RWA-installaties: extra (schijn)veiligheid

Transcriptie

1 brandveiligheid R.P.W. Oldengarm en ir. M.G. Gies Kwaliteit van rook- en warmteafvoer in de praktijk RWA-installaties: extra (schijn)veiligheid Sinds jaar en dag worden gebouwen voorzien van een rook- en warmteafvoerinstallatie (RWA-installatie). Deze installaties kom je tegen in bejaardenhuizen, winkelcentra en industriegebouwen. Een RWA-installatie wordt toegepast als er niet zonder meer aan de prestatie-eisen uit het bouwbesluit kan worden voldaan. De vraag is of toepassing altijd garant staat voor het vereiste niveau van brandveiligheid Winkelcentra zijn vaak voorzien van een RWA-installatie. De toepassing van een RWA-installatie kan meerdere doelen hebben. Bijvoorbeeld dat vluchtroutes langer veilig blijven of dat de kans op te snel bezwijken van de constructie van een gebouw kleiner wordt. Ook kan het ertoe bijdragen dat de brandweer een (betere) binnenaanval kan uitvoeren en dat rook- en brandschade beperkt blijft. Voor de verschillende doelen gelden verschillende criteria als het gaat om de toelaatbare temperatuur en de zichtlengte in de rook en de rookvrije hoogte onder een rooklaag (afbeelding 2). Een goed werkende RWA-installatie zorgt ervoor dat alle specifieke doelen die in de gegeven situatie van toepassing zijn, worden gerealiseerd. In de praktijk blijkt dat veel installaties bij brand helaas niet het niveau van veiligheid bieden dat op grond van het ontwerp zou mogen worden verwacht. De doelstellingen van de RWA-installatie worden in dat geval niet gerealiseerd. CERTIFICERING RWA-INSTALLATIES Met de Regeling rookbeheersingssystemen 2002, die sinds 1 april 2002 door het NCP (Nationaal Centrum voor Preventie) wordt ondersteund, wordt de kwaliteit van rookbeheersingssystemen gewaarborgd [2]. RWA-installaties die volgens de regeling tot stand zijn gekomen en zijn gecertificeerd, zouden langdurig de vastgestelde prestaties moeten leveren. De regeling is ervoor bedoeld om voor zowel eindgebruikers als de toetsende instanties aantoonbaar te maken dat een goed en betrouwbaar rookbeheersingssysteem wordt geleverd. In de regeling zijn procedures opgenomen, die het gehele proces vanaf het opstellen van het eisenpakket voor een installatie tot het onderhouden van de gerealiseerde installatie, vastleggen. In veel gemeenten is een gecertificeerde installatie een voorwaarde om een RWA-installatie te mogen toepassen in het kader van een bouw- of gebruiksvergunning. Naast de certificering wordt door de toetsende instantie vaak een test van de RWA-installatie gevraagd om enige zekerheid te hebben over de juiste werking van deze installatie. In de praktijk blijkt deze test vooral te bestaan uit het beproeven van de aansturing van de RWA-installatie. Door een klein brandje te ontsteken, wordt getest of de installatie binnen de gestelde tijd automatisch in bedrijf komt. Het is een misvatting om te veronderstellen dat deze functionaliteittest een afdoende praktijktest voor de RWA-installatie is. Met de brandproef worden de werkelijke hoeveelheden rook en warmte die bij een brand vrijkomen niet benaderd, de uiteindelijke effectiviteit van de rookafvoer is met deze proeven dan ook niet te toetsen. Hiaten Oppervlakkig bezien lijken de kwaliteit en juiste werking van een RWA-installatie met de certificering te zijn gegarandeerd. In de regeling is echter een aantal lacunes aanwezig. Eén ervan is het ontbreken van een erkende inspectie-instelling voor de vereiste goedkeuring van de rookbeheersingssystemen. Tot op dit moment kan dan

