Bestemmingsplan Amersfoort Oost

Transcriptie

1 Bestemmingsplan Amersfoort Oost Vastgesteld Toelichting, Oktober 2012

2

3 Amersfoort oost

4 2 Inhoudsopgave Toelichting 5 Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding Bestemmingsplan Leeswijzer 10 Hoofdstuk 2 Bestaande situatie Inleiding Historisch-ruimtelijke ontwikkeling plangebied Stedenbouwkundige hoofdstructuur Bestaande functies Demografie Archeologie Waardevolle gebouwen, monumenten en beschermd stadsgezicht 52 Hoofdstuk 3 Beleidskaders Inleiding Ruimtelijk beleid 60 Hoofdstuk 4 Planbeschrijving Inleiding Beschrijving van ruimtelijke keuzes / stedenbouwkundige uitgangspunten Nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen Wijzigingen ten opzichte van de voorgaande bestemmingsplannen 109 Hoofdstuk 5 Milieu Hoofdlijnen milieubeleid / kaders Milieugevolgen van aanwezige infrastructuur Milieugevolgen van aanwezige bedrijven Water Bodem Duurzaamheid Flora en Fauna / ecologie 148 Hoofdstuk 6 Juridische planbeschrijving Inleiding Regels in dit bestemmingsplan 156 Hoofdstuk 7 Uitvoerbaarheid Inleiding Economische uitvoerbaarheid Maatschappelijke uitvoerbaarheid Handhaving 172 Bijlagen bij toelichting 175 Bijlage 1 Instellingen en bedrijven in Koppel 177 Bijlage 2 Instellingen en bedrijven in Kruiskamp 183 Bijlage 3 Instellingen en bedrijven in Liendert 191 Bijlage 4 Instellingen en bedrijven in Rustenburg 199 Bijlage 5 Brief Servicebureau Gemeenten 203 Bijlage 6 Uitgangspunten en wijzigingen in bestemmingsplan Amersfoort Oost 211 Bijlage 7 Rapport externe veiligheid bestemmingsplan Amersfoort Oost 227 Bijlage 8 Bijlage bij rapport externe veiligheid (1) 267 Bijlage 9 Bijlage bij rapport externe veiligheid (2) 271 Bijlage 10 Bijlage bij rapport externe veiligheid (3) 291 Bijlage 11 Bijlage bij rapport externe veiligheid (4) 301

5 Bijlage 12 Bijlage bij rapport externe veiligheid (5) 311 Bijlage 13 Zienswijzennota bestemmingsplan Amersfoort Oost 323 3

6 4

7 Toelichting 5

8 6 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In de wijken Koppel, Kruiskamp, Liendert en Rustenburg zijn - net als in andere delen van Amersfoort - meerdere bestemmingsplannen van kracht die uiteenlopende bouw- en gebruiksmogelijkheden bieden en die verouderd of bijna verouderd zijn. Een 'verouderd' bestemmingsplan is een bestemmingsplan dat ouder is dan 10 jaar. Wettelijk is namelijk bepaald dat bestemmingsplannen elke 10 jaar geactualiseerd moeten worden, zodat actueel Rijks-, Provinciaal en gemeentelijk beleid in de plannen verwerkt is en de planologische situatie zoveel mogelijk overeenkomst met de feitelijke situatie. Verder gelden voor bestemmingsplannen nu landelijk voorgeschreven standaarden, de 'standaard vergelijkbare bestemmingsplannen 2008' (SVBP2008). Door deze standaarden worden alle bestemmingsplannen in Nederland identiek opgezet en vormgegeven, wat de leesbaarheid en vergelijkbaarheid voor bewoners, ondernemers en andere gebruikers ten goede komt. Verder worden bestemmingsplannen in heel Nederland nu volgens het het 'informatiemodel ruimtelijke ordening' (IMRO2008) opgesteld. Hierdoor zijn bestemmingsplannen binnen de gemeente nu eenvoudig te raadplegen en kunnen deze eenvoudig worden uitgewisseld met andere overheden zoals de provincie. Met de vaststelling van dit nieuw bestemmingsplan "Amersfoort Oost" is de komende 10 jaar sprake van een actueel en digitaal vergelijkbaar bestemmingsplan dat voldoet aan alle wettelijke verplichtingen. Met dit bestemmingsplan leggen we de bestaande situatie in de wijken, zoals die bij het opstellen van het bestemmingsplan bekend was, vast. Hierbij geldt het uitgangspunt dat niet direct de werkelijke situatie op straat is bestemd, maar dat eerst is bekeken of de 'oude' bestemming uit het voorgaande bestemmingsplan meer bouwof gebruiksmogelijkheden bood dan tot nu toe is benut. Wanneer er sprake was van ruimere (nog onbenutte) mogelijkheden zijn deze ook in dit nieuwe bestemmingsplan opgenomen. Dit vergroot de flexibiliteit van dit nieuwe bestemmingsplan en voorkomt dat al snel nieuwe planologische procedure moeten worden doorlopen voor relatief kleine wijzigingen. Tevens sluit dit uitgangspunt aan bij het coalitieakkoord , waarin staat dat bestemmingsplannen moeten worden geactualiseerd en dat meer ruimte moet worden gelaten aan burgers door globaler te bestemmen. De ruimtelijke situatie in de wijken is niet voor de komende tien jaar bevroren. Uitgangspunt is dat onnodige starheid van het plan moet worden voorkomen. Het is namelijk niet zinvol om voor elke kleine wijziging een afzonderlijk bestemmingsplan te maken. Kleinschalige ontwikkelingsmogelijkheden op perceelsniveau, zoals een kleine uitbreiding van de woning aan de achterzijde of het starten van een bedrijf aan huis, zijn dan ook meegenomen in dit bestemmingsplan. Ondanks het feit dat dit bestemmingsplan voor het grootste deel de bestaande situatie in de wijken vastlegt, is er een aantal locaties opgenomen waarin nieuwe bouw- of gebruiksmogelijkheden worden vermeld (ten opzichte van het oude bestemmingsplan). Het gaat om enkele kleine plannen die worden uitgevoerd in het kader van 'Amersfoort Vernieuwt' en waarvoor ten tijde van de ter inzagelegging van het ontwerp van dit bestemmingsplan al stedenbouwkundige randvoorwaarden of een definitief stedenbouwkundig ontwerp, benodigde onderzoeken (zoals archeologisch onderzoek of een bodemonderzoek) en een vastgestelde anterieure overeenkomst of grondexploitatie beschikbaar waren. In deze gevallen zou het opstarten van een aparte planologische procedure alleen maar extra tijd en (belasting)geld kosten, terwijl zo'n ontwikkeling net zo makkelijk meegenomen kan worden in dit bestemmingsplan. Verder zijn ruimtelijke plannen, die al bestuurlijk en maatschappelijk zijn goedgekeurd en waarover geen discussie meer bestaat, opgenomen in dit bestemmingsplan. Het betreft in werking

