Opdracht Perspectief 11/06/2019. Atelier Tekenen 2jr dinsdags voormiddag

Transcriptie

1 Ruimtesuggestie. Perspectief Bijdrage Saskia Opdracht Perspectief Atelier Tekenen 2jr dinsdags voormiddag Saskia Hooft Rian Wagenaars Fieke Mol Wilhelmien van Diepen Mirjam de Greef Wil Roelse Adriaan Broeders Ben Nederhand Tot aan de 15e eeuw zat er nog niet veel diepte in tekeningen en schilderijen. Om ruimte of diepte te suggereren, zette de schilder de verschillende onderdelen gewoon boven elkaar. De bovenste figuur moest zo bijvoorbeeld verder weg lijken. Het heeft lang geduurd voordat schilders het schilderen van ruimte gingen beheersen. Pas rond 1400, in de tijd van de Renaissance, beginnen ze op een wetenschappelijke manier te onderzoeken hoe je ruimte op een plat vlak kunt weergeven. De regels van het perspectief worden zo ontdekt. Ruimte is wel duidelijk aanwezig in de drie-dimensionale kunst. Dan is er lengte, breedte én diepte aanwezig in tegenstelling tot een schilderij. Dat heeft alleen lengte en breedte, het is plat, twee-dimensionaal. Maar met een aantal trucjes of oplossingen, kan een schilder of tekenaar wel de indruk wekken dat er ruimte is ontstaan op dat platte vlak, hierdoor ontstaat dan het perspectief, de beleving alsof je het drie-dimensionaal waarneemt. Dus wil je ruimte suggereren in een plat vlak, dan gebruik je dit perspectief bijvoorbeeld om de indruk te wekken dat je meters ver weg in een landschap kunt kijken. Je kunt op verschillende manieren deze platheid doorbreken om de indruk van diepte op te roepen. Een aantal van deze manieren zijn de volgende; (naast de voorbeelden die al aangegeven zijn bij de uitleg van deze opdracht) verkorting-verkleining-plasticiteit-standpunt-omklapping-afsnijdingindeling-repoussouir. Hierna worden een aantal van deze genoemde voorbeelden van perspectief gebruik verduidelijkt door verschillende uitgekozen kunstenaars en/of hun werken. Bijdrage van Saskia Hooft Bijdrage van Saskia Hooft REPOUSSOIR Een repoussouiris een schildertechniek waarbij met opzet een voorwerp in de voorgrond wordt geplaatst, om de illusie van diepte te vergroten. Een repoussouiris ten opzichte van de rest van de voorstelling meestal donkerder van kleur en/of bedekt een gedeelte van de voorstelling. De donkere kleur suggereert zo tegenwicht, terwijl op de rest normaal licht valt. Soms is het zo donker, dat het een silhouet is. De achtergrond lijkt zo te worden teruggedrongen. Repoussouirkomt uit het Frans en betekent terugduwen. De schilderkunst Johannes Vermeer Tussen x120 cm olieverf KIKKERPERSPECTIEF IN DE TEKENKUNST Door: Fred van der Wal is een potloodkunstenaar die veel met organische structuren werkt. Hij heeft ook schilderijen gemaakt en surrealistisch gewerkt. Titel: Woest doorleefde uit-druk-kings-vorm Afmeting: 40x30cm Jaartal:

2 Bijdrage van Rian Suggestie van ruimte op het platte vlak met: Groot/Klein/ Overlappen en Afsnijding: Hiernaast zie je hoe de suggestie van ruimte op het vlak helemaal veranderd wordt door de afbeelding bij te snijden. Met overlapping is het beeld van de ruimte ook te manipuleren. Rechts heb ik overlapping gebruikt, waardoor je de kleine figuur niet anders kunt interpreteren dan een eind verder achter de voorste figuren staand. Projectie Nu meetkundig perspectief aan de orde. Ik noem dit graag lijn- en vormperspectief. Het betreft vervorming, verkorting en het veranderen van lijnrichtingen. Het sleutelwoord is projectie. De gedachte is dat je het driedimensionale letterlijk kunt projecteren op het platte vlak, met andere woorden dat je volume kunt plat