2 opslag stapelhoogte (m) brandvermogen K ref (kw/m 2 ) voorbeeld branduitbreidingssnelheid (o.b.v. [4] + risico inschatting auteurs) t c (seconden) bijzonderheden bron lit. woonfuncties (medium) [3] kantoren (medium) [3] winkels 500 deurenfabriek (aluminium) (slow) [4] deurenfabriek (hout/kunststof) (medium) [4] drukkerij (medium) [4] gedroogde levensmiddelenfabriek (medium) [6] gestapelde houten pallets 0, (fast) (vochtpercentage 6%-12%) [6] gestapelde houten pallets 1, (fast) (vochtpercentage 6%-12%) [6] gestapelde houten pallets 3, (ultra fast) (vochtpercentage 6%-12%) [6] gestapelde kartonnen dozen 4, (ultra fast) [6] lijmfabriek (medium) [4] [3] niet industriegebouw met een vuurbelasting > 8 kg vurenhout /m 2 en vuurbelasting geconcentreerd op 3 m boven de vloer 1, [4] niet industriegebouw met een vuurbelasting > 8 kg vurenhout /m 2 en vuurbelasting geconcentreerd op 3 m boven de vloer 0, [4] niet industriegebouw met een vuurbelasting > 8 kg vurenhout /m 2 en vuurbelasting geconcentreerd op 3 m boven de vloer 1, [4] PE flessen in kartonnen dozen 4, (ultra fast) [6] PE stapelbakjes, gevuld; gestapeld 7, (ultra fast) [5] plastic folie op rollen 4, (fast) [5] PS speelgoed in dozen 4, (fast) [5] schoenenfabriek (medium) [4] schoenenopslag in dozen max. 5, (fast) [4] spuitgieterij (slow) [4] voedingsmiddelenfabriek (medium) [4] zuivelfabriek (slow) [4] Tabel 1. Uitgangspunten ontwerpbrand. ook geen gecertificeerde RWA-installatie worden geleverd. Een ander hiaat in de regeling is dat bij veel erkende ontwerpers rookbeheersingsinstallaties en erkende opstellers programma van eisen rookbeheersingssystemen niet voldoende kennis over specifieke ontwerpuitgangspunten aanwezig is. In de erkenningsprocedure wordt deze kennis ook niet getoetst: bij de examens ontbreekt het beoordelen en vaststellen van de meest essentiële uitgangspunten en er wordt slechts getoetst of men een ontwerp op basis van reeds vastgestelde (en wellicht onjuiste) uitgangspunten kan maken volgens de geldende normen en richtlijnen. Uiteindelijk zullen de erkende opstellers echter wel zelf de uitgangspunten voor het ontwerp van de installatie moeten vaststellen en opnemen in het Programma van Eisen (PvE) van de RWA-installatie. 367

3 368 Ontwikkeling brand Om te kunnen bepalen hoe een brand zich ontwikkelt en hoe groot een brand op een bepaald moment is, geeft het vultijdenmodel voor veel situaties handreikingen voor de te hanteren uitbreidingssnelheid en het vermogen per oppervlakte-eenheid, aangevuld met een berekeningsmethode [4]. Met de formules kan voor zowel stationaire als dynamische rekenmodellen de grootte van een brand worden bepaald. Het is belangrijk om te vermelden dat het hier gaat over de branduitbreiding in het beginstadium van een brand, waarin nog kan worden uitgegaan van een cirkelvormige uitbreiding van de brandhaard met constante snelheid. De grootte ofwel het referentieoppervlak van een brand kan met een formule (1) worden bepaald. A ref =2 ( t ) 2 (1) t c met: A ref = referentie brandoppervlak (m 2 ) t = beoordelingstijdstip (sec.) t c = tijdconstante behorende bij gekozen uitbreidingssnelheid Aan de hand van de oppervlakte van de brandhaard kan de omtrek van de brand worden