9 7 getreden bestemmingsplannen of projecten waarvoor vrijstelling/ontheffing/afwijking van het bestemmingsplan is verleend en waarvoor de gehele ruimtelijke-juridische procedure reeds is afgerond. Overige nieuwe ontwikkelingen (op perceelsoverschrijdend niveau) zijn niet meegenomen. Hiervoor wordt zo nodig een afzonderlijk bestemmingsplan gemaakt of een besluit om af te wijken van het bestemmingsplan genomen. Bij voorkeur wordt het afzonderlijke bestemmingsplan of het afwijkingsbesluit gedurende de procedure van dit bestemmingsplan alsnog ingepast, maar dan moet er vóór de ter inzagelegging van het ontwerp van dit bestemmingsplan al sprake zijn van een in werking getreden besluit. In de wijken binnen het plangebied zijn - met uitzondering van Rustenburg - relatief veel voorzieningen aanwezig, met name in de vorm van scholen en sportvoorzieningen. Voor deze voorzieningen is een bestemming opgenomen waarbij flexibiliteit in gebruik en medegebruik van gebouwen uitgangspunt is (bijvoorbeeld: een muziekvereniging mag een sportzaal als oefenruimte gebruiken als dit niet leidt tot geluidsoverlast bij woningen). De mate van flexibiliteit is begrensd, omdat een te grote vrijheid in planologische gebruiksmogelijkheden kan leiden tot diverse vormen van overlast, zoals een hoge parkeerdruk of geluidsoverlast. Verder zijn op en rond het Neptunusplein, langs de Meridiaan en langs de Wiekslag diverse winkels te vinden. Ook hier is in het bestemmingsplan voldoende flexibiliteit behouden, zodat het voor ondernemers in de wijken makkelijker is om kleine wijzigingen in de bedrijfsvoering door te voeren. Globaal bestemmen en eventueel medegebruik van voorzieningen vormen dus uitgangspunten van dit bestemmingsplan. Toch is in enkele gevallen gedetailleerd bestemmen een betere keuze. Het gaat dan om gebieden met monumenten, beschermde stadsgezichten of anderszins belangrijke uitstraling dat de moeite waard is om te behouden. In deze gevallen is het bestemmingsplan er vooral op gericht om het bestaande te 'beschermen' en nieuwe ontwikkelingen alleen onder strikte voorwaarden toe te staan. Als voorbeeld kan het beschermde stadsgezicht van de buurt "Jericho/Jeruzalem" genoemd worden. De wijken Koppel, Kruiskamp, Liendert en Rustenburg zijn zogenaamde "Amersfoort venieuwt"- wijken. Het programma Amersfoort vernieuwt is een gezamenlijk initiatief van de gemeente en de woningbouwcorporaties Alliantie Eemvallei en Portaal, waarin wordt ingezet op een blijvende verbetering van de kwaliteit van de wijken en van de stad. Om dit doel te bereiken wordt binnen Amersfoort vernieuwt ingezet op zes thema's: samenleven, wonen, werken, onderwijs, leefbaarheid en voorzieningen. Dit zijn de ingrediënten voor een vitale wijk, waar bewoners prettig leven. Een van de doelstellingen van Amersfoort Vernieuwt is dat de toegankelijkheid van de woningmarkt van Amersfoort verbetert. Hiertoe wordt ingezet op bouwen gericht op doorstroming en diversiteit. De komende jaren worden er woningen gesloopt en komen daar huur- en koopwoningen voor terug. Zo krijgen de wijken een gevarieerder uiterlijk met bewoners die er graag willen (blijven) wonen. Binnen dit bestemmingsplan komen een aantal sloop-nieuwbouw locaties voor, zoals langs de Ringweg Kruiskamp-Koppel (Orion & Park Weelde 2) en de Van Randwijcklaan (Lemaire). 1.2 Bestemmingsplan Ligging en begrenzing van het bestemmingsplan Het bestemmingsplan Amersfoort Oost beslaat de wijken Koppel, Kruiskamp, Liendert en Rustenburg. Het gebied wordt - met de klok mee - begrensd door: - de Koppel - de Eem

10 8 - het Valleikanaal - de spoorlijn richting Hoevelaken - Outputweg - Hogeweg - de bebouwing aan de Spreeuwenstraat - de Zwaluwenstraat - het Valleikanaal - de Hogeweg - Flierbeeksingel - Scheltussingel. Plangebied bestemmingsplan Amersfoort Oost. Bron: Google maps, bewerking gemeente Amersfoort Geldend(e) plan(nen) Binnen het plangebied zijn de volgende bestemmingsplannen vervangen: Nr. Naam plan Vastgesteld door Goedkeuring GS Kroon/RvS Raad 1 Bestemmingsplan Kruiskamp - 28 januari mei 2003 Geen beroep Koppel Bestemmingsplan Liendert - 28 januari mei 2003 Geen beroep Rustenburg Park Weelde 2 4 januari 2010 N.v.t. Geen beroep 4 Beringstraat 28 september 2010 N.v.t. Geen beroep 5 Lemaire In procedure In procedure In procedure 6 Spoorwegzone 29 juni september 2004 Geen beroep 7 Uitbreidingsplan Kruiskamp 27 maart april 1952 Geen beroep 8 Stadsvernieuwingsplan CSG - 22 augustus oktober juni 1998 uitwerkingsplan Eemkwartier Oost 9 Stadsvernieuwingsplan CSG - Bestemmingsplan Gildenkwartier herziening I 25 juli september juni 1998

11 9 De bestemmingsplannen die met dit nieuwe bestemmingsplan vervangen worden. Bron: ruimtelijkeplannen.nl, bewerking gemeente Amersfoort Totstandkoming van het bestemmingplan Om een goed beeld te vormen van het plangebied heeft voorafgaand aan de opstelling van dit bestemmingsplan een inventarisatie plaatsgevonden vanaf de openbare weg, via luchtfoto's en aan de hand van verleende vergunningen en de te vervangen bestemmingsplannen. Bij de inventarisatie vanaf de openbare weg zijn de te vervangen bestemmingsplannen meegenomen en is aan de hand daarvan per perceel bekeken of de situatie nog overeenkwam met de bouw- en gebruiksregels uit dat bestemmingsplan. Van percelen waar sprake was van een duidelijke afwijking van het bestemmingsplan (zoals tuinen die ten koste van een parkeergelegenheid vergroot zijn of grote bouwwerken die voor de voorgevel geplaatst zijn) is een foto en een rapportage gemaakt. Per afwijking is vervolgens de keuze gemaakt of deze in het nieuwe bestemmingsplan direct wordt toegestaan (legaliseren), via een binnenplanse afwijkingsmogelijkheid wordt toegestaan (per geval beoordelen) of wordt geweigerd met al dan niet een aanschrijving op de strijdige bouw of het strijdige gebruik. Verder is bekeken of in het te vervangen bestemmingsplan de bouwhoogtes van alle gebouwen en andere bouwwerken goed waren vermeld en of het gebruik van de openbare ruimte overeenkwam met het bestemmingsplan. Een voorbeeld is een groenstrook die in het te vervangen bestemmingsplan is aangegeven als 'verblijfsgebied'. In het nieuwe bestemmingsplan wordt dan de keuze gemaakt of deze strook definitief een groenbestemming moet krijgen of dat de verblijfsgebied bestemming gehandhaafd blijft, bijvoorbeeld om het mogelijk te maken om parkeerplaatsen te realiseren. Bij de inventarisatie via luchtfoto's is bekeken alle gronden die in gebruik zijn door één eigenaar ook in eigendom van deze eigenaar zijn. In sommige gevallen is geconstateerd dat tuinen zijn vergroot door gemeentegrond hieraan toe te voegen, zonder deze aan te kopen. Verder is bekeken hoeveel bebouwing er aan de achterzijde van de percelen aanwezig is (niet zichtbaar is vanaf de openbare weg) en of dit passend is binnen de bouwmogelijkheden van het bestemmingsplan. In de gevallen dat meer dan 50% van de achterzijde van het perceel bebouwd is, is de vraag gesteld of dit kan worden toegestaan of dat dit strijdig moet blijven met het bestemmingsplan. Tot slot is via de luchtfoto's goed de begrenzing van bepaalde functies te zien. Ook hierbij