maken op zo'n manier dat het platte toch volume lijkt. Een eenvoudig type projectie is een schaduw. Ingewikkelder lijkt projectie via de lens van een camera of (zoals het woord al zegt) van een projector. Bij schaduwen en fotografie doet de natuur automatisch het perspectivische "denkwerk". Het resultaat klopt per definitie. Hoe anders is dit voor de schilder of tekenaar die gehouden is dat denkwerk te begrijpen en toe te passen. Bijdrage van Fieke Atmosferisch perspectief Atmosferisch perspectief is in een tekening een indruk van diepte geven door gebruik van steeds lichter wordende tinten en vervagende vormen voor objecten in de achtergrond. Het object lijkt meer een te worden met de lucht, oftewel de atmosfeer. De techniek van het vervagen van objecten in de verte wordt vooral vaak toegepast bij het tekenen van landschappen. De techniek is terug te vinden tot in de tijd van de Romeinen en Grieken, maar werd voor het eerste beschreven door Leonardo DaVinci in de Renaissance. De effecten van afstand op kleuren in een landschap zijn: - Afname van het contrast en daardoor minder goed waargenomen details (strooilicht maakt de donkere partijen minder donker; -Blauwkleuring van donkere partijen, een effect dat s zomers uitgesproken is, maar bij helder weer slechts bij grote afstanden waarneembaar; -Ineenvloeien van kleuren van de achtergrond Deze effecten zijn alle te herleiden tot verstrooiing van licht. Bij grotere afstand is de luchtkolom tussen waarnemer en ver verwijderde voorwerpen erg lang, zodat licht van boven soms wordt verstrooid naar de waarnemer toe. Bij verstrooiing moeten we onderscheid maken tussen witte en donkere partijen. De horizon en ver verwijderde partijen nemen we wit waar. Dit wit is een combinatie van het doorgetrokken blauwe licht van de hemelkoepel en geel licht afkomstig van nevels en wolken in de verte. Het licht afkomstig van deze partijen wordt ook verstrooid en de rode en gele gedeeltes bereiken ons in grotere mate. 2

3 De hemelkoepel heeft een zwarte achtergrond (sterrenhemel), maar in de verte zijn nevels of ver verwijderde wolken die licht terugkaatsen. Dat teruggekaatste licht kan ook verstrooid worden en bij witte achtergronden heffen deze effecten elkaar op.zodra we echter donkere achtergronden zien (berghellingen, bomen) wordt het blauw belangrijker zoals te zien in het schilderij Maria Magdalena van Rogier van der Weijden(1450, olieverf op paneel, 41 x34) Dit schilderij is een goed voorbeeld van de meest eenvoudige situatie, een onbewolkte lucht en relatief heldere zomerse omstandigheden. Als er wolken zijn, zullen ze wat gelig overkomen, maar dat effect is gering, de blauwkleuring van donkere partijen is veel opvallender, omdat het aandeel van strooilicht bij een donkere achtergrond overheerst Bijdrage van Wilhelmien De keuze voor deze kunstenares en deze afbeelding maak ik omdat ik gefascineerd ben door haar grote en grootse werken met grafiet op papier. Ze werkt en speelt met perspectief, vlakken, ruimtelijkheid, diepte, overlapping, envelopingspace(omhullende ruimte) verhoudingen. In dit project heeft ze het stadsbeeld van Hong Kongwaargenomen en weergegeven, waar video-beelden en neonlichten om aandacht schreeuwen. De kleuren en bewegende beelden kijken de mens te overheersen. Haar onderzoeksvraag is of er nog wel ruimte is voor de individuele mens in een door technologie gestuurde wereld. Verliest een individu de controle in een stad vol grote lichtreclames, kleuren en opgeblazen vormen? DigitalizedHong Kong- Fishes 2013, grafiet op papier, 196 x150 Cathelijn van Goor geboren