bepaald. Deze omtrek is bepalend voor de hoeveelheid rook die wordt geproduceerd. Voor de bepaling van de omtrek mag worden uitgegaan van een cirkelvormige branduitbreiding. De omtrek wordt dan met formule (2) bepaald. r = A ref π P ref =2πr (2) met: r = straal cirkelvormige brand (m) A ref = referentie brandgrootte (m 2 ) P ref = referentie brandomtrek (m) Het totale vermogen dat vrijkomt bij een brand, wordt bepaald door het oppervlak te vermenigvuldigen met het referentie brandvermogen per vierkante meter volgens formule (3): q g;totaal = A ref x K ref (3) met: q g;totaal = straal cirkelvormige brand A ref = referentie brandgrootte (m 2 ) K ref = referentie brandvermogen (W/m 2 ) Deze uitgangspunten zijn onder andere: doel(en) van de installatie en te hanteren toetscriteria; aanwezigheid van een sprinklerinstallatie; maximale ontwikkelingstijd van de brand; uitbreidingssnelheid van de brand; grootte van de referentiebrand; omtrek van de referentiebrand; vermogen van de brand. In principe zal de opsteller van het PvE al deze zaken moeten beoordelen en de keuzen moeten vastleggen. De beoordeling vindt vaak plaats op basis van ervaringsgetallen afkomstig van vergelijkbare en eerder uitgevoerde projecten. Dit wordt ook veroorzaakt doordat er slechts in beperkte mate kan worden teruggegrepen op onderzoeksresultaten en richtlijnen. Helaas geeft de regeling vooral voor de definitie van de brandhaard géén richtlijnen of handreikingen. Ook in de gehanteerde normen ontbreken heldere richtlijnen voor het vaststellen van deze uitgangspunten. De ervaring leert dat er in de praktijk wordt uitgegaan van toetscriteria en brandscenario s die in veel gevallen als te licht moeten worden beoordeeld, zeker in vergelijking met de brandscenario s die in de literatuur worden omschreven. Ook wordt in sommige gevallen geconstateerd dat mogelijk maatgevende brandscenario s niet worden meegenomen in het ontwerp. BRANDSCENARIO S Voor het ontwerp van een passende RWA-installatie is het brandscenario waarop de installatie wordt ontworpen van essentieel belang. De belangrijkste aspecten zijn de snelheid waarmee een brand zich ontwikkelt en het vermogen dat per vierkante meter vloeroppervlakte vrijkomt (zie kader). Met deze factoren wordt de grootte van een brand op een bepaald tijdstip vastgelegd en wordt ook vastgelegd hoeveel rook en warmte er wordt geproduceerd. Op basis hiervan zal met rookverspreidingsmodellen moeten worden bepaald wat specifieke eigenschappen van een RWA-installatie moeten zijn. Voor eenvoudige situaties wordt vaak gebruik gemaakt van een stationair (tijdsonafhankelijk) rekenmodel. Meestal wordt hiervoor de berekeningsmethode uit NEN 6093 [1] gebruikt. Voor de berekening wordt bepaald hoe groot de brand op een bepaald tijdstip zal zijn, bijvoorbeeld op het moment dat de brandweer water op het vuur kan hebben. De omvang van de brand op dat moment wordt als maatgevend beschouwd. Op basis van de bij die omvang geproduceerde rook en warmte, wordt berekend hoeveel rook

