het Special Report dat het IPCC heeft laten opstellen en dat onlangs is vastgesteld door de wereldgemeenschap. In de internationale onderhandelingen over het toekomstige klimaatbeleid zal dat report wat mij betreft een rol moeten spelen en zal CO2-opslag een goede plaats moeten krijgen in de internationale aanpak van het klimaatprobleem. Straks zal Bert Metz namens de IPCC dieper ingaan op de inhoud van dat Special Report. De EU heeft aangekondigd meer geld en beleidsinspanning te willen steken in schone fossiele technologie zoals zero emission opwekking en CO2-opslag. Onlangs heeft Brussel een technologie platform gelanceerd: het Technology Platform on Zero Emission Fossil Fuel Power dat de EU zal adviseren over de beleidskeuzes voor de langere termijn en de besteding van onderzoeksgelden in het komende zevende Kaderplan voor nulemissietechnologie en CO2-opslag. De EU onderzoekt momenteel hoe CO2-opslag in het Europese klimaatbeleid, dwz in het European Climate Change Programme, een meer prominente positie kan worden gegeven dan voorheen. Ik verwacht komend voorjaar daarover meer duidelijkheid. Een derde belangrijke internationale ontwikkeling is het Amerikaanse initiatief om samen met een aantal landen meer aandacht te vragen voor CO2-opslag. Het 4

5 Carbon Sequestration Leadership Forum wil deze technologie wereldwijd verspreiden en de kosten van CO2 afvang en opslag binnen afzienbare tijd tot een aanvaarbaar niveau verlagen. Nederland doet mee in dit forum omdat de doelstelling wordt onderschreven en omdat er voor ons land kansen liggen voor CO2-opslag! Ik zal nu verder inzoomen op de Nederlandse situatie. Al vele jaren wordt er door deskundigen en instituten als de Algemene Energieraad en VROMraad, gewezen op de kansen die Nederland heeft op het gebied van CO2-opslag, vanwege onze aardgasinfrastructuur, onze kennisinfrastructuur en ons ondergrondse opslagpotentieel. Al in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid (1999) is schoon fossiel geplaatst als maatregel met grote kansen op langere termijn. Het plaatje is vrij duidelijk: lege gasvelden bieden een enorm opslagpotentieel zowel op land als offshore in de Noordzee. Als we Slochteren niet meetellen dan spreken we over een potentieel van tenminste 6 Gigaton. Als we CO2 opslag in watervoerende lagen en niet-winbare kolenlagen zouden meetellen dan komen we nog een stuk hoger uit. Nu in 2005 gaat het kabinet in het Energierapport weer een stapje verder en wijst schoon fossiel annex CO2-opslag aan als nieuw thema in de energietransitie. CO2-opslag wordt algemeen gezien als een overbruggingsmaatregel in de lange weg naar een duurzame energiehuishouding; alternatieve bronnen krijgen dan de tijd zich te ontwikkelen tot een commerciële toepassing. Ik kan u melden dat onlangs een speciale werkgroep van start is gegaan, waarin alle betrokken partijen: de markt, wetenschap, de overheid en de milieubeweging bijeen zijn. De werkgroep zal begin volgend jaar een visie voor schoon fossiel in Nederland presenteren. Mede op basis van de resultaten van deze werkgroep zal ik met collega Brinkhorst het beloofde vervolg op de Beleidsnotitie Schoon Fossiel aan de Tweede Kamer sturen, zo ongeveer na de zomer volgend jaar verwacht ik. 5

6 In het Energierapport wordt duidelijk gemaakt dat in Nederland extra kolenvermogen door de markt gewenst is. Het kabinet is daar niet tegen maar is wel van mening dat toepassing van schone kolentechnologie absoluut vereist is. Daar hoort nieuwe technologie bij zoals kolenvergassing, hoge efficiency van de energie-opwekking én CO2-opslag, nú al of op termijn. Nieuwe installaties zouden tenminste CO2-capture-ready moeten zijn. We zullen deze discussie aangaan bij nieuwe initiatieven die zich al hebben gemeld in de media (E.On en Nuon). Als we kijken naar onze beleidsinzet voor het Kyotodoel dan lijkt het erop dat CO2 opslag voor de korte termijn, dwz de Kyotoperiode tot 2012, geen rol speelt. Dit is deels waar. Het kan blijken dat prestaties op andere deelterreinen tegenvallen en dat een maatregel die relatief snel en relatief veel CO2-reductie kan opleveren moet worden aangesproken. In de 2 e Evaluatienota Klimaatbeleid die ik onlangs naar de Tweede Kamer heb gestuurd heb ik CO2-opslag als reservemaatregel opgenomen. Meer precies gaat het dan om afvang en opslag van CO2 die uit industriële processen vrijkomt en die niet onder het CO2- emissiehandelssysteem vallen. Ik zal daartoe een gedetailleerd plan uitwerken om ook de realiseerbaarheid vast te stellen. Meer gericht op de langere termijn wil ik nagaan of voor CO2-opslag net zoals voor energiebesparing en hernieuwbare energie, op één of andere manier kwantitatieve doelstellingen zijn te stellen en een adequaat instrumentarium kan worden opgebouwd. Ik besef daarbij dat het stellen van doelen aan CO2-opslag afhankelijk is van vele factoren en niet in de laatste plaats de internationale ontwikkelingen rond het klimaatbeleid. Wat het perspectief zal zijn van het lange termijn klimaatbeleid is nu nog niet helder, er is nog geen duidelijkheid over aanpak en doelen. Ik verwacht in ieder geval niet een snel en eenvoudig traject. Maar gegeven die moeilijkheid, welke condities voor toepassing van CO2-opslag in Nederland kan de markt dan verwachten van de overheid? 6