12 10 wordt bekeken of dit nog overeenkomst met het te actualiseren bestemmingsplan. De inventarisatie aan de hand van vergunningen houdt in dat voor het gehele plangebied een overzicht is gemaakt van vergunningen die zijn verleend om af te mogen wijken van het te vervangen bestemmingsplan. Hieruit kan bijvoorbeeld blijken dat in het plangebied veel vergunningen zijn verleend voor dakopbouwen, waarbij moest worden afgeweken van het te actualiseren bestemmingsplan. In zo'n geval kan worden overwogen om voortaan dakopbouwen direct in het bestemmingsplan toe te staan, zodat vergunningen sneller en makkelijker kunnen worden verleend. Bij de inventarisatie aan de hand van de te vervangen bestemmingsplannen zijn de toelichtingen en de regelingen van de nu geldende bestemmingsplannen bestudeerd. In de toelichtingen is de historisch - ruimtelijke ontwikkeling van het plangebied toegelicht en is aangegeven welke belangrijke ruimtelijke elementen in het plangebied aanwezig zijn, zoals hoofdgroenstructuren en monumenten. Verder is in de te vervangen bestemmingsplannen te zien of de bouw- en gebruiksmogelijkheden van een perceel ruimer zijn dan tot nu toe wordt benut. Indien dit het geval is, kunnen de ruimere mogelijkheden worden aangehouden om flexibiliteit in het plan te handhaven. Aan de hand van bovenstaande inventarisaties is een verbeelding (plankaart) getekend en zijn deze toelichting en regels gemaakt. Alle aandachtspunten die uit de inventarisaties voortkwamen hebben geleid tot een aantal ruimtelijke keuzes voor dit bestemmingsplan, welke in paragraaf 4.2 is toegelicht. Dit bestemmingsplan is vooral bedoeld als actualisering: de ruimtelijke situatie die op deze manier is vastgelegd, is in feite een soort 'foto' van het plangebied, een momentopname waarbij in principe geen nieuwe ontwikkelingen zijn meegenomen. Enkel recente plannen die al in werking zijn getreden, zoals plan Park Weelde 2 (hoek van Randwijcklaan / ringweg Kruiskamp) en Lemaire (tussen van Randwijcklaan en Roggeveenstraat), zijn ook opgenomen in het plangebied. De ontwikkelingslocaties in dit bestemmingsplan zijn beschreven in paragraaf 4.3. De werkwijze voor het opstellen van dit bestemmingsplan is beschreven in de "startnotitie bestemmingsplan Amersfoort Oost'. In deze startnotitie is onder andere beschreven hoe de begrenzing van het plangebied is bepaald, hoe de communicatie is opgepakt, hoe Amersfoort vernieuwt projecten een vertaling krijgen in dit bestemmingsplan, hoe de ontwikkelingslocaties worden opgenomen in het bestemmingsplan en welke aandachtspunten in het gebied spelen. De startnotitie is op 30 augustus 2011 vastgesteld door de gemeenteraad. 1.3 Leeswijzer Dit bestemmingsplan bestaat uit drie delen: 1) een verbeelding (voorheen: plankaart) waarop de bestemmingen, bouwvlakken en (bouw)aanduidingen per perceel zijn opgenomen, 2) de planregels waarin de bouw- en gebruiksmogelijkheden van de op de verbeelding aangegeven bestemmingen zijn opgenomen. 3) een toelichting waarin de achtergronden van het bestemmingsplan zijn beschreven, inclusief een onderbouwing van de ruimtelijke keuzes die zijn gemaakt. Deze toelichting begint met een beschrijving van de bestaande situatie van het plangebied in hoofdstuk 2, waarin de huidige functies zijn beschreven. Hierbij moet niet

13 11 alleen gedacht worden aan woningen, bedrijven, voorzieningen, groen, water en infrastructuur in het plangebied, maar ook aan zaken als archeologie, geologie en bodem (situatie ondergronds). In hoofdstuk 3 zijn de beleidskaders van dit bestemmingsplan beschreven. Alleen (toekomstig) ruimtelijk relevant beleid dat van toepassing is op het plangebied van dit bestemmingsplan is vermeld. Achtereenvolgens wordt ingegaan op relevant rijksbeleid, provinciaal beleid en gemeentelijk beleid. In hoofdstuk 4 staat de planbeschrijving. Hierin is aangegeven welke overwegingen een rol speelden bij het bestemmen van het plangebied en welke ruimtelijke keuzes hierbij zijn gemaakt. Hierbij kan het bijvoorbeeld gaan om een gebouw met een maatschappelijke functie waarbij gekozen is voor een bestemming waarin meerdere functies mogelijk zijn. In dit hoofdstuk wordt dan onderbouwd waarom daarvoor gekozen is. Verder is in dit hoofdstuk aangegeven welke nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen met dit bestemmingsplan mogelijk zijn gemaakt (ten opzichte van het te vervangen bestemmingsplan) en welke ruimtelijke overwegingen hierbij een rol speelden. Tot slot gaan we in op de wijzigingen ten opzichte van de voorgaande bestemmingsplannen. In hoofdstuk 5 staan alle relevante milieuaspecten centraal, zoals luchtkwaliteit in het plangebied, bodemkwaliteit, flora en fauna en duurzaamheid. In dit hoofdstuk zijn zowel het relevante milieubeleid als de concrete gevolgen hiervan in het plangebied vermeld. Aangezien het thema 'milieu' binnen de ruimtelijke ordening een grote rol speelt, ook in de wetgeving, is besloten om alle aspecten die hiermee samenhangen in een apart hoofdstuk onder te brengen. In hoofdstuk 6 is de juridische planbeschrijving ondergebracht. Hierin is de hoofdstukopbouw van de regels toegelicht en is per bestemming een korte uitleg gegeven hoe deze bestemmingen moeten worden gelezen en opgevat. In hoofdstuk 7 zijn zowel de maatschappelijke uitvoerbaarheid als de economische uitvoerbaarheid beschreven. Bij de maatschappelijke uitvoerbaarheid komt de vraag aan bod hoe verschillende instanties, andere overheden en belanghebbenden bij de totstandkoming van dit bestemmingsplan zijn betrokken. Bij de economische uitvoerbaarheid draait het om de verdeling van kosten wanneer via een bestemmingsplan een ruimtelijke ontwikkeling / bouwplan mogelijk wordt gemaakt. Dit kan wettelijk worden geregeld via een exploitatieplan of via een anterieure overeenkomst, waarbij vooraf afspraken tussen de gemeente en andere partijen worden gemaakt.