4 en warmte via openingen in het dak moet worden afgevoerd. Er wordt verondersteld dat de brandweer verdere groei van de brand voorkomt. Een stationaire brand kan ook zonder inzet van de brandweer ontstaan, bijvoorbeeld een volledig in brand staande kleine ruimte grenzend aan een grote ruimte zonder vuurbelasting, of een brand in de grote ruimte die in vermogen en omvang wordt begrensd na activering van een sprinklerinstallatie. Voor complexe situaties of situaties waarbij de factor tijd een essentieel onderdeel vormt, kan gebruik worden gemaakt van dynamische en tijdsafhankelijke berekeningen, bijvoorbeeld volgens het vultijdenmodel. Hierbij wordt gedurende een periode bepaald hoe een brand zich ontwikkelt en hoe de rookontwikkeling in de ruimte plaatsheeft. Met deze laatste methode kan bijvoorbeeld worden bepaald wanneer het voor publiek gevaarlijk wordt om in de ruimte aanwezig te zijn. Voor het vaststellen van de ontwerpuitgangspunten van RWAinstallaties is een aantal publicaties bruikbaar [3, 4, 5 en 6]. Deze kunnen door de opsteller van een PvE worden gebruikt om de eigenschappen van een ontwerpbrand vast te stellen. De toetser kan op basis van dezelfde publicaties vaststellen of de gehanteerde uitgangspunten overeenstemmen met het beoogde gebruik van een gebouw. In tabel 1 zijn als voorbeeld voor een beperkt aantal (industriële) functies uitgangspunten voor een ontwerpbrand weergegeven. Deze zijn afkomstig uit de literatuur waarnaar wordt verwezen en aangevuld met eigen interpretaties en risico-inschattingen. INDUSTRIEGEBOUWEN Als praktisch voorbeeld wordt een industriegebouw genomen waarin speelgoed in stellingen wordt opgeslagen. Het gebouw is 10 m hoog en er heeft opslag plaats tot circa 6 m hoogte. Het gebouw is m 2 groot. Het speelgoed is verpakt in kartonnen dozen, ingeseald met kunststof folie en staat compact gestapeld op houten pallets in de stellingen. Voor industriegebouwen met grote brandcompartimenten wordt vaak gebruik gemaakt van het reken- en beslismodel, beheersbaarheid van brand [7]. Met dit model kan de maximale grootte van een brandcompartiment worden bepaald 2. Een RWA-systeem moet zijn berekend op de vuur- en rookomtwikkeling. 369

5 op basis van de totale hoeveelheid brandbaar materiaal in een gebouw en inrichting. Brandcompartimenten mogen dan in veel gevallen groter zijn dan op basis van het Bouwbesluit, dat de grens stelt bij m 2. Als er aanvullend nog voor kan worden gezorgd dat de brandweer bij aankomst nog veilig naar binnen kan en een brand nog kan bestrijden (optie binnenaanval), bestaat binnen dit model de mogelijkheid om de brandcompartimenten twee keer zo groot te maken. Voorwaarde voor het werken met deze optie is dat een brand op het moment van inzet maximaal 25 m 2 beslaat en maximaal 10 m hoog is. Verder moet het gebouw worden voorzien van een brandmeldinstallatie en moet het mogelijk zijn dat voor elke brand binnen een inzettijd van 7 minuten water op het vuur kan zijn. Vooral als onderdeel van deze laatste voorwaarde voor een binnenaanval is eigenlijk altijd een goed werkende RWA-installatie vereist. De brandweer moet de brand immers kunnen vinden en benaderen. Verder wordt daarmee voorkomen dat door hete rookgassen op afstand van de oorspronkelijke brandhaard zogenoemde secundaire branden ontstaan. Een typisch toetscriterium daarvoor is de rooklaagtemperatuur. Deze mag maximaal 200 ºC zijn in verband met de ontbranding van bijvoorbeeld karton. Bij deze temperatuur is ook nog een veilige inzet van de brandweer mogelijk. Daarnaast moet de brandweer vrij zicht hebben op de brand: onder de rooklaag moet daarom een hoogte van ongeveer 2,5 m rookvrij zijn. Een in de praktijk veel gehanteerde waarde voor het referentiebrandvermogen is K ref = 300 kw/m 