in Beverwijk. Bijdrage van Mirjam Een tekening die 17 jaar geleden begon en nog steeds door beweegt, door allerlei buurten in steden, over de hele wereld. Een lijn, een serie lijnen, perpectiefdoor lijnen, een soort van optische illusie, ruimte en ruimtelijkheid. Soms ruimtesuggestie. Wat me fascineert is de lijn die gezet wordt, de eenvoud daarvan en de context daar omheen, de betekenisgeving. Bart noemt het een performance maar geen podiumkunst. Er zijn geen toeschouwers. Het dagdagelijkse, daarvan wordt de tekenaar onderdeel, soms maanden in dezelfde straat. De interactie, de communicatie onthoudt hij en schrijft hij op. Drawing Rio de Janeiro, Bart Lodewijks, 1972 Beuningen Spelen met perspectief 1. Belvédère van M. C. Escher, 1958 Het werk van Escherstaat onder andere bekend om zijn optische illusies en zijn spel met perspectief. Dit werk van Escheris een schoolvoorbeeld voor iedereen die wil zien hoe je met perspectief kunt spelen. De verhoudingen van het getekende gebouw veranderen wanneer je als toeschouwer een ander perspectief inneemt. Er lijkt op het eerste gezicht niets mis te zijn met het bouwwerk, maar wie iets langer kijkt ziet dat Escher iets heeft getekend dat onmogelijk zou zijn. De tekening van een kubus en een onmogelijke kubus zijn hier ter verduidelijking ingevoegd. Hierdoor wordt de verwarring van de optische illusie die Escherzo slinks in Belvédèretoepast, verduidelijkt. 3

4 Bijdrage van Wil 2. De tafelblad illusie van Roger Shepard(1990) Deze klassieker toont twee tafelbladen met compleet verschillende vormen. Of niet? Ga het eens na met een meetlat en je komt tot de conclusie dat de tafelblad vormen in feite precies dezelfde afmeting hebben. Deze illusie werd ontworpen door de Amerikaanse psycholoog en kunstenaar Roger Shepard, en het werkt om maar liefst twee redenen. Ten eerste lijken verticale lijnen vaak langer dan horizontale lijnen. Ten tweede lijkt het, omdat we de poten van de tafel zien, of we perspectief zien. Wederom dat perspectief zien van ons brein dat de boel in verwarring brengt! Hierdoor lijkt namelijk het verticaal staande tafelblad veel verder in de verte te reiken dan de horizontale. Hij is veel misschien even lang op een plat vlak, maar als ons brein dat even snel voor ons uitrekent, betekent dit dat als het perspectief er zó uit ziet, de tafel in werkelijkheid veel langer moet zijn. Daarom lijkt die tafel een heel ander formaat te hebben, ons brein houdt er namelijk al een soort van rekening mee dat het een erg lange tafel is. Verkorting is een fenomeen dat altijd optreed wanneer je in perspectief tekent. Objecten die die ver weg zijn worden kleiner en op die manier kun je ruimte suggereren in je tekening. De vorm lijkt korter dan hij in werkelijkheid is. Verkorting ontstaat wanneer een lange vorm naar toeschouwer is gericht. Verkorting kan ook worden gebruikt om een sterk effect te bereiken. Door een bv.een hand zo op de voorgrond te tekenen dat het lijkt of de hand uit de tekening komt. Het fascineert me hoe een tekenaar een persoon kan tekenen waar duidelijk een verkorting te zien is. In de tekenlessen hebben we deze opdrachten ook wel eens gekregen. Een moeilijke opgave. Een gevonden uitspraak: Pas als een tekenaar de verkorting goed in beeld kan brengen kan hij een realistisch lichaam afbeelden. De bewening van Andrea Mantengna Tijd is ongeveer 1475 Doek 68 x81 cm Het lichaam van de dode Christus Jammerende figuren zijn Johannes de Evangelist en Moeder Maria Kleurenperspectief Kleurenperspectief is een manier hoe je met kleuren dieptewerking in een kunstwerk