14 12 Hoofdstuk 2 Bestaande situatie 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk gaan we in op de geschiedenis van het plangebied: hoe zijn de wijken tot stand gekomen en wat zijn typische kenmerken die deze wijken doen verschillen met overige wijken in Amersfoort? In het verlengde hiervan komen ook beschermde stadsgezichten, beeldbepalende panden en monumenten in dit hoofdstuk aan de orde. Verder komt de bestaande (huidige) situatie van het plangebied aan bod: dit hoofdstuk omvat een omschrijving van de stedenbouwkundige hoofdstructuur van het gebied, een beschrijving van de bestaande functies, demografie, archeologie en waardevolle gebouwen, monumenten en beschermd stadsgezicht. De milieu-, water- en duurzaamheidsaspecten die in dit gebied spelen en de gevolgen hiervan op dit bestemmingsplan staan niet in dit hoofdstuk, maar zijn benoemd in hoofdstuk Historisch-ruimtelijke ontwikkeling plangebied Het plangebied van het bestemmingsplan bestaat uit een viertal deelgebieden, die in het verleden als zelfstandige wijken zijn ontstaan. Koppel: Het deelgebied Koppel is globaal begrensd door de Ringweg Koppel in het noorden, de spoorlijn Amersfoort-Zwolle in het oosten en de Eem in het zuidwesten. Dit gebied vormde vroeger de overgang van de hoger gelegen binnenstad (ca. 3 meter boven NAP) naar het lager gelegen terrein tussen Amersfoort en Hoogland met een gemiddelde hoogte van ca. 1 meter boven NAP. Het gebied waar nu de wijk Koppel ligt, werd al in de middeleeuwen de Koppel genoemd. De naam is waarschijnlijk afgeleid van coppel, een woord dat in deze regio de betekenis 'gemeenschappelijke weide' had. In dit geval ging het om een stuk markegronden van Amersfoort (het woord marke betekent letterlijk grens of scheiding en wordt ook gebruikt om het gebied mee aan te geven dat bij een dorp hoort), de gronden die gemeenschappelijk gebruikt werden. Dit weidegebied werd in 1399 door de Utrechtse bisschop aan de stad afgestaan. Vanaf het einde van de 14e eeuw werd een nieuwe stadsomwalling aangelegd, waardoor een gedeelte van De Koppel binnen de stad kwam te liggen. De toegang tot de Koppel werd gevormd door de Koppelpoort, een poort die al in 1427 wordt vermeld in documenten. Deze poort had niet alleen een defensieve functie, maar ook een waterstaatkundige. In de poort is een houten valschot aanwezig waarmee de waterstand in de stadsgrachten geregeld kon worden. Het schot werd ook altijd 's avonds en in tijden van gevaar gesloten.

15 13 Sinds de bouw van de poort waren handelsactiviteiten geconcentreerd aan wat nu de Grote Koppel heet. Hier lagen de huizen en pakhuizen zoals de stedelijke graanopslagplaats 'de Spijker', die door middel van een landpoort direct vanuit de stad bereikt kon worden. Graanopslag 'de Spijker', Bron: Archief Eemland Bebouwing van betekenis in Koppel is ontstaan langs de Eem, waar vanaf het midden van de 17e eeuw pakhuizen en handelsgebouwen zijn neergezet. Het grote schilderij met het gezicht op Amersfoort van Matthias Withoos uit 1672 toont de Grote Koppel en het daar achterliggende terrrein in volle glorie. Dit schilderij behoort met zijn 2,5 bij 4 meter tot de grootste stadsgezichten van Nederland en is te zien in museum Flehite in Amersfoort. De kade wordt gedomineerd door 'de Spijker' en op de achtergrond zijn molens en tabaksschuren zichtbaar. De noordgrens werd vanaf de 18 de eeuw bepaald door het dijklichaam van de Grebbelinie. Deze linie behoorde tot één van de grootste Nederlandse verdedigingslinies met forten, kades en dijken. Het gebied ten oosten van de dijk kon

16 14 bij gevaar onder water worden gezet. De Hooglandsedijk vormt daar nog een onderdeel van. Een kaart uit 1846, vervaardigd door D.J. Thomkins, geeft een gedetailleerd beeld van het gebied. Langs de Hooglandseweg is enige bebouwing aanwezig, waaronder een 'Koornmolen'. Aan de zuidwestkant, dicht tegen de binnenstad aan, bevond zich een landgoed met een tuinaanleg in Engelse landschapsstijl. De vijver werd gevoed door de waterloop van de Oude Eem. De eerste grote, ingrijpende verandering in het gebied was de aanleg van de spoorlijn Amersfoort-Zwolle in 1863, dat nu de oostelijke begrenzing van de wijk vormt. De industriële ontwikkeling van het gebied werd hiermee bevorderd. Op de topografische kaart van 1890 staat aan de Eem een 'Stoomhoutzagerij' aangeduid. Vanaf het jaar 1906 kwamen de eerste Amersfoortse uitbreidingsplannen tot stand die uitgingen van een planmatige bebouwing van deze wijk. In deze tijd werden de Schimmelpenninckstraat en kade aangelegd met kenmerkende stadswoonhuizen. Later kwam daar ook industriebebouwing bij, onder andere graanbedrijven. Aan de Eem stonden van 1939 tot in 2001 de graansilo's van de COVA (Coöperatieve Op- en Overslagvereniging Amersfoort), zij waren beeldbepalend voor de Amersfoortse haven. Geleidelijk aan ontstond ook een kleine concentratie villa-achtige bebouwing langs de Hooglandseweg (toen nog de tolweg Hamscheweg). Voor het overige was er nog sprake van landelijk gebied. Het gebied kreeg met de aanleg van het Valleikanaal in 1937 een nieuwe begrenzing. De kanaal had vooral als functie wateroverlast te voorkomen. Hiermee werd de basis voor de ontwikkeling ten oosten van Amersfoort gelegd. Daadwerkelijke uitbreiding vindt pas plaats op basis van het in 1952 opgestelde 'Uitbreidingsplan in Hoofdzaak' van architect D. Zuiderhoek. Deze architect ontwikkelde samen met A.H. Rooimans, de stedenbouwkundig medewerker van de gemeente, zijn zogenoemde "bloembladtheorie", waarbij de binnenstad opnieuw het geografisch centrum van Amersfoort moest worden. De Koppel was een van de bloembladen die ingevuld moest worden. Op basis van dit plan wordt de wijk "Jericho-Jeruzalem" (tussen de Koppelweg en Hooglandsedijk) aangelegd. De woningblokjes, grotendeels als zogenoemde 'montagewoningen' gebouwd, werden volgens de uitgangspunten van de moderne stedenbouw in een omvangrijke groenstructuur ontworpen.

17 15 Luchtfoto Jericho Jeruzalem, 1959 Bron: archief Eemland Het gebied ten noorden van de Hooglandseweg komt tussen 1962 en 1971 tot ontwikkeling. De hoofdontsluiting het gebied vindt plaats vanaf de ringweg, waarbij de Meridiaan het hart van de wijk vormt. De Meridiaan gaat bij de spoorlijn over in een fietspad (Meridiaantunnel), die een directe fietsverbinding met het centrum vormt. Een directe autoverbinding met het centrum is hier niet (meer) aanwezig, omdat dit een te grote verkeersbelasting in de wijk tot gevolg zou hebben. Een directe autoverbinding zou grote gevolgen hebben voor de luchtkwaliteit ter plekke en het geluidsniveau op omliggende woningen. Koppel in een topografische kaart uit Op de kaart is de historische bebouwing langs de Eem goed te zien.