2.Veelal wordt een brandgrootte van 25 m 2 als uitgangspunt gesteld (wat overeenkomt met de brandsituatie na 17:40 minuten bij een gemiddelde uitbreidingssnelheid t c = 300 s). De omtrek wordt meestal op 20 m gesteld (dit geldt eigenlijk alleen voor rechthoekige branduitbreiding; een cirkelvormige brandhaard met een oppervlakte van 25 m 2 heeft een omtrek van 17,7 m). Volgens het normatief brandverloop zal de brandweer op z n vroegst na 20 minuten met de bluswerkzaamheden kunnen starten (5 minuten ontdekkingstijd, 8 minuten opkomsttijd en 7 minuten inzettijd). Op basis van de formule en de vaak gehanteerde normale uitbreidingssnelheid t c = 300 s. is de brand na 20 minuten echter gegroeid tot 32 m 2! Geconstateerd moet worden dat bij een compacte opslag de maximale 25 m 2 in veel gevallen zal worden overschreden en er dus volgens de voorwaarden uit het reken- en beslismodel niet mag worden gerekend op een succesvolle binnenaanval Kennis over brandontwikkeling en maatregelen zijn essentieel (foto Promat). Ontwerp RWA Als op basis van de oorspronkelijk gehanteerde waarden een RWA-installatie wordt ontworpen conform NEN 6093, betekent dit dat er in totaal 9.3 m 2 effectieve toe- en afvoeroppervlakte moet worden gerealiseerd. Hiermee wordt de rooklaagtemperatuur net onder de 200 ºC gehouden en zal de onderste 5 m rookvrij zijn. Zoals blijkt, is in dit geval de temperatuur van de rook bepalend voor de afvoercapaciteit. Als de brand verder groeit dan de gehanteerde 25 m 2 tot bijvoorbeeld 32 m 2, betekent dit dat de RWA-installatie zijn doel niet kan realiseren: de rooklaagdikte zal weliswaar niet veel veranderen maar de temperatuur neemt wel toe tot ongeveer 240 ºC. Bij deze temperatuur kunnen brandbare materialen in de rooklaag spontaan ontbranden en worden

6 de bluswerkzaamheden door de brandweer belemmerd. Hieruit blijkt dat de oorspronkelijke rwa-installatie haar doel niet kan realiseren. Voor de speelgoedopslag is een uitbreidingssnelheid fast of zelfs ultrafast (t c =150 sec. respectievelijk t c =75 sec) van toepassing. Verder zal voor een dergelijke opslag het referentiebrandvermogen ongeveer kw/m 2 bedragen. Ingevuld in de berekeningen blijkt dat de oorspronkelijke installatie ertoe leidt dat de rooklaag in theorie een temperatuur krijgt van ongeveer 1200 ºC. Praktisch betekent dit dat er al veel eerder sprake is van een situatie waarbij, door straling vanuit de hete rook, op heel veel plaatsen spontaan secundaire branden ontstaan en vrij snel een flash-over in de ruimte zal plaatshebben. Uit berekeningen blijkt dat zelfs het vergroten van de capaciteit van de RWA dit niet kan voorkomen. Er kan zeker geen sprake meer zijn van een succesvolle binnenaanval door de brandweer! Een RWA-installatie die een succesvolle binnenaanval zou moeten garanderen in dit voorbeeldgebouw, is dus eigenlijk niet mogelijk: door het grote brandvermogen dat vrijkomt, zal de temperatuur van de rooklaag op het moment dat de brandweer ter plekke komt altijd te hoog zijn om nog te kiezen voor een binnenaanval. Met een beetje pech is er al ruim sprake van een volledig ontwikkelde (post-flashover) brand en kunnen ze alleen van buitenaf de brand binnen de perken proberen te houden. VLUCHTROUTE ATRIUM Een volgend praktijkvoorbeeld betreft een ziekenhuis.via een atrium in dit ziekenhuis (hoogte circa 15 m) moet men op begane grondniveau veilig kunnen