kan verkrijgen. Zij werkt met verschillende gumsoorten, van een standaard gum en gumpotlood tot een elektrische gum en gumhouder. Ze werkt veel met houtskool en kleuren. Ze kleurt het daarbij eerst het papier in met soft pastel of andere kleurpigmenten. Vervolgens brengt ze daar een laag houtskool over aan. Daarna begint ze met gumtekenen en de houtskool in lijnen en vormen wordt de onderliggende kleur in verschillende tinten zichtbaar. Haar werk heeft veel weg van landschappen of vlaktes van haren, huid of gras. Tekening is van Karin Rianne Westerdorp (1985). Bijdrage van Adriaan Broeders Objecten van onderzoek: A. De tocht van de koningen, 1459, Kunstenaar: Benozzo Gozzoli, ook bekend als Benozzo di Lese de Sandro Alessio, Afmetingen: muurvullend in de Magi Chapel in het Palazzo Medici-Riccardi in Florence, Aanleiding vormde het bezit van een anonieme poster met een schildering in renaissancestijl 4

5 Ad A: de tocht der koningen, 1459; Benozzo Gozzoli. De tocht van de koningen refereert aan de tocht van de drie wijzen die na de geboorte van Christus op weg gingen om hem te bezoeken. In Florence bestond al voor het moment waarop het betreffende fresco geschilderd een traditie waarin de welgestelden van de stad Florence deelnamen aan een gedenkprocessie door de stad, waarbij pracht en praal getoond werden aan de bevolking. Ten tijden van de episode waarin De Medici aan de macht waren in Florence hebben deze machthebbers ongetwijfeld deel uit gemaakt van deze processie. De processie wordt ook heden ten dagen nog steeds gehouden. In 1459 krijgt BenezzoGozzolide opdracht om een huiskapel in het paleis te decoreren Waarom heb ik voor deze afbeelding gekozen? De opdracht die we van Anne gekregen hebben is de aanleiding geweest voor de ontdekkingstocht die ik gemaakt heb rond deze prent. In 1996 hebben we in Florence bij toeval een poster gekocht waarnaar we sindsdien steeds met verwondering en bewondering naar bleven kijken omdat we steeds nieuwe elementen in de voorstelling ontdekten, zonder dat we ook maar enige aanwijzing hadden over het onderwerp en laat staan over de maker van de schildering; op de poster werd daar niets over aangegeven. Na de inleiding over de ontwikkeling/ geschiedenis van het perspectief in de schilder-en tekenkunst werd me duidelijk dat gezocht moest worden in de periode van de vroege Italiaanse renaissance. Internet is een belangrijk instrument geweest bij het uiteindelijk traceren van het oorspronkelijke werk. Deze speurtocht gaat zeker de aanleiding vormen voor een toekomstig bezoek aan Florence. Kijkend naar de posterafbeelding probeer ik hierna het gebruik van enkele perspectiefregels te omschrijven die ik in de afbeelding heb kunnen onderkennen. De relatie met perspectief is duidelijk. In lagen wordt, in een naar achteren wijkend landschap en in een veelvoud aan lagen, een ongelooflijke rijkdom aan informatie over landschap, architectuur, maar ook over personen van divers pluimage getoond. In de speurtocht naar het thema en zijn maker heb ik internetpagina s bezocht die aan een veelvoud van pagina s nog niet genoeg hadden om alle details te belichten. Het perspectiefin de afbeelding behelst al wel inzicht in de regels die daarvoor gaandeweg zijn ontwikkeld. Verder weg betekent kleiner, Er zijn meerdere menselijke ruimtes die elkaar steeds overlappen, maar De gedetailleerdheid en nauwkeurige weergave verminderen niet, ook al is het object verder in de ruimte gesitueerd; het vervaagt nagenoeg niet. Het is alsof het nog vanuit de uitgangspunten gestart is die golden voor de verbeelding van heilige thema s in de late gotiek, tegelijkertijd is het schilderij al wel rijk aan wereldse elegantie en soms zelfs doet het pompeus aan, waarmee het niet meer religieus, maar juist van deze (overigens rijke) wereld wordt en daarmee behoort tot de Italiaanse Renaissance. 5