18 16 In 2005 is in Koppel een sporthal aan de Keerkring gesloopt. Op de locatie van de gesloopte sporthal en de omgeving (tot aan de andere kant van het spoor in Kruiskamp) is het woningbouwproject "de Melange' gerealiseerd, bestaande uit 370 woningen en appartementen. De grootste wijzigingen in Koppel vinden plaats tussen Jeruzalem en de Eem, hier is het voormalige industrieterrein getransformeert tot de nieuwe stadse woonwijk Gildenkwartier. Moerasje langs de Hooglandsedijk Het moerasje is een uniek stukje natuur, maar ook een plek met geschiedenis. Een belangrijk onderdeel van dit gebied vormt een oude loop van de Eem, die het moerasje aan de noordzijde begrenst. Deze arm van de Eem is ontstaan nadat de Eem in 1555 tussen de Koppelpoort en de Schans vervangen is door een gegraven stuk. Een ander deel van deze oude loop is nog te zien in het hier vlakbij gelegen Groeneveld. Het gebied rond het moeras behoorde tot 1940 tot de gemeente Hoogland en bestond vooral uit weilanden, waarbij de Hooglandse dijk boven het gebied uitstak. Deze Hooglandse dijk is een overblijfsel van de Grebbelinie: een denkbeeldige lijn die liep vanaf de Grebbeberg bij Rhenen tot aan Bunschoten bij de Zuiderzee. In tijden van oorlog kon men dit hele gebied onder water zetten, zodat het voor de vijand een moeilijk te nemen hindernis vormde. Het gebied is laag gelegen ten opzichte van het centrum van Amersfoort en stroomde 's winters geregeld onder water. Door de aanleg van het Valleikanaal (1937) is hierin verandering gekomen. De waterstand in het moeras wordt nu beheerst. Door het verlagen van de waterstand veranderde het moeras langzaam in bos. In 1962 is door de gemeente een plan ontworpen om het gebied meer toegankelijk te maken. Door herinrichting en aanleg van een knuppelpad werd het toegankelijk gemaakt. Voor scholen werden er veldlessen gegeven. Zo werd het moerasgebied het eerste educatieve natuurgebiedje in Amersfoort. In 2003 is het gebied opnieuw opgeknapt. Het plan van 1962 heeft hierbij model gestaan. Hoewel het gebied de naam moerasgebied Hooglandse dijk heeft is er meer te zien dan alleen moeras. In dit gebied is te zien wat er gebeurt als we de natuur haar gang laten gaan. Zonder beheer wordt iedere waterpartij uiteindelijk bos. Dit noemen we verlanden. In het gebied is open water te zien, maar ook rietland, natte graslanden, moeras en bosjes. Kruiskamp: Het deelgebied Kruiskamp is globaal begrensd door het Valleikanaal en de Ringweg Kruiskamp in het noordoosten, de Hogeweg in het zuiden, de Beek in het zuiden en tenslotte door de spoorlijn Amersfoort-Zwolle in het noordwesten. Dit gebied vormt de overgang van de wat hoger gelegen Binnenstad (ca. 3 meter boven NAP) naar iets lager gelegen weilanden in het oosten. Dit gebied kampte tot de aanleg van het Valleikanaal in 1937 met wateroverlast, waardoor het gebied slechts spaarzaam met boerderijen was bebouwd. Het gebied van de huidige wijk Kruiskamp ligt buiten de oude stadsmuren en behoorde omstreeks 1400 nog tot de stedelijke markegronden (gronden die bij Amersfoort horen en gemeenschappelijk gebruikt werden). De Kruiskamp wordt in 1469 voor het eerst vermeld als Cruijscamp en verwijst naar een kamp, een omheind stuk (weide)gebied. Het ging hier mogelijk om land waarvan de opbrengst ooit bedoeld was voor het

19 17 deelnemen aan een kruistocht naar het Heilig Land. De oudste wegen waren toegangswegen die vanaf de Bloemendalse- en Kamperbuitenpoort door het gebied liepen. Buiten de Kamperbuitenpoort - aan de huidige Hogeweg -stond ter hoogte van de Magelhaenstraat het Lazarushuis, een opvangtehuis voor melaatsen. Melaatsheid of 'huidvraat' wordt vaak gelijkgesteld met lepra. Het Lazarushuis aan de Hogeweg bron: het Utrechts Archief. De aanzet tot de stichting van het Lazarushuis werd gegeven door het besluit van het stadsbestuur dat na 1404 geen melaatsen meer mochten worden opgenomen in het St. Pieters Gasthuis, omdat dit binnen de stadsmuren lag. Melaatsen moesten, op last van de overheid, buiten de gemeenschap worden gehouden in verband met het besmettingsgevaar. De oudste vermelding van het Lazarushuis is te vinden in een oorkonde uit Het huis moet dus als zelfstandige instelling zijn gesticht in de periode tussen 1404 en Het terrein bestond uit het huis met landerijen waar schapen werden geweid en gewassen verbouwd. Bij gebrek aan melaatsen werd het Lazarushuis in 1641 gesloten. Later is het gebouw een tabaksboerderij geworden, die uiteindelijk in 1858 afbrandde. De oostgrens van het gebied werd vanaf de 18 de eeuw bepaald door het dijklichaam van de Grebbelinie. Deze linie behoorde tot één van de grootste Nederlandse verdedigingslinies met forten, kades en dijken. Het gebied ten oosten van de dijk kon bij gevaar onder water worden gezet. Slechts hier en daar is een fragment van de Grebbelinie nog in het stratenpatroon te herkennen. Het gebied Kruiskamp was landelijk en van deze landelijke structuur resteren nu nog de Hooglandseweg Zuid, de Kruiskamp, Liendertseweg en Hogeweg. Rond 1850

20 18 bestond de bebouwing uit enkele geïsoleerd gelegen panden en een kleine concentratie aan de Hogeweg. Op de hoek van de Van Assenstraat en de Pullstraat stond boerderij de Kruiskamp. Deze boerderij wordt onder andere op een kaart uit 1846 aangegeven. De boerderij is rond 1927 afgebroken om er een protestants christelijke lagere school te bouwen. In 1887 werd aan de Hogeweg het nu nog steeds bestaande "Militair hospitaal" gebouwd. Het militair hospitaal, gezien vanaf de Hogeweg. Op de voorgrond zijn enkele persooneelsleden te zien. De datum van de foto is niet bekend. Op basis van uitbreidingsplannen uit 1906 en 1919 komt de ontwikkeling van Kruiskamp in een stroomversnelling. Als eerste wordt rond 1914 een betrekkelijk compact ontworpen buurtje tussen de Kruiskamp, van Assenraadstraat en Scheltussingel (de Beek) aangelegd. Centraal in het buurtje ligt een pleintje en verbindingsstraat (Methorststraat) die aansluit op een nieuwe betonnen brug en enkele bijzondere gebouwen zoals scholen. In de buurt van deze uitbreidingswijk lag de Grebbelinie. Deze werd als plantsoengordel gepland, maar tot realisatie is het nooit gekomen. Tussen 1930 en 1937 werd de buurt rond de Trompstraat verwezenlijkt. Ook werd een groot deel van de bebouwing ten oosten van de Van Assenstraat aangelegd. In 1952 ontwikkelde stadsarchitect D. Zuiderhoek zijn "bloembladtheorie", waarbij de binnenstad opnieuw het geografisch centrum van Amersfoort moest worden. In dat kader worden tussen 1952 en 1962 meerdere nieuwe wijken gepland zoals de omgeving van de Evertsenstraat en de Kortenaerstraat, de wijk tussen de Liendertseweg en Van Randwijcklaan en rond de Columbusweg. De rand langs het spoor werd ingericht voor sport- en recreatievoorzieningen.