vluchten. Aan het atrium grenst op de begane grond een winkel/cadeaushop van 50 m 2 met stellingen tot een hoogte van 2,5 m. Er is geen sprinkler aanwezig. Om een langere vluchttijd door het atrium mogelijk te maken, geldt een aantal uitgangspunten. Zo zal de straling, afkomstig van een hete rooklaag, op vluchtniveau maximaal 1 kw/m 2 mogen bedragen en mag de temperatuur op vluchtniveau maximaal 45 ºC zijn. Daarnaast zal men op vluchtniveau 100 m door de rook moeten kunnen kijken. Voor kortdurend verblijf in dergelijke ruimten kunnen onder bepaalde omstandigheden ruimere criteria worden gehanteerd. De 1 kw/m 2 kan bijvoorbeeld vrijwel onbeperkt worden verdragen zonder pijn, bij 2 kw/m 2 wordt dit na ongeveer 1 minuut ondraaglijk [10] [11]. Uit berekeningen blijkt dat 1 kw/m 2 afhankelijk van de grootte van de ruimte, overeenkomt met een rooklaagtemperatuur van ten minste 100 ºC. Een stralingsflux van 2.0 kw/m 2, komt overeen met ten minste 160 ºC. Hogere rooktemperaturen in de rooklaag zijn mogelijk, afhankelijk van de afmetingen van de ruimte. Ontwerp RWA Er is een RWA-installatie berekend waarbij is uitgegaan van een brand in een aangrenzende ruimte met een vermogen van 300 kw/m 2. Als aanname geldt dat de ruimte voor de helft in brand staat. Op basis van deze ontwerpuitgangspunten is bepaald dat 9,7 m 2 toe- en afvoer in het atrium noodzakelijk is. De rooklaag zal tot een hoogte van 4,7 m dalen en de rooktemperatuur zal ongeveer 150 ºC bedragen. Het vluchten via het atrium blijft hierdoor gedurende langere tijd mogelijk. Aan de criteria voor luchttemperatuur en zichtlengte wordt voldaan omdat de vluchtroutes onder de rooklaag liggen. Op basis van de inrichting van de winkel, zal het gehanteerde brandvermogen aan de lage kant zijn. Een reëler uitgangspunt heeft vooral voor de temperatuur van de rooklaag direct gevolgen: deze zal bij een referentiebrandvermogen van 500 kw/m 2 stijgen tot ruim 200 ºC. Bij deze temperatuur kan niet zonder meer gedurende langere tijd veilig onder de rooklaag door worden gevlucht. Als gezonde personen over meer dan bijvoorbeeld 50 m onder die rooklaag moeten vluchten, is dat niet meer veilig mogelijk. Voor mensen met verminderde mobiliteit (ziekenhuis!) doet dat zich al bij kortere vluchtafstanden voor. Voor de volledigheid moet hierbij worden opgemerkt dat de overwegingen uit deze laatste paragraaf alleen een rol spelen als voor het veilig vluchten een beroep moet worden gedaan op het gelijkwaardigheidsbeginsel. Als voor het vluchtaspect wordt voldaan aan de Bouwbesluitvoorschriften mogen er géén beperkingen worden gesteld aan de omstandigheden waaronder in het atrium wordt gevlucht: er zijn in dat geval alternatieve vluchtroutes voorhanden! SPECIFIEKE KENNIS Uit bovenstaande voorbeelden blijkt dat bij het hanteren van de uitgangspunten zorgvuldigheid is geboden. Onjuiste uitgangspunten brengen in veel gevallen de veiligheid van personen in het geding; enerzijds de veiligheid van de gebruikers van het gebouw en anderzijds het brandweerpersoneel tijdens een blusactie. Helaas moet worden geconstateerd dat er in Nederland ondanks de jarenlange toepassing van RWA-installaties en ondanks een certificeringregeling voor dergelijke installaties, nog slechts weinig gebruik wordt gemaakt van de beschikbare 371