6 B. Reflection avec deux enfants, 1965, Kunstenaar: Lucian Freud, Afmetingen 91 bij 91 cm, in Museo Thijssen- Bornemiska in Madrid. Ik heb deze afbeelding gekozen vanwege de keuze van de schilder voor een niet vaak toegepaste vorm van perspectief; het zgn kikkerperspectief. Het kikkerperspectief geeft voor mij ansich al een verwrongen beeld van een afgebeeld voorwerp omdat het los staat van een horizon, waardoor het dominant wordt. Wanneer de afbeelding een mensfiguur weergeeft ontstaat een dominant, veelal arrogant perspectief op de afgebeelde. Het is een zelfportret (reflexion), de schilder heeft zich vermoedelijk vanuit een staande positie boven een spiegel geportretteerd. Op de achtergrond zijn gedeeltelijk twee industriële lampen te zien. Het totaal geeft zeker door de donkere achtergondeen somber beeld. Het schilderij wordt echter compleet gemaakt door twee contrasterende en daarmee vervreemdende elementen in dit schilderij. Twee kinderen worden vanuit een ander perspectief weergegeven waardoor het dominante deel van het schilderij afgezwakt wordt; het totaal wordt meer fragwurdig. Wat heeft de schilder duidelijk willen maken in dit werk? Jammer genoeg heb ik geen beschouwingen nav dit werk gevonden die mij hebben kunnen helpen bij het doorgronden ervan. Bijdrage van Ben Optische Illusie Je denkt misschien dat wat je ziet altijd overeenkomt met de werkelijkheid. Toch hoeft dat niet altijd. Gedurende de evolutie van de mens hebben onze hersenen allerlei systemen ontwikkeld die ons gezichtsvermogen helpen. Daar merk je zelf bijna niets van, totdat je iets te zien krijgt wat door die systemen verkeerd worden geïnterpreteerd. Veel optische illusies werken zo: ze houden je brein voor de gek door informatie te geven die bij de hersenen een verkeerde reactie teweeg brengen. De voormalige Franse postbode en bouwer van de IdealPlace Ferdinand Chevalstaat hier afgebeeld op het portret dat een groot optisch bedrog is. Dankzij het geforceerde perspectief veranderen de huishoudelijke voorwerpen en de meubels in een indrukwekkende optische illusie. 6

7 Kikkerperspectief. 7LCTT7HKzc&feature=youtu.be Wanneer je iets van onderaf tekent, noemen we dit het kikkerperspectief, omdat je vanuit dit standpunt als het ware de wereld vanuit het oogpunt van een kikker ziet. Door iets van onderaf te tekenen, kun je het beeld krachtiger, groter en indrukwekkender over laten komen. Teken je vanuit het kikkerperspectief, dan lijkt het alsof je tegen je onderwerp op kijkt. De horizon in je foto zal bij dit standpunt vrij laag uitkomen of in een extreem geval zelfs onder je foto, waardoor er geen horizon te zien is. Je zult dit perspectief veelal terugvinden bij het vastleggen van landschappen en architectuur. Bij het vastleggen van landschappen werkt dit heel goed, wanneer je bijvoorbeeld een klein onderwerp in de voorgrond groter in beeld wil brengen. Ook bij architectuur geeft dit een mooi effect, omdat je hierdoor de gebouwen nog groter en indrukwekkender over kan laten komen. Hoe dichter je bij het onderwerp gaat staan en hoe lager het standpunt is, hoe extremer het effect van het perspectief overkomt. Ik heb juist gezocht naar een voorbeeld van een tekening van een model. Loes Wijnestudeerde afgelopen jaar met speciale vermelding af met dit soort tekeningen. 7