21 19 Kruiskamp in een topografische kaart uit 1952, met het militait hospitaal en andere historische bebouwing langs de Hogeweg. Vanaf het begin van de jaren '80 wordt een begin gemaakt met kleinschalige herontwikkelings- en stadsvernieuwingsprojecten. Voorbeelden zijn de 'nieuwbouw' ten noorden van de hoek Scheltussingel / Randwijcklaan (hier stond een vroeger een zuivelfabriek), het verzorgingshuis St. Elizabeth en de vervangende nieuwbouw direct ten zuidoosten van de kruising Columbusweg / Magelhaenstraat. Na de eeuwwisseling zijn enkele sloop/nieuwbouwprojecten uitgevoerd (stadsvernieuwing) ten noorden van het Van Diemenpad en de Evertsenstraat. Hierdoor is de Kruiskamp rondom het spoor ingrijpend veranderd, de bebouwing bestaat hier nu uit een mix van oud- en nieuwbouw. Stadsvernieuwing rondom het spoor in Kruiskamp en Koppel.

22 20 Kruiskamp is in 2007 door het rijk aangewezen als krachtwijk en maakt onderdeel uit van de 40-wijkenaanpak. Voor deze wijken werden voor de zittingsperiode van het kabinet Balkenende IV extra investeringen voorzien om de stapeling van sociale, fysieke en economische problemen die zich daar voordoen te bestrijden. In dat kader is samen met partners uit de wijk, bewoners, gemeente en de woningcorporaties een wijkactieplan gemaakt. Centrale onderwerpen hierin zijn wonen, werken, leren & opgroeien, leefbaarheid & veiligheid en integratie. Het programma Amersfoort vernieuwt vormt in feite de concrete uitwerking van de wijkaanpak. De aanpak in Kruiskamp, waarvan het wijkactieplan een uitwerking is, is later onder Amersfoort vernieuwt geschoven. Liendert: Het deelgebied Liendert is globaal begrensd door de spoorlijn Amersfoort-Apeldoorn in het noorden, het Waterwingebied in het oosten, de Hogeweg in het zuiden en het Valleikanaal in het westen. Het gebied behoort tot de lagere delen van Amersfoort waardoor tot de aanleg van het Valleikanaal in 1937, het gebied slechts spaarzaam met boererijen was bebouwd. De wijk Liendert ontleent zijn naam aan de hoeve Liendert of Lienlaer. Een opvolger van deze oude boerderij is nog steeds even buiten de wijk te vinden op de hoek Rodderikweg / Robbeknolerf. Boederij Liendert behoorde in de middeleeuwen tot de maalschap (dit is een soort buurtschap of markegenootschap) Wede en Emiclaer en bestond zeker al in 1282, maar heeft een geschiedenis die nog veel verder teruggaat. Gedeelten van de tegenwoordige wijk behoorden tot een grenswijziging in 1940 bij de gemeente Hoogland. Tot in de jaren van de vorige eeuw was Liendert een gebied dat regelmatig te maken had met wateroverlast vanuit de Gelderse vallei en de Zuiderzee. De aanleg van de Afsluitdijk en het Valleikanaal bracht een aanzienlijke verbetering in de situatie van het gebied. Tot de jaren '60 bleef het gebied een weidelandschap, met een verkavelingsstructuur dat behoort tot een slagenlandschap. Een slagenlandschap is een gebied waarin vaak smalle en evenwijdige percelen loodrecht op een weg of oeverwal werden aangelegd. De percelen hadden de afmeting van een slag, ongeveer 1600 meter lang en 96 meter breed. Liendert werd door vier vrijwel evenwijdig aan elkaar lopende wegen doorsneden met haaks daarop de verkavelingsstructuur. Plannen voor woningbouw en voor de ontwikkeling van een echte wijk in Liendert dateren van na de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog moest een uitbreidingsplan worden gemaakt om de sterk groeiende bevolking het hoofd te kunnen bieden. Voor die tijd had Amersfoort zich nog voornamelijk in westelijke en zuidelijke richting uitgebreid. Met de door de architect Zuiderhoek geïntroduceerde bloembladtheorie moest hier wat aan gedaan worden. In het uitbreidingsplan "Plan in Hoofdzaak" werd de bloembladtheorie voor het eerst benoemd. Bouwplannen voor de wijk Liendert zijn eind 1961 door de gemeenteraad goedgekeurd. Het betrof bouwplannen voor ruim 3000 woningen, waarvan de eerste in april 1964 werd betrokken. De wijken Kruiskamp en Koppel waren reeds in de jaren '50 gerealiseerd.

23 21 Liendert in een topografische kaart uit Liendert grenst aan een groot groengebied, het 'waterwingebied'. In dit gebied wordt geen water meer gewonnen, maar het blijft een belangrijke groene 'long' tussen de wijken Liendert en Rustenburg. In het groen bevinden zich grote waterpartijen, wandelen fietspaden. Rustenburg: Het deelgebied Rustenburg wordt globaal begrensd door de spoorlijn Amersfoort-Apeldoorn in het noorden, door de rijksweg A28 in het oosten, door de Hogeweg in het zuiden en door het Waterwingebied in het westen. Het gebied behoort tot de lagere delen van Amersfoort waardoor tot de aanleg van het Valleikanaal in 1937, het gebied slechts spaarzaam met boerderijen was bebouwd. De wijk Rustenburg dankt zijn naam aan de Boerderij Rustenburg die aan de Lageweg lag. Deze weg is nu alleen nog in Liendert terug te vinden. De boerderij stamt uit 1972 of eerder, sinds dit jaar is de boerderij in bronnen genoemd. De Hogeweg die de wijk nu in het zuiden begrenst, was ooit een zogenaamde hessenweg, waarlangs kooplieden uit Westfalen in Duitsland in brede huifkarren hun aardewerk aanvoerden om in Amersfoort te verschepen naar Amsterdam. Net als in Liendert was Rustenburg in de middeleeuwen een nat en moerassig gebied. het gebied is waarschijnlijk na de middeleeuwen geschikt gemaakt voor landbouwgebruik, maar ook daarna bleven de weilanden erg nat. Het was een slagenlandschap (zie beschrijving bij Liendert) waarin enkele boerderijen stonden. Rustenburg werd droger en minder gevoelig voor overstromingen na de aanleg van de Afsluitdijk en het Valleikanaal in de jaren '30. Dit heeft niet direct tot grote veranderingen in Rustenburg geleid: het gebied onderging tot de jaren '60 nauwelijks