7 4. Ook een atrium kent in het kader van brandveiligheid z n specifieke uitgangspunten. kennis over de verschillende brandscenario s die bij het specifieke gebruik van ruimten hoort. In teveel gevallen worden te optimistische uitgangspunten gehanteerd. Veel installaties zullen bij een nadere beoordeling op basis van beschikbare realistische brandgegevens hun doel niet kunnen realiseren. Ontwerpers en toetsers van RWA-installaties zullen zich bewuster moeten worden van hun verantwoordelijkheid bij het vaststellen van de uitgangspunten en het te hanteren brandscenario. Het eenvoudigweg hanteren van klassieke vuistregels is niet meer voldoende om een gebouw veilig te kunnen noemen. Kennis van binnen- en buitenlandse gegevens is daarvoor van groot belang. Als toetser mag men dan ook minimaal van de ontwerpers van RWA-installaties verwachten en eisen dat men een degelijke onderbouwing geeft van de door hen gehanteerde uitgangspunten. Want pas als er op basis van passende uitgangspunten wordt ontworpen, kan er werkelijk sprake zijn van toegevoegde veiligheid door rook- en warmteafvoerinstallaties. Auteurs R.P.W. Oldengarm en ir. M.G. Gies, projectleider brandveiligheid, DGMR Bouw, Arnhem. Literatuur: [1] NEN 6093 (+A1 2004): Brandveiligheid van gebouwen Beoordelingsmethode van rook- en warmteafvoerinstallaties ; 1995; NEN. [2] Regeling rookbeheersingssystemen 2002 ; 1 april 2002; NCP (Nationaal Centrum voor Preventie). [3] SBR : Rookafvoer uit hoge ruimten; ontwerpregels/ontwerpmethoden ; 1991; Stichting BouwResearch. [4] TNO-rapport 96-CVB-R0330(1): Richtlijn vultijdenmodel grote brandcompartimenten ; 1996; TNO Bouw, Centrum voor Brandveiligheid. [5] Belgische norm: NBN S : Brandbeveiliging van gebouwen Ontwerp en berekening van rook- en warmteafvoerinstallaties (RWA) Deel 1: Grote onverdeelde binnenruimten met één bouwlaag; 1995; Belgisch instituut voor normalisatie. [6] NFPA-richtlijn: NFPA 204: Standard for smoke and heat venting. [7] Reken- en beslismodel, beheersbaarheid van brand. [8] TNO-rapport 96-CVB-R0330(2): Achtergronden vultijdenmodel grote brandcompartimenten ; 1996; TNO Bouw, Centrum voor Brandveiligheid. [9] NPR-CR : Installaties voor rook- en warmtebeheersing deel 5: Richtlijnen voor ontwerp en berekening van rook- en warmte-afvoerinstallaties ; juli 2000; NEN. [10] Bijstelling en aanvulling van een inventarisatiemethode voor het vastleggen van klimaatomstandigheden in industriële bedrijven ; 1989; Directoraat-Generaal van de Arbeid. [11] CPR 16E Methods for determination of possible damage to people ; 2000; SDU uitgevers. [12] NPR : Rook- en warmtevafvoersystemen deel 1: Richtlijnen voor het ontwerpen en beoordelen van rook- en warmte-afvoerinstallaties ; 2001; NEN. DGMR Bouw en TNO-Centrum voor Brandveiligheid zijn van plan om met industriële partijen een onderzoek op te zetten en uit te voeren met als doel het instrumentarium voor het ontwerp van RWA-installaties te moderniseren en te zoeken naar verruiming van de mogelijkheden van deze installaties, mogelijkerwijs in combinatie met andere veiligheidsmaatregelen. We zijn daarom op zoek naar geïnteresseerden vanuit de industrie voor participatie in het onderzoek en naar stakeholders die vanuit de regelgevende, eisende of controlerende hoek denkkracht willen leveren in een klankbordcommissie. Voor informatie kunt u terecht bij DGMR Bouw, Ing. J.T. Koudijs (ky@dgmr.nl) of TNO-Centrum voor Brandveiligheid, Ir. R.J.M. van Mierlo (r.vanmierlo@bouw.tno.nl). 373