7 Allereerst wil ik duidelijk maken dat de lijn van het kabinet gericht is op het aantonen van de betrouwbaarheid van de CO2-opslagtechnologie door middel van het uitvoeren van enkele demonstratieprojecten. We hebben nu één CO2- opslag project in de Noordzee, K12-B van Gaz de France, maar het kabinet zou meerdere opslagprojecten willen zien met uiteenlopende elementen van CO2- afvang en opslagtechnologie en met een zekere innovatieve kwaliteit. Van demonstratieprojecten moeten we leren en op basis daarvan kunnen verantwoorde keuzes worden gemaakt voor verdere opschaling van toepassingen en de beleidsincentives die daarvoor nodig zijn. Demonstratieprojecten bieden bovendien een uitstekende proeftuin voor wetenschappelijk onderzoek rond CO2-afvang en opslag, dat in ons land overigens op uitstekende wijze is samengebracht in het meerjarig onderzoeksprogramma CATO (CO2-Afvang Transport en Opslag). Zoals uitgebreid gemeld in de media heeft het kabinet 250 miljoen uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) beschikbaar gesteld voor energie. Het geld zal uiteindelijk moeten worden besteed aan aansprekende projecten op het gebied van energie-efficiency, hernieuwbare energie en schoon fossiel. Ik heb gemerkt dat voor dit FESgeld al erg veel belangstelling bestaat bij spelers op het gebied van schoon fossiele technologie. In februari zal het kabinet definitief uitsluitsel geven over de wijze waarop dit geld zal worden verdeeld over projecten. Tenslotte heeft het kabinet kenbaar gemaakt dat in 2008 de MEP-regeling voor opwekking van klimaatneutrale elektriciteit uit fossiele bronnen, dus met CO2- opslag, in werking zal worden gesteld. De MEP geeft een vergoeding voor de onrendabele top van die betreffende elektriciteitsproductie. Pas in 2007 zal over de details van de regeling meer duidelijkheid kunnen worden gegeven. Het tweede belangrijke spoor betreft de juridische context rond CO2-opslag. 7

8 Ik constateer dat de invoering van het systeem voor CO2-emissiehandel in 2005 een concrete interesse van de markt in CO2-opslag heeft teweeggebracht. De overheid heeft een CO2-plafond ingevoerd waardoor CO2 een waarde heeft gekregen, althans voor de grotere industriële bedrijven. De markt kan vervolgens een eigen keuze maken en denkt daarbij ook aan CO2-afvang en opslag. Ik constateer dat de randvoorwaarden voor CO2-opslag in het Europese handelssysteem momenteel niet sluitend zijn en daardoor onvoldoende investeringszekerheid bieden. Ik wil mij in Brussel sterk maken om vóór de 2 e allocatieperiode van de CO2 emissiehandel, die in 2008 start, wél de gewenste duidelijkheid te hebben over verhandelbaarheid van emissierechten die door CO2-opslag worden vrijgespeeld. Een ander juridisch probleem is de legaliteit van offshore CO2-opslag, dus opslag onder de zeebodem. De internationale verdragen (OSPAR en London Convention) gericht op de bescherming van het mariene milieu laten grootschalige geologische opslag niet toe. Immers de verdragen zijn opgesteld in een tijd dat CO2-opslag niet aan de orde was en voorzien niet in uitzonderingen of specifieke bepalingen daarvoor. Willen we offshore CO2-opslag benutten dan moet daar iets aan veranderen maar vanzelfsprekend wel onder de voorwaarden dat de bescherming van het mariene milieu gegarandeerd blijft. Dit vergt een eensgezinde internationale inzet waarin ook Nederland actief deelneemt. Tenslotte is onze hardware van belang, ik bedoel daarmee de infrastructuur die nu in gebruik is voor de gaswinning. De komende jaren zal de exploitatie van vele tientallen kleinere gasvelden aflopen en zal de infrastructuur waarschijnlijk verdwijnen en dus niet meer beschikbaar zijn voor CO2-opslag. Ik zou graag willen zien dat we voor Nederland een strategisch plan ontwikkelen voor bestemming, nazorg en beheer van leeggeraakte gasvelden, want het is natuurlijk mooi dat je opslagcapaciteit hebt maar je moet voorkomen dat je er niet meer bij kan komen of tegen hoge kosten weer installaties moet opbouwen. Ik 8

9 hoop dat de exploitanten van de ondergrond aan een dergelijk plan willen meewerken. Laten we beseffen dat met CO2-opslag onze aardgasvelden tweemaal voordeel opleveren, milieu als kans! Dames en heren, ik kom tot een afronding. Ik denk dat ik duidelijk heb gemaakt dat CO2-opslag in het lange termijn energieen klimaatbeleid een belangwekkende rol kan gaan vervullen maar dat helaas niet alle randvoorwaarden daartoe op dit moment voldoende helder zijn. Er liggen naar mijn mening grote kansen voor Nederland in de vorm van nieuwe bedrijfstakken rond CO2-afvang, transport en opslag. Die kansen moeten we niet onbenut laten, we hebben al veel kennis maar nu komt het aan op het zetten van de eerste stappen in de uitvoering. Wereldwijd is de kennis en ervaring rond CO2-opslag nog beperkt, Nederland heeft een positie om aan de ontwikkeling van CO2-opslag substantieel bij te dragen. 9