24 22 veranderingen. In het midden van de jaren '60 werd de A28 aangelegd, waarmee het gebied ineens een 'harde' oostelijke begrenzing kreeg. Liendert in een topografische kaart uit De wijk Rustenburg komt pas tot stand in de tweede helft van de jaren zeventig. Het was de laatste wijk die na de Tweede Wereldoorlog tot stand kwam op grond van het zogenaamde "Uitbreidingsplan in Hoofdzaak". In dit uitbreidingsplan presenteerde de stadsarchitect D. Zuiderhoek zijn 'bloembladtheorie', waarbij de binnenstad opnieuw het geografisch centrum van Amersfoort moest worden. De bouw begon in Waterwingebied: Tussen de wijken Liendert en Rustenburg ligt het zogeheten 'waterwingebied'. Aan het eind van de jaren 30 werden hier putten geslagen voor de drinkwatervoorziening van Amersfoort en een aantal omliggende gemeentes. Het Waterwingebied ligt in de Gelderse Vallei. Deze vallei is ontstaan tijdens de voorlaatste ijstijd ( jaar geleden), toen landijs de stuwwallen aan weerszijde van de vallei (Veluwe en Utrechtse Heuvelrug) vormden. Vanuit deze stuwwallen zijn beken ontstaan door de Gelderse Vallei en zijn door windwerking zandpakketten afgezet. In het Waterwingebied zijn aan de noord- en zuidzijde zanddekken aanwezig, terwijl centraal door het gebied een beekdal loopt van de Groene Steegh. De Groene Steegh is momenteel niet meer als beek in het gebied herkenbaar, op een genormaliseerde watergang na. De bodem van het Waterwingebied kan worden getypeerd als beekeerdgrond. Dergelijke gronden hebben eeuwenlange menselijke bewerking ondergaan, waarbij een organische rijke bovenlaag is ontstaan. Beekeerdgronden staan meestal onder directe invloed van grondwater. Tot de aanleg van de wijken Liendert en Rustenburg in de jaren '60 is het Waterwingebied in agrarisch gebruik geweest. Op de natte delen rond de Groene Steegh, waar tevens een boerderij aanwezig was, bestond dit gebruik uit beweiding of hooiland, terwijl op de drogere en hoger gelegen zandgrond akkerbouw mogelijk was. Het gebied was in de lengterichting verkaveld, waarbij sloten

25 23 en houtwallen of knotbomen de perceelsscheiding vormden. Vanaf de jaren '30 tot 2003 is het gebied gebruikt als Waterwingebied. Dit gebruik is in het Waterwingebied nog zichtbaar in de aanwezigheid van talloze waterputten. Het water dat hier van tientallen meters opgepomp wordt is ergens in de middeleeuwen als regenwater gevallen. Na herinrichting in de jaren '70 is het gebied als recreatiegebied in gebruik genomen. Dit heeft geresulteerd in aanleg van bosplantsoenen en recreatieve voorzieningen. Verwijzingen naar het voormalig gebruik zijn nog aanwezig in de vorm van restanten van sloten en knotbomen. Tegenwoordig is het waterwingebied een soort stadspark met veel oude landschapselementen, zoals graslanden, houtsingels en kikkerpoelen. Waterwingebied, Foto is genomen vanaf een flat in Liendert. Langs het waterwingebied loopt de Weg van de Vrijheid. Plannen uit de jaren '90 om van deze weg een doorgaande weg te maken die het bedrijventerrein ten noorden van het gebied met de A28 verbindt, zijn nooit uitgevoerd. De Outputweg ten oosten van Rustenburg vervult nu deze functie, waarmee een infrastructurele barrierewerking is voorkomen. Bronnen bij deze paragraaf: Bestemmingsplannen Kruiskamp-Koppel en Liendert-Rustenburg, archief Eemland, het Utrechts archief, de 'Historische Wijkanalyseuit 1986 (heruitgave 1991) en de publicatie "architectuur en stedenbouw ", opgesteld door bureau STOA in opdracht van de gemeente Amersfoort. 2.3 Stedenbouwkundige hoofdstructuur In het plangebied van dit bestemmingsplan wordt de stedenbouwkundige hoofdstructuur voornamelijk bepaald door de volgende elementen: Ringweg koppel-kruiskamp Spoorlijn Amersfoort- Zwolle/Apeldoorn

26 24 Snelweg A28 De Eem Waterwingebied Het Valleikanaal Radialen: Van Randwijcklaan, Liendertseweg, Hogeweg. Per wijk zijn verschillende deelgebieden en (bijbehorende) stedenbouwkundige hoofdstructuren te onderscheiden Koppel: De Ringweg Koppel, de Eem, het Valleikanaal en de spoorlijn vormen de structuurlijnen op stadsniveau en tevens de heldere grenzen van de wijk Koppel. De Ringweg Koppel is een belangrijke doorgaande route. Een lange gevelwand met middelhoogbouw begeleidt deze weg en wordt incidenteel onderbroken door laagbouw. Hierdoor kent deze weg een afwisseling tussen groene en stenige ruimten en open en gesloten wanden. De spoorlijn passeert de wijk met name vanaf de achterkant en is daarmee geen beeldbepalende structuur. Langs de spoorlijn ligt een sportterrein als autonoom element. Op wijkniveau zijn de Meridiaan, de Hooglandseweg, de Kwekersweg en de Hooglandsedijk belangrijke structuurlijnen. De Meridiaan is een ontsluitingsweg met een breed profiel met daarin veel groen. De bebouwing staat niet direct aan de weg, maar begeleidt de weg wel als gevelwand. Deze hoofdweg kent een assymetrisch profiel, waarbij aan één zijde een bebouwingswand met winkelstrips is gevormd, terwijl de overzijde bestaat uit afwisselend groenvoorzieningen, losstaande gebouwen en de kop van een flat. De Hooglandsedijk is een nog duidelijk zichtbare verhoging langs het park (vanwege de vroegere Eemloop), de bebouwing erlangs is op de dijk georienteerd. Tussen de Hooglandseweg en de Hooglandsedijk bevindt zich een klein park ('het Moerasje') als centraal groenelement in de wijk. De Kwekersweg kent een breed profiel met daarin een fraaie bomenlaan, de bebouwing

27 25 is hierop georiënteerd. De wijk kent in haar stedenbouwkundige structuur weinig samenhang en bestaat uit verschillende afzonderlijke deelgebieden met een eigen karakteristiek (zie ook de afbeelding hiervoor): 1. Jericho-Jeruzalem De wijk Jericho-Jeruzalem is kleinschalig van opzet en is ontwikkeld met aandacht voor historische lijnen als de Koppelweg en de Hooglandsedijk. Om zo snel mogelijk na de oorlog in de woningbehoefte te voorzien zijn bouwmethoden ontwikkeld waarin geprefabriceerde onderdelen een belangrijke rol spelen. Zo is Jericho-Jeruzalem opgetrokken uit montagewoningen met betonplaten beklede woningen. De woningen kennen twee bouwlagen met een laag, flauw hellend zadeldak. De stedenbouwkundige opzet van de woningen is interessant door de groenstroken, door de blokverkaveling rondom kleine groene ruimtes en door de aandacht voor licht- en luchttoetreding. Vanwege haar bijzondere karakter heeft de wijk sinds 1986 de status van gemeentelijk stadsgezicht. 2. Hooglandseweg De Hooglandseweg vormt de historische route van de binnenstad naar Hoogland. Hier staan de grootste en meest luxe woningen binnen Koppel. De bebouwing is voornamelijk vrijstaand en gevarieerd, hoewel er in het algemeen sprake is van één bouwlaag met kap. De kleinschalige bebouwing varieert in bouwstijl en ouderdom. Nabij de Ringweg is de bebouwing grootschaliger. 3. Koppel Noord In de wijk ten noorden van de Hooglandseweg liggen verspreid grootschalige gebouwen voor maatschappelijke functies, zoals scholen en een kerkgebouw. Straatprofielen zijn veelal niet symmetrisch. De ruimtelijke samenhang van dit gebied wordt vooral bepaald door de consequent doorgevoerde orthogonale richting van de gebouwen en hun overwegend grotere schaal. Dit woongebied is opgezet volgens de principes van het Nieuwe Bouwen. De Meridiaan vormt tezamen met Orion en Boogschutter het wegenkruis waaromheen laagbouw en middelhoogbouw elkaar afwisselen. Het hart van dit gebied is de Meridiaan, een brede hoofdontsluiting met parallelwegen en brede bermen.

28 26 De Meridiaan Ten westen van de Meridiaan is sprake van traditionele portiekflats met kap. Ten oosten van de Meridiaan staan modernere galerijflats tot zes bouwlagen onder een plat dak. Onlangs is hier een renovatie uitgevoerd aan de buitenzijde. Langs de Meridiaan bevindt zich ook een winkelstrip op de begane grond van een portiekflat. De Orion is een Amersfoort Vernieuwt project waarbij deel sloop en nieuwbouw plaatsvindt. Hiervoor is een aparte bestemmingsplanprocedure doorlopen. 4. Gildenkwartier Lange tijd lag er vooral industrie langs de Eemoever. Het water heeft echter ook veel te bieden in de vorm van ruimtelijke kwaliteit. Langs de Eemzijde is een restant historische woningbouw gericht op de Eem. Het nieuwe Gildekwartier zogt voor een nieuw front langs de Eem. Het herontwikkelingsgebied langs de Eem is in zichzelf gekeerd met een front naar de Eem en bestaat uit een mix van laagbouw en appartementen tot zes bouwlagen. Het Kop Gildenkwartier is een project dat nog in de planning zit. Deze ontwikkeling gaat vergezeld van een beeldkwaliteitsplan met een programma van eisen ten aanzien van architectuur en stedenbouw. 5. Spoorwegzone (ten noorden van de spoorlijn) Nieuw woongebied aan weerszijden van het spoor. De bebouwing in dit gebied sluit qua structuur aan bij de naoorlogse woningbouw, maar zorgt in de wijk voor meer variatie qua bebouwing en de toevoeging van eengezinswoningen. Kruiskamp:

29 27 De historische uitvalsroutes van vroeger zijn het skelet van de stedenbouwkundige hoofdstructuur van nu. Als spaken in een wiel lopen de Liendertseweg, de Van Randwijcklaan, de Columbusweg en de Hogeweg tussen de Singel en het Valleikanaal. Alle assen zijn geörienteerd op de Onze-Lieve-Vrouwen toren. Haaks op de hoofdroutes is een stratenpatroon waaraan de diverse planmatige uitbreidingen zijn gerealiseerd rondom pleinen. Er is sprake van een sterke stedenbouwkundige variatie in woningtypen tussen de verschillende uitbreidingen. Op wijkniveau is de Van Randwijcklaan een belangrijke structuurlijn gezien de centrale ligging binnen de wijk en het aanliggende wijkwinkelcentrum Neptunusplein. De Ringweg Kruiskamp en de Hogeweg zijn tezamen met de spoorlijn structuurlijnen op stadsniveau. De ringweg Kruiskamp is een belangrijke doorgaande route. In Kruiskamp kunnen de volgende deelgebieden worden onderscheiden: 1. Schimmelpenninckbuurt Een kleine woonbuurt met historische stadswoningen langs de Hooglandseweg. Langs de Schimmelpenninckstraat staan de (grote) woningen in clusters aaneen met een zelfde bouwstijl per blok. Aan de Schimmelpenninckkade staan (half-) vrijstaande woningen met een meer individuele uitstraling en aan de Hooglandseweg-Zuid staan diverse kleine villa's en herenhuizen. 2.Tuinstedelijke bebouwing Een compact ontworpen woonbuurt in gesloten bouwblokken rondom kleine pleintjes en enkele bijzondere gebouwen, zoals gebouw De Roef. In de omgeving van Kruiskamp staan kleine arbeiderswoningen in rijen onder een zadeldak en dwarskappen. Aan de westzijde van de Kruiskamp staan nog enkele vrijstaande historische panden.

30 28 Ten oosten van de Van Assenraadstraat staan grotere woningen met een hoog zadeldak. De woningen langs de Scheltussingel zijn met name ten westen van de Van Assenraadstraat fraai georiënteerd op de singel en groenstructuur. 3. Trompstraat e.o. Vooroorlogse woonbuurt met tuinstedelijk karakter. Kenmerkend zijn de brede groene straatprofielen met daaraan woningen in een licht verspringende rooilijn. De woningen hebben een zadeldak, sommige woningen ook een dwarskap van oorsprong. 4. Militair Hospitaal Bijzonder complex van militaire bebouwing uit 1887 dat in een paviljoenachtige setting op het terrein is gelegen. Door middel van gangen is het hoofdgebouw met de bijgebouwen verbonden. De gebouwen hebben de status van Rijksmonument. 5. Spoorwegzone (ten zuiden van de spoorlijn) Nieuw woongebied aan weerszijden van het spoor. De bebouwing in dit gebied sluit stedenbouwkundig aan bij de naoorlogse woningbouw, maar zorgt voor wat betreft bebouwing voor meer variatie in de wijk door de toevoeging van eengezins (koop)woningen en appartementen in een kwalitatief hoogwaardig woonmilieu. Een park met waterpartij vormt het hart van het gebied. 6. Kruiskamp-Zuid Ten zuiden van de Columbusweg bevindt zich een wat gefragmenteerd gebied met grootschalige bebouwing, nieuwe inbreidingen en het historische lint langs de Hogeweg. Er staan hier relatief veel (half-)vrijstaande woningen. De nieuwe inbreidingen bestaan uit appartementen en eengezinswoningen. De Hogeweg toont een gevarieerd bebouwingsbeeld uit diverse bouwperioden. Tussen de Hogeweg en de rest van de buurt bevindt zich een gedeeltelijk groene zone waarin ook bijzondere bebouwing staat, zoals het Militair Hospitaal, maar ook het Sint Elisabeth Verpleeghuis. 7. Overig Kruiskamp en Parkweelde 2 Dit betreft het vijftiger jaren deel van Kruiskamp, waarin een mix van laag- en middelhoogbouw staat. Er is sprake van een traditionele architectuur met zadeldak. De bebouwing staat in blok- of strokenverkaveling bijeen. Van het laatste zijn de portiekflats aan de Vasco da Gamastraat een goed voorbeeld. De laagbouw ligt in de luwte van de middelhoogbouw. Pleinen en groenvoorzieningen, met daarin niet zelden bijzondere bebouwing (school Evertsenstraat) zorgen voor een afwisseling van het